Study on the flora, life forms and chorology of the south eastern of Namin forests (Asi-Gheran, Fandoghloo, Hasani and Bobini), Ardabil province

Document Type : Research Paper

Authors

28205

Abstract

The importance of the study of the flora of the country of Iran as a platform for a variety of ecological, environmental, range management, forestry, watershed management, agriculture and so is undeniable. The study forest habitat is located in 24 km east and north east of Ardabil, and 9 km south eastern of Namin on the area about 913 ha. From this area, 252 ha is forest habitat and study of flora was conducted only at these areas. Forty three families, 108 genera and 128 species were identified. Rosaceae, Poaceae, Fabaceae, Apiaceae and Asteraceae families have the highest frequency in these areas. Hemicryptophytes with 47% (61 species) and Phanerophytes with 22% (28 species) are with the highest frequency life forms at the study area. Choryotypes identification show that most of the species belongs to Euro Siberian (Hyrcanian) and Irano Turanean regions.
Keywords: Flora, Geographical distribution, Life forms, Fandogloo, Ardabil province.

Keywords

Main Subjects

بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان جنگل­های جنوب­شرقی شهرستان نمین (اسی­قران، فندوقلو، حسنی و بوبینی) در استان اردبیل

علی تیمورزاده1، اردوان قربانی1* و امیرحسین کاویان­پور2

1 اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، گروه مرتع و آبخیزداری

2 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده منابع طبیعی، گروه مرتع و آبخیزداری

تاریخ دریافت: 17/1/91               تاریخ پذیرش: 9/9/93 

چکیده

رویشگاه جنگلی مورد مطالعه در 24 کیلومتری شرق و شمال شرقی اردبیل و در 9 کیلومتری شرق نمین با مساحت بالغ بر 913 هکتار قرار دارد. که تنها 252 هکتار از عرصه بصورت جنگلی و در این تحقیق مورد بررسی فلورستیک قرارگرفته است. در نتیجه مطالعات، 128 گونه شناسایی شده است که متعلق به 43 خانواده و 108 جنس گیاهی می­باشند. تیره­های Rosaceae، Poaceae، Fabaceae، Apiaceae و Asteraceae بیشترین فراوانی را در منطقه دارا می­باشند. همی­کریپتوفیت­ها با 47 درصد (61 گونه) و فانروفیت­ها با 22 درصد (28 گونه) فراوان ترین اشکال زیستی منطقه را تشکیل می­دهند. از نظر مطالعات کورولوژی، بیشترین عناصر رویشی منطقه بترتیب اهمیت مربوط به ناحیه ارو- سیبری (هیرکانی) و ایران- تورانی است. 

واژه های کلیدی: فلور، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی، فندوق­لو، استان اردبیل.

* نویسنده مسئول، تلفن: 55120291-0451 ، پست الکترونیکی: a_ghorbani@uma.ac.ir 

مقدمه 

 

اهمیت مطالعه فلور کشور ایران بعنوان یک بستر لازم برای مطالعات مختلف بوم شناختی، زیست محیطی، مرتعداری، جنگلداری، آبخیزداری، کشاورزی و غیره غیر­قابل انکار می­باشد (بطور مثال، 1، 2، 3). همچنین با توجه به اهداف طرح جامع فلورستیک مناطق رویشی ایران شناسایی و معرفی رستنی­های یک منطقه بطور اختصاصی و محلی اهمیت ویژه­ای دارد که از آن جمله می­توان امکان دسترسی به گونه­های گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل­ها و قابلیت­های رویشی منطقه، امکان افزایش تراکم گونه­های منطقه، شناسایی گونه­های مقاوم، مهاجم و گونه­های در حال انقراض، امکان دستیابی به گونه یا گونه­های جدید گیاهی و شناسایی عوامل مخرب رستنی­های منطقه را میسر می­سازد.

ناحیه هیرکانی یکی از مناطق مهم فلورستیک ایران بشمار می­آید. وجود شرایط مختلف توپوگرافیکی و اختلاف ارتفاع زیاد و نزدیکی به دریا باعث شده است تا شرایط رویشی مناسبی برای آشیان گزینی انواع گونه­ها و استقرار اجتماعات گیاهی مختلف در این گستره فراهم آید (2). در ناحیه ارسباران و بعضاً در برخی دامنه­های جنوبی و جنوب غربی البرز همانند ارتفاعات مشرف به استان گیلان در استان اردبیل، بعلت نفوذ آب و هوای ناحیه هیرکانی فلور منطقه، تحت تأثیر فلور هیرکانی قرار گرفته و عناصر گیاهی مشابه گسترش یافته است (7، 8، 9). بر اساس شواهد، تخریب­های صورت گرفته در این رویشگاه­ها بسیار گسترده­تر از دامنه­های شمالی البرز بوده و در حال حاضر تنها لکه­هایی از این رویشگاه­های جنگلی منصوب به ناحیه هیرکانی باقی مانده است. از این رو بمنظور حفظ و حراست از این رویشگاه­ها و آگاهی از بنیان فلورستیکی اصلی منطقه، شناسایی فلور این عرصه­ها ضروری می­باشد.

