Journal of Plant Research
(Iranian Journal of Biology)
Study of habitats and associated plant species with gray almond (Amygdalus eburnea Spach.), an endemic species of Iran
Document Type : Research Paper
Authors
1 Department of Plant Biology, Faculty of Biological Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Department of Plant Biology, Tarbiat Modares University. Tehran Iran14115-115
3 Department of Biodiversity and Ecosystems Management, Research Institute of Environmental Sciences, Shahid Beheshti University, GC, Tehran, Iran
4 Department of Mining Engineering, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
Abstract
Gray almond (Amygdalus eburnea spach.) is one of the most common endemic plants of arid and semi-arid sections of Iran, with medicinal value and important in protection of soil and prevention of soil erosion. Also, there are many other plant species associated with Amygdalus eburnea Spach. which potentially contribute to soil conservation and ecosystem dynamics. Though extensive in distribution, information available about the gray almond habitat characteristics is scarce. In this research, characteristics of 52 habitats of Amygdalus eburnea Spach. were studied covering much of Iran. Ecological data were collected, ecosystem disturbance status recorded and the plant species associated with this species collected and identified. The study of habitat conditions showed that this species grows more in sandy and light-textured rocky areas of the southern and south-eastern aspects. The results showed that Artemisia sieberi Besser. and Amygdalus scoparia Spach. are the dominant associated species of gray almond in almost 90% of habitats. Results showed the biggest habitat disturbance and habitat loss was caused by domestic livestock grazing.
Keywords
وضعیت رویشگاهها و گونههای گیاهی همراه گونه بومی بادام خاکستری
(Amygdalus eburnea Spach.) در ایران
سمیه زنگی آبادی1، حسن زارع مایوان1*، حسین مصطفوی2 و حجت اله رنجبر3
1 ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی
2 ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشکده علوم محیطی، گروه تنوع زبیستی و مدیریت اکوسیستم ها
3 ایران، کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده فنی و مهندسی، گروه مهندسی معدن
تاریخ دریافت: 6/8/1398 تاریخ پذیرش: 17/9/1398
چکیده
گونه بادام خاکستری (Amygdalus eburnea Spach.) یکی از گونههای اندمیک مناطق خشک و نیمهخشک ایران میباشد که ضمن داشتن ارزش دارویی، در حفاظت و جلوگیری از فرسایش خاک اهمیت بسیاری دارد. از طرفی تعداد زیادی گونههای همراه در اکوسیستمهای این گونه وجود دارند که در حفاظت خاک و پویایی اکوسیستم نقش دارند. اطلاعات موجود در زمینه ویژگیهای رویشگاهی بادام خاکستری اندک میباشد. در این پژوهش، ویژگیهای 52 رویشگاه این گونه در بیشتر سرزمین ایران مطالعه شد، دادههای اکولوژیکی جمعآوری گردید، وضعیت آشفتگی اکوسیستمی ثبت شد وگونههای گیاهی همراه این گونه جمعآوری و مورد شناسایی قرار گرفت. بررسی شرایط رویشگاهی نشان داد که این گونه بیشتر در مناطق صخرهای با خاکهای سنگلاخی-شنی و سبک و در جهات جغرافیایی جنوب و جنوب شرقی قرار دارد. نتایج نشان داد که در حدود 90% از رویشگاهها Artemisia sieberi Besser. و Amygdalus scoparia Spach. گونه همراه غالب می باشند. سنجش شدت تخریب و آسیبپذیری رویشگاههای مختلف تحت تاثیر فعالیتهای انسانی نشان داد که مهمترین عامل آسیب، چرای بیرویه دام اهلی در این مناطق میباشد.
واژههای کلیدی: Amygdalus eburnea Spach، گونههای گیاهی همراه، بوم شناسی گیاهی، تخریب رویشگاه
* نویسنده مسئول، تلفن: 09123831060 ، پست الکترونیکیzaremaih@modares.ac.ir :
مقدمه
Amygdalus eburnea Spach در زیرخانواده Spiraeoideae و خانواده Rosaceae قرار دارد (29) که با نامهای بادام عاجی، بادام خاکستری و قوسک در میان عامه مردم شناخته میشود. بادام خاکستری اندمیک ایران و سازگار به محیطهای خشک و نیمهخشک، غالباً در ناحیه ایران-تورانی، میباشد. این گونه در دامنهای از شرایط محیطی، شیبهای صخرهای و سنگی، درههای خشک، مناطق جنگلی یا مناطق استپی جنگلی درکشور یافت میشود (20 و30). تکثیر این گیاه در طبیعت از طریق میوه است (20). از نظر شکل زیستی در طبقه بندی رانکایر در گروه فانروفیتها (17) و از نظر وضعیت حفاظتی برمبنای طبقهبندی سازمان جهانی حفاظت از تنوع زیستی، (International Union for Conservation of Nature) در گروه گونههای با کمترین نگرانی (Least Concern) قرار میگیرد (20). میوه این گونه ارزش خوراکی دارد و دارای خواص دارویی متعددی میباشد، ریشههایش در درمان سوختگی بکار میرود (19) و عصاره آن خواص آنتیاکسیدانی (27)، ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد (26). همچنین، این گونه ارزش زیستمحیطی حفاظت از خاک، آبخیزها و رویشگاهها را دارد (14).
