Floristic study and introduce medicinal plants of Babaaman region, North Khorasan

Document Type : Research Paper

Author

Department of Biology, University of Payame Noor, P.O. BOX 19395-4697 Tehran, Iran

Abstract

Flora identification of every region playes essential role in conserving of genetic resources of the each country. Recognition of flora in each region is important and useful for other scientific researches. The aim of this study was investigated floristic composition, introducing the medicinal plant, determination of life forms, and plant geographical distrubition of Babaaman. This area is located in Bojnord, North Khorasan. The amount of annual precipitation is 252.7 mm. Plant species were collected in according to the beginning of growth season. Then these species were identified by using of Indispensible Floras. Atotal of 117 plant species belonging to 101 genera and 33 families are recorded in Babaaman, that shows plant diversity in this area. The richest plant families are Asteraceae (20 species), Poaceae (17 species), and Lamiaceae (14 species). The genera Centaurea L, Cousinia Cass.and Conolvulus L. each genus with 3 species are the richest ones. According to Raunkiar’s life form categories, they are including hemicryptophytes (38%), therophytes (32%), chamaephytes (16%), cryptophytes (8%) and phanerophytes (6%). From the view point of chorotype of this area include: Irano- Tourannian zone (65%), two regional (18%), three regional (9%) and several regional (8%). The most percent belongs to Irano- Tourannian zone. 28 plant species

Keywords

مطالعه فلوریستیک و معرفی گیاهان دارویی منطقه بابا امان، خراسان شمالی

محبت نداف*

ایران، تهران، دانشگاه پیام نور، گروه زیست شناسی

تاریخ دریافت: 4/3/98                  تاریخ پذیرش: 4/6/98

چکیده

شناسایی فلور هر منطقه در حفظ ذخایر ژنتیکی و گیاهی هر کشوری نقش مهمی ایفا می‏کند. شناخت گیاهان موجود در هر منطقه بعنوان زیر‏بنایی برای سایر طرح‏های تحقیقاتی محسوب می‏شود. تحقیق حاضر در بخشی از منطقه نمونه گردشگری بابا­امان در شهرستان بجنورد واقع در استان خراسان شمالی انجام شده‏است. بمنظور شناسایی فلور، بررسی پراکنش جغرافیایی گونه‏های گیاهی، شکل زیستی و معرفی گیاهان دارویی اقدام به انجام این تحقیق شد. باتوجه به شروع فصل رویش با مراجعات متعدد به منطقه نمونه‏های گیاهی برداشت گردیدند. سپس گونه‏های گیاهی جمع‏آوری شده براساس منابع موجود شناسایی شدند. 117 گونه گیاهی در 101 جنس و 33 خانواده گیاهی شناسایی شدند که خود معرف تنوع زیستی گیاهی منطقه مورد مطالعه است. خانواده‏های Asteraceae با 20 گونه، Poaceae با 17 گونه و Lamiaceae با 14 گونه بزرگترین خانواده‏های گیاهی منطقه مطالعه شده را تشکیل می‏دهند. اشکال زیستی گیاهان منطقه که براساس طبقه­بندی رانکایر تعیین شدند شامل همی کریپتوفیت‏ها (38 درصد)، تروفیت‏ها (32 درصد)،کامفیت‏ها (16 درصد)، کریپتوفیت‏ها (8 درصد) و فانروفیت‏ها (6 درصد) می‏باشد. گیاهان منطقه از نظر کورولوژی، عمدتاً به چند سرزمین گیاهی تعلق دارند. درصد کوروتیپ‎های مختلف گیاهان در منطقه مورد مطالعه عبارت بودند از منطقه ایرانی- تورانی 65 درصد، دو ناحیه‏ای 18 درصد، سه ناحیه‏ای 9 درصد و چند ناحیه‏ای و جهان وطنی 8 درصد. در بین گونه‏های منطقه مورد بررسی 24 گونه دارویی شناسایی شدند که 21 درصد از کل گونه‏های منطقه را در بر می‎گیرند.

واژه های کلیدی: باباامان، خراسان شمالی، فرم زیستی، فلور، کوروتیپ

* نویسنده مسئول، تلفن:  09151870774، پست الکترونیکی: M_nadaf@pnu.ac.ir

مقدمه

 

اجرای هر نوع طرح مطالعاتی یا پروژه‏های اجرایی در زمینه اصلاح، احیاء و حفاظت از جنگل‏ها و مراتع مستلزم شناسایی و معرفی رستنی‏های یک منطقه اعم از گیاهان دارویی، صنعتی و غیره است (2و8). همچنین شناسایی پوشش گیاهی و بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان یک منطقه، اساس بررسی‏ها و تحقیقات بوم‏شناختی در آن منطقه را تشکیل داده و نقش بسزایی برای اعمال مدیریت صحیح در آن منطقه دارد (12). مراتع یکی از منابع طبیعی تجدید‏شونده با استفاده‏های متنوع هستند و بعنوان یک اکوسیستم طبیعی دربرگیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و تنوعی از گونه‏های گیاهی، بخش بزرگی از تنوع زیستی را در خود جای داده‏اند. متأسفانه با بهره‏برداری غیراصولی بخشی از مراتع ایران در حال از بین رفتن هستند که نیاز به مطالعه و حفاظت دارند (25). اولین مرحله در حفاظت از هر منبعی، شناخت دقیق آن است. به همین دلیل، در حفاظت مؤثر از گونه‏های گیاهی آگاهی از تعداد و انواع مختلف گیاهان موجود در هر منطقه امری اجتناب ناپذیر است و از اهمیت بالایی برخوردار است.

