Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology)

The Study Distribution and Some Ecological indices Plant species, Siahboneh Rangeland, Haraz

Document Type : Research Paper

Abstract

Flora of the Biological Society of reactions resulting in the current environment and the evolution of plants during the past. The purpose of this study was to introduce floristic list, life forms, type of Pollination and type of dispersal species of Siahbone region. This region covers about 5000 ha in the Lasem watershed Mazandarn province. Field data were collected in the spring and summer 2014. During that period, the plant species were collected and then identified based on families, genera and species using appropriate reference. The results showed that there were 137 plant species belonging to 30 families and 301 genera. The Families like Asteraceae, Poaceae, Lamiaceae had 24, 21, 17 species, respectively. According to Raunkiaer’s life form, species were as below: 51. 9% hemicryptophytes, 31.38% therophytes, 9.48% cryptophytes, 1.45% phanerophytes and 5.10% chamephytes. The chorology of species showed that 60.58 percent of species belonged to Iran-Turanian. The results of the tolerance of the species to ecological indicators showed that Humus (121 species) value 3 and (11 species) have value 1.Nutrient (86, 27 species) have value 3 and 2, respectively.also, 104 species to value 3 for pH.

Keywords

Main Subjects

مطالعه پراکنش و برخی شاخص­های اکولوژیکی گونه­های گیاهی مرتع سیاه بنه هراز

منصوره کارگر1*، زینب جعفریان1، رضا تمرتاش1 و سید جلیل علوی2

1  ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشکده منابع طبیعی، گروه مرتع‌داری

2نور، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگل‌داری 

تاریخ دریافت: 10/9/93                تاریخ پذیرش: 21/2/94

چکیده

هر گونه گیاهی با توجه به خصوصیات منطقه رویش، نیاز­های اکولوژیک و دامنه بردباری ویژه­ای نسبت به خصوصیات خاک دارد. برای انجام این تحقیق، مراتع سیاه بنه بخشی از منطقه هراز با مساحت حدود 5000 هکتار در استان مازندران انتخاب شد. هدف این پژوهش بررسی نوع گرده‌افشانی، نوع پراکنش گیاهان و برخی شاخص­های اکولوژِیکی شامل هوموس، اسیدیته، عناصر غذایی، دامنه تحمل به شوری، فلزات سنگین و تغییرپذیری رطوبت در خاک پای گونه­های منطقه مورد مطالعه بود. نمونه­برداری در فصل بهار و تابستان انجام شد. نمونه­های گیاهی بر اساس روش مرسوم مطالعات فلوریستیک جمع­آوری و با استفاده از منابع موجود شناسایی شدند. برای بررسی خصوصیات خاک منطقه در هر پلات از عمق 0 تا 30 سانتی­متری نمونه­های خاک برداشت شد. در آزمایشگاه اسیدیته خاک، هوموس، رطوبت و عناصر غذایی خاک شامل فسفر، نیتروژن و پتاسیم اندازه­گیری و بعد با استفاده از نرم‌افزار Flora Indicative گونه­های گیاهی بر اساس شاخص­های اکولوژیکی فوق طبقه­بندی شدند. نتایج این مطالعه نشان داد که 07/70 درصد گونه­های گیاهی مطالعه شده در منطقه با کمک باد پراکنش داشته و 25/45 درصد گونه­های مطالعه شده توسط حشرات گرده‌افشانی می­کنند. نتایج حاصل از دامنه تحمل گونه­ها به شاخص­های اکولوژیکی بیانگر این مطلب بود که بیشتر گونه­ها نسبت به شاخص­های اسیدیته، هوموس و عناصر غذایی خاک دامنه تحمل بالایی از خود نشان دادند. همچنین 131 گونه منطقه مورد مطالعه در خاک­هایی که تغییرپذیری رطوبت کم می­باشد، رشد می­کنند. در رابطه با جذب فلزات سنگین، تنها 20 گونه گیاهی توانایی جذب فلزات سنگین را در منطقه مورد مطالعه داشتند.

واژه­های کلیدی: شاخص­های اکولوژیکی، هوموس خاک، تحمل، مراتع سیاه بنه

* نویسنده مسئول، تلفن: 09117383628، پست الکترونیکی:kargar_sahar@yahoo.com

مقدمه

 

