Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
The aim of this study was to assessing the effects of forest logging on vegetation characteristics in forest of Shafaroud, Guilan. For this purpose, two similar regions (harvested and control regions) were selected at 9 Seri number of Shafaroud forest of Gulian province. In each region, the characteristics of vegetation were manifest, using 25 plots. Also, soil samples were taken in center of each plot for elements analysis. The vegetation sampling was done twice (one and five years after logging) at harvested region. The result showed that the control region had higher diversity and richness than harvested one. But the species dominance was low in control region. The Jaccard similarity index showed that the control and 5 years after logging have the most vegetation similarity. Also, the results demonstrate that the plant species aggregation tend to be in regions with high amount of N, P, organic matter and soil porosity.
Keywords
تغییرات پوشش و تنوع زیستی گونههای گیاهی در اثر بهرهبرداری صنعتی در جنگل شفارود گیلان
جواد میرزایی1*، مهدی حیدری1 و سینا عطار روشن2
1 ایلام، دانشگاه ایلام، دانشکده کشاورزی، گروه علوم جنگل
2 اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، گروه محیطزیست
تاریخ دریافت: 15/1/91 تاریخ پذیرش: 25/8/92
چکیده
هدف از انجام این مطالعه، بررسی اثر بهرهبرداری بر ویژگیهای پوشش گیاهی در جنگلهای شفارود گیلان بود. برای این منظور یک منطقه بهرهبرداری شده و در کنار آن یک منطقه شاهد با شرایط یکسان فیزیوگرافی در سری 9 جنگل شفارود انتخاب گردید. در هر منطقه 25 قطعه نمونه اصلی و در داخل هر یک از آنها 4 ریز قطعه نمونه پیاده و اطلاعات مربوط به پوشش گیاهی ثبت شد. علاوه بر این در مرکز هر پلات، نمونهای از خاک برای اندازهگیری بافت، وزن مخصوص ظاهری، وزن مخصوص حقیقی، تخلخل، اسیدیته و آنالیز عناصر نیتروژن، فسفر، ماده آلی، کلسیم، منیزیم و سدیم تهیه گردید. در منطقه بهرهبرداری شده با مشخص کردن مرکز پلاتها، دو بار (یک و پنج سال پس از بهرهبرداری) آماربرداری انجام شد. نتایج نشان داد که منطقه شاهد دارای تنوع و غنای بیشتری نسبت به مناطق بهرهبرداری شده بود، اما میزان غلبه گونهها در منطقه شاهد کمتر میباشد. همچنین شاخص تشابه جاکارد بین منطقه شاهد و منطقه پنج سال پس از بهرهبرداری بیشتر از سایر مناطق بود. نتایج همچنین نشان داد که تمرکز گونههای گیاهی در مناطقی با میزان بالای نیتروژن، فسفر، ماده آلی و تخلخل خاک بیشتر بود.
واژههای کلیدی: تنوع زیستی، غنا، جاکارد، بهرهبرداری
* نویسنده مسئول، تلفن: 09188430219، پست الکترونیکی:j.mirzaei@mail.ilam.ac.ir
مقدمه
بهرهبرداری صنعتی چوب از جنگل، با خارج کردن پایههای درختان تأثیر زیادی بر اکوسیستمهای جنگلی و اجزای آن دارد. نخستین تغییر جنگل در اثر بهرهبرداری از چوب درختان، باز شدن تاج پوشش و تغییر در رفتار نور است. علاوه بر این، کاهش ماده آلی (لاشبرگ) از دیگر تغییرات حاصل از بهرهبرداری است که در اثر کم کردن تاج پوشش درختی بوجود میآید. در اثر این تغییرات، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تحت تأثیر قرار میگیرد (8، 5 و 17). همچنین ترکیب پوشش گیاهی و خصوصیات آن مانند تنوع گونهای، غنا و ساختار نیز با توجه به این دگرگونیها، دستخوش تغییر میشود (18، 13 و 20). از این رو بهرهبرداری از جنگل بهعنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر ترکیب گیاهی و ساختار جنگل یاد شده است (16). پژوهشهای متنوعی در زمینه اثر بهرهبرداری بر تنوع گونههای گیاهی انجام شده است. به طور مثال در جنگلهای آمریکا برای بررسی تنوع پوشش گیاهی بعد از بهرهبرداری، منطقة جنگلی بهرهبرداری شده با منطقة بهرهبرداری نشده، مورد مقایسه قرار گرفت و مشخص شد که تراکم گونه Rhododendron maximum در مناطق بهرهبرداری شده بیشتر از شاهد بود. همچنین مشخص شد که بالا بودن درصد پوشش گونه مذکور بر غنای گونهای زیر آشکوب تأثیر منفی دارد.