پوشش گیاهی هر منطقه عامل مؤثری در ارزیابی وضعیت کنونی و پیش‏بینی وضعیت آن در آینده به شمار می‏رود و باتوجه به اثرات عوامل مخرب در انقراض برخی از گونه‏های گیاهی حائز اهمیت، شناسایی هرچه سریع‏تر آن‏ها در مناطق مختلف و برنامه-ریزی در جهت حفظ آن‏ها ضرورت دارد (9).

ایران دارای 7300 گونه گیاهی آوندی است (26) که در 65/1 میلیون کیلومتر مربع پراکنده شده‏اند. به لحاظ سطح تنوع گونه‏های گیاهی، تنوع گیاهی آن در مرتبه دوم بعد از کشور ترکیه در آسیای جنوبی غربی است (32).

تحقیقات بسیاری در جهت شناسایی و معرفی گونه‏های گیاهی مناطق در جهان و ایران صورت گرفته است که می‏توان به فلور ایرانیکا (43) ، فلور عراق (44)، فلور رنگی ایران ( 17)، فلور ایران (1) اشاره کرد. همچنین به‏صورت منطقه‏ای فلور برخی از مناطق کشور مورد بررسی قرارگرفته است. از پژوهش‏های فلوریستیک که در استان خراسان شمالی انجام شده است می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

مطالعه پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده‏ی قورخود (36)، بررسی فلور منطقه سیساب (23)، فلور منطقه فیروزه (31)، فلور منطقه سالوک (39)، بخشی از فلور منطقه حفاظت شده ساریگل (40)، فلور منطقه جوزک- چمن بید (22)، معرفی گونه‏های اندمیک منطقه کپه‏داغ (37) و مروری بر تنوع پوشش و فیتو‏جغرافی گیاهان منطقه کپه داغ (35).

شایان ذکر است که شناسایی فلور برای بسیاری از مناطق کشور صورت نگرفته است. این پژوهش برای اولین بار در این منطقه انجام شده است و از اهداف عمده آن شناخت و ارزیابی دقیق و صحیح گیاهان منطقه، اشکال زیستی، پراکنش جغرافیایی آن‏ها و معرفی گیاهان دارویی منطقه است.

مواد و روشها

معرفی منطقه مورد مطالعه: منطقه نمونه ملی گردشگری باباامان با مساحت 5252 هکتار، دارای عرض جغرافیایی´27˚37 تا ´31˚37 شمالی و طول جغرافیایی ´22˚57 تا ´29˚57 شرقی نسبت به نصف­النهار گرینویچ است. این منطقه بعنوان یکی از مهمترین تفریح‏گاه‏های، پذیرای گردشگر و مسافر در سطح محلی و ملی، در حدود هشت کیلومتری شمال‏شرقی شهر بجنورد واقع شده است و محور ارتباطی بجنورد- شیروان- مشهد از این منطقه عبور می‏کند. منطقه مورد مطالعه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. باعث شده است، تا از رطوبت نسبی و میزان بارش نسبی در طول سال برخوردار باشد. متوسط بارندگی سالانه در این منطقه حدود 7/252 میلی‏متر، حاصل از حدود 66 روز بارندگی در طول سال است (7). منحنی آمبروترمیک منطقه در شکل 1 آمده است.

 

 

شکل 1- منحنی آمبروترمیک منطقه نمونه ملی گردشگری بابا امان

 