گیاهان به‌عنوان یکی از اجزای اکوسیستم نقش عمده­ای را در زندگی موجودات زنده، حفظ طبیعت و تعادل اکوسیستم ایفا می­کنند (2). به دلیل اهمیتی که شناسایی گیاهان در رشته­های مختلف علوم زیستی، داروسازی، منابع طبیعی، کشاورزی و غیره دارند، از قرن­ها پیش تا کنون گیاه‌شناسان فلور مناطق مختلف را طبق اصول و روش­های خاصی جمع آوری و پس از مطالعه و تشخیص در هرباریوم­های مختلف نگه­داری می­کنند (9، 13). به طور کلی شناسایی و معرفی رستنی­های یک منطقه برای دسترسی آسان و سریع به گونه گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیت­های رویشی منطقه، شناسایی گونه­های مقاوم و گونه­های در حال انقراض و کمک به حفظ آنها و کمک به تعیین پوشش گیاهی منطقه اهمیت ویژه­ای دارد (11، 14). بخش بزرگی از کشور ایران از مناطق بیابانی، نیمه بیابانی و استپ­های وسیع تشکیل شده است و بخش دیگری دارای آب و هوای کوهستانی است. مرتع سیاه بنه جزء مراتع کوهستانی ارتفاعات االبرز واقع در جاده هراز و در حد فاصل ناحیه رویشی اقلیمی ایرانی تورانی و اروپایی سیبری قرار گرفته است. ارتفاعات البرز با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژی خاص خود از تنوع زیستی زیادی برخوردار است (10). در این ارتفاعات به دلیل صعب العبور بودن، زیستگاه­های مرتعی نسبتا مطلوبی وجود دارد که حفظ آنها به عنوان سرمایه­های ملی منوط به شناخت دقیق اجزا تشکیل دهنده این اکوسیستم­هاست. گونه­هایی که دارای توانایی پراکنش کمتری هستند ممکن است آشیان اکولوژیکی خود را اشغال نکنند و به‌همین دلیل می­توانند عملکرد پیش بینی مدل­های پراکنش گونه­ای  را کاهش دهند (33). فراوانی نوع گرده افشانی نیز بستگی به فاکتور­های اقلیمی و غیر اقلیمی ویژه­ای دارد (28). گرده افشانی توسط حشرات بستگی زیادی به کاربری اراضی، توپولوژی و ژئولوژی  و گرده افشانی توسط باد دارد و نیز توسط پوشش گیاهی باز و یک سرعت متوسط باد تسهیل می­شود. خود گشنی نیز زمانی که شرایط محیطی مناسب باشد (عدم تخریب)، انجام می­شود (21). در تحقیقی پوشش گیاهی البرز مطالعه شده و ریختار­های گیاهی مختلفی شامل درخت­زارهای سوزنی برگ و پهن برگ، علفزار­ها، بوته‌زار­ها و شکل­های رویشی بالشتکی شناسایی شدند (28). در خارج از محدوده البرز، پژوهش­هایی در زمینه شناسایی و بررسی اکولوژیکی گونه­های گیاهی انجام شده است. از جمله می­توان به مطالعات انجام شده در منطقه زاگرس (3، 4، 8، 9، 15، 16) اشاره کرد. محققانی در بررسی برخی شاخص های اکولوژیکی در پیش بینی الگوی مکانی تنوع زیستی کوه­های آلپ بیان کردند که بیشتر گونه­های منطقه در خاک های اسیدی و خاک­هایی با عناصر غذایی غنی از نیتروژن رشد می­کنند (25). مطالعات دیگری نیز در زمینه شاخص­های اکولوژیک انجام شده است (6، 22، 26، 29)، نتایج این تحقیق می­تواند اطلاعات ارزشمندی را در مورد حفاظت از عناصر رویشی منطقه در اختیار بگذارد و نیز برنامه ریزی اصولی در جهت ثبات و پایداری اکوسیستم­های مشابه تنها از طریق این اطلاعات پایه و بنیادی که در آن گیاهان عناصر اصلی به شمار می­روند، انجام شود (10، 11). با توجه به اهمیت شناخت وضعیت پوشش گیاهی موجود در منطقه، بررسی و مطالعه پوشش گیاهی مراتع سیاه بنه و برخی از شاخص­های اکولوژیکی مرتبط با گیاهان این منطقه، به منظور شناخت پراکنش جغرافیایی و برخی شاخص­های اکولوژیکی گونه­های گیاهی، انجام این تحقیق امری ضروری به نظر می­رسد.

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: مرتع سیاه بنه در هراز در یکصد کیلومتری جنوب شرقی آمل بوده و در محدوده طول جغرافیایی  "18 '11 ˚52 تا  "23 '5 ˚52  و عرض جغرافیایی "36 '46 ˚35  تا "41 '49 ˚35 واقع شده است. مساحت منطقه مورد مطالعه حدود 5000 هکتار می­باشد. دامنه ارتفاعی آن بین 2257 متر تا 3915 متر از سطح دریا می­باشد. منطقه دارای خاک نسبتا عمیق از نوع رسی، شنی و سیلتی لومی بوده و از نظر تشکیلات زمین شناسی بر روی سازند­های مربوط به دوره ائوسن قرار دارد (5). از نظر اقلیمی، میانگین درجه حرارت در زمستان 03/0- و در تابستان 2/19 درجه سانتیگراد و نوع اقلیم منطقه به روش آمبرژه نیمه خشک سرد تشخیص داده شده، همچنین میانگین رطوبت نسبی منطقه 62 درصد و میانگین بارندگی سالانه آن 377 میلی­متر می­باشد (شکل 1).

روش  نمونه‌برداری: نمونه­برداری در خرداد و تیرماه 1393 انجام شد. ابتدا با استفاده از نقشه­های توپوگرافی 1:50000 منطقه، بازدید صحرایی تعیین شد و روی نقشه منتقل گردید. سپس در منطقه مورد مطالعه گیاهان جمع آوری و موقعیت مکان های نمونه برداری با دستگاه GPS ثبت شد. همزمان با جمع آوری نمونه­های گیاهی، وضعیت بوم شناختی و شکل زیستی هر یک از گونه­های گیاهی ثبت گردید.

شناسایی نمونه­ها با استفاده از منابع موجود از جمله فلور ایرانیکا (27)، فلور ایران (1)، رستنی­های ایران (17)، فلور ترکیه (24)، فلور رنگی ایران (12) و فرهنگ نام­های گیاهان ایران (18) انجام شد.