روابط متقابل گیاهان و محیط اطرافشان همواره از پیچیدگیهای خاصی برخوردار بوده است که این پیچیدگیها و اثرات متقابل تا حد زیادی در شرایط مختلف محیطی، متفاوت است. بهطوری که محیط باعث شکلگیری پوشش گیاهی خاص یک منطقه شده و گیاهان نیز به نوبه خود سیمای ناحیه رویشی خود را دگرگون ساخته و جزئیات ویژگیهای خاک و حتی اقلیم آن ناحیه را تحت تاثیر خود تغییر میدهند (17) و امکان تشکیل جوامع گیاهی مختلف را فراهم میسازند. بادام خاکستری از جمله گیاهانی است که هرچند رویشگاههایی از آن به صورت پراکنده و نفوذی در سایر مناطق فیتوجغرافیایی دیده میشود، رویش اصلی آن در ناحیه ایران-تورانی میباشد (10). این ناحیه از لحاظ جغرافیایی وسیع و با شرایط اقلیمی دارای مقدار بارندگی کم و نوسان حرارت زیاد (دارای زمستانهای بسیار سرد و تابستانهای گرم و خشک) میباشدکه تعدد رویشگاهی گوناگون را از نظراکولوژیکی فراهم ساخته و تنوع فلوریستیکی غنی را در خود جای داده است (10). باوجوداین، با توجه به روند خشکسالیهای چندسال اخیر، پوشش گیاهی اکوسیستمهای مناطق خشک و نیمهخشک کشور حساستر و شکنندهتر گردیدهاند و ارتفاعات نیمهخشک کشور که در گذشته پوشیده از رویشهای جنگلی، نظیر گونههای بادام بود (30)، اکنون بهصورت کمپشت وپراکنده در آمدهاند (14). علیرغم گستردگی دامنه پراکنش بادام خاکستری، اطلاعات موجود در زمینه ویژگیهای بومشناختی، رویشگاهی و جمعیتی این گونه اندمیک ایران اندک میباشد و دانش ما در زمینه عوامل تهدید اکولوژیکی آن ناچیز است. در این مقاله، ویژگیهای بومشناسی رویشگاههای گونه اندمیک Amygdalus eburnea Spach. بر مبنای داده برداری میدانی مورد تحلیل قرار گرفت، گونههای غالب و سایر اطلاعات اکولوژیک رویشگاههای این گونه ارائه شد و عوامل تهدید آن معرفی گردید.
مواد و روشها
مناطق مورد مطالعه: کشور ایران با وسعت 1648195 کیلومتر مربع در موقعیت جغرافیایی 25-39 درجه عرض شمالی و 44-63 درجه طول شرقی در جنوب غربی آسیا قرار گرفته است (13). در پژوهش حاضر، دامنه پراکنش گونه بادام خاکستری در استانهای بوشهر، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، فارس، ایلام، کرمان، کرمانشاه، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، قم، یزد، تهران، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی مورد مطالعه قرار گرفت (7) (شکل 1). پراکنش این گونه بصورت منقطع ازشیبهای جنوبی رشته کوه البرز در استان تهران تا ارتفاعات شمالی استان هرمزگان در جنوب کشور و همچنین از خراسان جنوبی تا کرمانشاه، از شرق تا غرب کشور امتداد مییابد. با بررسی اقلیم غالب استانهایی که رویشگاههای بادام خاکستری در آنجا استقرار یافته است، مشخص میگردد که این گونه غالباً مناطق خشک و نیمهخشک را برای رویش ترجیح میدهد.
بمنظور انتخاب محل نمونهبرداری، فلور ایران (3و 24)، فلورا ایرانیکا (25) و فلور رنگی ایران (12) و نمونههای هرباریومی مورد استفاده قرار گرفت و مناطق پراکنش گونه و رویشگاههای آن شناسایی گردید. در این پژوهش، نمونهبرداری از 52 رویشگاه مختلف این گونه برمبنای زمان گلدهی و جمعآوری میوه از زمستان 95 تا بهار 97 انجام شد (شکل 1). رویشگاههای مختلف بر اساس ویژگی اقلیمی غالب رویشگاه با استفاده از روش آمبرژه (18)، نواحی فیتوجغرافیایی رویشگاه براساس روش زهری (10) و با توجه به نصف النهار و عرض جغرافیایی به ده ناحیه اصلی تقسیم گردید (جدول 1).
شکل 1- موقعیت رویشگاههای مورد بررسی و نواحی مورد مطالعه (R1: ناحیه 1، R2: ناحیه 2، R3: ناحیه 3، R4: ناحیه 4، R5: ناحیه 5، R6: ناحیه 6، R7: ناحیه 7، R8: ناحیه 8، R9: ناحیه 9 و R10: ناحیه 10).
جدول 1- مشخصات جغرافیایی، اقلیمی و فیتوجغرافیایی نواحی مورد مطالعه
|
شماره ناحیه |
استان |
عرض جغرافیایی (درجه) |
طول جغرافیایی (درجه) |
اقلیم (رویشگاه) |
ناحیه فیتوجغرافیایی (رویشگاه) |
|
1 |
جنوب فارس، بوشهر |
27-29 |
51-55 |
گرم و خشک |
خلیج فارس-عمانی، زاگرسی |
|
2 |
جنوب کرمان، هرمزگان |
27-29 |
54-58 |
نیمهخشک، گرم و خشک |
ایران-تورانی، خلیج فارس-عمانی |
|
3 |
سیستان و بلوچستان |
27-30 |
59-63 |
گرم و خشک |
ایران-تورانی، خلیج فارس-عمانی |
|
4 |
شمال فارس، کهگیلویه و بویراحمد |
29-31 |
51-54 |
سرد و نیمهخشک |
زاگرسی |
|
5 |
کرمان، جنوب یزد |
29-33 |
54-58 |
گرم و نیمهخشک |
ایران-تورانی |
|
6 |
خوزستان، چهارمحال و بختیاری |
31-33 |
49-51 |
سرد و نیمهخشک |
خلیج فارس-عمانی، زاگرسی |
|
7 |
اصفهان |
31-34 |
51-54 |
گرم و نیمهخشک |
ایران-تورانی |
|
8 |
خراسان جنوبی، شرق یزد |
32-35 |
57-61 |
گرم و نیمهخشک |
ایران-تورانی |
|
9 |
کرمانشاه، ایلام، لرستان |
33-35 |
45-48 |
سرد و نیمهخشک |
زاگرسی |
|
10 |
تهران، قم |
33-36 |
50-51 |
گرم و خشک |
ایران-تورانی |
نمونهبرداری از پوشش گیاهی: مطالعه پوشش گیاهی براساس روش براون-بلانکه انجام گردید. در این پژوهش، تلاش گردید تا ضمن تاکید براصل توده معرف (17) نمونهها کاملاً در داخل تیپ پوشش گیاهی A. eburnea قرار بگیرند. نمونهبرداری از گیاه برمبنای حداقل اندازه دقت پیکسلی مورد نیاز لایههای اطلاعاتی اقلیمی، حدود 100 ± 1000 متر، در سه پلات 900 متر مربعی (30*30 متر) در طرح مثلثی با فاصله حداقل 50 متر از هم در هر رویشگاه انجام شد و در مجموع 156 پلات برداشت گردید. سطح پوشش تاجی در رویشگاهها برمبنای مقیاس براون بلانکه در جدول(2) ارایه شده است (17).