بمنظور معرفی فلور منطقه باباامان، از روش پیمایش زمینی، یکی از روش‏های متداول بررسی سیستماتیک منطقه‏ای استفاده شد. گیاهان جمع‏آوری شده پرس و خشک شدند. نمونه‏های گیاهی روی کاغذ هرباریومی چسبانده‏شدند. شناسایی نمونه‏های گیاهی با استفاده از فلور ایرانیکا (42)، فلور عراق (44)، فلور رنگی ایران (17)، فلور ایران (1) انجام شد. فهرست اسامی علمی گونه‏ها و مؤلف‏ها بر اساس پایگاه(IPNI= The International Plant Name Index) و تیره‏ها براساسAngiosperm Pylogeny) (APG= استاندارد شدند. هر قطعه نمونه دارای برچسبی حاوی مشخصات و ویژگی‏های گیاهی منجمله زمان و مکان جمع‏آوری، نام تیره، نام جنس و گونه، نام جمع‏آوری کننده و موقعیت جغرافیایی محل جمع‏آوری است. اسامی فارسی گیاهان شناسایی شده با استفاده از کتاب فرهنگ نام‏های ایران تعیین شد (20). کوروتیپ (پراکنش جغرافیایی) گونه‏ها باتوجه به مناطق انتشار آن‏ها بر مبنای تقسیم‏بندی نواحی جغرافیایی و مناطق فلوریستیک لئونارد (33و 34) تشخیص و تعیین گردید. برای طبقه‏بندی شکل‏های زیستی گیاهان از سیستم طبقه‏بندی رانکایر (41) استفاده‏شد. اساس این طبقه‏بندی بر مبنای موقعیت جوانه‏های مولد بر گیاه قرار دارد. در این طبقه‏بندی گیاهان موجود در اکوسیستم‎‏های خشکی بطور کلی به پنج گروه فــانــروفیـت‏هـــا ,(Phanerophytes) کامفیت‏ها (Chamephytes)، همی‏کریپتـوفیت‏ها (Hemicryptophytes)، کریپتوفیت‏ها (Cryptophytes)، و تروفیت‏ها (Therophetes) تقسیم می‏شوند. طیف پراکنش جغرافیای گیاهی و شکل زیستی گونه‏های شناسایی‏شده نیز با استفاده از نرم‏افزار اکسل رسم شد. فهرست اسامی علمی گونه‏های گیاهی بهمراه پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و نام فارسی آن‏ها در جدول 1 آمده است. نمودار ون بین منطقه بابا امان جوزک-چمن بید و منطقه قورخود که هر سه منطقه در خراسان شمالی قرار دارند با استفاده از نرم افزارR ترسیم گردید ( شکل6).

گیاهان دارویی منطقه نیز با استفاده از کتاب شناخت گیاهان دارویی ایران مظفریان (1396)، رسام و مشایخان (1394)، نداف و همکاران (2019)، امیری و جوهر‏چی (2013) مشخص و خواص درمانی آن‏ها مشخص شده است.

نتایج

تعداد 117گونه گیاهی از 33 خانواده و 101جنس در منطقه باباامان خراسان شمالی شناسایی شدند. لیست اسامی علمی گونه­ها، نام فارسی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی آن­ها در جدول 1 آمده است.

 

جدول ۱- فهرست گونه‌های گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی در منطقه باباامان. شکل زیستی:Ch: کامفیت، Ge: ژئوفیت، He: همی­کریپتوفیت، Ph: فانروفیت، Th: تروفیت، Cr: کریپتوفیت. پراکنش جغرافیایی:IT: ایران و تورانی، M: مدیترانه‌ای ES: اروپا سیبری،COS: جهان وطنی، SS: صحرا سندی

نام خانواده

نام گونه

فرم زیستی

پراکنش جغرافیایی

اسم فارسی

Amaranthaceae

Ceratocarpus arenarius L.

Th

IT

تازی تیکانی

Amaranthaceae

Chenopodium album L.

Th

Cosm

سلمک

Amaranthaceae

Halothamnus glaucus (M.B.) Botsch

Ch

IT

عجوه کلمی رنگ

Amaranthaceae

Salsola kali L.

Th

PL

شور خاردار

Amaryllidaceae

Allium scabriscapum Boiss&Kotschy

Cr (Ge)

IT

پیاز گل زرد

Apiaceae

Bupleurum gerardii All

Th

M-IT

چترگندمی دشتی

Apiaceae

Eryngium bungei Boiss

He

IT

زول خراسانی

Apiaceae

Korovinia tenuisecta (Regel & Schmalh) Nevski & Vred

Cr (Ge)

IT

کمای موئین

Apiaceae

Malabaila isfahanica Alava

He

IT

شقاقل صحرایی

Apiaceae

Pimpinella tragium Vill.subsp.lithophila (Schischk.) tutin

CH

IT-ES-M

جعفری کوهی

Apiaceae

Prangos latiloba Korov.

He

IT

جاشیر گچ دوست

Apiaceae

Turgenia latifolia (L.) Hoffm

Th

M-IT

گیس چسبک

Asclepiadaceae

Vincetoxicum pumilum Decne

He

IT

تریاقی پاکوتاه

Asteraceae

Anthemis altissima L.

Ch

IT

بابونه رفیع

Asteraceae

Centaurea behen L.

He

IT

گل گندم طلایی

Asteraceae

Centaurea sintenisiana Gand

He

IT

گل گندم گرگانی

Asteraceae

Centaurea virgata Lam.

CH

IT

گل گندم بوته ای

Asteraceae

Cousinia eryngioides Boiss

He

IT

هزارخار زولی

Asteraceae

Cousinia pichleriana Bornm.ex Rech.f.