پوشش درختچهای Rhododendron maximum نیز به دلیل ایجاد سایه و اثرات آللوپاتی باعث کاهش زادآوری گونههای درختی آشکوب فوقانی شده بود (19). در تحقیق دیگری تأثیر ساختار و ترکیب بر تنوعزیستی در جنگلهای گرمسیری تانزانیا بررسی شد و با نتایج بدست آمده از جنگلهای نئوتروپیکال در جنوب شرق آسیا مقایسه شد. این بررسی نشان داد که در جنگلهای بکر و دستنخورده تنوع گونهای بیشتر از جنگلهای دستخورده و یا جنگلکاریها است (14).
در پژوهشهای داخلی نیز تأثیر بهرهبرداری بر تنوعزیستی جنگل در سه شیوه تکگزینی گروهی، تکگزینی و نواری در جنگل آموزشی پژوهشی شصتکلاته گرگان مطالعه شد. نتایج این بررسی نشان داد که در اثر بهرهبرداری از میزان غنا کاسته شده، ولی تنوع افزایش مییابد، همچنین بیشترین شباهت را با جنگل الگو، روش تکگزینی دارد (1). علاوه بر این، پوربابایی و رنج آور (1387) نیز با مطالعه تأثیر بهرهبرداری به شیوه تدریجی پناهی بر تنوع گونههای گیاهی در جنگلهای راش شرقی شفارود گیلان به این نتیجه رسیدند که غنای گونهای در جنگلهای بهرهبرداری شده بیشتر از جنگلهای بهرهبرداری نشده است. در حالیکه تنوع گونههای درختی در جنگل بهرهبرداری نشده بیشتر از جنگل بهرهبرداری شده میباشد. همچنین یکنواختی در تمام لایههای رستنی در جنگل بهرهبرداری شده بیشتر از جنگل بهرهبرداری نشده است (4).
با توجه به نیاز روزافزون بشر به چوب و توسعه صنایع چوب، بهرهبرداری از جنگل اجتنابناپذیر است، اما بهرهبرداری اگر بر اساس اصول مناسب انجام شود میتوان تا حد زیادی آثار مخرب بهرهبرداری را کاهش داد. یکی از مسائل مهم در بهرهبرداری این است که مدیر جنگل از تغییرات اکوسیستم جنگل مورد بهرهبرداری در زمانهای مختلف آگاهی داشته باشد. در این تحقیق تغییرات تنوع زیستی و گونههای گیاهی در اثر بهرهبرداری در دورههای یک و پنج سال پس از بهرهبرداری مورد ارزیابی قرار میگیرد. به عبارتی مهمترین هدف این تحقیق، بررسی خصوصیات پوشش گیاهی مانند ترکیب، تنوع و غنای گونهای یک و پنج سال پس از بهرهبرداری صنعتی و مقایسه آن با منطقه شاهد است.
مواد و روشها
مشخصات منطقه مورد مطالعه: این مطالعه در سری 9 جنگل شفارود در پارسلهای شماره 313 (شاهد، که تاکنون بهرهبرداری نشده است) به مساحت 37 هکتار و 316 (بهرهبرداری شده) به مساحت 36 هکتار با طول جغرافیایی´52 °48 تا ´58 °48 شرقی و عرض جغرافیایی´32 °37 تا ´36 °37 شمالی که دارای شرایط فیزیوگرافی کاملاً یکسان هستند، انجام شد (شکل 1).