جدول 2- مقیاس پوشش تاجی براون بلانکه (17)
|
ردیف |
پوشش به درصد |
|
+ |
1%> |
|
1 |
1-5 |
|
2 |
6-25 |
|
3 |
26-50 |
|
4 |
51-75 |
|
5 |
76-100 |
در هر پلات شیب دامنه، جهت شیب دامنه (زاویه بین تصویر افقی شیب لایه با امتداد شمال جغرافیایی را گویند که همواره عمود بر امتداد لایه است)، ارتفاع از سطح دریا و موقعیت جغرافیایی با استفاده از GPS مدل S70 ثبت و نوع بستر یادداشت گردید. جهت شیب دامنه به نه کلاس اصلی شامل شمال، شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، غرب، شمال غرب و بدون جهت تقسیم گردید (16). پس از نمونهبرداری، شیبهای اندازهگیری شده بررسی و براساس میانگین و دامنه پراکندگی شیبها، طبقات مختلف شیب تعیین شد. شیبها در چهار طبقه (1= 0-20%، 2=21-40%، 3=41-60%، 4=61-80%، 5=81-100%) طبقهبندی گردید (16).
در هر رویشگاه وضعیت تخریب براساس شدت تخریب رویشگاه به چهار طبقه (1=سالم، 2= تخریب اندک (1-10%)، 3= تخریب زیاد (11-49%)، 4= تخریب خیلی زیاد (50%>) تقسیم گردید (16) و عوامل اصلی تخریب و دستخوردگی یادداشت شد و مهمترین عواملی که در تخریب زیستگاههای گونه بادام خاکستری نقش داشتند تعیین گردید که شامل جادهسازی، چرایدام، توسعه روستایی، فعالیتهای کشاورزی، گردشگری و فعالیتهای صنعتی میباشند. از هر رویشگاه تعداد 100 عدد میوه بادام خاکستری جمعآوری شد و پس از وزن کردن درصد پوکی میوه در هر رویشگاه محاسبه گردید.
نمونههای A. eburnea و گونههای گیاهی غالب همراه آن از هر رویشگاه جمع آوری گردید و جهت شناسایی مورد استفاده قرارگرفتند. همچنین گونههای همراه A. eburnea ، به نسبت فراوانیشان در پلاتهای مورد بررسی براساس معیار براون بلانکه رتبهبندی شدند. ضریب تشابه گونههای همراه بین نواحی مورد مطالعه با استفاده از ضریب تشابه سورنسون (17) محاسبه گردید. محاسبات آماری در این پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS (version 22) انجام شد.
نتایج
نتایج بررسی پوشش گیاهی در نواحی مورد بررسی نشان داد که رویشگاههای این گونه غالباً از پوشش گیاهی متنوعی برخوردارند. نتایج نشان داد که گونههای همراه غالب در بیش از 90% رویشگاهها Artemisia sieberi Besser.، Artemisia aucheri Boiss. و Amygdalus scoparia Spach. میباشد (جدول 3). نتایج حاصل از بررسی ردیفهای پوشش تاجی گونههای همراه براساس معیار براون بلانکه نشان میدهد که درصد فراوانی ردیف+ = 18%، ردیف1 =64%، ردیف2 =17% و ردیف3 =1% میباشد (جدول 3).
جدول 3- گونههای همراه غالب A. eburnea در نواحی مورد مطالعه
|
ناحیه رویشی برطبق جدول 1 |
معیار براون بلانکه |
خانواده |
گونههای گیاهی همراه |
تعداد گونه همراه |
|
ناحیه 1 |
1 1 2 + 1 + + 1 2 1 1 |
Plumbaginaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Fabaceae Capparidaceae Convolvulaceae Fabaceae Asteraceae Moraceae Polygonaceae |
Acantholimon sp. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Astragalus fasciculifolius Boiss. Capparis spinose L. Convolvulus arvensis L. Ebenus stellata Boiss. Echinops cephalotes DC. Ficus carica L. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach.
|
11 |
|
ناحیه 2 |
1 + 1 2 1 1 + 1 1 1 1 2 1 |
Plumbaginaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Polygonaceae Convolvulaceae Ephedraceae Urticaceae Capparidaceae Cupressaceae Solanaceae Anacardiaceae Polygonaceae |
Acantholimon sp. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Calligonum comosum L’Her. Convolvulus fruticosus Pall Ephedra strobilacea Bunge Forsskaolea tenacissima L. Gymnocarpus decander Forssk Juniperus excelsa M. Bieb. Lycium edgeworthii Dunal. Pistacia atlantica Desf. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach.
|
13 |
|
ناحیه 3 |
+ 1 1 2 2 + + 1 1 + 1 1 1 |
Plumbaginaceae Plumbaginaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Polygonaceae Convolvulaceae Ephedraceae Euphorbiaceae Amaranthaceae Resedaceae Polygonaceae Zygophylaceae |
Acantholimon scorpius (Jaub. Et Sp.) Boiss. Acantholimon sp. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Calligonum comosum L’Her. Convolvulus acanthocladus Boiss. Ephedra intermedia Schrenk & C.A.Mey. Euphorbia gedrosiaca Rech.f., Aellen & Esfand. Haloxylon persicum Bunge. Ochradenus aucheri Boiss. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach. Zygophyllum atriplicoides Fisch. & Mey.
|
13 |
|
ناحیه 4 |
1 1 2 2 1 1 1 1 1 |
Plumbaginaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Fabaceae Fabaceae Asteraceae Moraceae Polygonaceae |
Acantholimon sp. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Astragalus fasciculifolius Boiss. Ebenus stellata Boiss. Echinops cephalotes DC. Ficus carica L. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach.