زهری (36) دامنه­های شمالی البرز از سواحل خزر تا حدود ارتفاعی 3000 متری را در قالب ناحیه گیاهی ارو- سیبری (پروانس هیرکانی) و دامنه­های جنوبی آن را نیز در محدوده کمتر از 3000 متر جزو پروانس ایران- تورانی طبقه­بندی کرده است. در مقابل تختاجان (33) رویشگاه خزری ایران را جزو زیر ناحیه ایران- تورانی طبقه­بندی کرده است. همچنین بر اساس طبقه جغرافیای گیاهی اسدی (26) با استفاده از منابع مختلف این پهنه را در منطقه آتروپاتانی (Atropatanean) طبقه­بندی نموده است. بنابراین، در حالت کلی براساس این طبقه­بندی­ها مناطق شرقی استان اردبیل بیشتر جزو ناحیه ایران- تورانی و یا حد فاصل (اکوتون) مناطق ایران- تورانی، آتروپاتانی و یا زیر ناحیه هیرکانی می­باشد.

شکل زیستی گیاهان نشانگر سازش­های ریختی آنها نسبت به شرایط اقلیمی، خاکی، زیستی و در نهایت اکولوژیکی یک رویشگاه می­باشد (25). از کاربرد­های دیگر شکل زیستی، نمایش و تشریح تغییرات پوشش گیاهی در طول سال است بطوری که با ترسیم و ارائه طیف زیستی گونه­ها در فصول مختلف، می­توان سهم نسبی هر شکل را تعیین نمود (25). همچنین غلبه یک گروه مشخص شکل زیستی نشان از شرایط زیستی معین در هر رویشگاه و تطابق و وابستگی اکولوژیکی گروه با شرایط محیطی مورد نظر دارد. بطور مثال، بر اساس بررسی­های آرچی­بالد (25) غلبه همی­کریپتوفیت­ها در یک منطقه نشانگر سازگاری خاص آن­ها با شرایط اقلیمی سرد و کوهستانی می­باشد.

در ناحیه رویشی هیرکانی مطالعات فلورستیک پراکنده­ای صورت گرفته است که از آن جمله می­توان به­ تحقیقات آتشگاهی و همکاران (1)، اسدی و همکاران (3)، اکبرزاده (5)، اکبری نیا و همکاران (6)، رضوی و عباسی (12)، روانبخش و همکاران (13 و 14)، عصری و افتخاری (16)، محمودی (22) مصداقی و رشتیان (21)، نقی­نژاد و همکاران (24) و غیره اشاره کرد. ولی در ارتباط با فلور دامنه­های جنوبی و جنوب غربی ارتفاعات البرز که متأثر از آب و هوا و اقلیم هیرکانی است بررسی­های قابل توجّهی انجام نگرفته است. هدف این تحقیق بررسی فلور، تعیین تعلق گونه­های گیاهی به مناطق جغرافیایی و تعیین و تفسیر شکل­های زیستی، در چهار لکه جنگلی باقی مانده از جنگل­های شرق استان اردبیل در نواحی مجاور با استان گیلان است.

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: رویشگاه جنگلی مورد مطالعه در 24 کیلومتری شرق و شمال شرقی اردبیل و در 9 کیلومتری جنوب شرقی نمین در موقعیت جغرافیایی '22، °38 تا '24، °38 عرض شمالی و '31، °48 تا '34، °48 طول شرقی در سطح 913 هکتار قرار دارد (شکل 1). از سطح فوق 252 هکتار در غالب 4 قطعه با نام­های اسی­قران، فندوقلو، حسنی و بوبینی انتخاب و گیاهان منطقه در سطح این واحد­ها مورد بررسی قرار گرفت. عرصه جنگلی فوق از سنگ­های آتشفشانی دوره ائوسن و رسوبات دوره نئوژن از خاک عمیق تا نسبتاً عمیق با بافت متوسط تا سنگین و حاصلخیز تشکیل شده است. از نظر شیب متنوع (3 تا 60 درصد)، ولی تغییرات ارتفاعی آن محدود و بین1370 تا 1500متر از سطح دریا می­باشد. آب و هوای منطقه متأثر از عوامل جغرافیایی- فیزیکی (دریا- کوهستان) است و بعبارت دیگر این منطقه در مجاورت و تحت تأثیر آب و هوا و اقلیم دریای خزر و دیواره کوهستانی البرز غربی و نفوذ هوای مرطوب به این منطقه قرار دارد. متوسط بارندگی منطقه با استفاده از اطلاعات نزدیکترین ایستگاه (ایستگاه نمین با ارتفاع 1345 متر از سطح دریا) 378 میلی­متر، و متوسط دمای منطقه 9/8 درجه سانتی­گراد (متوسط حداقل 03/3 و متوسط حداکثر 7/14 درجه سانتی­گراد) می­باشد. منحنی آمبروترمیک ایستگاه نمین در شکل 2 نشان داده شده است. بنابر شواهد موجود و اطلاعات محلی کسب شده، این توده­های گسسته در گذشته بهم پیوسته بود ولی در حال حاضر تنها پوشش جنگلی در لکه­هایی نظیر چهار قطعه مورد نظر باقی مانده است (7، 8، 9).