He

IT

هزار خار گنج نامه

Asteraceae

Cousinia stenocephala Boiss-Rech

He

IT

هزارخار

Asteraceae

Crupina vulgaris Cass

Th

M-IT

دانه سیاه معمولی

Asteraceae

Echinops cephalotes DC.

Ch

IT

شکر تیغال

Asteraceae

Echinops ritrodes Bunge.

HE

IT

شکر تیغال

Asteraceae

Helichrysum oocephalum Boiss

He

IT

گل بی مرگ

Asteraceae

Koelpinia tenuissima Pavl.& Lipsch

Th

IT

هزار پایی ظریف

Asteraceae

Lactuca orientalis Boiss subsp.orientalis

CH

Cosm

گاو چاق کن

Asteraceae

Lactuca serriola L.

He

M-IT-ES

کاهوی خاردار

Asteraceae

Leontodon asperrimus (Willd.)Boiss.ex Ball

He

IT

شیر دندان زبر

Asteraceae

Onopordon heteracanthum C.A.Mey

HE

IT

خار پنبه

Asteraceae

Picris strigosa M.B.subsp.strigosa

He

IT

تلخک کرک آلود

Asteraceae

Steptorrhamphus tuberosus (Jacq.)Grossh

Cr (Ge)

IT

کاهوی صخره ای

Asteraceae

Taraxacum syriacum Boiss

He

IT

گل قاصد

Asteraceae

Xanthium spinosum L.

Th

Cosm

زردینه خاردار

Berberidaceae

Bongardia chrysogonum (L.) SPACH

Cr (Ge)

IT

سینه کبکی

Boraginaceae

Lappula barbata (M.B) Gurke

TH

IT

خارلنگری ریش دار

Boraginaceae

Nonea caspica (Willd) G.Don

Th

IT

چشم گربه ای خزری

Boraginaceae

Onosma longilobum Bge.

He

IT

زنگوله ای لوب دار

Brassicaceae

Alyssum desertorum Stapf

Th

M-IT-ES

قدومه بیابانی

Brassicaceae

Alyssum longistylum (Sommier & Levier) Grossh.& Schischk.

Ch

IT

قدومه سهندی

Brassicaceae

Brassica elongate Ehrh.

Th

IT-ES

کلم پایک دار

Brassicaceae

Malcolmia africana (L.) R.Br

Th

M-IT-ES

شب بوی صحرایی

Brassicaceae

Mathiola longipetala (Vent.) DC.

Th

M-IT

چلیپا

Brassicaceae

Neotorularia dentate (Freyn & Sint.)Kitam

Th

IT

تسبیحی دندانه دار

Caparifoliaceae

Scabiosa olivieri Coult

Th

SS-IT

طوسک صحرایی

Caparifoliaceae

Scabiosa rotata M.B.

Th

IT-ES

طوسک چرخه ای

Caparifoliaceae

Valerianella szowitsiana Fisch.& C.A.Mey

Th

IT

شیرینک خویی

Capparidaceae

Capparis spinosa L.

PH

SCO

کور , علف مار

Capparidaceae

Cleome coluteoides Boiss

He

IT

علف مار بادکنکی

Caryophyllaceae

Acanthophyllum squarrosum Boiss

Ch

IT

چوبک زبر

Caryophyllaceae

Dianthus orientalis (Boiss) Rech .f.

Ch

IT

میخک شرقی

Caryophyllaceae

Gypsophila pilosa Huds.

Th

IT

گچ دوست چلچراغی

Cistaceae

Fumana procumbens (Dun.) Gren &Gordon

HE

IT-CM-ES

گل آفتابی گسترده

Cistaceae

Helianthemum ledifolium (L.) Mill

Th

M-IT

گل آفتابی اروپایی

Conolvulaceae

Conolvulus chondrilloides Boiss

He

IT

پیچک قندرونی

Conolvulaceae

Convolvulus  calvertii Boiss

He

IT

پیچک همدانی

Conolvulaceae

Convolvulus dorycnium L.

He

IT

پیچک فارسی

Ephedraceae

Ephedra intermedia Schrank et C.A.Mey

ph

IT

ارمک میانه

Euphorbiaceae

Euphorbia bungei Boiss

He

IT

فرفیون شاهرودی

Euphorbiaceae

Euphorbia szovitsii Fisch.& Mey.

Th

IT

فرفیون تالشی

Fabaceae

Alhagi camelorum Fisch

He

IT

خار شتر ایرانی

Fabaceae

Astragalus ardehalicus Parsa

Ch

IT

نوعی گون

Fabaceae

Astragalus verus Oliv

CH

IT

نوعی گون

Fabaceae

Colutea porphyrogramma Rech.f.

PH

IT-ES

دغدغک رگه ارغوانی

Fabaceae

Hedysarum criniferum Boiss

Ch

IT

اسپرس همدانی

Fabaceae

Onobrychis sintenisii Bornm

He

IT

اسپرس ترکمنستانی

Hypericaceae

Hypericum helianthemoides (Speach) Boiss

He

IT

گل راعی آفتابی

Hypericaceae

Hypericum perforatum L.