 

 

شکل 1- منحنی آمبروترمیک ایستگاه رینه در نزدیکی منطقه لاسم در یک دوره 15 ساله آماری

 

برای بررسی خصوصیات خاک منطقه در هر پلات از عمق 0 تا 30 سانتی متری نمونه­های خاک برداشت شد. در آزمایشگاه اسیدیته خاک، هوموس و عناصر غذایی خاک شامل فسفر، نیتروژن، پتاسیم و رطوبت اندازه­گیری شدند. سپس با استفاده از نرم افزار Flora Indicative (26) گونه­های گیاهی بر اساس برخی شاخص اکولوژیکی فوق طبقه بندی شدند. بدین صورت که دامنه تحمل گونه گیاهی برای pH خاک در دامنه 1 تا 5 می­باشد. مقدار 1 مربوط به گونه­هایی است که به اسیدیته خاک تحمل پایین­تر و مقدار 5 برای گونه هایی است که تحمل بیشتری در خاک­های اشباع دارند. برای عناصر غذایی خاک نیز دامنه 1 تا 5 در نظر گرفته شد. مقدار 1 و 5 به ترتیب برای گونه­هایی که در خاک­هایی با عناصر غذایی فقیر و غنی در خاک رشد می‌کنند، به‌کار می‌رود. همچنین برای هوموس خاک نیز گیاهانی که دارای ارزش اکولوژیکی 1 می­باشند در خاک­های فقیر از هوموس و ارزش 5 مربوط به گیاهانی است که در خاک­های غنی از هوموس رشد می­کنند. دامنه تحمل گیاهان برای تغییرپذیری رطوبت خاک نیز در دامنه 1 تا 3 می­باشد که مقدار 1 بیانگر تغییر­پذیری کم و مقدار 3 نشان دهنده تغییر­پذیری زیاد می­باشد (25، 26).

نتایج

نتایج حاصل از مطالعه بر روی چگونگی و نوع  نیاز  گونه

های گیاهی مطالعه شده به گرده افشانی و یا گرده افشان­ها، نشان داد که 62 گونه توسط حشرات و بعد از آن 42 گونه خودگشن می­باشند (شکل 2). همچنین نتایج حاصل از نوع پراکنش نیز نشان داد که 96 گونه توسط باد و 6 گونه نیز به وسیله حیوانات پراکنش دارند (شکل 3).

 

شکل 2- چگونگی و نوع نیاز گونه­های گیاهی به گرده‌افشانی

 

شکل 3- فراوانی گونه­های گیاهی بر اساس نوع پراکنش

نتایج حاصل از دامنه تحمل گونه­های مطالعه شده به شاخص­های اکولوژیکی بیانگر این مطلب بود که برای شاخص هوموس، 121 گونه دارای ارزش 3 و بعد از آن 11 گونه دارای ارزش اکولوژیکی 1 بودند. برای مواد مغذی خاک 86 و 27 گونه به ترتیب به شاخص اکولوژیکی 3 و 2 تعلق داشتند. همچنین بیشترین دامنه تحمل گونه­ها به اسیدیته خاک مربوط به دامنه 3 بود که 104 گونه متعلق به این دامنه بودند. همچنین 131 گونه منطقه مورد مطالعه در خاک­هایی که تغییر­پذیری رطوبت کم می­باشد، رشد می­کنند. همچنین 42 و 29 گونه گیاهی به ترتیب در خاک­های با رطوبت کم و خشکی متوسط رشد می­کنند. در رابطه با تحمل به شوری و جذب فلزات سنگین، 124 گونه گیاهی در خاک­های شور رشد کرده و تحمل به شوری دارند و 20 گونه گیاهی نیز توانایی جذب فلزات سنگین را دارند (شکل4). دامنه تفاوت تحمل گیاهان به مقادیر اکولوژیکی در (پیوست 1) آورده شده است.

 

 

 

شکل 4- مقادیر شاخص­های اکولوژیکی طبق ارزش لندلت

پیوست 1- Hu : هوموس، Nu: عناصر غذایی، acid: اسیدیته خاک، F : رطوبت خاک، W: تغییرپذیری رطوبت خاک، S: شوری، m: جذب فلزات سنگین

جدول 1- دامنه تفاوت تحمل گونه­های مطالعه شده به برخی شاخص­های اکولوژیکی

نام تاکسون

S & m

Moisture W

Moisture F

Hu

Nu

acid

Apiaceae

 

 

 

 

 

 

Diplotaenia cachrydifolia Boiss 

s

1

3

3

3

3

Ferula galbaniflua Boiss. & Buhse 

s

1

3

3

3

3

Ferula ovina Boiss 

s

1

5/3

3

4

3

Eringium  billardeieri

s

1

5/2

3

4

3

Eryngium bungei Boiss 

s

1

3

5

4

3

Prangos uloptera DC. 

s

1

4

3

3

3

Heracleum persicum Desf.

s

1

3

5

4

3

Asteraceae

s

 

 

 

 

 

Achillea wilhelmsii C.Koch 

s

1

3

1

2

3

Achillea millefolium L. 

s

1

5/2

1

3

3

Achillea aucheri L. 

s

1

3

1

3

4

Cirsium vulgare (Savi) Ten. 

s&m

2

2

3

3

4

Sonchus oleraceus L. 

s

1

3

3

2

4

Cousinia belangri DC 

s

1

1

3

3

3

Cousinia commutata DC. 

s

1

1

1

3

3

Tragopogon longirostris Bischoff ex Sch.Bip. 

s

1

2

3

3

4

Taraxacum montanum (C.A.Mey.) DC. 