 

شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در استان اردبیل

 

شکل 2- منحنی آمبروترمیک ایستگاه هواشناسی نمین

روش تحقیق: بمنظور بررسی پوشش گیاهی، پس از بررسی­های اولیه و بازدید­های میدانی با توجه به تنوع ارتفاعی و جهت­های جغرافیایی اقدام به جمع­آوری نمونه­های گیاهی گردید. نمونه­های گیاهی برداشت شده از عرصه، پس از انتقال به هرباریوم دانشگاه محقق اردبیلی و با استفاده از منابع گیاهشناسی موجود (4، 17، 18، 20، 27، 28، 29، 32، 34 و 35) مورد شناسایی قرار گرفتند. همچنین اختصار اسامی مؤلفان گونه­ها با نمایه بین­المللی نام­های گیاهی (30) یکسان سازی شد. شکل­های زیستی گونه­ها با استفاده از روش رانکایر (31) تعیین گردید. برای تعیین کورولوژی گونه­ها از فلور­های مربوطه و منابع دیگر نظیر شالوده ژئوبوتانیکی ایران (36) و تاختاجان (33) استفاده گردید.

نتایج

تعداد 128 گونه گیاهی متعلق به 108 جنس و 43 خانواده در سطح توده­های جنگلی مزبور مورد شناسایی قرار گرفتند (جدول 1). خانواده­های گیاهی Rosaceae با 13 جنس و 18 گونه، Poaceae با 12 جنس و 14 گونه، Asteraceae با 9 جنس و 9 گونه، Apiaceae با 8 جنس و 9 گونه و Fabaceae با 6 جنس و 11 گونه بیشترین تعداد گونه­ها را بخود اختصاص داده­اند (شکل 3).

نتایج طبقه­بندی گیاهان از نظر شکل زیستی بروش رانکایر در منطقه نشان داد که همی­کرپتوفیت­ها (He) با 47 درصد (61 گونه)، فانروفیت­ها (Ph) با 22 درصد (28 گونه) فراوان ترین اشکال زیستی منطقه بودند و تروفیت­ها (Th) با 19 درصد (24 گونه)، و کریپتوفیت­ها (Cry) با 12درصد (15 گونه) در مرتبه­های بعدی از نظر اهمیت و تعداد گونه قرار دارند (شکل 4).

پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان دهنده آن است که 8/39 درصد گونه­ها (51 گونه) به ناحیه رویشی ارو- سیبری (هیرکانی) و ایران- تورانی؛ و سایر گونه­ها علاوه بر این ناحیه، در سایر نواحی رویشی نیز به شرح ذیل تعلق دارند. 2/24 درصد (31 گونه) به ناحیه ارو- سیبری (حوزه هیرکانی)؛ 3/13 درصد (17 گونه) به ناحیه رویشی ایران- تورانی، مدیترانه­ای و ارو-سیبری؛ 2/10 درصد (13 گونه) به ناحیه رویشی ایران- تورانی و سایر گروه­ها با تعداد گونه کمتر در شکل 5 نشان داده شده است.

 

 

 

شکل 3- نمودار خانواده­های غالب گیاهی منطقه بر اساس فراوانی گونه

 




جدول 1- فهرست گونه­ها، شکل­های زیستی و کوریوتیپ­ منطقه مورد مطالعه

گیاهان منطقه 

شکل زیستی 

کوریوتیپ 

Aceraceae 

 

 

 

Acer campestre L.

Ph

ES

Apiaceae

 

 

 

Apium nodiflorum (L.) Lag.

He

ES, IT

 

Cervaria caucasica (M. Bieb.) Pimenov

He

IT

 

Chaerophyllum crinitum Boiss.

He

ES

 

Daucus microscias Bornm. & Gauba

Cry

ES, IT

 

Eryngium caucasicum Trautv.

He

ES, IT

 

Heracleum rechingeri Manden.

He

ES, IT

 

Heracleum trachyloma Fisch. et Mey.

He

ES, IT

 

Laser trilobum (L.) Borkh.

He

M, ES

 

Sanicula europaea L.

He

ES, IT

Aquifoliaceae

 

 

 

Ilex spinigera Loesn.

Ph

ES

Aspidiaceae

 

 

 

Dryopteris filix-mas (L.) Schott.

