Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology)

Effect of Altitude on Annual Diameter Growth of Quercus libani Oliv in Kurdistan Province

Document Type : Research Paper

2646

Abstract

The purpose of this study is determination of best altitude range for forestation of Quercus libani Oliv in Kurdistan province and dendrochronology of this species. For this purpose, twelve disks as a random sampling used from pulled trees on three elevation classes (1400-1600m, 1600-1800m, 1800-2000m) in Marivan forest. ANOVA results showed that diameter growth on these elevation ranges have significant difference (p<0.05). The average annual increment diameter on first class (1400-1600m) measured about 2.2mm, second class (1600-1800m) 2.6mm and third class (1800-2000m) 1.8mm. Also, results showed that second class site has a better growth condition than other sites. Thus in three sites, average of annual diameter increment in Quercus libani Oliv indicated a direct relationship with precipitation of  the last 17 years.

Keywords

بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا بر رویش قطری بلوط وی­ول (Quercus libani Oliv) در استان کردستان 

ادریس قادری، ایرج حسن زاد ناورودی* و جواد ترکمن

صومعه سرا، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگل داری  

تاریخ دریافت: 22/6/88               تاریخ پذیرش: 22/3/90 

چکیده

به‌منظور بررسی مناسب­ترین دامنه ارتفاعی برای جنگل­کاری گونه مهم و نادر بلوط وی­ول (Quercus libani Oliv) در اراضی جنگلی استان کردستان و همچنین مطالعه گاه شناسی این گونه، سه رویشگاه در سه طبقه ارتفاعی مختلف در شهرستان مریوان انتخاب شدند. پس از انتخاب مناطق مورد مطالعه، 12دیسک از درختان قطع شده در هر طبقه ارتفاعی ( شامل: 1600-1400، 1800-1600، 2000-1800 متری از سطح دریا)، در جنگل­های شهرستان مریوان برداشت شد. نمونه‌ها به روش آماری کاملا تصادفی از کنده درختان انتخاب و رویش قطری نمونه­ها مورد بررسی قرارگرفت. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که رویش قطری درختان در سه دامنه ارتفاعی مورد مطالعه، در سطح 5 درصد تفاوت معنی­داری دارند. میانگین رویش قطری سالیانه در طبقه اول حدود 2/2 میلی­متر، در طبقه دوم 6/2 میلی­متر و در طبقه سوم 8/1 میلی­متر بدست آمد. آزمون مقایسه میانگین­ها به روش توکی نشان داد که طبقه ارتفاعی دوم وضعیت مناسبی از لحاظ رویش نسبت به دو رویشگاه دیگر دارد که این موضوع نشان­دهنده شرایط رویشگاهی مناسب در این طبقه ارتفاعی برای این گونه است. بررسی­های بیشتر نشان داد که در 17 سال گذشته در سه رویشگاه مورد مطالعه، بین میزان رویش قطری و میزان بارندگی با توجه به رابطه رگرسیونی خطی، همبستگی بالایی وجود دارد .

واژه های کلیدی: ارتفاع از سطح دریا، استان کردستان، بلوط وی­ول، رویش دوایر سالیانه، گاه­شناسی درختی

* نویسنده مسئول، تلفن: 01823223023 ، پست‌الکترونیکی: irzad2002@yahoo.com

مقدمه

 