s

1

3

3

4

3

Cousinia belangri DC. 

s

1

1

1

2

2

Artemisia chamaemelifolia

s

1

1

1

2

3

Scorzonera phaeopappa Boiss 

s

1

2

1

3

3

Lactuca serriola L. 

s

1

3

3

4

4

Acroptilon ripens (L.) DC 

s

1

5/1

3

3

3

Tragopogon graminifolius DC 

s

1

3

3

3

3

Helichrysum leucocephalum Boiss 

s

 

2

3

3

4

Senecio vernalis Waldst. & Kit. 

s

1

5/2

1

3

4

Tanacetum hololeucum (Bornm) Pod. 

s

1

3

1

3

3

Tussilago farfara L.

s

1

5/3

1

3

3

Erigeron uniflorus L. 

s

1

5/2

1

2

4

Echinops robustus Boiss 

s&m

1

3

 

 

 

Inula caspica

s

1

2

1

3

3

Centaurea intricata Boiss 

s

1

2

1

2

4

Brassicaceae

 

 

 

 

 

 

Alyssum montanum Patrin ex DC 

s

1

5/3

3

2

3

Erysimum cuspidatum DC. 

s

2

2

1

2

3

Lepidium draba L. 

s

1

2

3

3

3

Thlaspi perfoliatum L. 

s

1

5/1

1

3

3

Descurainia sophia (L.) Schur 

s

1

2

3

4

4

Draba aucheri Boiss. 

s

1

3

3

3

4

Isatis reticulata C.A.Mey. 

s

1

2

1

3

3

Alyssum linifolium Steph.ex Willd. 

s

1

3

3

3

3

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik 

s&m

1

2

3

3

4

Alyssopsis mollis O. E. Schulz 

s

1

3

3

2

3

Turritis glabra L

s&m

1

5/2

1

2

3

Boraginaceae

s

 

 

 

 

 

Myosotis olympica Boiss 

s

1

5/2

3

3

3

Borago officinalisL

ss

1

3

3

3

3

Cyngolossum creticum Miller. 

s

1

1

3

4

4

Lappula heteracantha Gürke 

s

1

2

1

3

3

Myosotis refracta Boiss. 

s&m

2

3

3

3

3

Nonea caspica (Willd) G.Don. 

s

1

1

3

3

3

Convolvulaceae

 

 

 

 

 

 

Convolvulus arvensis L. 

s&m

2

5/2

3

4

4

Caryophyllaceae

 

 

 

 

 

 

Herniaria cinerea DC 

s

1

1

1

4

4

Silene conoidea L. 

s

 

5/2

3

2

3

Tunica saxifraga

s&m

1

3

2

2

3

Dianthus orientalis L. 

s

1

2

3

3

3

Acanthophyllum microphyllum Boiss. 

s

1

1

1

2

3

Saponaria bodeana Boiss. 

s&m

1

5/1

1

2

3

Campanulaceae 

 

 

 

 

 

 

Campanula symplex

s

1

5/1

1

3

3

Chenopodiacea

 

 

 

 

 

 

Chenopodium album L 

ss

1

2

3

3

3

Cistaceae

 

 

 

 

 

 

Helianthemum nummularium Mill 

s

1

5/1

3

3

3

Equisetaceae 

 

 

 

 

 

 

Equisetum arvense L 

s&m

3

5/4

3

2

3

Euphorbiaceae

 

 

 

1

2

3

Euphorbia cyparissias L. 

s

1

3

3

2

3

Euphorbia helioscopia L. 

s

1

3

2

3

3

Geraniaceae

 

 

 

 

 

 

Erodium cicutarium (L.)L. Her 

s

1

2

3

3

4

Geranium kotschyi Boiss 

s

1

3

3

3

3

Geranium rotundifolium L. 

s

1

2

3

3

4

Hypericaceae

 

 

 

 

 

 

Hypericum perforatum L. 

s

1

2

1

3

3

Hypericum scabrum L. 

s

1

2

3

3

3

Iridaceae

 

 

 

 

 

 

Iris reticulate M. B. 

s

1

3

3

3

4

Iris songarica Schrenk 

s

1

5/4

1

3

3

Ixioliriaceae

 

 

 

 

 

 

Ixiolirion tataricum

s

1

2

1

2

3

Labiateae

 

 

 

 

 

 

Nepeta pungens(Bunge)Benth

s

1

4

1

3

3

Mentha aquatica L. 

s&m

3

4

3

4

4

Teucrium pollium L. 

s

1

5/2

3

2

5

Phlomis lanceolata Boiss. & Hohen. 

s

1

2

1

2

3

Thymus pubescence Boiss. & kotschy 

s

1

3

1

2

4

Stachys infata Benth 

s

1

3

3

3

3

Stachys lavandulifolia Vahl. 

s

1

5/3

3

4

3

Phlomis olivieri Benth 

s

1

3

1

2

3

Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen 

s

1

3

3

2

3

Nepeta persica Boiss. 

s

1

4

1

3

3

Salvia aethiopsis L. 

s

1

3

1

3

3

Salvia limbata C.A.Mey. 

s

1

2

3

4

4

Nepeta crassifolia Boiss. & Buhse 

s

1

5/3

3

4

3

Lamium album L. subsp. album 

s

1

3

3

5

3

Ziziphora tenuior L. 

s

1

3

3

3

3

Marrubium astracanicum Jacq 

s

1

5/2

1

3

3

Salvia sclarea L. 