Cry

ES

Asteraceae

 

 

 

Arctium lappa L.

He

ES, IT

 

Carduus hamulosus Ehrh.

Th

IT

 

Centaurea hyrcanica Bornm.

He

ES

 

Chrysanthemum coronarium L.

He

ES, IT

 

Cichorium intybus L.

He

Plur

 

Lapsana intermedia M. Bieb.

He

ES, IT

 

Petasites hybridus (L.) P. Gaertn., B. Mey.

He

ES, IT

 

Tripleurospermum disciforme (C. A. Mey) Schultz- Bip.

He

IT

 

Tussilago farfara L.

Cry

ES

Boraginaceae

 

 

 

Onosma bodeanum Boiss.

He

IT

 

Trichodesma incanum (Bunge) A. DC.

He

IT

Brassicaceae

 

 

 

Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande

He

ES, IT

 

Barbarea stricta Andrz.

Th

ES, IT

 

Barbarea vulgaris R. BR.

Th

ES, IT

Campanulaceae

 

 

 

Campanula rapunculus L.

Th

ES, IT

 

Campanula simplex DC. in Lam. & DC.

Th

ES, IT

Caprifoliaceae

 

 

 

Lonicera caucasica Pall.

Ph

IT

 

Viburnum Lantana L.

Ph

ES

Caryophyllaceae

 

 

 

Melandrium eriocalycinum Boiss.

He

ES, IT

 

Stellaria holostea L.

He

ES

Celasteraceae

 

 

 

Evonymus europaeus L.

Ph

ES

Convallariaceae

 

 

 

Polygonatum polyanthemum (M. Bieb.) Link.

Cry

ES, IT

Cornaceae

 

 

 

Cornus australis C. A. Mey.

Ph

ES, IT,M

Corylaceae

 

 

 

Carpinus betulus L.

Ph

ES

 

Corylus avellana L.

Ph

ES

Crassulaceae

 

 

 

Sedum spurium M. Bieb.

Th

ES

Cyperaceae

 

 

 

Carex acuta L.

He

IT

Dioscoreaceae

 

 

 

Tamus communis L.

He

ES,IT,M

Equisetaceae

 

 

 

Equisetum arvense L.

Cry

ES/IT

Euphorbiaceae

 

 

 

Euphorbia macroceras Fisch. & C. A. Mey

He

IT

Fabaceae

 

 

 

Coronilla varia L.

He

ES

 

Lathyrus incurvus (Roth) Willd.

Th

IT

 

Lathyrus laxiflorus (Desf.) O. Kuntze

Th

M, ES

 

Lathyrus rotundifolius Willd.

Th

M,ES

 

Lotus corniculatus L.

He

Plur

 

Medicago orbicularis (L.) Bertolini & All.

Th

IT,M, ES, SS

 

Trifolium arvense L.

He

ES,IT,M

 

Trifolium prenne L.

He

ES, IT

 

Trifolium repens L. var. macrorrhizum (Boiss.) Boiss.

He

ES, IT

 

Vicia angustifolia L.

He

ES, IT

 

Vicia truncatula Fischer & M. Bieb.

He

ES, IT

Fagaceae

 

 

 

Fagus orientalis  Lipsky

Ph

ES

 

Quercus castaneaefolia C. A. Mey. subsp. castaneaefolia

Ph

ES

 

Quercus macranthera F. et. M.

Ph

ES

 

 

 

 

Geraniaceae

 

 

 

Geranium pyrenaicum Burm.

He

ES, IT

 

Geranium rotundifolium L.

Th

ES,IT,M

Hypericaceae

 

 

 

Hypericum perforatum L.

He

ES

Iridaceae

 

 

 

Crocus cancellatus Herbert.

Cry

IT,M

Juncaceae

 

 

 

Juncus acutus L.

He

IT,M

 

Luzula rostrata Buchen.

He

ES, IT

Lamiaceae

 

 

 

Lamium album L.

Th

ES, IT

 

Origanum vulgare L. subsp. viride

He

ES, IT

 

Stachys byzanthina C. Koch.

He

ES

 

Stachys persica Gmel.

He

ES

Onagraceae

 

 

 

Epilobium dodonaei Vill.

He

ES,IT

 

Epilobium hirsitum L.

He

ES,IT,M

Orchidaceae

 

 

 

Orchis masculata L.

Cry

ES, IT

 

Platanthera bifolia (L.) L. C.Rich.

Cry

ES, M

Plantaginaceae

 

 

 

Plantago lanceolata L.

He

ES,IT,M

Poaceae

 

 

 

Agropyron repens (L.) P. Beauv.

Cry

IT, M

 

Alopecurus vaginatus (Willd.) Pall. ex Kunth

He

IT, ES

 

Briza minor L.

Th

ES,IT,M

 

Bromus lanceolatus Roth.