میانگین ارتفاع از سطح دریا در پارسل شماره 13، 900 متر و در پارسل 16، 800 متر از سطح دریای آزاد است. درختان هر دو پارسل دانهزاد و تیپ جنگل راش- ممرز میباشد. لازم به ذکر است عملیات بهرهبرداری در پارسل شماره 316 در سال 1379 به شیوه تکگزینی تا 10 درصد میزان حجم انجام شده است (طرح جنگلداری سری 3 شفارود، 1379). براساس آمار هواشناسی 20 سالة (1389-1369) ایستگاه پیلمبرا میانگین بارندگی 1309 میلیمتر و میانگین دما 4/15 درجه سانتیگراد میباشد.
روش تحقیق: این مطالعه در اردیبهشت و خرداد ماه سالهای 1380 و 1385 با روش نمونهبرداری منظم تصادفی با ابعاد شبکه 100×150 متر برای پیاده کردن قطعات نمونه انجام گردید. در هر پارسل، 25 قطعه نمونه مربعی شکل به مساحت 400 مترمربع برای برداشت پوشش درختی برای برداشت نوع گونه، فراوانی و درصد پوشش آنها پیاده گردید. بهمنظور برداشت پوشش علفی نیز از ریزقطعه نمونههای 2×2 مترمربع به صورت خوشهای در چهار گوشه قطعه نمونة اصلی استفاده شد. قابل ذکر است که دادههای پوشش گیاهی پارسل شماره 316 در سال 1380 یعنی یکسال پس از بهرهبرداری برداشت شد و پس از مشخص کردن مرکز پلاتها، پنج سال بعد در سال 1385، مجدداً نمونهبرداری انجام گردید. در مرکز هر قطعه نمونة اصلی، 3 نمونه خاک از عمق 0 تا 30 سانتیمتر برداشت و یک نمونه ترکیبی به آزمایشگاه برای تعیین بافت، وزن مخصوص ظاهری، وزن مخصوص حقیقی، تخلخل و عناصر نیتروژن، فسفر، ماده آلی، کلسیم، منیزیم و سدیم منتقل گردید.
شکل 1- نقشه منطقه مورد مطالعه
تحلیل آماری دادهها: پس از برداشت دادهها، برای بررسی همبستگی گونهها با عوامل محیطی از آنالیزهای چند متغیره استفاده شد. به این منظور از تحلیل تطبیقی متعارف یا آزمون CCA با استفاده از نرمافزار PC-ORD for Win. Ver. 4.17 انجام شد و نتایج آن بر روی محورهای دو بعدی نشان داده شد. برای بررسی تنوع زیستی از شاخصهای تنوع شانون وینر، تنوع سیمپسون، غنای منهنیک، غنای مارگالوف و غلبه، و بهمنظور بررسی تشابه گونهای از شاخص تشابه جاکارد استفاده شد. پس از محاسبه شاخصها و برای بررسی آزمون نرمال بودن و همگنی واریانس آنها بهترتیب از آزمونهای کولموگروف- اسمیرنوف و لون استفاده شد. در نهایت از آزمون واریانس یکطرفه برای بررسی معنیدار بودن و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگینها استفاده گردید. برای انجام آنالیزهای این بخش از نرمافزارهای آماری PAST و SPSS 16 استفاده شد.
نتایج
در مجموع 67 گونه گیاهی در مناطق مورد مطالعه شناسایی شد (جدول 1). نتایج نشان داد در منطقه شاهد گونههای درختی ممرز و راش و گونههای علفی بنفشه جنگلی (Viola silvestris) و زبرینه راشستانی (Asperala odorata) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. در منطقه بهرهبرداری شده پس از یکسال مجدداً گونههای درختی ممرز و راش و گونههای علفی سرخس عقابی (Pteridium aquilinam) و سرخس چماز (Aspleniumadiantum nigrum) بیشترین فراوانی را داشتند. در این منطقه، پس از پنج سال گونههای درختی راش و نمدار و گونههای علفی بنفشه جنگلی و علف جیوه (Mecurialis prennis) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. علاوه بر این، بیشترین پوشش گونههای چوبی پس از پنج سال در منطقه بهرهبرداری شده مربوط به گونههای راش و تمشک (Rubus hyrcanus) بود (جدول 2).