s

1

2

3

3

3

Salvia virgata Jacq 

s

1

5/2

3

3

4

Liliaceae

 

 

 

 

 

 

Tulipa chrysantha Boiss 

s

1

5/1

3

3

3

Gagea bulbifera L.

s

1

5/1

1

3

3

Allium akaka Boiss. 

s

1

3

1

3

3

Allium ampeloprasum Boiss. 

s

1

2

1

3

4

Gagea confusa A. Terr. 

s

1

3

1

2

3

Malvaceae

 

 

 

 

 

 

Malva sylvestris L. 

s&m

3

5/2

3

4

4

Pedicularis sibthorpii Boiss 

s

1

2

3

3

3

Papaveraceae 

 

 

 

 

 

 

Papaver tenuifolium Boiss. & Hohen 

s

1

5/1

1

2

3

Papaver dubium L. 

s

1

5/1

1

3

3

Papilionaceae 

 

 

 

 

 

 

Visia  persica 

s

1

3

3

3

3

Astragalus grammocalyx L. 

s

1

2

1

3

3

Astragalus aegobromus Boiss. & Hohen. 

s

1

2

1

3

3

Onobrychis cornuta (L.) Desv. 

s

1

5/2

1

3

3

Lathyrus chloranthus Boiss. * 

s&m

2

3

1

4

4

Medicago sativa L. 

s

2

5/2

3

3

3

Trifolium repens L. 

s

1

4

3

3

3

Plantago major L. 

s&m

3

3

3

3

3

Plumbaginaceae

 

 

 

 

 

 

Acantholimon pterostegium Bunge 

s

1

2

1

3

3

Poaceae

 

 

 

 

 

 

Bromus tectorum L. 

s

1

1

3

3

4

Bromus tomentosa Rohde 

s

1

5/1

3

3

3

Bromus tomentellus Boiss 

s

1

1

3

3

3

Dactylis glomerata L. 

s

1

3

3

4

3

Festuca ovina L. 

s&m

1

5/1

4

3

3

Festuca rubra L. 

s&m

2

2

3

3

3

Hordeum violaceum Boiss. et Huet 

s

1

2

3

3

3

Psathyrostachys fragilis (Boiss) Nevski 

s

1

2

1

2

3

Lolium perenne L. 

s

3

3

3

4

3

Agropyrun desertorum(Fisch.)Schultes 

s

1

5/1

3

3

5

Centaurea iberica Trevir. ex Spreng. 

s

1

5/1

2

3

3

Cynodon dactylon (L.) Pers. 

s

1

2

3

3

4

Poa bulbosa L 

s

1

5/1

3

4

3

Agropyron repens (L.) P.Beauv. 

s

1

1

3

3

4

Stipa barbata Desf. 

s&m

1

1

1

3

4

Agropyron intermedium (Host) P.Beauv 

s

1

1

3

3

5

Agropyron pectiniforme Roem. & Schult. 

ss

1

1

3

3

5

Avena sativa L. 

s

1

5/1

3

3

3

Alopecurus textilis

s

1

5/1

1

3

3

Melica persica Kunth 

s

1

2

3

3

3

Pennisetum orientalis L.C.Rich

s

1

2

1

3

3

Polygonaceae

 

 

 

 

 

 

Rumex scutatus L. 

s

1

2

5

2

3

Polygonom hydropiper (L.) Spach. 

s&m

1

3

5

4

3

Ranunculaceae 

 

 

 

 

 

 

Ranunculus brutius Ten.

s

1

3

3

3

3

Ranunculus bulbosus L. 

s

1

3

3

3

3

Rosaceae

 

 

 

 

 

 

Cerasus microcarpa (C. A. Mey.) Boiss 

s

1

2

5

3

3

Rosa canina L. 

s

1

3

3

3

3

Sanguisorba minor Scop. 

s&m

1

2

5

3

3

Rubiaceae

 

 

 

 

 

 

Galium odoratumL

s

3

2

3

3

3

Galium verum L. 

s

3

5/2

3

4

3

Asperula orientalisL

s

2

3

3

4

4

Cruciata taurica (Pall.) Ehrend 

s

1

3

3

3

3

Scrophulariaceae

 

 

 

 

 

 

Veronica persica Poir. 

s&m

1

3

3

3

3

Verbascum thapsus Brot. 

s

1

5/2

3

4

3

Valerianaceae

 

 

 

 

 

 