گونه بلوط وی­ول (Quercus libani Oliv) یکی از گونه های خاص زاگرس شمالی است که ارتفاع آن به 10 متر می­رسد و دارای تنه خاکستری رنگ است که درختان کهن و شیاردار دارد (5). عرصه رویشگاه وی­ول را عمدتاً کوه­های مرکزی و شرقی تاوروس و آمانوس در آناتولی ترکیه، شمال شرقی عراق، شمال غربی سوریه و قسمت غربی ایران می­دانند (14). جنگل­های زاگرس شمالی از خط­الرأس شاهو در مرز استان کردستان و کرمانشاه آغاز شده و تا شمال پیرانشهر در آذربایجان‌غربی ادامه می­یابد. مساحت جنگل­های زاگرس شمالی در حدود 449000 هکتار است که گونه بلوط وی­ول بصورت توده­ای خالص و یا آمیخته سطحی معادل 106316 هکتار یعنی 24 درصد را می پوشاند (11). هر چند سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور آن را حفاظتی- حمایتی در نظر گرفته­اند ولی بهره‌برداری سنتی به‌منظور تأمین نیازهای معیشتی جوامع محلی به­رغم مخالفت­های این سازمان تقریبا در جنگل­های زاگرس رایج است. با توجه به رویکرد سازمان جنگل­ها در مشارکت مردمی لازم است بجای ممانعت از برداشت­ها نسبت به مدیریت آن در چهارچوب اصول فنی جنگلبانی اقدام شود. برای این منظور، آگاهی از رویش قطری درختان می­تواند عامل مهمی در بکارگیری روش تنظیم جنگل به‌منظور مدیریت برداشت باشد. یکی از کاربردهای مهم رویش می­تواند در بررسی پویایی شناختی توده­های جنگل باشد. این بررسی تأمین کننده اطلاعات پایه برای تعیین شیوه­های جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت و الگو گرفتن از ساختار توده­های بکر و کهن است (10). در مطالعه دیگر با برداشت 8 قطعه نمونه یک هکتاری در 8 طبقه ارتفاعی از جنگل­های راش استان گیلان و برداشت 5 نمونه رویشی از 5 درخت در هر طبقه قطری، رویش حجمی و قطری و همچنین حلقه­های رویشی شمارش و میزان رویش برآورد شد (9). بررسی رویش قطری یکی از سهل­ترین و عملی­ترین روش­هایی است که می‌تواند برای ارزیابی کیفیت چوب مورد توجه قرار گیرد (3). در بررسی­ که بر روی خواص فیزیکی چوب راش (Fagus orientalis) مناطق اسالم، خیرود کنار، سنگده، نکا و گرگان در سه ایستگاه حد پایین، حد میان­بند و حد بالای راشستان­ها انجام شد، به استفاده از مته سال­سنج از 300 درخت نمونه­برداری و در هر نمونه، آزمایش­های تعیین رویش قطری سالیانه و جرم ویژه در جهات مختلف انجام شد. نتایج نشان داد که در دو منطقه گرگان و سنگده، با افزایش ارتفاع از سطح دریا، رویش کاهش می­یابد و سنگین­ترین چوب­ها در ایستگاه­های گرگان و خیرود کنار و سبک­ترین آنها در حد بالای جنگل­های سنگده و میان­بند اسالم بدست آمده است (4). در یک بررسی بر روی میزان رویش قطری و حجمی درختان بنه و بلوط غرب ایران در جنگل­های استان کرمانشاه، میانگین رویش قطری بلوط و بنه، به‌ترتیب 87/3 میلی‌متر و 34/3 میلی‌متر برآورد شده است (2). میزان رویش در جنگل­های ورجینا در جهت های شمالی و جنوبی با تبادلات انرژی و رژیم حرارتی نسبت به رطوبت خاک، ارتباط بیشتری دارند. زیرا دسترسی به رطوبت در تمام جهات تقریبا یکسان است (16). به طور کلی مطالعه حاضر برای پی بردن به‌ مناسبترین دامنه ارتفاعی برای کاشت این گونه و بررسی مطالعه گاه­شناسی می­باشد.

مواد و روشها

موقعیت منطقه مورد مطالعه: سه رویشگاه در سه طبقه ارتفاعی مختلف در شهرستان مریوان برای مطالعه انتخاب شد. رویشگاه اول در ارتفاع 1600-1400 متری از سطح دریا در منطقه جنگلی گمارلنگ با مساحتی حدود 1642 هکتار در شمال شرقی مریوان و در 30 کیلومتری این شهرستان قرار دارد. رویشگاه دوم در ارتفاع 1800-1600 متری بالاتر از سطح دریا در منطقه جنگلی مرانه با مساحتی حدود 732 هکتار در شمال غربی مریوان و در 15 کیلومتری این شهرستان واقع شده است. رویشگاه سوم در ارتفاع 2000-1800 متری از سطح دریا در منطقه جنگلی قامیشله با مساحتی حدود 2760 هکتار در 45 کیلومتری شهرستان مریوان قرار دارد (شکل1).