|
9 |
|
ناحیه 5 |
1 1 2 + + 1 2 1 1 + |
Plumbaginaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Fabaceae Polygonaceae Convolvulaceae Cupressaceae Anacardiaceae Polygonaceae |
Acantholimon Scorpius (Jaub. et spach) Boiss. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Astragalus squarrosus Bunge. Calligonum comosum L’Her. Convolvulus arvensis L. Juniperus excelsa M. Bieb. Pistacia atlantica Desf. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach.
|
10 |
|
ناحیه 6 |
1 1 2 2 1 1 1 |
Rosaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Rosaceae Rosaceae Rhamnaceae |
Amygdalus elaeagnifolia Spach. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Cerasus microcarpa (C.A. Mey.) Boiss. Crataegus sp. Rhamnus pallasii Fisch.
|
7 |
|
ناحیه 7 |
1 2 2 1 + 1 + 1 |
Rosaceae Asteraceae Asteraceae Polygonaceae Convolvulaceae Asteraceae Ephedraceae Zygophyllaceae |
Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Calligonum comosum L’Her. Convolvulus arvensis L. Cousinia sp. Ephedra intermedia Schrenk & C.A.Mey. Zygophyllum atriplicoides Fisch. & Mey.
|
8 |
|
ناحیه 8 |
1 1 1 2 2 1 1 + 1 |
Caryophyllaceae Caryophyllaceae Rosaceae Asteraceae Asteraceae Fabaceae Fabaceae Euphorbiaceae Chenopodiaceae |
Acantholimon bracteatum Boiss. Acanthophyllum sp. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Artemisia sieberi Besser. Astragalus ispahanicus Boiss. Ebenus stellata Boiss. Euphorbia petiolata Banks & Soland. Seidlitzia rosmarinus (Ehreb) Bunge.
|
9 |
|
ناحیه 9 |
1 + 1 1 1 2 1 1 1 1 1 + 1 1 1 3 |
plumbaginaceae Plumbaginaceae Sapindaceae Rosaceae Rosaceae Asteraceae Fabaceae Fabaceae Fabaceae Berberidaceae Asteraceae Rosaceae Thymelaeaceae Anacardiaceae Polygonaceae Fagaceae |
Acantholimon erinaceum (Jaub et spach) Linez. Acantholimon sp. Acer monspessulanum L. Amygdalus scoparia Spach. Artemisia aucheri Boiss. Astragalus adscendens Boiss Hauss kn. Astragalus baba-aliar Parsa. Astragalus sp. Berberis integerrima Bunge. Cousinia albescens Winkl. & Strauss ex Winkl. Crataegus pontica C. Koch. Daphne Calligonum comosum L’Her. Pistacia atlantica Desf. Pteropyrum aucheri Jaubert & Spach. Quercus brantii Lindl.
|
16 |
|
ناحیه 10 |
1 2 1 + 1 1 |
Rosaceae Asteraceae Capparaceae Convolvulaceae Ephedraceae Polygonaceae |
Amygdalus scoparia Spach. Artemisia sieberi Besser. Capparis spinosa L. Convolvulus sp. Ephedra sp. Pteropyrum olivieri Jaubert & Spach. |
6 |
ضریب تشابه گونههای مشترک بین نواحی در جدول 4 نشان داده شده است. بیشترین ضریب تشابه گونه های همراه بین ناحیه1 و 4 با مقدار عددی 9/0 و کمترین ضریب تشابه گونه های همراه بین ناحیه 3 و 9 با مقدار عددی 138/0 مشاهده گردید. ضرایب تشابه گونه های همراه سایرنواحی معمولاً کم و بین دو گروه مذکور قرار گرفت.
جدول 4- ضریب تشابه گونههای همراه بین نواحی مورد مطالعه
|
10 |
9 |
8 |
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
شماره ناحیه |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
417/0 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
461/0 |
417/0 |
3 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
454/0 |
454/0 |
9/0 |
4 |
|
|
|
|
|
|
1 |
421/0 |
522/0 |
61/0 |
476/0 |
5 |
|
|
|
|
|
1 |
353/0 |
375/0 |
3/0 |
3/0 |
333/0 |
6 |
|
|
|
1 |
1 353/0 |
4/0 375/0 |
556/0 316/0 |
353/0 444/0 |
571/0 272/0 |
381/0 363/0 |
421/0 3/0 |
7 8 |
|
1 |
16/0 |
167/0 |
174/0 |
307/0 |
32/0 |
138/0 |
345/0 |
296/0 |
9 |
|
|
1 |
182/0 |
267/0 |
286/0 |
308/0 |
25/0 |
267/0 |
211/0 |
21/0 |
47/0 |
10 |
نتایج نشان میدهد که غالباً میانگین وزن میوه در نواحی رویشی مختلف با یکدیگر تفاوت معنیدار دارد (05/0 (α= (جدول 4). بیشترین تفاوت معنیدار در وزن میوهها بین ناحیه رویشی شماره 3 و ناحیه رویشی شماره 10 مشاهده گردید.
در خصوص جهات جغرافیایی، نتایج حاصل از بررسی درصد فراوانی نسبی رویشگاههای گونه مورد بررسی بر روی جهات جغرافیایی شیب دامنه در نواحی رویشی مختلف نشان داد که این گونه کمترین پراکنش را بر روی جهات جغرافیایی شمال و شمالغرب دارد (جدول 5).
جدول 4- میانگین وزن و درصد پوکی میوه در نواحی مختلف مورد بررسی
|
درصد پوکی میوه |
میانگین وزن میوه به گرم |
ناحیه رویشی برطبق جدول 1 |
|
28 |
33/0±08/0 |
1 |
|
34 |
442/0±12/0 |
2 |
|
41 |
292/0±09/0 |
3 |
|
30 |
405/0±11/0 |
4 |
|
36 |
359/0±09/0 |
5 |
|
27 |
443/0±12/0 |
6 |
|
45 |
388/0±07/0 |
7 |
|
48 |
327/0±07/0 |
8 |
|
33 |
394/0±09/0 |
9 |
|
25 |
525/0±06/0 |
10 |
نتایج میانگین درصد فراوانی نسبی رویشگاههای بادام خاکستری بر روی جهات جغرافیایی شیب دامنه نشان میدهد که از بین نه جهت جغرافیایی (شمالی، شمالشرقی، شرقی، جنوبشرقی، جنوبی، جنوبغربی، غربی، شمالغربی و زمین صاف و پهنه (بدون جهت))، جهات جغرافیایی جنوبشرقی (6/27%) و جنوبی (2/20%) نیمی از رویشگاههای این گونه را در بر میگیرد (جدول 5).