Valeriana sisymbriifolia Vahl 

s&m

1

3

3

3

3


بحث و نتیجه‌گیری

پوشش گیاهی بخش مهمی از اکوسیستم های طبیعی را تشکیل می­دهند. گونه­های گیاهی بر اساس خواص، سرشت و نیز شرایط محیطی اطراف خود در هر اکوسیستم انتشار می یابند. وجود 147 گونه گیاهی در منطقه حاکی از غنا و تنوع گونه­ای بالا می­باشد. یکی از دلایل مهم غنا و تنوع گونه ای بالا کوهستانی بودن و غیر قابل دسترس بودن بخش هایی از آن برای چرای دام است (11). در این تحقیق بیشترین تعداد گونه­های گیاهی مطالعه شده به خانواده­های Asteraceae، Poaceae متعلق بوده که ممکن است به دلیل وجود شرایط ادافیکی مناسب برای رویش این گونه­ها و همچنین میزان تخریب بالا در این مناطق باشد که با نتایج رضوی (1387) و شیرمردی و همکاران (1393) مطابقت دارد. همچنین به دلیل وجود چنین گونه­هایی از این خانواده گیاهی باعث شده تا پراکنش و گرده افشانی گونه های منطقه عمدتا توسط باد انجام شود که با یافته­های هانسپنچ و همکاران (2008) هم­خوانی دارد. تعدادی از محققان نیز گونه­هایی از خانواده Asteraceae را به عنوان دلیلی بر تخریب عرصه­های منابع طبیعی ذکر کردند (7، 11) که با نتایج تحقیق ما هم­خوانی دارد. گیاهان تیره کاسنی به ویژه جنس های Plomis, Stachys به دلیل چرای مفرط دام به وجود آمدند که باید آن را تهدید جدی برای کاهش تنوع زیستی به شمار آورد. گونه هایی مانند Agropyron,Poa bulbosa,Bromus tomentollus در منطقه مشاهده شدند که نشان دهنده سازگاری این گونه ها با مناطق کوهستانی سرد است (10، 11). به علت فشار چرای دام در بسیاری از قسمت­های حوزه گونه­های خشبی و نامرغوب مانند Onobrychis cornuta و انواع Astragalus، Salvia limbata به فراوانی دیده می‌شود. اگر چه فراوانی این گونه­ها از نظر چرای دام یک عامل منفی به شمار می­رود، اما از منظر حفاظت آب و خاک یک عامل مثبت تلقی می­شود. با توجه به نتایج شاخص­های اکولوژیکی در رابطه با مواد مغذی خاک، می­توان اظهار کرد که فقر، کمبود و یا عدم تعادل نیتروژن، فسفر و پتاسیم از عناصر ضروری موجب کاهش گونه­های مفید و خوشخوراک مرتعی و افزایش گونه­های مهاجم و غیر خوشخوراک می­گردد. از این‌رو برای مدیریت پایدار گونه­های خوشخوراک مراتع توجه مداوم به تعادل NPK ضرورت پیدا می‌کند (12). بافت خاک بر روی رشد ریشه یک اثر فیزیکی حمایت کننده و محدود کننده داشته و بر روی میزان آب در دسترس و اکسیژن در دسترس گیاهان تأثیر دارد (8،32). گیاهانی که سخت­تر و از لحاظ ساختار برگ دوام طولانی­تری دارند، بهتر مواد مغذی موجود در بافت خود را حفظ می­کنند و انتظار می­رود که در خاک­های اسیدی که اغلب از مواد مغذی فقیر هستند، رشد بهتری داشته باشند (25). هر گونه گیاهی با توجه به خصوصیات منطقه رویش، نیاز­های اکولوژیک و دامنه بردباری با بعضی از خصوصیات خاک و عوامل توپوگرافی رابطه دارد. بنابراین، خاک یک عامل مهم پراکنش گیاه است (12). با این حال درجه­ای که خاک به پراکنش گونه‌ها کمک می­کند فراتر از دیگر متغیر­های زیست محیطی مانند آب و هوا و یا توپوگرافی، هنوز هم نامشخص است. اهمیت اکولوژیکی برای انواع سنگ بستر متفاوت است، بنابراین اسیدیته خاک توسط الگو­های ابتدایی قارچ­ها و گونه­های گیاهی در دوره یخبندان و تغییرات اقلیمی گذشته تعیین شده است (3). در تحقیقی عواملی مانند حاصلخیزی خاک، ظرفیت تبادلی کاتیونی، آب در دسترس، از عوامل مؤثر در جداسازی ساواناها بوده است (10). اسیدیته خاک نیز می­تواند تعیین کننده شرایط رویشگاهی باشد. به‌طوری که جذب بعضی از عناصر در گونه­ای مانند علف گندمی به افزایش اسیدیته در خاک مربوط می­شود (16، 25). برای شاخص اکولوژیکی اسیدیته نیز نتایج بیانگر این مطلب بود که گونه­های منطقه در خاک­های نسبتا اسیدی رشد می­کنند. بنابراین گونه های اسید دوست تنها در خاکی که به اندازه کافی عمیق بوده رشد می­کنند تا ریشه­ها از اثرات سنگ بستر آهکی به دلیل کلسیم اضافی که می‌تواند برای ریشه سمی باشد، جلوگیری کند (21). بیشتر گونه­ها در منطقه برای شاخص­های اکولوژیکی ارزش 3 و 4 را به خود اختصاص دادند که بیانگر کاهش تغییرات است (25). در منطقه مورد مطالعه ما چنین گونه­هایی در خاک های اسیدی و دارای عناصر غذایی فقیر می­باشند، مشهود بود که با نتایج پلسیر و همکاران (2010) و دویبویس و همکاران (2013) مطابقت دارد. این خاک­ها فعالیت کم میکروب­ها را نمایش می­دهند که در نتیجه کم بودن تجزیه سنگ بستر و مواد مغذی در دسترس است. گونه­هایی که نیاز زیادی به مواد مغذی دارند نمی­توانند در چنین شرایطی رشد کنند. در حالی که گونه­هایی که از راهبردهای منابع مانند عمر طولانی برگ و مقدار زیادی ماده خشک برخوردار هستند، می توانند چنین شرایطی را تحمل کنند (16، 31). خصوصیات خاک در طول زمان پایدار نیستند و منجربه به تحولات اسیدی شدن و انباشت آب می­شوند (19، 20، 23) که این فرایند پوشش گیاهی را در دراز مدت تحت تأثیر قرار می­دهد (29). بافت خاک تأثیر زیادی در کنترل میزان رطوبت و مواد غذایی قابل دسترس گیاهان دارد. خاک­هایی با عمق مناسب و بافت سبک آب قابل دسترس را به آسانی و به‌میزان به نسبت مناسب در اختیار گیاهان قرار می­دهند (6). کربن آلی بسیاری از خواص فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی خاک را تحت تأثیر قرار می­دهد و برخی از این خصوصیات شامل ظرفیت نگهداری آب، حاصلخیزی و فعالیت های بیولوژیکی و هوادیدگی است که با نتایج تحقیق ما مطابقت دارد (10). در منطقه مورد مطالعه گیاهان بوته­ای از جمله گون مشاهده می­گردد که به دلیل زیاد بودن مقدار لاشبرگ و بقایای گیاهی موجود در سطح خاک، منبع اصلی هوموس می­باشد. از آنجایی که این چنین گونه­هایی در منطقه زیاد می­باشند و دام از این گونه­ها کمتر چرا می­کند، هر سال قسمت­های خشک شده این گیاهان و همچنین گیاهان خوشخوراکی که در بین این بوته­ها مستقر شده­اند در دسترس دام برای چرا قرار نمی­گیرند (15). نتایج تحقیق دویبویس و همکاران (2013) نیز مؤید این مطلب است. نتایج حاصل از گونه هایی که توانایی جذب فلزات سنگین را داشته اند بیانگر این مطلب است که با شناسایی این گونه­ها که شرایط سخت محیط را تحمل نموده و توانایی زیادی برای جذب و انباشت فلزات سنگین داشته باشند می­توانند در افزایش کارایی گیاه پالایی تأثیر مهمی داشته باشند، از این‌رو بررسی پوشش گیاهی و تعیین غلظت فلزات سنگین در آنها می­تواند در شناسایی این نوع گونه­ها مفید باشد. اسیدیته خاک نقش تعیین کننده ای بر رفتار و دسترسی گیاهان به فلزات سنگین دارد. قابلیت دسترسی فلزات سنگین با رابطه معکوس با اسیدیته خاک دارد. با افزایش  اسیدیته، رسوب عناصر فلزی به صورت هیدروکسیدها و کربنات های نامحلول و کمپلکس های آلی افزایش می یابد. بنابراین قابلیت دسترسی فلزات سنگین موجود در خاک برای گیاهان کمتر می شود. نتایج حاصل نشان می دهد که بیشتر گیاهان منطقه در خاک های اسیدی رشد کرده، از این‌رو قابلیت دسترسی فلزات سنگین برای گیاهان کمتر می­شود که با نتایج لندلت و همکاران (2010) مطابقت دارد. این مطالعات عامل مؤثرتری در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیش­بینی وضعیت آینده منطقه به شمار می­رود و برای اعمال مدیریت نقش بسزایی خواهد داشت. 