مشخصات خاک و اقلیم: از نظر خاک‌شناسی براساس پروفیل­هایی که در سه طبقه ارتفاعی در این مناطق (12) حفرگردید، در بیشتر پروفیل­ها بدلیل شیب­دار بودن منطقه، خاک کم عمق بوده و فاقد تکامل پروفیلی است. شیب تند و میکروکلیمای خاص و دمای پایین، عامل اصلی جوان بودن و عدم تکامل پروسه خاکسازی است. عمق خاک 10 تا 120 سانتی­متر و بافت خاک متوسط تا سنگین است (لوم رسی تا رس شنی و شنی). مواد آلی خاک نسبتا بالا بوده و بتدریج با افزایش عمق، کاهش  می­یابد. ساختمان خاک سطحی دانه­ای و در زیر مکعبی گوشه­دار است. وضعیت زهکشی منطقه خوب بوده و در کلیه مناطق هیچ واکنشی در اثر اضافه کردن اسیدکلریدریک مشاهده نشد که بدلیل عدم حضور آهک است و نتایج آزمایشگاهی این موضوع را تایید می­کند. افق سطح الارض (Epipedon) اکریک (Ochric) بوده و افق­های تحت الارض کمبیک (Cambic) است و خاک­ها در دو رده (Entisols) و (Inceptisols) قرار می­گیرند و در گروه خاک­های قهوه­ای جنگلی با هوموس مول رده­بندی می­شوند. نتایج تجزیه خاک نشان داد که پتاسیم در حد متوسط تا مطلوب و فسفر در حد نسبتاً مطلوب و PH بین 6 تا 7 متغیر است. به نظر می­رسد از لحاظ تغذیه­ای مشکل خاصی در این مناطق وجود ندارد.

 

 

                            N   (رویشگاه های مورد مطالعه)

 

3
 

12
 

2
 

1-گمارلنگ، 2- مرانه و 3- قامیشله

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 

از لحاظ شوری هم مشکلی وجود ندارد. در کل تفاوت قابل ملاحظه­ای از لحاظ بسیاری از خصوصیات خاک در قامیشله، مرانه و کمارلنگ مشاهده نشد. از لحاظ آب و هوا، منطقه مریوان دارای تابستان گرم و زمستان سرد با حدود 75 روز یخبندان است. تیپ اقلیمی مریوان نیمه خشک مدیترانه­ای و در 5-4 ماه از سال باران نمی‌بارد و این مدت درست با رویش گیاهان همراه است و بیشترین بارندگی در فصل زمستان و کمترین بارندگی در فصل تابستان صورت می­گیرد. برای جمع­آوری آمار و اطلاعات هواشناسی از ایستگاه­های هواشناسی مریوان سال1370 لغایت 1386 استفاده شد.

روش کار: برای مطالعه ابتدا نقشه توپوگرافی با مقیاس 50000/1 از سه منطقه مذکور تهیه و بعد از هر طبقه ارتفاعی 12 دیسک از کنده درختان تازه قطع شده، تهیه گردید. نمونه‌ها جهت واضح شدن دوایر سالیانه، در مواد نفتی قرار داده شدند. سپس بوسیله میکروسکوپ دو چشمی با درشت نمایی 5/14 مورد بررسی و رویش قطری دوایر سالیانه  اندازه­گیری شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و برای بررسی نرمال بودن داده­ها از آزمون کولموگراف ـ اسمیرنوف و همچنین از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه جهت بررسی معنی­دار بودن و عدم معنی­دار بودن مؤلفه­ها استفاده گردید. در صورت معنی دار بودن مؤلفه‌ها، مقایسه میانگین­ها توسط آزمون توکی انجام گردید.

نتایج

رویش  قطری دوایر سالیانه در سه طبقه ارتفاعی: پس از آنالیز داده­ها و مقایسه میانگین رویش قطری دوایر سالیانه در سه طبقه ارتفاعی با استفاده از آزمون توکی مشاهده شد که بین میانگین رویش قطری در سه طبقه ارتفاعی در منطقه مورد مطالعه، اختلاف معنی­داری در سطح 05/0 وجود دارد. میزان رویش قطری در طبقه اول برابر با 2/2 میلی­متر در سال، در طبقه دوم 6/2 میلی‌متر و در طبقه سوم 8/1 میلی متر بدست آمده است (جدولهای 1 و 2).