He

PL

هوفاریقون

Iridaceae

Gladiolus atroviolaceus Boiss

Cr (Ge)

M-IT

گلایول اصفهانی

Lamiaceae

Eremostachys labiosiformis (M.pop.)knorring

He

IT

سنبل بیابانی ترکمنستانی

Lamiaceae

Eremostachys macrophylla Monttor.&Auch

He

IT

سنبل بیابانی

Lamiaceae

Hymenocrater bituminosus Fisch.& C.A.Mey

CH

IT

گل اروانه

Lamiaceae

Lagochilus cabulicus Benth.

Ch

IT

لب خرگوشی کابلی

Lamiaceae

Marrubium vulgare L.

HE

PL

فراسیون

Lamiaceae

Perovskia abrotanoides Karel

Ch

IT

برازمبل

Lamiaceae

PhlomisCancellata Bunge

He

IT

گوش بره بنفش

Lamiaceae

Salvia ceratophylla L.

He

IT

مریم گلی

Lamiaceae

Salvia limbata C.A.Mey

He

IT

مریم گلی لبه دار

Lamiaceae

Stachys inflata Bth

Ch

IT

سنبله ای ارغوانی

Lamiaceae

Stachys turcomanica Trautv

CH

IT

سنبله­ای ترکمنستانی

Lamiaceae

Teucrium polium L.

CH

M-IT

کلپوره

Lamiaceae

Ziziphora clinopodioides Lam

Ch

IT-ES

کاکوتی کوهی

Lamiaceae

Ziziphora tenuior L.

TH

IT

کاکوتی

Liliaceae

Tulipa montana Lindl.

Cr (Ge)

IT

لاله کوهی

Malvaceae

Alcea rhyticarpa (Trautv.) lljin

He

IT

ختمی قزاقستانی

Nitrariaceae

Peganum harmala L.

HE

IT-M-SS

اسفند

Orobanchaceae

Orobanch vulgaris Poir

Cr (Ge)

IT

گل جالیز

Papaveraceae

Roemeria refracta DC.

Th

IT

گل عروسک

Poaceae

Aegilops columnaris Zhuk

Th

IT

گندم نیای ستونی

Poaceae

Aegilops triuncialis L.

Th

IT-M

گندم نیای سه لایه

Poaceae

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

HE

M-IT-SS

چمن شور ساحلی

Poaceae

Agropyron intermedium P.Beauv.

Cr (Ge)

IT-ES

چمن گندمی میانی

Poaceae

Avena sativa L.

Th

Cosm

یولاف دوسر

Poaceae

Brachypodium distachyon (L.) P.Beauv

Th

M-IT

چمن جاروی جنگلی

Poaceae

Bromus danthoniae Trin

Th

PL

جارو علفی هرز

Poaceae

Cynodon dactylon L.

HE

PL

علف پنجه مرغی

Poaceae

Echinaria capitata (L.) Desf

Th

M-IT

چمن خارپشتی

Poaceae

Festuca valesiaca Schleich. ex Gaudin

He

IT-ES

علف بره

Poaceae

Heteranthelium piliferum (Banks &Soland.) Hochst

Th

IT

دگر گل گندمی

Poaceae

Hordeum glaucum Steud

Th

IT

جو هرز

Poaceae

Hordeum marinum L. (Spikelets infected by Smut)

Th

IT-M

جو شوره زار

Poaceae

Melica jacquemontii Decne

Cr (Ge)

IT

ملیکای صخره روی

Poaceae

Poa bulbosa L.

HE

IT-ES-M

چمن پیازک دار

Poaceae

Stipa arabicaa M.B.

He

IT

استپی ریش دار

Poaceae

Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski

Th

M-IT

گیسو جمن

Ranunculaceae

Consolida regalis S.F.Gray

Th

IT-ES

زبان در قفای شاهانه

Resedaceae

Reseda lutea L.

HE

IT-ES-M

ورث

Rhamnaceae

Rhamnus pallasii F.etm.subsp.pallasii

Ph

IT-ES

ارژنگ

Rosaceae

Amygdalus spinosissima Bge subsp.spinosissima

Ph

IT

بادام

Rosaceae

Amygdalus spinosissima Bge subsp.turcomanica (Lincz.) Browicz

Ph

IT

بادام ترکمنستانی

Rosaceae

Cerasus microcarpa C.A.Mey

Ph

IT

آلبالوی دانه ریز

Rosaceae

Rosa persica Michx.ex Juss

Ch

IT

رز ایرانی

Rubiaceae

Callipeltis cucullaria Stev.

Th

IT

زیبا سپر

Rubiaceae

Crucianella chlorostachys Fisch. & C.A.Mey

He

IT

صلیبک گرجی

Rubiaceae

Crucianella gilanica Trin subsp.transcaspica(Ehrend&Schoeb.Tem.)