1- اسدی، م.، معصومی، ع.، خاتم ساز،م. و مظفریان، و. 1367-1390. فلور ایران. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، تهران.
2- اردکانی، م.ر.، 1385. اکولوژی، انتشارات دانشگاه تهران.340 ص.
3- بتولی، ح.، 1382.  تنوع و غنای گونه های گیاهی عناصر گیاهی ذخیره گاه قزا آن کاشان. مجله پژوهش و سازندگی، 61: 85- 94.
4- تقی پور، ش.، حسن نژاد، م.، و حسینی سرقین، س. 1390. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی منطقه اعلاء و رودزرد، استان خوزستان،9(3): 15-30.
5- تمرتاش، ر.، 1391. بررسی ارزیابی مرتع بر اساس شاخص های پوشش گیاهی در مراتع لاسم، تحقیقات مرتع و بیابان، 19(2): 221-232.
6- توکلی، س.، اجتهادی، ح.؛ امینی، ط.، زارع، ح.، و وثوق رضوری، ش.، 1393. بررسی شکل زیستی و رویشی گیاهان رطوبت دوست پایابی و آبزی حقیقی در شرق و غرب استان مازندران، مجله زیست شناسی ایران، 26(4): 423- 432.
7- خواجه زاده، م. ر. و  شاهسواری، ع. 1393. مطالعه فلورستیکی عناصر گیاهی رودرال و زگتال در شهر بوشهر، مجله زیست شناسی ایران، 27 (3): 406-416.
8- درویش نیا، ح.، دهقان کاظمی،م.، فرقانی، ا.، و کاویانی فرد، ا. 1391. مطالعه و معرفی فلور منطقه حفاظت شده منشت و قلرنگ در استان ایلام، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 4 (11): 47-60.
9- دولتخواهی،م.، عصری، ی.، دولتخواهی، ا.، 1390. مطالعه فلورستیک منطقه حفاظت شده ارژن پریشان استان فارس، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک،3 (9): 31-46.
10- شکراللهی، ش.، مرادی، ح.ر. و دیانتی تیلکی، ق.،ا. 1390. معرفی فلور، فرم رویشی و کورولوژی مراتع پلور، مجله زیست شناسی گیاهی، 6 (3): 1-15.
11- شیرمردی، ح.ا. مظفریان، و.ا.، غلامی، پ.، حیدری، ق.ا. و صفایی، م. 1393. معرفی فلور، فرم رویشی و کورولوژی منطقه حفاظت شده هلن در چهار محال بختیاری، مجله زیست شناسی گیاهی،  6 (20): 75-96.
12- قهرمان، ا.، 1357-1380، فلور رنگی ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع، تهران، ایران.
13- قهرمانی نژاد، ف.، عاقلی،س. 1388. بررسی فلورستیک پارک ملی کیاسر، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 2(1): 47- 62.
14- کاظمیان، ا.، ثقفی خادم، ف.، اسدی، م.، قربانی، م. 1383. مطالعه فلور، فرم رویشی و کورولوژی بند گلستان، پژوهش و سازندگی، 64: 48-61 .
15- گرگین کرجی،م.، کرمی، پ.، و معروفی، ح. 1392. معرفی فلور، فرم رویشی و کورولوژی منطقه سارال کردستان(مطالعه موردی حوزه آبخیز فرهاد آباد)، مجله زیست شناسی گیاهی، 4 (24): 510-525.
16- گویلی کیلانه، ا.، و وهابی،م. ر. 1391. اثر تعدادی ویژگی های خاک روی پراکنش پوشش گیاهی مرتعی در زاگرس مرکزی ایران، مجله علوم و فنون علوم کشاورزی و منابع طبیعی علوم آب و خاک،16(59): 245- 258.
17- مبین، س.، 1354-1375. رستنی های ایران، جلدهای 1-4، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
18- مظفریان، و.،  1378. فرهنگ نام های گیاهان ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
 