Th

IT

 

Crypsis schoenoides (L.) Lam.

Th

ES,IT,M

 

Cynosurus echinatus L.

He

ES, IT

 

Dactylis glomerata L. subsp. glomerata

He

M,IT,ES

 

Festuca altissima All.

He

ES

 

Festuca ovina subsp. sulcata Hach.

He

IT, ES

 

Hordeum bulbosum L.

Cry

ES,IT,M

 

Lolium multiforum Lam.

Th

ES, IT

 

Milium pedicellare (Bornm.) Roshev. ex Melderis

Th

ES

 

Phalaris arundinacea L.

He

Plur

 

Poa aitchisonii Boiss.

He

IT, ES

Polygonaceae

 

 

 

Rumex elbursensis Boiss.

He

ES, IT

 

Rumex tuberosus L.

He

ES, IT

Polypodiaceae

 

 

 

Phyllitis scolopendrium (L.) Newman.

Cry

ES, IT

 

Polypodium vulgare L.

Cry

Plur

 

Pteridium aquilinum (L.) Kuhn.

Cry

IT

Primulaceae

 

 

 

Primula acaulis Boiss.

Cry

ES, IT

Ranunculaceae

 

 

 

Paeonia wittmanniana Hartw.

He

ES

 

Ranunculus brutius Ten.

He

ES, IT

 

Ranunculus sabalanicus Mobayen.

He

ES, IT

Rhamnaceae

 

 

 

Rhamnus cathartica L.

Ph

ES

Rosaceae

 

 

 

Alchemilla millefolium L.

He

ES

 

Alchemilla pectiniloba Frohner.

He

ES

 

Cerasus mahaleb (L.) Mill.

Ph

ES

 

Crataegus melanocarpa M. B. Rech.

Ph

ES

 

Crataegus szovitsii A. Pojark.

Ph

ES

 

Cydonia oblonga Mill.

Ph

IT

 

Filipendula vulgaris Moench.

Cry

ES, IT

 

Geum urbanum L.

He

ES, IT, M

 

Malus orientalis Ugl.

Ph

ES, IT

 

Mespilus germanica L.

Ph

ES, IT, M

 

Potentilla crantzii (Crantz) G. Beck ex. Fritsch.

He

ES, IT

 

Prunus divaricata Ledeb.

Ph

ES

 

Prunus spinosa L.

Ph

ES, IT

 

Pyrus hyrcana Fedor.

Ph

ES

 

Rosa canina L.

Ph

ES,IT,M

 

Rosa iberica Steven ex M. Bieb.

Ph

ES, IT

 

Rubus astrae Gilli.

Ph

ES, IT

 

Rubus hyrcanus Juz.

Ph

ES

Rubiaceae

 

 

 

Galium aparine L.

Th

ES,IT,M

Salicaceae

 

 

 

Salix aegyptiaca L.

Ph

ES,IT,M

 

Salix caprea L.

Ph

ES, IT

Scorophullariaceae

 

 

 

Digitalis nervosa Steud. & Hochst. ex Benth.

Th

IT

 

Pedicularis sibthorpii Boiss.

He

ES, IT

 

Rhynchocorys maxima C. Richter

Th

IT,ES

 

Scrophularia umbrosa Dumort.

He

ES,IT,M

 

Veronica ceratocarpa C. A. Mey.

Th

ES, IT

 

Veronica persica Poir.

Th

Plur

Solanaceae

 

 

 

Solanum nigrum L.

Th

Plur

Thymelaeaceae

 

 

 

Daphne mezerum L.

Ph

IT,ES

Urticaceae

 

 

 

Urtica dioica L.

He

Plur

Violaceae

 

 

 

Viola alba Besser.

Th

ES, ES

 

Viola odorata L.

He

ES, IT, ES

 

Viola suavis M. Bieb.

He

M,IT

IT= Irano- Toranian, M= Mediterranean,    ES= Euro-Siberian,   SS, Saharo-Sindian, Plur= Plurring, Th= Therophyte, He= Hemicryptophyte, Cry=Cryptophyte and Ph= Phanerophyte اا

 

 

شکل 4– درصد طیف زیستی گونه­های گیاهی منطقه مورد مطالعه

 

 

شکل 5 - نمودار پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی منطقه بر اساس فراوانی گونه­

 