He

IT

صلیبک

Rutaceae

Haplophyllum perforatum (M.B.) Kar & Kir

Ch

M-IT-ES

سدابی

Scrophulariaceae

Verbascum cheiranthfolium Boiss

He

IT

گل ماهور

Thymelaeaceae

Diarthron vesiculosum (Fisch.& C.A.Mey) C.A.Mey

Th

IT

دوبندی

 

 

خانواده­های Asteraceae با 20 گونه، Poaceae با 17 گونه و Lamiaceae با 14 گونه بترتیب با داشتن 17، 5/14 و 9/11 درصد از کل گونه­های شناسایی­شده بزرگترین خانواده­های گیاهی منطقه مطالعه­شده را تشکیل می­ دهند (شکل 2).

 

 

شکل2- خانواده­های گیاهی همراه با میزان فراوانی گونه­های آن­ها در منطقه مورد مطالعه

 

نتایج این تحقیق نشان داد که جنس­های L. Centaurea، Cass CousiniaوL. Conolvulus هریک با 3 گونه بزرگترین جنس­های موجود در منطقه باباامان را تشکیل می­دهند (شکل 3).

 

 

شکل 3- فراوانی جنس­های شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه

 

براساس طبقه­بندی اشکال زیستی رانکایر، همی کریپتوفیت­ها با داشتن (38 درصد) گونه­های منطقه و فانروفیت­ها با (6 درصد) بترتیب بزرگترین و کوچکترین گروه­های شکل زیستی منطقه را تشکیل می­دهند. فراوانی سایر اشکال زیستی منطقه شامل تروفیت­ها با 32 درصد، کامفیت­ ها 16 درصد و کریپتوفیت­ها 8 درصد است (شکل 4).

 

شکل 4- فراوانی اشکال زیستی گونه­های مورد مطالعه در منطقه بر حسب در صد

از نظر پراکنش جغرافیایی عناصر رویشی ایرانی-تورانی (65 درصد) ، دو ناحیه­ای (18 درصد)، سه ناحیه­ای (9 درصد) و چند ناحیه­ای و جهان وطنی (8 درصد) از گونه­های منطقه را بخود اختصاص داده­اند که بیشترین درصد متعلق به عناصر رویشی ایرانی- تورانی بودند (شکل 5).

 

شکل 5- فراوانی پراکنش جغرافیایی گونه­ های شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه

مطابق جدول 2 تعداد 24 گونه دارویی در منطقه وجود دارد. نام علمی گونه، نام فارسی، نام خانواده، نحوه­ی مصرف و اندام مورد استفاده آن­ها در جدول مذکور آمده است.

مقایسه تعداد خانواده، جنس و گونه در مهمترین پژوهش­های انجام شده در استان خراسان شمالی در جدول 3 نشان داده­شده­است. همچنین شکل6 دیاگرام ون را بین سه منطقه بابا­امان، قورخود و جوزک- چمن بید نشان می­دهد.

 

 

 

جدول 2- اسامی علمی و مشخصات گیاهان دارویی منطقه

خانواده

نام علمی

نام فارسی

بخش مورد استفاده

روش تهیه

مصارف دارویی

سایر موارد مصرف

Amaranthaceae

Chenopodium album L.

سلمه تره، سلمک

برگ، گل و دانه

روغن، پودر جوشانده و دم کرده

ضدکرم، سوء­هاضمه، درمان بواسیر، گلودرد، مقوی، مدر، محرک قوه­باء، درمان ناراحتی­های کبدی و بزرگ شدن طحال کودکان، ضعف در کودکان وچاق کردن آن­ها، سقط جنین، آرام­کننده

به­عنوان سبزی

Amaranthaceae

Salsola Kali L.

شور خاردار

تمام گیاه

ترکیب جوشانده با کره یا سرکه

مدر

ساخت صابون، شیشه علوفه

Apiaceae

Bupleurum gerardii AII

چتر گندمی دشتی

برگ و دانه

پختن در سرکه

قابض، التیام­دهنده زخم وجراحات، درد­مفاصل، تب بر

-

Asteraceae

Echinops cephalotes DC.

شکر­تیغال

ترنجبین

-

ضد­آسم، ضد­التهاب، ضد­ سرفه، تب­بر

 

Asteraceae

Lactuca Serriola L.

کاهو­ی خاردار

،

جوشانده، عرق، شیرابه، روغن و پودر

مسکن ملایم، ضد-درد، ملین، مدر، معرق، ضد­اسپاسم، درمان سرفه­های سلی، آسم، سیاه­ سرفه، درمان برونشیت، خلط­آور، آرام­بخش، خنک­کننده، خواب­آور، ضد­تب، درمان ریزش مو، نرم­کننده

 

Asteraceae

Xanthium spinosum L.

زردینه خاردار

تمام گیاه

تنتوری

اثر مدر، ضد خنازیر والتیام­دهنده، اثر قابض، رفع تب­نوبه، بیماری­های پوستی

رنگ مو

Boraginaceae

Onosma longilobum Bge.