19- Bobbink, R., Hicks, K. Galloway, J. Spranger, T. Alkemade, R. Ashmore, M. Bustamante, M. Cinderby, S. Davidson, E. Dentener, F. Emmett, B. Erisman, J.W. Fenn, M. Gilliam, F. Nordin, A., Pardo, L. and De Vries, W. 2010. Global assessment of nitrogen deposition effects on terrestrial plant diversity: a synthesis. Ecological Applications 20: 30–59.
20- Bouwman, A.F., Van Vuuren, D.P., Derwent, R.G. and Posch, M. 2002. A global analysis of acidification and eutrophication of terrestrial ecosystems. Water, Air and Soil Pollution, 141: 349– 382 
21-. Culley, T.M. Weller, S.G. Sakai, A.K. 2002. The evolution of wind pollination in angiosperms. Trends in Ecology & Evolution, 17: 361–369.
22- Hanspach, J., Kuhn, I. Pompe, S. and Klotz, S. 2011. Predective performance of plant species distribution models depends on species traits. Perspectives in plant ecology, Evalution and Systematic. 1-8.
23- Horswill, P., O’Sullivan, O. Phoenix, G.K. Lee, J.A. and Leake, J. R. 2008. Base cationdepletion, eutrophication and acidification of species-rich grasslands in response to long-termsimulated nitrogen deposition. Environmental Pollution 155: 336–349.
24- Davis, P. H. 1965-1988. Flora of Turkey. Vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
25- Dubuis, A., Giovanettina, S. Pellissier, L. Pottier, J. l Vittoz ,P. and  Guisan, A. 2013. Improving the prediction of plant species distribution and community composition by adding edaphic to topo-climatic variables. Journal of Vegetation Science 24:593–606.
26- Landolt, E., Baumler, B. Erhardt, A. Hegg, O. Klotzli, F. Lammler, W. Nobis, M. Rudmann-Maurer, K. Schweingruber, F.H. Theurillat, J.-P. Urmi, E. Vust, M. and Wohlgemuth, T. 2010. Flora Indicativa. Ecological indicator values and biological attributes of the Flora of Switzerland and the Alps. Haupt, Bern, CH
27- Rechinger, K. H. (Ed) .1963-2010. Flora Iranica, Akademische Druck- U Verlagsanstalt, Graz. 1-178.
28- Kuhn, I., Biermann, S. Durka, W. and Klotz, S. 2006. Distribution of pollination types and their environmental correlates in Central Europe. New Phytologist 172: 127–139.
29- Pellissier, L., Pottie,J. Vitto, P. Dubuis, A. and A. Guisan. 2010. Spatial pattern of floral morphology: possible insight into the effects of pollinators on plant distributions. Oikos 119: 1805–1813.
30- Pontes, L.D., Louault, F. Carrere, P. Maire, V. Andueza, D. and Soussana, J.F. 2010. The role of plant traits and their plasticity in the response of pasture grasses to nutrients and cutting frequency. Annals of Botany, 105: 957–965.
31- Rusch, G.M., Skarpe, C. and Halley, D.J. 2009. Plant traits link hypothesis about resource-use and response to herbivory. Basic and Applied Ecology 10: 466–474. 
32- Sala, O.E., Chapin, F.S. Armesto, J.J. Berlow, E., Bloomfield, J. Dirzo, R. Huber-Sanwald, E. Huenneke, L.F. Jackson, R.B. Kinzig, A. Leemans, R. Lodge, D.M. Mooney, H.A. Oesterheld, M., Poff, N.L., Sykes, M.T. Walker, B.H. Walker, M. and Wall, D.H. 2000. Biodiversity – Global biodiversity scenarios for the year 2100. Science 287: 1770–1774.
33- Svenning, J.C., Normand, S. and Skov, F. 2008. Postglacial dispersal limitation of widespread forest plant species in nemoral Europe. Ecography 31: 316–326.
Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology)
Volume 29, Issue 4
March 2017
Pages 855-866
  • Receive Date: 01 December 2014
  • Revise Date: 07 April 2015
  • Accept Date: 11 May 2015