جدول 1- لیست گونههای گیاهی مناطق مورد مطالعه
نام علمی |
خانواده |
حضور گونه |
نام علمی |
خانواده |
حضور گونه |
Acalypla australis |
Euphorbiaceae |
A, B, C |
Sambuscas ebulus |
Carpifoliaceae |
A,B,C |
Adianthum capillus |
Aspleniaceae |
A |
Saniula europea |
Apiaceae |
A,B,C |
Asperala odorata |
Rubiaceae |
A,B,C |
Solanum kieseritzkii |
Solanaceae |
A,B |
Aspleniumadiantum nigrum |
Aspleniaceae |
A,B,C |
Stellaria media |
Caryophyllaceae |
A,B,C |
Calamintha silvatica |
Labiatae |
A,B,C |
Tammus communis |
Dioscoreaceae |
A,B,C |
Calystegia silvestris |
Convolva laceae |
A,B,C |
Trifolium repnes |
Papilionaceae |
B |
Cardamine impatiens |
Cruciferae |
A,B,C |
Tripleurospermum disciforme |
Composite |
B |
Carex silvatica |
cyperaceae |
A,B,C |
Urtica dioica |
Urticaceae |
B |
Cephalanthera caucasica |
Orchidaceae |
A,B,C |
Vaccinium arctostaphylos |
Ericaceae |
A,C |
Cyclamen coummiller |
Primulaceae |
A,B,C |
Veronica crista-galli |
Scrophularicaceae |
A,B,C |
Epimedium pinnatum |
Podophyaavceae |
A,B,C |
Viola silvestris |
Violaceae |
A,B,C |
Euphorbia anygdaloides |
Euphorbiaceae |
A |
Acer cappadocicum |
Aceraceae |
A,B,C |
Fragaria vesca |
Rosaceae |
A,B,C |
Acer velatinum |
Aceraceae |
A,B |
Galium rotundifolium |
Rubiaceae |
A |
Alnus subcordata |
Betulaceae |
A,B,C |
Geranium robertianum |
Geraniaceae |
A,B,C |
Carpinus betulus |
Betulaceae |
A,B,C |
Geum metero carpum |
Rosaceae |
A,B,C |
Cerasus avium |
Rosaceae |
A,C |
Hypericam |
Hxpericaceae |
A,B,C |
Diospyrus lotus |
Ebenaceae |
A,B,C |
Lathyrus montana |
Papilionaceae |
A,C |
Fagus orientalis |
Fageaceae |
A,B,C |
Luzula foresteri |
Jancaceae |
B,C |
Fraxinus excelsior |
Oleaceae |
A,C |
Mentha sylvestris |
Labiatae |
A,B,C |
Gleditchia caspica |
Caesalpinaceae |
B |
Mecurialis prennis |
Euphorbiaceae |
A,B,C |
Parrotia persica |
Hammamelidaceae |
A,B,C |
Oplismenus compositum |
Gramineae |
A,B,C |
Pterocarya fraxinifolia |
Juglandaceae |
A,B |
Oplismenus undulatifolius |
Gramineae |
A,B,C |
Quercus castanifolia |
Fagaceae |
A,B,C |
Paritaria officinalis |
Scrophulariaceae |
A,B,C |
Sorbus torminalis |
Rosaceae |
A |
Petasites hybridus |
Compositae |
A,,C |
Tilia begonifolia |
Tiliaceae |
A,B,C |
Phylitis scolopendriam |
Aspleniaceae |
A,B,C |
Ulmus glabra |
Ulmaceae |
A,C |
Plantago evacina |
Plantaginaceae |
A,B,C |
Cornus australis |
Cornaceae |
A,C |
Polypodium vulgaris |
Asplenua ceae |
A,C |
Crataegus sp. |
Rosaceae |
A,B,C |
Polygonatum oriental |
Lilaceae |
A |
Ilex spicigera |
Aquifoliaceae |
A,B,C |
Primula heterocharoma |
Primulaceae |
A,B,C |
Laurocenasus officinalis |
Rosaceae |
A,,C |
Pteridium aquilinam |
Aspeniaceae |
A,B,C |
Mespilus germanica |