 

جدول 1- تجزیه واریانس رویش قطری دوایر سالیانه درختان وی­ول در سه طبقه ارتفاعی

منابع تغییرات

درجه آزادی

مجموع مربعات

میانگین مربعات

F

P

تیمار

2

688/3

844/1

٭931/6

021/0

خطا

48

771/12

266/0

کل

50

459/16

٭معنی‌داری در سطح 5 درصد

 

 

 

 

جدول 2- آزمون معنی‌دار بودن توکی رویش قطری دوایر سالیانه درختان وی­ول در سه طبقه ارتفاعی

 

رویشگاه 1 (1600-1400متری)

رویشگاه 2 (1800-1600متری)

رویشگاه 3 (2000-1800متری)

میانگین رویش قطری دوایر سالیانه

38/1±19/2b

57/1±6/2a

c                    04/1±8/1

حروف نامشابه در ردیف نشان‌دهنده اختلاف معنی‌دار میانگین‌هاست.

 


ارتباط رویش با میزان بارش در چند سال گذشته: نتایج نشان می­دهد که بین میزان رویش با میزان بارندگی در 17 سال گذشته ارتباط مستقیمی وجود دارد. رابطه رگرسیونی بین میزان رویش قطری دوایر سالیانه با میزان بارندگی در سه رویشگاه نشان‌دهنده بالا بودن میزان همبستگی بین رویش و بارندگی است. بر این اساس بین رویش قطری دوایر سالیانه بلوط وی­ول و بارندگی در مناطق بررسی شده روابط زیر برقرار است. بعبارت دیگر در سال­هایی که میزان بارندگی بالا بوده، میزان رویش دوایر سالیانه بلوط وی­ول نیز زیاد بوده که نشان­دهنده رطوبت‌پسند بودن این گونه می­باشد (شکلهای2، 3 و 4). همچنین مطالعات گاه­شناسی نشان می­دهد که در طی 17 سال گذشته (شکلهای 5، 6 و 7) بین میزان رویش و بارندگی رابطه وجود دارد، به‌طوری‌که از رویش سال­های گذشته می­توان به تغییرات آب و هوایی منطقه پی برد. در این سه رویشگاه بیشترین رویش مربوط به سال 1376 است (شکل 8).

 

 

شکل 2- رابطه میانگین رویش قطری دوایر سالیانه با بارندگی در رویشگاه 1

 

 

شکل 3- رابطه میانگین رویش قطری دوایر سالیانه با بارندگی در رویشگاه 2

 

شکل4- رابطه میانگین رویش قطری دوایر سالیانه با بارندگی در رویشگاه 3

 

 

شکل5- نمودار میزان رویش قطری دوایر سالیانه با میزان بارندگی در 17 سال گذشته در طبقه ارتفاعی1600-1400 متری

 

شکل6- نمودار میزان رویش قطری دوایر سالیانه با میزان بارندگی در 17 سال گذشته در طبقه ارتفاعی 1800-1600 متری

 

شکل7- نمودار میزان رویش قطری دوایر سالیانه با میزان بارندگی در 17 سال گذشته در طبقه ارتفاعی 2000-1800 متری

 