بحث

حضور 128 گونه با طیف­های زیستی متفاوت در سطحی معادل 252 هکتار و با تغییرات ارتفاعی کم (130 متر) و شرایط خاکی تقریباً یکسان نشان دهنده تنوع مطلوب در رابطه با  فلور این منطقه می­باشد. با توجه به حضور گونه­های ارو- سیبری (هیرکانی) (7/86 درصد) و ایران - تورانی (7/72 درصد، تعدادی گونه که بصورت مشترک به دو ناحیه تعلق دارند، شکل 5) و با در نظر گرفتن اسدی (26)، تاختاجان (33) و زهری (36) و همچنین با توجه به عوامل اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه، این منطقه انطباق کاملی با  ناحیه زیست اقلیمی هیرکانی، یا ایران- تورانی و یا آتروپاتانی بصورت کامل نداشته و بیشتر یک حالت بینابینی یا منطقه اکوتون می­باشد. این حالت ناشی از: الف) میزان بارندگی منطقه که حدود 387 میلی­متر و برابر با پایین­ترین حد بارش در ناحیه هیرکانی است. ب) منطقه مورد مطالعه در دامنه­های شمالی البرز واقع نشده بلکه در بخش جنوب غربی این رشته کوه قرار گرفته است. بنابراین، با توجه به خصوصیات توپوگرافی منطقه هم از شرایط زیست- اقلیمی هیرکانی و هم ایران- تورانی بهره­مند است. ج) وجود عناصر گیاهی شاخص از ناحیه هیرکانی مانند Quercus castaneaefolia C. A. Mey.، Quercus macranthera F. et. M. ،Carpinus betulus L.،  Fagus orientalis  Lipsky، Corylus avellana L.، Acer campestre L. و سایر گونه­های معرف این مناطق (31 گونه، جدول 1) از یک سو و حضور گونه­های اختصاصی از ناحیه ایران- تورانی مانند گونه­های مختلف از خانواده­های Rosaceae،Poaceae ،Fabaceae  و Asteraceae از سوی دیگر در این منطقه (جدول 1) از شواهد این ارتباط می­باشد. بنابراین، همانگونه که اشاره شد منطقه مورد مطالعه منطقه اکوتون بین دو ناحیه هیرکانی و ایران- تورانی و حتی آتروپاتانی می­باشد. تبدیل، تغییر کاربری و تخریب باعث برهم خوردن شرایط اکولوژیکی پایه و در نتیجه از پوشش جنگلی و بیشه­زاری کاسته و تنها لکه­هایی نظیر فندوق­لو و امثال آن در سطح منطقه باقی مانده است.

خانواده­های گیاهی غالب منطقه مورد مطالعه Rosaceae، Poaceae، Asteraceae، Apiaceae و Fabaceae می­باشند، خانواده­های مذکور در مطالعات شریفی و همکاران (15) در دامنه­های شمالی و شرقی سبلان، همچنین در مطالعات حمزه­ای و همکاران (10) در ذخیره­گاه زیست­کره ارسباران و همچنین در مطالعات اکبری نیا و همکاران (6) در منطقه سنگده ساری بعنوان مهمترین خانواده­های گیاهی از نظر سهم گونه­ها معرفی شده­اند. مقایسه گونه­های شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه با مطالعات و گزارشات فلور ناحیه هیرکانی (1، 2، 3، 5، 6، 12، 13، 14، 21، 22) نشان داد که، شباهت کمتر از 40 درصدی بین فلور منطقه مورد مطالعه با فلور هیرکانی وجود دارد. همچنین در مقایسه فلور ارسبارانی (10) با منطقه مورد مطالعه تشابه متوسطی وجود دارد که شاید دلیل این امر تخریب گسترده اتفاق افتاده باشد.

شکل زیستی گیاهان نشانگر سازش­های ریختی آن­ها نسبت به شرایط اقلیمی، خاکی، زیستی و در نهایت اکولوژیکی یک رویشگاه می­باشد (25). همی­کریپتوفیت­ها بدلیل کوهستانی و آب و هوای سرد و معتدل منطقه بیشتر از سایر فرم­ها در منطقه مورد مطالعه گسترش دارد که با مطالعات شریفی و همکاران (15) مطابقت دارد. میرزاده واقفی و رجامند (23) حضور فراوان همی­کریپتوفیت­ها را ناشی از وجود خاک حاصلخیز گزارش کرده­اند. در مقایسه خاک منطقه مورد مطالعه نیز بسیار حاصلخیز و یکی از علل حضور فراوان همی­کریپتوفیت­ها در منطقه مورد مطالعه می­باشد. همچنین با توجه به مجموع شرایط آب و هوایی فانروفیت­ها از نظر تراکم حضور بعنوان دومین شکل زیستی فراوان منطقه که نشانگر سازگاری این گروه از گیاهان به شرایط آب و هوایی سرد و نسبتاً مرطوب منطقه دارد و چنانچه عوامل اکولوژیکی دیگری بخصوص فعالیت انسانی تأثیر گذار نباشد انتظار حضور گسترده­تر و غلبه بیشتر این گروه از گیاهان در سطح منطقه مورد مطالعه می­رود. اکبرزاده (5) نیز در بررسی شکل زیستی گیاهان مراتع ییلاقی واز مازندران دریافت که همی­کریپتوفیت­ها با توجه به اقلیم کوهستانی و سرد منطقه غلبه دارد. اما گروه دوم شکل زیستی در مطالعات اکبرزاده (5) تروفیت­ها گزارش شده که در مقایسه با منطقه مورد مطالعه که فانروفیت­ها می­باشند، در تضاد است. آتشگاهی و همکاران (1) در مطالعه شکل زیستی گیاهان جنگل­های شرق دودانگه ساری نیز همی­کریپتوفیت­ها را بعنوان فراوان­ترین شکل زیستی معرفی کرده­­اند.