Rosaceae |
A,B,C |
Rubus hyrcanus |
Rosaceae |
A,B,C |
Prunus divricate |
Rosaceae |
A,B,C |
Rumex acetosella |
Polygonaceae |
A,B,C |
Salvia glutinose |
Labiatae |
A,B,C |
Ruscas hyrcanus |
Lilaceae |
A,B,C |
|
|
|
A: منطقه شاهد، B: یکسال بعد از بهرهبرداری، C: 5 سال بعد از بهرهبرداری
جدول 2- درصد پوشش و فراوانی گونههای گیاهی در منطقه شاهد و منطقه بهرهبرداری شده
فراوانی (درصد حضور در پلاتها) |
درصد پوشش (میانگین درصد پوشش) |
منطقه |
||||||
علفی |
چوبی |
علفی |
چوبی |
|||||
مقدار |
گونه |
مقدار |
گونه |
مقدار |
گونه |
مقدار |
گونه |
پارسل 313 (شاهد)
|
100 |
Viola silvestris |
100 |
Carpinus betulus |
55 |
Vaccinium arctostaphylos |
37 |
Fagus orientalis |
|
72 |
Asperala odorata |
100 |
Fagus orientalis |
42 |
Viola silvestris |
20 |
Carpinus betulus |
|
65 |
Pteridium aquilinam |
65 |
Carpinus betulus |
38 |
Pteridium aquilinam |
22 |
Fagus orientalis |
پارسل 316 (یکسال پس از بهرهبرداری) |
40 |
Aspleniumadiantum nigrum |
80 |
Fagus orientalis |
18 |
Aspleniumadiantum nigrum |
20 |
Carpinus betulus |
|
35 |
Mecurialis prennis |
85 |
Fagus orientalis |
35 |
Mecurialis prennis |
26 |
Fagus orientalis |
پارسل 316 (پنج سال پس از بهرهبرداری) |
20 |
Viola silvestris |
35 |
Tilia begonifolia |
23 |
Viola silvestris |
40 |
Rubus hyrcanus |
آنالیز چند متغیره: نتایج آنالیز چند متغیره نشان داد که گونههای گیاهی در مناطقی که میزان نیتروژن، فسفر، ماده آلی و تخلخل خاک بالاست، حداکثر تجمع را دارند. در مناطقی با این شرایط، گونههای درختی نمدار، زبانگنجشک، نارون، ممرز و گونههای علفی سیاه گیله و بنفشه جنگلی که مبین شرایط حاصلخیزی خاک هستند، از حضور بالایی برخوردارند. در حالیکه که در نقطه مقابل این منطقه، یعنی در جایی که وزن مخصوص ظاهری خاک بالاست، تجمع گونهها کم است. در این مناطق، تعداد گونههای درختی بسیار محدود است. در این مناطق گونههای نظیر آلوچه، تمشک و گونههای علفی سرخس چماز دیده میشوند که بیانگر شرایط نامناسب خاکی هستند. برخی گونهها نظیر بلندمازو و پلت نیز گونههای بیتفاوت هستند (شکل 2).
تنوع زیستی گونههای گیاهی: نتایج آنالیز واریانس نشان داد که بین سه منطقه جنگلی شاهد، یکسال پس از بهرهبرداری و پنج سال پس از بهرهبرداری اختلاف معنیداری از نظر غلبه (032/0 , p= 61/3 = f)، تنوع شانون-وینر (000/0 , p= 17/9 = f)، تنوع سیمپسون (022/0 , p= 61/3 = f)، غنای منهنیک (000/0 , p= 67/21 = f) و غنای مارگالوف (000/0 , p= 53/45 = f) وجود دارد. نتایج مقایسه میانگین شاخصها بین جنگلهای سه پارسل نشان داد که پارسل شاهد بیشترین میزان تنوع شانون وینر و سیمپسون را داشتند، در حالیکه بین دو پارسل دیگر اختلاف معنیداری مشاهده نشد. اما از نظر غلبه گونهها پارسل شاهد کمترین میزان غلبه را داشت (شکل 4). علاوه بر این، جنگلهای پارسل شاهد بیشترین میزان شاخصهای غنای گونهای مارگالوف و منهنیک را داشت و کمترین میزان آن مربوط به پارسل یکسال پس از بهرهبرداری بود (شکل 3).