شکل8- تصاویری از نمونه چوب در سه رویشگاه و حداکثر میزان رویش در سال 1376


بحث و نتیجه‌گیری

در ارتفاعات پایین (1600- 1400متری) و بالا (2000-1800 متری) میزان رویش به دلیل شرایط اکولوژیکی نامناسب و پایین بودن دما در ارتفاعات بالا، کم است، اما در میان‌بند (1800-1600 متری) میزان رویش بیشتر از دو رویشگاه دیگر است. همچنین با بررسی میزان رویش قطری دوایر سالیانه مشخص شد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا بر میزان رویش قطری دوایر سالیانه­ این گونه افزوده شده، تا جایی که در ارتفاع  میانی میانگین قطری دوایر سالیانه درختان وی­ول به 6/2 میلی­متر می­رسد که در سطج 5 0/0 اختلاف معنی­داری با طبقات ارتفاعی دیگر دارد. حداکثر میزان رویش قطری دوایر سالیانه در این ارتفاع 2/4 میلی­متر است و بهترین دامنه ارتفاعی از لحاظ خصوصیات کمی و کیفی، طبقه ارتفاعی    1800-1600 متری از سطح دریا می­باشد. اما در ارتفاعات بالاتر از 1800 متری از سطح دریا میزان رویش قطری دوایر سالیانه کاهش می­یابد. در مطالعات انجام شده با استفاده از 42 کنده تازه قطع شده از مناطق مختلف رویشگاه­های بانه و مریوان، میانگین رویش قطری دوایر سالیانه وی­ول 2/3 میلی­متر بدست آمده است (13). پورطهماسبی(1380) در مطالعات خود اشاره به این مطلب می‌کند که ارتفاع از سطح دریا تأثیر دوکی شکلی بر میزان رویش بعضی گونه­ها دارد(6). نتایج مطالعات انجام شده بر روی تغییرات فیزیکی و مکانیکی چوب بلوط بر حسب رویشگاه، نشان داد که چوب بلوط در ناحیه شرق مازندران با وجود داشتن دوایر سالیانه پهن، خواص مکانیکی بهتری از خود نشان می­دهد و چوب بلوط میان‌بند با وجود تخلخل بیشتر، خواص بهتری دارد. ابراهیمی (1375) در مطالعات خود اشاره به این مطلب دارد که گونه بلوط در ارتفاعات میانی از وضعیت بهتری برخوردار است(1). در تحقیقی که بر روی رویشگاه پسته وحشی در استان مرکزی انجام شد، نتایج نشان داد که این گونه در دامنه ارتفاعی 2030-1845 متری از سطح دریا بهترین وضعیت را از لحاظ خصوصیات کمی و کیفی دارا می­باشد و وضعیت توپوگرافی بخصوص ارتفاع از سطح دریا در رشد و کیفیت این گونه نیز مؤثر است (7). در 17 سال گذشته بارندگی در سال هایی که بیشتر بوده پهنای دوایر سالیانه عریض و بالعکس بوده است. در شکل 8  مشاهده می­شود که در این سه رویشگاه، بیشترین رویش مربوط به سال­های 1376 بخصوص ارتفاع میانی می­باشد. این بررسی نشان می­دهد که میزان رویش بلوط با میزان ارتفاع رویشگاه و همچنین با میزان بارندگی ارتباط مستقیم و همبستگی بالایی دارد. میزان رویش در ارتفاع میانی (1800-1600متری) بیشتر از دو منطقه دیگر است. بررسی­ها نشان داده است که تأثیر عامل ارتفاع از سطح دریا، به رشد گیاهان محدود نمی­شود. به‌عنوان نمونه، نتایج حاصل از مطالعات آناتومی دو گونه Plantago major  و  Plantago lanceolataدر دو ارتفاع مختلف در شهرستان بهشهر و ارتفاع 1280 متر در شهرستان نکا نشان می­دهد که ارتفاع از سطح دریا، سبب افزایش ضخامت کوتیکول و سلول­های اپیدرمی و ضخامت پهنک در برگ و همچنین افزایش ضخامت پریدرم ریشه، ضخامت پارانشیم طول آوندها و قطر ریشه می­شود (8).  