زنگوله­ای لوب­دار

   

ترمیم زخم­ها

 

Capparidaceae

Capparis spinosa L.

کَوَر،کَبَرو لگجی

پوست ریشه، میوه، برگ، غنچه­گل،

جوشانده، ضماد و ژله

مسهل ضعیف، مقوی، خلط­آور،ضدکرم، قاعده­آور، مسکن، درمان روماتیسم، رعشه ولغوه، بزرگ شدن طحال وغدد آبله­ای، مار­گزیدگی، مدر، درمان زخم­ها، مداوای تب­نوبه، ، ضد­اسکربوت، درمان نقرس، درمان تصلب­شرایین، پا-درد، درمان امراض چشمی، قابض، تب­بر، درمان بیماری­های پوستی، اشتها­آور، تصفیه­کننده­ی­خون، توقف خونریزی روده، درمان ضعف مویرگی، برفک یا آلودگی قارچی رحمی، مصارف آرایشی

 

Ephedraceae

Ephedra intermedia Schr.et.C.A.Mey

ارمک میانه

گیاه کامل

 

محرک قوی، معرق، بازکننده برونش­ ها، مدر، رفع سرماخوردگی، کمک به­حرکت نایژه­ها، ضد آسم ، رفع احنقان، رفع تب ، تب­یونجه، درمان و تسکین روماتیسم

 

Fabaceae

Alhagi Camelorum Fisch

ترنجبین

روغن برگها

گیاه مغذی، ملین ضعیف، مدر و خلط­آور، درمان روماتیسم

Fabaceae

Astragalus verus Olivier

گون زرد

   

مولد کتیرا

Hypericaceae

Hypericum perforatum L.

گل راعی

سرشاخه­های گلدار

عصاره

محرک، اشتها­آور، قابض ، مدر، ضد­التهاب، دافع کرم، تب­بر، درمان برونشیت، آسم، احتقان کبد، ترشحات سفید زنانه، کم­ادراری، درد­های با منشاء نخاعی، بیماری­های عفونی اطفال، درمان زخم­ها، سوختگی­ها، درمان آسیب مجاری صفرا، سرماخوردگی، میگرن، سیاتیک، قاعده­آور ،ضد مالاریا، ضد افسردگی، ضد اسپاسم وگرفتگی عضلات، محرک جریان صفرا، مسکن

 

Lamiaceae

Hymenocrater bituminosus fisch.&C.A.Mey

گل­اروانه

بخش­هوایی

-

ضد نفخ، خواب­آور، ضد استرس، مقوی قلبی، تنگی نفس

Lamiaceae

Marrubium vulgare L.

فراسیون

گیاه کامل

دم کرده

مقوی، تصفیه­کننده خون، محرک اشتها و محرک کبد، تقویت­کننده معده، خلط­آور، مقوی قلب، ضد سم ،تب­بر، لاغرکننده، مدر و منظم کننده­ی­قاعدگی

Lamiaceae

Perowskia abrotanoides Karel.

برازمبل

گل

خیساندن

خنک­کننده، ضد­عفونی کننده

Lamiaceae

Phlomis cancellata Bunge

گوش بره شاهرود،

   

درمان دیابت، زخم معده، بواسیر، محافظ سیستم عصبی ،ضد تورم، ضد­آلرژی، ضد سرطان، ضد میکروب ،آنتی­اکسیدان

Lamiaceae

Teucrium polium L.

مریم نخودی

برگ و سر شاخه گل­دار

 

ضد دیابت، ضد تورم روده و ضد مالاریا، ضد باکتری، ضد التهاب، ضد تب، ادرارآور ، قارچ­کش، کاهش دهنده فشارخون، ضد اسپاسم ، اثر مقوی، ضد تشنج، درمان سردرد، ضعف دستگاه هاضمه، بیماری­های تناسلی- ادراری

Lamiaceae

Ziziphora clinopodioides Lam.

کاکوتی کوهی، آنخ

گیاه کامل

جوشانده و خیسانده

درمان تب تیفوس،کاهش دمای­بدن، مقوی، تقویت معده درمان ناراحتی­های قلبی

Lamiaceae

Ziziphora tenuior L.

کاکوتی

دانه و برگ

پودر همراه کره

مقوی قلب ودستگاه گوارش، خلط­آور، ضد افسردگی، ضد التهاب، ضد پروستات، ضد ویروس

معطر­کردن نوشانه واغذیه

Nitrariaceae

Peganum Harmala L.

اسفند

دانه و ریشه

دود، پودر و جوشانده

درمان آسم، قولنج، یرقان، ضدکرم، آرام­بخش، ضد­التهاب و تشنج ، قی­ آور، مقوی وشیر­آور، معالجه لارنژیت، تحریک­کننده سقط­جنین، ضد عفونی کننده زخم­ها، آمیب­کش، ضد درد ، ضد اسپاسم، افزایش­دهنده میل جنسی، ادرارآور، مخدر، فلج­کننده، افزایش­دهنده بزاق، ضد مالاریا، قاعده آور، درمان روماتیسم، مقوی رحم، خواب آور، ضد تب نوبه،درمان سرفه، هیستری،کمردرد

کشتن شپش

Poaceae

Avena sativa L.