در مجموع گونه­های یک منطقه تابع شرایط محیطی و اقلیمی آن است. با توجه به اینکه اقلیم منطقه، تحت تأثیر جریان­های هیرکانی، سیبری و اندکی مدیترانه­ای است در دامنه­های جنوب و جنوب غربی ارتفاعات رشته کوه البرز در استان اردبیل، عناصر رویشی ناحیه هیرکانی و ایران- تورانی گسترش و نتایج بر ارتباط اقلیم با گسترش گیاهان و ترکیب گونه­ای تأکید نموده است. هر چند که فراوانی تیره­های گیاهی Rosaceae،  Poaceaeو Fabaceae در منطقه مورد مطالعه امیدوار کننده است، اما حضور نسبی تیره Asteraceae نگران کننده و نشان از تخریب منطقه دارد. نتایج مشابهی از گسترش گیاهان خانواده Asteraceae در ارتباط با ترکیب گونه­ای و تخریب حاصله در منطقه سارال استان کردستان (19) و منطقه شکار ممنوع کرکس استان اصفهان (11) نیز گزارش شده است. همچنین عدم پیوستگی این جوامع و جزیره­ای شدن آن­ها و ادامه شدت استفاده از این منابع بخصوص توسط تفرج کنندگان نگران کننده­تر می­باشد.

1- آتشگاهی، ز.، اجتهادی، ح. و زارع، ح. 1388. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیای گیاهان در جنگل های شرق دودانگه ساری استان مازندران. مجله محیط شناسی ایران، جلد 22، شماره 2، صفحه 203-193.
2- اجتهادی، ح.، زارع، ح. و امینی شکوری، ط. 1383. مطالعه و ترسیم پروفیل پوشش جنگلی در طول دره رودخانه شیرین رود، دودانگه ساری، استان مازندران. مجله زیست شناسی ایران، جلد 17، شماره 4، صفحه 356-346.
3- اسدی، ح.، حسینی.، س. م.، اسماعیل زاده، ا. و احمدی، ع. 1390. بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی رویشگاه­های شمشاد در جنگل حفاظت شده خیبوس مازندران. مجله زیست شناسی گیاهی، جلد 8، شماره 3، صفحه 40-27.
4- اسدی و همکاران. 1385-1367. فلور ایران. شماره­های 1-52. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع. تهران.
5- اکبرزاده، م. 1385. بررسی فلورستیک، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان مراتع ییلاقی واز مازندران. مجله پژوهش و سازندگی، شماره 75، صفحه 199-198.
6- اکبری­نیا، م.، زارع، ح.، حسینی، س. و اجتهادی، ح. 1383. بررسی فلور، ساختار رویشی و کورولوژی عناصر گیاهی اجتماعات توس در سنگده ساری. پژوهش و سازندگی، شماره64. صفحه 96-84.
7- تیمور­زاده، ع. 1382. اوت اکولوژی بلوط اوری در جنگلهای منطقه اردبیل. پایان­نامه دکتری جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس.
8- تیمورزاده، ع. 1383. بررسی برخی از ویژگی های اکولوژیکی جنگل های شمال شرق و شرق اردبیل (اسی قران، فندقلو، حسنی و بوبینی). طرح تحقیقاتی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی.
9- تیمورزاده، ع.، اکبرنیا، م.، حسینی، س. م. و طبری، م. 1382. بررسی جامعه شناسی در جنگل­های شرق اردبیل (اسی قران، فندقلو، حسنی و بوبینی). مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 4، صفحه 146- 135.
10- حمزه­ای، ب.، صفوی، س.ر.، عصری، ی. و جلیلی، ع. 1389. تجزیه و تحلیل فلورستیک و توصیف مقدماتی پوشش گیاهی ذخیره­گاه زیست­کره ارسباران، شمال غرب ایران. مجله رستنی­ها، جلد 1، صفحه 16-1.
11- خواجه الدین، س. ج. و یگانه، ح. 1391. معرفی فهرست، شکل زیستی و گونه­های در معرض خطر منطقه شکار ممنوع کرکس. مجله زیست شناسی ایران، جلد 25، شماره 1 صفحه 20-7.
12- رضوی، س. و حسن عباسی، ن. 1388. بررسی فلورستیک و کورولوژی گیاهان رویشگاه سرو خمره­ای سورکش (فاضل آباد - گلستان). مجله پژوهش های علوم و فناوری چوب و جنگل، جلد 16 شماره 2، صفحه 100-83.
13- روانبخش، م.، اجتهادی، ح.، پوربابایی، ح. و قریش یالحسینی، ج. 1386. بررسی تنوع گونه های گیاهی ذخیره گاه جنگلی گیسوم، تالش در استان گیلان. مجله زیست شناسی ایران، جلد 20، شماره 3، صفحه 229-218.
14- روانبخش، ک. و امینی، ا. 1391. بررسی فلور، پراکنش جغرافیایی و ساختار اکولوژیکی ذخیره گاه جنگلی گیسوم تالش. جلد 25 شماره 1، مجله زیست شناسی ایران، جلد 25، شماره 1، صفحه 31-21.
15- شریفی، ج.، جلیلی، ع.، قاسم اف، ش.، نقی­نژاد، ع.ر. و عظیمی مطعم، ف. 1391. بررسی فلورستیک، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان اراضی ماندابی (Wetlands)، دامنه­های شمالی و شرقی سبلان. مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، جلد10، صفحه 52-41.
16- عصری، ی. افتخاری، ط. 1381. معرفی فلور و پوشش گیاهی تالاب سیاه کشیم. مجله محیط شناسی، جلد 28، صفحه 19-1.
17- قهرمان، ا. 1378-1354. فلور رنگی ایران. جلد 1-20، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع. تهران.
18- قهرمان، ا. 1373-1369. کورموفیت­های ایران (سیستماتیک گیاهی). جلد­های 1-4، مرکز نشر دانشگاه تهران. تهران.
19- گرگین کرجی، م.، کرمی، پ. و معروفی، ح. 1392. معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان منطقه سارال کردستان (زیر حوزه فرهادآباد). مجله زیست شناسی ایران، جلد 26، شماره 4، صفحه 525-510.
20- مبین، ص. 1364-1374. رستنی های ایران (فلور گیاهان آوندی).  جلد های 1-4، انتشارات دانشگاه تهران. تهران. 
21- مصداقی، م. رشتیان، آ. 1384. بررسی ترکیب فلوریستیکی و غنای گونه­ای مراتع قشلاقی یکه چنار در استان گلستان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 12 شماره 1، صفحه 36-27.
22- محمودی، ج. 1386. بررسی تنوع گونه­ای گیاهان جنگل حفاظت شده کلارآباد در سطح گروهای اکولوژیک. مجله زیست شناسی ایران، جلد 20، شماره 4، صفحه 362-353.
23- میرزاده واقفی، س. س. و رجامند، م.ع. 1387. مطالعه حالت­های رویشی و پراکنش علفهای ناخواسته پارکهای بزرگ تهران. مجله تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران، جلد 11، شماره 1، صفحه 29-20.
24- نقی­نژاد.، ع.، ر. حسینی.، سمیه. رجامند، ع.، م. و سعیدی مهرورز، ش. 1389. بررسی فلوریستیک جنگل­های حفاظت شده مازی بن و سی بن رامسر در طول شیب ارتفاعی (300 تا 2300 متری). مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، جلد 5، شماره 2، صفحه 114-93.
 