جدول 5- درصد فراوانی نسبی رویشگاههای گونه بادام خاکستری بر روی جهات جغرافیایی شیب دامنه
|
شماره ناحیه |
جهات جغرافیایی شیب دامنه |
||||||||
|
شمال |
شمال شرق |
شرق |
جنوب شرق |
جنوب |
جنوب غرب |
غرب |
شمال غرب |
بدون جهت |
|
|
ناحیه 1 |
5/9 |
5/9 |
5/9 |
3/33 |
1/19 |
5/9 |
0 |
0 |
5/9 |
|
ناحیه 2 |
0 |
1/11 |
6/5 |
2/22 |
8/27 |
1/11 |
6/5 |
6/5 |
1/11 |
|
ناحیه 3 |
6/5 |
6/5 |
7/16 |
2/22 |
2/22 |
6/5 |
6/5 |
0 |
7/16 |
|
ناحیه 4 |
7/6 |
7/6 |
7/6 |
20 |
3/33 |
20 |
0 |
0 |
3/13 |
|
ناحیه 5 |
8/4 |
5/9 |
5/9 |
6/28 |
3/14 |
3/14 |
8/4 |
8/4 |
5/9 |
|
ناحیه 6 |
0 |
0 |
3/8 |
25 |
7/16 |
3/8 |
3/8 |
3/8 |
25 |
|
ناحیه 7 |
3/8 |
3/8 |
7/16 |
25 |
7/16 |
3/8 |
0 |
0 |
7/16 |
|
ناحیه 8 |
0 |
1/11 |
6/5 |
3/33 |
7/16 |
1/11 |
6/5 |
6/5 |
1/11 |
|
ناحیه 9 |
0 |
3/8 |
3/8 |
3/33 |
7/16 |
7/16 |
3/8 |
0 |
3/8 |
|
ناحیه 10 |
0 |
2/22 |
1/11 |
3/33 |
2/22 |
0 |
0 |
0 |
1/11 |
|
میانگین نواحی |
8/2 |
2/9 |
8/9 |
6/27 |
5/20 |
4/10 |
79/3 |
41/2 |
2/13 |
در خصوص بستر رویشگاه، نتایج حاصل از بررسی رویشگاههای مختلف این گونه در سطح کشور نشان داد که این گونه عمدتاً بر روی سه نوع بستر صخرهای، شنی و سنگی رویش دارد. بیشترین و کمترین رویشگاهها در سراسر کشور به ترتیب بر روی بسترهای صخرهای (6/56%) و بستر شنی (7/7 %) قرار گرفتهاند (جدول 6). در پلاتهای مورد بررسی دامنه پراکنش ارتفاعی این گونه از 300 متر در استان بوشهر تا ارتفاع 3041 متر از سطح دریا در استان کرمان متفاوت بود.
پیرامون تخریب و دستخوردگی رویشگاههای این گونه در نواحی مورد بررسی نتایج نشان میدهد که بیشترین و کمترین فراوانی نسبی رخداد تخریب و آسیب دیدگی به ترتیب در ناحیه 9 و ناحیه 3 مشاهده میگردد (جدول 7). نتایج حاصل از بررسی میانگین درصد فراوانی نسبی رخداد عوامل تخریب رویشگاههای این گونه نشان داد که عامل چرایدام و جادهسازی از بزرگترین عوامل تخریب و دستخوردگی زیستگاههای این گونه در سطح کشور میباشند (جدول 7).
جدول 6- فراوانی نسبی رویشگاههای بادام خاکستری بر روی بسترهای صخرهای، شنی و سنگی
|
شماره ناحیه |
صخرهای |
شنی |
سنگی |
|
ناحیه 1 |
9/61 |
5/9 |
6/28 |
|
ناحیه 2 |
6/55 |
1/11 |
3/33 |
|
ناحیه 3 |
50 |
7/16 |
3/33 |
|
ناحیه 4 |
60 |
0 |
40 |
|
ناحیه 5 |
7/66 |
5/9 |
8/23 |
|
ناحیه 6 |
7/66 |
3/8 |
25 |
|
ناحیه 7 ناحیه 8 |
3/58 1/61 |
3/8 0 |
3/33 9/38 |
|
ناحیه 9 |
7/66 |
3/8 |
25 |
|
ناحیه 10 |
4/44 |
0 |
6/55 |
|
میانگین نواحی |
6/59 |
7/7 |
7/32 |
جدول 7- درصد فراوانی نسبی رخداد عوامل تخریب رویشگاههای بادام خاکستری در نواحی رویشگاهی.
|
شماره ناحیه |
عوامل تخریب و آسیبدیدگی رویشگاهها |
|||||
|
جادهسازی |
چرایدام |
توسعه روستایی |
فعالیتهای صنعتی |
فعالیتهای کشاورزی |
گردشگری |
|
|
ناحیه 1 |
3/14 |
6/28 |
5/9 |
3/14 |
5/9 |
5/9 |
|
ناحیه 2 |
8/27 |
1/11 |
7/16 |
0 |
0 |
1/11 |
|
ناحیه 3 |
7/16 |
2/22 |
1/11 |
0 |
0 |
0 |
|
ناحیه 4 |
7/6 |
3/33 |
7/26 |
0 |
7/26 |
7/6 |
|
ناحیه 5 |
8/23 |
19 |
3/14 |
5/9 |
3/14 |
0 |
|
ناحیه 6 |
3/8 |
7/41 |
25 |
3/8 |
0 |
0 |
|
ناحیه 7 |
7/16 |
3/33 |
7/16 |
3/8 |
3/8 |
0 |
|
ناحیه 8 |
7/16 |
2/22 |
1/11 |
0 |
1/11 |
6/5 |
|
ناحیه 9 |
25 |
7/41 |
7/16 |
0 |
7/16 |
0 |
|
ناحیه 10 |
4/44 |
3/33 |
0 |
1/11 |
0 |
0 |
|
میانگین نواحی |
2/19 |
9/26 |
7/14 |
1/5 |
9 |
8/3 |
نتایج حاصل از بررسی شدت تخریب رویشگاههای مختلف این گونه در سطح کشور نشان داد که تقریباً 80% از رویشگاههای این گونه دچار تخریب و دستخوردگی است. میانگین درصد فراوانی تخریب در کل کشور در طبقه 1=22%، طبقه 2=54%، طبقه 3=20% و طبقه 4=4% میباشد. بیشترین فراوانی شدت تخریب پوشش گیاهی در طبقه 2 (6-25%) با فراوانی نسبی 54% مشاهده گردید (جدول 8).