مطالعات انجام شده (11) نشان می­دهد که گونه وی­ول در نقاطی قرار دارد که دقیقا در معرض اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب واقع شده­اند و از همه مهمتر خاک این منطقه به نسبت از غذای مناسب­تری برخوردار است. در مجموع تلفیق شرایط اقلیمی و خاکی منجر به تشکیل تیپ­های خالص در ارتفاعات بالا شده ولی در ارتفاعات پایین­تر بلوط وی­ول همراه با دو گونه دیگر بلوط مشاهده می­شود. بنابراین به نظر می­رسد به دلیل مرطوب بودن و مطلوب بودن شرایط خاک در فرم دره بخصوص در جهت شمالی و از طرفی رطوبت­پسند بودن گونه وی­ول، شرایط مناسب­تری برای استقرار این گونه در دره فراهم شده و در نتیجه در مقایسه با  فرم­های دیگر، بلوط وی­ول بیشتر در دره مستقر شده است. بررسی­های انجام شده به پراکنش وسیع گونه وی­ول در فرم دره و حضور درختان قطور با ارتفاع بالا در این شرایط اشاره دارد (13). تأثیر جهات جغرافیایی و میزان بارندگی، بر روی رشد قطری چهارگونه جنگلی صنوبر زرد، بلوط قرمز، افرای قرمز و شاه بلوط نشان داده است که همه گونه­ها بجز بلوط قرمز در جهات شمالی و جنوبی دارای اختلاف رشد هستند. اما شاه بلوط در جهت شمالی نسبت به سه گونه دیگر، دارای رشد کمتری است و به‌طورکلی بیشترین و کمترین میزان رشد گونه­ها در شمالی و جنوبی به‌ترتیب درباره صنوبر زرد و بلوط قرمز گزارش شده است (15). این نتایج نشان­‌دهنده وابستگی بعضی گونه‌ها به بارندگی و میزان رطوبت قابل دسترس است که در استقرار بعضی گونه­ها و میزان رویش دوایر سالیانه نقش بسزایی دارد. از روی میزان رویش می­توان میزان بارندگی سال­های قبل را پیش‌بینی کرد. در یک مطالعه، رویش قطری درختان ارس، در سه رویشگاه لاین، فیروزکوه و زنجان برآورد شده و نتایج بدست آمده منجر به ارائه راهکارهایی برای اقلیم‌نگاری شده است (6). رشد درختان به وسیله عوامل مختلفی ازجمله تغییرات در اقلیم تحت تأثیر قرار می­گیرد و تواتر سالیانه اقلیم مناسب و نامناسب در نهایت بصورت ترتیبی از حلقه­های پهن و باریک در درختان یک منطقه ثبت می­شود. با توجه به امکان بازسازی تغییرات شرایط آب و هوایی در دوران گذشته و دوره­های زمانی بدست‌آمده از این منطقه اکولوژیکی حساس کوهستانی، می­تواند برای تعیین تغییرات ایجاد شده در آب و هوا مورد استفاده قرار گیرد. بطورکلی با توجه به اینکه بلوط وی­ول گونه­ای رطوبت‌پسند بوده و نسبت به تغییرات آب و هوایی از خود واکنش نشان می‌دهد این تغییرات بر روی رویش قطری دوایر سالیانه  بلوط وی­ول تأثیر گذاشته و از روی حلقه­های پهن و باریک چوب بلوط می­توان میزان بارندگی را برآورد کرد. یکی از نکات مهم در جنگل­کاری با گونه وی­ول توجه به شرایط رویشگاهی است که از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا این گونه در هر رویشگاهی به‌ویژه در هر ارتفاعی مستقر نخواهد شد و ارتفاع عامل عمده و مؤثر در پراکنش این گونه است و باید نسبت به احیا،  توسعه و جنگل­کاری آن تلاش بیشتری صورت بگیرد. گونه وی­ول به دلیل ارزش متعدد آن ازجمله حمایتی و حفاظتی، زیبایی و اقتصادی باید مورد توجه قرار گرفته و حفاظت شود. زیرا این گونه، در منطقه مورد مطالعه، حداقل حافظ مناطق فوقانی و بسترهای اقتصادی پایین‌دست است. در غیر این صورت امکان احیا و بازسازی این گونه در مناطق و بهره‌مندی از مزایایی بیشمار آن بسیار سخت و غیرممکن خواهد بود. بنابراین پیشنهاد می­شود که در جنگل­کاری با گونه­ وی­ول به شرایط رویشگاهی ازجمله ارتفاع از سطح دریا، فرم­های مختلف زمین و جهت­های مختلف جغرافیایی توجه خاص شود. به‌عنوان مثال این گونه در ارتفاعات پایین­تر از 1400 متر از سطح دریا و خاک­های فشرده و دست خورده معمولاً کمتر مستقر می­شود. وی­ول گونه‌ای با پراکنش محدود است. بنابراین به‌منظور حفظ این ذخیره ژنتیکی، باید اقدامات لازم انجام شود. یکی از مسائل قابل توجه حفاظت توده­ها و ایجاد ذخیره­گاه­هایی برای تولید بذر از پایه­های مادری با کیفیت بالا در رویشگاه­های مناسب است. همچنین از این گونه می­توان در مطالعه تغییرات آب و هوایی و اقلیم‌نگاری استفاده کرد.