25- Archibold, O.W. 1995.  Ecology of world vegetation. Chapman and Hall Inc., London. 509p.
26- Assadi, M. 2006. Distribution patterns of the genus Acantholimon (Plumbaginaceae) in Iran, Iranian Journal of Botany. Vol, 12. No, 2. Pp: 115-120.
27- Boissier, P.E. 1867-1888. Flora Orientalis. Vols. 1-5. Genevae et Basileae. H. Georg, Geneva.
28- Davis, P.H. 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean. Vols. 1- 8. Edinburgh University Press, Scotland.
29- Komarov, V.L. (Ed.) 1934-1954. Flora of USSR. Vols. 1-30. Izdatel’stvo Akademi Nauk SSSR Leningrad (English translation from Russian, Jerusalem, 1968-1977).
30- IPNI. 2012. The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: Spring of 2012.
31- Raunkiaer, C. 1934. The life forms of plants and statistical plant geography. Clarendon Press, Oxford.
32- Rechinger, K.H., (Ed.) 1963-1999. Flora Iranica. Vien, Graz: Akademische Druck and veragsatalt. Vols, 1-178.
33- Takhtajan, A. 1986. Floristic regions of the world. University of California Press, Berkley.
34- Townsend, C.C. and Guest, E. 1966-1985. Flora of Iraq. Vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.
35- Zohary, M. 1966-1972. Flora Palaestina. Jerusalem Academic Press, Israel.
36- Zohary, M. 1973. Geobotanical foundations of the Middle East, 2 Vols, Stuttgart. Gustav Fischer Verlag.
Volume 28, Issue 2 - Serial Number 2
August 2016
Pages 265-275
  • Receive Date: 05 April 2012
  • Revise Date: 26 November 2014
  • Accept Date: 30 November 2014