آنالیز تشابه گونههای گیاهی: نتایج آنالیز تشابه جاکارد نشان داد که منطقه شاهد و پنج سال پس از بهرهبرداری از نظر پوشش گیاهی بیشترین شباهت را به همدیگر داشتند. اما در مقابل منطقه شاهد و منطقهای که فقط یکسال از بهرهبرداری آن گذشته بود، کمترین میزان شباهت را از نظر پوشش گیاهی نشان دادند (شکل 5).
بحث
یکی از مهمترین عواملی که اثرات زیادی بر تنوع زیستی گونههای گیاهی داشته، بهرهبرداری صنعتی از جنگلها بوده است. در این تحقیق مشخص گردید که بهرهبرداری صنعتی سبب کاهش تنوع زیستی گونههای گیاهی میشود. با توجه به اینکه جنگلهای شمال کشور، جنگلهای کوهستانی و پرشیبی میباشند (مروی مهاجر، 1385)، از این رو بهرهبرداری از این جنگلها به علت شیب بالا میتواند باعث از بین رفتن بسیاری از گونههای گیاهی بهویژه گونههای علفی شود.
شکل 2- آنالیز چند متغیره بین عناصر خاکی و حضور گونههای گیاهی (BD: وزن مخصوص ظاهری، OC: ماده آلی، P: فسفر، N: ازت کل، Na: سدیم، Pr: تخلخل)
شکل 3- مقایسه میانگین شاخصهای غنای گونهای در سه منطقه مورد مطالعه. حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح 05/0 p<است.
شکل 4- مقایسه میانگین شاخصهای تنوع زیستی و غلبه در سه منطقه مورد مطالعه. حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح 05/0 p<است.
شکل 5- شاخص تشابه جاکارد پوشش گیاهی بین مناطق مورد مطالعه
بنابراین کاهش تنوع زیستی گونه گیاهی در این تحقیق میتواند به همین دلیل باشد. بررسیهای انجام شده نیز نشان داده که بهرهبرداری اثرات متفاوتی بر تنوعزیستی گونههای گیاهی دارد. به طور مثال، در جنگلهای بارانی استوایی، بهرهبرداری با شدت پایین تنوع زیستی را تحت تأثیر قرار نمیدهد، اما بهرهبرداری با شدت زیاد باعث افزایش تنوعزیستی گونه گیاهی، بهویژه گونههای سریعالرشد میشود. در حالیکه در جنگلهای با پویایی بالا و بشدت تخریب شده، طی مرحلة اول بهرهبرداری تنوع زیستی گونههای گیاهی افزایش یافته و در مرحلة دوم، بهرهبرداری سبب کاهش تنوع زیستی شده است.Huang و همکاران (2003) نیز با مطالعه تنوع زیستی در جنگلهای تروپیکال تانزانیا (14) و رنجآور (1383) نیز با مطالعه در جنگلهای راش شفارود گیلان نشان دادند که بهرهبرداری اثر معنیداری بر تنوع زیستی گونههای گیاهی نداشته، که نتیجه این تحقیق با نتایج پژوهشهای آنها همخوانی نداشت (7). شدت بهرهبرداری متفاوت و شرایط توپوگرافی منطقه میتواند دلیل این عدم همخوانی باشد. اما از طرفی احمدی (1379) با مطالعه تنوع زیستی در جنگل آموزشی پژوهشی شصتکلاته گرگان نشان داد که در اثر بهرهبرداری از میزان غنا کم شده ولی تنوع افزایش مییابد (1). علاوه بر این، پوربابایی و رنج آور (1387) نیز با مطالعه تأثیر بهرهبرداری به شیوه تدریجی پناهی بر تنوع گونههای گیاهی در جنگلهای راش شرقی شفارود گیلان به این نتیجه رسیدند که غنای گونهای در جنگلهای بهرهبرداری شده بیشتر از جنگلهای بهرهبرداری نشده است، که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی نداشت (4). مهمترین دلیل این تفاوت احتمالا به دلیل شیوه بهرهبرداری بوده که در تحقیق آنها به روش تدریجی پناهی بوده است. از طرفی کاهش آشکار تنوع گونهای پس از بهرهبرداری در مطالعات مختلف نیز گزارش شده است (2، 3 و 21).