1- ابراهیمی، ق.، 1375. مطالعه تغییرات فیزیکی و مکانیکی چوب بلوط (بلند مازو) بر حسب رویشگاه. مجله منابع طبیعی ایران، (23): 49-17. 
2- اسکندری، ت.، 1368. بررسی رویش درختان بلوط و بنه در استان کرمانشاه. مجله جنگل ومرتع، انتشارات سازمان جنگل­ها و مراتع کشور، (7): 11-4.
3- پارساپژوه، د.، 1352 .بررسی همبستگی بین رویش سالیانه و کیفیت تکنولوژی چوب راش. مجله منابع طبیعی ایران، (29): 14-1.
4- پارساپژوه، د.، 1355. بررسی کیفیت فیزیکی چوب راش ایران در رویشگاه­های مختلف. مجله منابع طبیعی ایران، (34):32-20.
5-  ثابتی، ح.ا.، 1344.درختان ودرختچه­های ایران. انتشارات دانشگاه تهران، 149صفحه.
6- پور طهماسبی، ک.، 1380. بررسی تغییرات کمی و کیفی حلقه­های رویشی درختان ارس در سه رویشگاه ایران. رساله دکتری صنایع چوب، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ،166صفحه.
7- زاهدی پور، ح.، فتاحی، م.، میرداوودی اخوان، ح.ر.، 1386. بررسی پراکنش و خصوصیات کمی وکیفی رویشگاههای پسته وحشی در استان مرکزی: منطقه کوه سقز، شهرستان تفرش. مجله زیست شناسی ایران،20(2): 199-191.
8- زرین کمر، ف.، مرزبان، آ.، 1389. اثر ارتفاع بر آناتومی دو گونه Plantago major  و  Plantago lanceolata. مجله زیست شناسی ایران،23(4):540-532.
9- سیاهی پور، ب.، میربادین، ع.، امان زاده، ب.،1380. تعیین رویش قطری راش در راشستان های شمال کشور. مجله تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 266 (7): 129-101.
10- غضنفری، ه.، نمیرانیان، م.، سبحانی، ه.، مروی مهاجر، م.، پورطهماسبی، ک.، 1384. برآورد رویش قطری درختان وی­ول Oliv)  (Quercus libani در منطقه زاگرس شمالی (مطالعه موردی:هوارخول).مجله منابع طبیعی ایران، 4: 662-649
11- فتاحی، م.، 1376. گسترشگاه گونه وی­ول و تیپولوژی آن در ایران. انتشارات موسسه و تحقیقات جنگل ومراتع تهران، 73 صفحه.
12- قادری، ا.، 1388. بررسی تاثیر ارتفاع ازسطح دریا بر روی خصوصیات کمی و کیفی بلوط وی­ول در استان کردستان. پایان نامه کارشناسی ارشد جنگل داری ، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، صفحه93.
13- معروفی، ح.، 1379. بررسی نیاز رویشگاهی گونه وی­ول در استان کردستان. پایان نامه، کارشناسی ارشد جنگل داری، مجتمع آموزش عالی امام خمینی، صحفه 89.
 
14- Browicz, k.,1994. Chronology of trees and shrubs in south –west Asia and adjacent Regions. Polish Scientific Publishers, Warsaw, Vol.1: 33-35 & 121.
15- Fekedulegn, D., R. Ray,  Jr. Hicks & J.J. Colbert, 2003., 2003. Influence of topographic aspect, precipitation and drought on radial growth of four major tree species in an Appalachian watershed Forest Ecology and Management 177: 409–425.
16- Lee, R. & C.R. Sypolt, 1974. Toward  a biological evaluation of forest site potential. Forest Science, 20(1):  145–154.
 
Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology)
Volume 26, Issue 4 - Serial Number 4
March 2014
Pages 434-443
  • Receive Date: 13 September 2009
  • Revise Date: 23 April 2011
  • Accept Date: 12 June 2011