جدول 8- درصد فراوانی نسبی طبقات مختلف تخریب رویشگاههای بادام خاکستری در نواحی مختلف رویشگاهی.
|
شماره ناحیه |
طبقه 1 |
طبقه 2 |
طبقه3 |
طبقه 4 |
|
ناحیه 1 |
8/23 |
4/52 |
1/19 |
8/4 |
|
ناحیه 2 |
2/22 |
4/44 |
8/27 |
6/5 |
|
ناحیه 3 |
8/27 |
6/55 |
1/11 |
6/5 |
|
ناحیه 4 |
20 |
3/53 |
20 |
7/6 |
|
ناحیه 5 |
8/23 |
1/57 |
1/19 |
0 |
|
ناحیه 6 |
7/16 |
7/66 |
3/8 |
3/8 |
|
ناحیه 7 |
7/16 |
7/66 |
7/16 |
0 |
|
ناحیه 8 |
7/16 |
1/61 |
2/22 |
0 |
|
ناحیه 9 |
25 |
3/33 |
3/33 |
3/8 |
|
ناحیه 10 |
2/22 |
6/55 |
2/22 |
0 |
|
میانگین نواحی |
22 |
54 |
20 |
4 |
کمترین تخریب و آسیبدیدگی در ناحیه 3 و بیشترین تخریب و آسیبدیدگی در نواحی 6،7 و 8 مشاهده گردید.
بحث
بررسی دامنه حضور این گونه نشان میدهد که بیشترین حضور گونه بادام خاکستری در ناحیه رویشی ایران-تورانی (Irano-Touranienne Region) میباشد (جدول 1). علاوه براین، نفوذ این گونه به داخل نواحی رویشی دیگر از جمله ناحیه زاگرسی (Zagrossienne Region) در استانهای کرمانشاه، لرستان و فارس و همچنین نفوذ به ناحیه رویشی خلیج-عمانی (Khalidjo-Ommanienne Region) در استانهای هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان نیز مشاهده میشود. نتایج بیانگر وجود تغییرات در ترکیب گونههای غالب همراه با گونه بادام خاکستری در ده ناحیه رویشگاهی این گونه تحت تاثیر اقلیم، ناحیه فیتوجغرافیایی و عرض جغرافیایی میباشد. در یک روند کلی، با ورود به نواحی رویشی مختلف شاهد تغییر در ترکیب ، تعداد و رتبه تاج پوشش گونههای گیاهی همراه بهدلیل تغییر اقلیم و توپوگرافی حاکم بر منطقه میباشیم. گروههای مختلف گونههای همراه به لحاظ موقعیت جغرافیایی و نیازهای مشترک بوم شناختی تشکیل شدهاند. نتایج حاصل از بررسی ضریب تعداد گونه های مشترک بین نواحی مورد بررسی نشان میدهد که کمترین تعداد گونه مشترک بین نواحی با بیشترین تفاوت در اقلیم، فیتوجغرافیا و عرض جغرافیایی مشاهده میگردد. برای مثال، بیشترین تفاوت در ترکیب گونههای گیاهی همراه بین نواحی 3 و 6، 7 و 8 که جزء نواحی ایران-تورانی محسوب میگردند با ناحیه زاگرسی 9 مشاهده شد (جدول 4). این بهدلیل دمای کمتر و بارندگی بیشتردر ناحیه زاگرسی است (11 و 10). کمترین ضریب تشابه گونههای مشترک (138/0) بین ناحیه 9 که منطقه زاگرسی با اقلیم سرد و نیمهخشک محسوب میشود، با ناحیه 10 که منطقه ایران-تورانی با اقلیم گرم و خشک میباشد، مشاهده میگردد (جدول 4). بیشترین تعداد گونههای همراه و رتبه پوشش براساس معیار براونبلانکه در بین نواحی مورد بررسی، در ناحیه رویشی 9 مشاهده گردید (جدول 3)، که نشان دهنده وابستگی تنوع گونههای گیاهی با شرایط محیطی می باشد (4). تعداد گونههای همراه دلالت بر ترجیح آنها در رویشگاههای خشک تا نیمهخشک سرد و گرم در محدوده مدارهای 27 تا 36 درجه نیمکره شمالی است (جدول 3). مقایسه نتایج رتبههای پوشش گیاهی براساس معیار براونبلانکه نشان میدهد که رویشگاههای این گونه تنک میباشند (جدول 3). نوی میر (1973) بستر رویش را یک عامل اصلی در تفکیک و استقرار پوششهای مختلف گیاهی محسوب نموده است. بررسی رویشگاههای بادام خاکستری نشان میدهد که این گونه هم بر روی رویشگاههای صخرهای و هم در مناطق با بافت خاک سبک استقرار مییابد.