در این مطالعه مشخص گردید که حضور گونههای گیاهی در مناطقی با وزن مخصوص ظاهری بالا، کم میباشد. علاوه بر این، اشکوب فوقانی منشأ ماده آلی است و ماده آلی نیز خود بر خصوصیات شیمیایی خاک تأثیر عمده دارد (13). با باز شدن تاج پوشش در اثر بهرهبرداری سرعت برخورد باران بر خاک و نیز آبشویی ماده آلی و عناصر غذایی بیشتر میشود (12)، که این آبشویی بهویژه در جنگل مورد مطالعه با توجه به شیب بالای آن مشهود بوده و خود اثرات منفی بر حضور گونههای گیاهی دارد. بهرهبرداری با ایجاد تغییر در تاج پوشش و ترکیب اشکوب فوقانی (15) و از طرفی کوبیدگی خاک در اثر حضور ماشینآلات سنگین بهرهبرداری، سبب تغییر در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شده و وزن مخصوص ظاهری خاک افزایش مییابد (5 و 18). براساس نتایج تجزیه و تحلیل چند متغیره ترکیب پوشش گیاهی یک و پنج سال پس از بهرهبرداری با منطقه شاهد تفاوت پیدا کرده است. بهعنوان مثال یکسال پس از بهرهبرداری، گونههای علفی سرخس عقابی و سرخس چماز و پنج سال پس از بهرهبرداری تمشک با درصد پوشش بالا حضور یافته است. چنین تغییراتی در مورد سایر گونهها نیز دیده میشود. تأثیر عوامل تخریب و بهرهبرداری در تغییر جوامع گیاهی جنگلهای چلاو آمل در مقایسه با تیپهای مجاور آنها نشان داد که پس از دخالت تغییرات زیادی در جوامع طبیعی بوجود آمده است و حضور گونههای مهاجمی مانند سیاه ولیک و ازگیل زیاد شده و حضور گونههای اصلی و کلیماکس کم شده است (روحیمقدم و همکاران، 1381). ثاقب طالبی و همکاران (1380) نیز بیان کردند که در سطوح باز و مخروبة جنگل پس از بهرهبرداری و باز شدن تاج پوشش، هجوم و رشد گونههای علفی مانند سرخس یا انواع تمشک بسرعت رخ میدهد، که دلیل آن را افزایش نور میدانند. اشغال سطح جنگل با چنین گونههایی امکان حضور گونههای دیگر را کم کرده که در نهایت باعث کاهش تنوع گونهای خواهد شد، که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد (6). اما از طرف دیگر میرزایی و همکاران (1386) در جنگلهای زاگرس نشان دادند که نور سبب افزایش تنوع زیستی گیاهان علفی کف جنگل میشود (11).
در پایان با توجه به نتایج این تحقیق میتوان گفت که بهرهبرداری به شیوه تکگزینی با وجود اینکه یکی از بهترین شیوههای بهرهبرداری موجود است، اما به دلیل شرایط محیطی جنگلهای شمال ازجمله کوهستانی بودن و شیب زیاد آنها، پوشش گیاهی منطقه همانند سایر عوامل مخرب، را تحت تأثیر قرار داده و سبب کاهش تنوع و غنای گونههای گیاهی میشود. علاوه بر این، ترکیب گونههای گیاهی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد که این خود میتواند نشانههایی از اثرات منفی بهرهبرداری بر پایداری اکوسیستمها باشد.