نحوه انتشار این گونه از طریق میوه میباشد. نتایج نشان میدهد که بطور متوسط 7/34 درصد از میوههای تولید شده توسط گیاه بادام خاکستری پوک میباشد. بیشترین درصد پوکی میوه در نواحی 7 و 8 مشاهده شد که میتواند ناشی شرایط خشکسالیهای چندساله اخیر و تغییر اقلیم باشد. ولی، دادهای ازسالهای گذشته برای مقایسه آماری وجود ندارد. همچنین، میوههای این گیاه رقابت کنندههای ضعیفی هستند و در رقابت با بذرهای درمنه و گیاهان دیگر در پناه صخرهها و خرده سنگها میرویند که شرایط رویش سختی را میبایست تحمل کنند. این گونه همچون سایر گونههای بادام از همزیستی میکوریزایی بهره میگیرد و این همزیستی برای رویش گیاه در شرایط کمبود منابع غذایی و اصلاح نسبت فسفر به نیتروژن درونی گیاه دارای اهمیت است (15). بطور معمول، غنای گونهای و امکان رویش میوه و بذر در مناطق کوهستانی، به ویژه در پناهگاهها یا حفراتی که میوه و بذرگونههای گیاهی در آنجا بتوانند جوانه بزنند ، برویند و در امان باشند، تعیین میگردد (21). نظر به اینکه، میوه این گیاه مورد تغذیه جوندگان، از قبیل موش و تشی، قرار میگیرد و انسان ها نیز اقدام به جمعآوری و مصرف میوه این گیاه مینمایند، محیطهای صخرهای و سنگلاخی با شیبهای تند زیستگاه، جاییکه از دسترس چرندگان حفظ شوند، مطلوب بادام خاکستری است (جدول 6). زیرا، از یکطرف تحت تخریب کمتر و از طرفدیگر چرای دشوارتر قرار میگیرد . علاوه براین، شیب دامنه بر روی میکروکلیمای رویشگاه نیز تاثیرگذار میباشد (22). بیشتر رویشگاههای این گونه در دامنههای رو به جنوب درهها استقرار یافتهاند (جدول 5) که این دامنهها شرایط محیطی خشکتر و گرمتری را در زمستان نسبت به دامنههای مجاور رو به شمال خود دارند (11). یکی از تاثیرهای جهتهای جغرافیایی بر روی پوششهای گیاهی از طریق میزان انرژی دریافتی از نور خورشید میباشد (23)، با توجه به اینکه این گونه جهتهای جغرافیایی جنوب و جنوبشرقی را برای رویش و استقرار ترجیح میدهد نشان از وابستگی بالای این گونه به گرمای نورخورشید در ارتفاعات رویشگاهی سردسیر (جدول 5) برای رویش میباشد. در واقع، جهتهای مختلف جغرافیایی با تاثیر بر روی رطوبت و زاویه تابش میکروکلیماهای متفاوتی را به وجود میآورند که بطور نسبی در نواحی مختلف ترکیب گونه ای متفاوت را باعث میشود.
نتایج این بررسی نشان داد که عرض جغرافیایی، توپوگرافی (ارتفاع) و اقلیم عوامل اصلی تمایز نواحی رویشگاهی بادام خاکستری میباشند. با افزایش عرض جغرافیایی به تدریج میزان انرژی دریافتی از نور خورشید کاهش مییابد (11 و 10). از آنجا که بادام خاکستری برای آغاز رویش نیاز به شرایط دمایی گرمتر در فصل زمستان دارند تا خفتگی جوانهها شکسته شود و گیاه گلدهی و برگدهی خود را آغاز نماید، جهت جنوبی و جنوبغربی بیشترین مقدار انرژی گرمایی را در مدارهای رویشگاهی فراهم میکند. همچنین دمای حداکثر در ماه دی و بهمن بیشترین اثر مثبت را برای رشد گونههای درختی دارد و در این ماهها، نیاز گرمایی درختان برای رشد خیلی بیش از نیاز رطوبتی میباشد (2). به طور کلی، اثر دمای حداکثر در فصل زمستان بیش از دیگر عناصر اقلیمی در پیشبینی میزان پوشش گیاهی موثر است که نشان دهنده نیاز دمایی درختان در فصل سرد سال به نسبت بارش میباشد که این نیاز حرارتی از طریق تابش نور خورشید تامین میگردد (1). با افزایش عرض جغرافیایی و نیز ارتفاع از سطح دریا تفاوتهای دمایی بین فصلی و بین شبانه روز بیشتر میشود. برای مثال، آمار نشان میدهد اختلاف کمتری بین دماهای کمینه و بیشینه هم در تابستان و هم در زمستان در استانهای شمالی کشور دیده میشود که نشانه اعتدال دما در این مناطق است .در مناطق مرکزی، جنوبی و جنوبشرقی کشور این تفاوت دمایی بیشتر است (5).
نتایج نشان میدهد که چرایدام (%40) بیشترین عامل آسیب به رویشگاههای گونه بادام خاکستری در سراسر کشور میباشد (جدول 7). آسیبهای ناشی از چرای دام بر رویشگاهها گسترده میباشد به گونهای که علاوه بر خوردن نهالها، شاخهها، برگها و گلهای گیاهان، در طولانی مدت تراکم حجمی، خواص شیمیایی و بیولوژیکی، چرخههای عناصر غذایی (28)، فشردگی خاک و وضع فیزیکی خاک (8) را تحت تاثیر خود قرار میدهد.
از دخالتهای انسانی می توان به ایجاد آتشسوزی در زیستگاهها، استفاده از شاخههای این گیاه به عنوان سوخت، ساخت کپر و حصارکشی اطراف باغات و زمینهای کشاورزی و آغل دام اشاره کرد که سه مورد اخیر به وفور در مناطق مورد مطالعه مشاهده گردید. ایجاد تفرج گاههای متعدد و اطراق مسافران (6 و 9)، جادهسازیهای گسترده آسفالته و خاکی در رویشگاهها، و فعالیتهای صنعتی از جمله حفاری معدن و استخراج فلزات از دیگر عوامل نابودی و آسیب این زیستگاههای با ارزش به شمار میرود (14).
پیشنهاد میگردد که بمنظور کاهش آسیبها و تنشها بر زیستگاههای مختلف این گونه اقداماتی، از جمله کنترل ورود دام در رویشگاههای حساس، ایجاد سایتهای قرق، نظارت بیشتر بر تفرج گاهها، ایجاد عملیاتهای آبخیزداری بمنظور کاهش اثرات خشکسالی انجام گردد.
سپاسگزاری
بدین وسیله نویسندگان مقاله از گروه علوم گیاهی دانشگاه تربیت مدرس که طی انجام این تحقیق همکاری و مساعدت لازم را داشتند کمال تشکر را دارد.
- ابراهیمزاده، ح. 1374. فیزیولوژی گیاهی. انتشارات دانشگاه تهران.
- احمدآبادی، ع.، رجایی، س. و فتحنیا، الف. 1396. برآورد تغییرات جنگل براساس عوامل اقلیمی با استفاده ازتصاویرماهوارهای. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی.26(102):125-137.
- اسدی، م. ، معصومی، ع.، خاتم ساز، م. ، مظفریان ،و (ویراستاران). 1376-1385. فلور ایران. شماره های 1-52. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
- انجام، م.، حشمتی، غ.، سپهری، ع.، نیکنهاد قرماخر، ح. و جعفری فوتمی، ع. 1392. بررسی برخی عوامل محیطی ناشی از تغییرات ارتفاعی بر استقرار پوشش گیاهی در مراتع ییلاقی رشته کوه البرز. نشریه علمی پژوهشی مرتع.7(4):304-315.
- پورمحمدی، س.، ملکی نژاد، ح. و رحیمیان، م. 1389. بررسی نقش عوامل فیزیوگرافی بر روی پارامترهای دمایی مؤثر بر تبخیر و تعرق (مطالعه موردی: استان یزد). فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم.1(2):9-20.
- حیدری، ق.، عقیلی، س.م.، بارانی، ح.، قربانی، ج. و محبوبی، م.ر.1389.تحلیل همبستگی بین وضعیت مرتع و میزان مشارکت بهره برداران در اجرای طرحهای مرتعداری (مطالعه موردی مراتع بلده- استان مازندران). مرتع.4(1):138-149.
- خاتم ساز، م. فلور ایران. شماره 6- تیره گل سرخ Rosaceae. 1371. چاپ اول. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
- رضوانی، م. و هاشمزاده، ف. 1392. بررسی عوامل مؤثر در تخریب جنگل و تأثیر خروج دام از حوزه 14 جنگلهای شمال کشور (فومن). نشریه پژوهشهای علوم و فناوری چوب و جنگل.20(3):125-138.
- روانبخش، م.، اجتهادی، ح.، پوربابایی، ح. و قریشی الحسینی، س. 1386 . بررسی تنوع گونههای گیاهی ذخیرهگاه جنگلی گیسوم تالش در استان گیلان. مجله زیستشناسی ایران. 20(3):229-218.
- عصری، ی. 1386. جغرافیای گیاهی. انتشارات دانشگاه پیام نور.
- فهیمی پور، الف.، زارع چاهوکی، م. و طویلی، ع. 1389. بررسی ارتباط برخی گونههای شاخص مرتعی با عوامل محیطی (مطالعه موردی: بخشی از مراتع طالقان میانی). مرتع. 4(1):23-32.
- قهرمان، الف. 1357-1385. فلور رنگی ایران. جلدهای 1-20. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
- قهرمان، الف. و عطار، ف. 1379. تنوع زیستی گونههای گیاهی در ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
- گلستانه، س.، کمپور، ف. و فرار، ن. 1391. معرفی عوامل خسارتزای درختچههای بادام کوهی در منطقه کوه سیاه دشتی استان بوشهر. دو فصلنامة علمی -پژوهشی تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران. 10(2): 153-164.
- محمد اسمعیلی، م. 1397. مقایسه همزیستی میکوریزایی گونه Amygdalus eburnea در ارتباط با عوامل خاک و ارتفاع در اکوسیستمهای شرقی و غربی ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
- مخدوم، م. 1386. آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران.
- مصداقی، م. 1388 .توصیف و تحلیل پوشش گیاهی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
- مصدق، الف. 1390. اکولوژی جنگل. نشر علم کشاورزی ایران.
- مهربانی، م.، مهدوی میمند، ز. و میرتاج الدینی، س. م. 1392. جمعآوری و شناسایی منتخبی از گیاهان خودروی شهرستان بافت (استان کرمان) وبررسی مصارف سنتی آنها. مجلّه ی طب سنّتی اسلام و ایران. 4(3):275-285.
- وفادار، م. 1388. مطالعه بیوسیستماتیکی جنس Amygdalus از تیره Rosaceae در ایران. پایان نامه دکتری. دانشگاه تهران.
- Carlos, J. 2004. Diversity of maritime juniper woodlands. Forest Ecology and Management, 192:267-276.
- Fosaa, A. M. 2004. Biodiversity patterns of vascular plant species in mountain vegetation in the Faroe Islands. Diversity and Distributions.10:217–223.
- Noy-Meir, I., 1973. Multivariate analysis of the semi-arid vegetation of southern Australia. Vegetation catenae and environmental gradients. Australian Journal of Botany, 22:40-115.
- Parsa, A. 1943-1960. Flora de I' Iran, 8 vols. Publication du Ministere de I' education, Museum d'Histoire Naturelle de Tehran.
- Rechinger, K. H.1963-1992. Flora Iranica Graz. pp: 1-171.
- Rezaeifar, , Behfarnezhad, M., Moradi, M., Mehrabani, M & Mahmoudvand, H. 2016. Antibacterial effects of various extracts of Amygdalus eburnea on some most common bacteria in burning. Scholars Research Library. Der Pharmacia Lettre. 8(6):110-112.
- Rezaeifar, M & Rezaeifar, M. 2016. Antioxidant properties of the methanolic extract of the shell root of Amygdalus eburnea. International Journal of PharmTech Research. 9(9)514-518.
- Steffens, M., Kölb, A., Totsche, K.U & Knabner, I.K. 2008. Grazing effects on soil chemical and physical properties in a semiarid steppe of Inner Mongolia (P.R. China), Geoderma.143:63-72.
- Vafadar, M., Kazempour osaloo, S & Attar, F. 2014. Molecular phylogeny of the genus Amygdalus (Rosaceae) based on nrDNA ITS and cpDNA trnS-trnG sequences. Turkish Journal of Botany. 38:439-452.
- Zohary, M. 1963. On the geobotanical structure of Iran. Bulletin of the Research Council of Israel, Section D, Botany, 113 P.
', './data/plant/coversheet/731617789132.jpg'))
Volume 34, Issue 1
April 2021Pages 95-107
- Receive Date: 28 October 2019
- Accept Date: 08 December 2019