یولاف ،جودوسر

دانه و سبوس

جوشانده، استعمال خارجی

هضم کننده، ادرار­آور، ملین قارچ­ کش، محافظ کبد، کاهش­دهنده کلسترول خون،کم­کننده اسید اوریک، محرک ایمنی­بدن، مسکن، محافظ استخوان، کاهش قند خون، مقوی اعصاب، نرم­ کننده وپاک­کننده، آرام­کننده خارش واگزما

 

Poaceae

Cynodon dactylon (L.)pers.

مَرغ

گیاه کامل

جوشانده

درمان خون­دماغ، درمان غدد متورم، قابض در اسهال مزمن وخونی، درمان بریدگی­ها و زخم­ها، مدر، درمان تجمع مایع در بدن، ،هیستری ، صرع، درمان نزله­های التهاب پلک چشم، جلوگیری از خونریزی در بواسیر، درمان سیفلیس ثانویه، التهاب مزمن وسوزاکی پیشابراه

Resedaceae

Reseda luteola L.

ورث

ریشه و سرشاخه گل­دار

دم کرده

معرق، مدر وضد­کرم، مقوی معده

تهیه رنگ زرد استفاده در پارچه بافی و رنگ کردن پارچه

Scrophulariaceae

Verbascum chiranthfolium Boiss

دم گاو

بخش­هوایی

-

ضد­اسهال، دارو­ی­خلط­آور، ضد اسید

-

 

 

بحث و نتیجه گیری

باتوجه به نتایج بدست آمده (شکل 2)، خانواده Asteraceae بیشترین سهم را در غنای گونه­ای منطقه باباامان دارد. دلیل افزایش گیاهان خانواده Asteraceae را می­توان از یک طرف فشار ناشی از بهره­برداری بیش از حد دام بدلیل حضور روستاهای متعدد در این منطقه دانست.

جدول3- مقایسه تعداد خانواده جنس و گونه در مهمترین پژوهش­های انجام شده در استان خراسان شمالی

تعداد گونه

تعداد جنس

تعداد خانواده

منطقه بررسی شده

213

174

52

سالوک

78

66

25

ساریگل

204

142

43

اسدلی- پلمیس

106

88

30

سیساب

663

367

81

قورخود

308

205

53

جوزک- چمن بید

117

101

33

بابا امان

 

شکل 6- دیاگرام ون بین سه منطقه بابا امان، قورخود و جوزک- چمن بید

همچنین منطقه گردشگری باباامان در جنب این منطقه در تخریب فلور آن بی­تأثیر نیست. دلیل دیگر فراوانی نسبی گیاهان خانواده Asteraceae را می­توان به سیر تکاملی آن نسبت داد که باعث ایجاد قدرت پراکنش بالای آن شده و به­دنبال آن برخی از ویژگی­های ریخت­شناسی تشریح و فیزیولوژی خاص این خانواده، مانند سازش­پذیری گیاهان آن به شرایط کوهستانی و خشک، توانایی تولید بذرهای کوچک و مجهز به عامل انتشار، وجود خار و تیغ و وجود متابولیت­های ثانویه در برخی از جنس­های این خانواده سبب افزایش تعداد گونه­های این خانواده شده­است (25). علاوه بر این بسیاری از گونه­های آن از نظر مرتعی و درجه خوش خوراکی در کلاس 3 بوده و عملاً مورد چرای دام قرار نمی­گیرند، بنابراین عامل اصلی تخریب پوشش­های گیاهی یا چرای دام، تأثیری بر حضور بعضی از گونه­های این تیره ندارد (6و 24). گونه­های این خانواده در بیشتر رویشگاه­های ایران بویژه در منطقه ایران و تورانی حضور دارند (22). مطالعات انجام شده توسط نداف و همکاران (1396)، وهابی و همکاران (1397) و اسحاقی راد و همکاران (1396) نشان دهنده غالبیت و فراوانی نسبی گیاهان خانواده Asteraceae بوده است.

مطابق شکل 3، جنس­های L. Centaurea، Cass.Cousinia وL. Conolvulus هریک با 3 گونه بزرگترین جنس­های موجود در منطقه باباامان را تشکیل می­دهند. پراکنش سطوح وسیعی از گیاهان خار­دار مانند Cass.  Cousiniaیقیناً نتیجه چرای مفرط است (10).

شکل زیستی گیاهان، صرف­نظر از اینکه ویژگی تاکسونومیک آن­ها را نشان می­دهد، بیان­کننده سازش گیاهان با شرایط زیست محیطی نیز است (5). براساس طبقه­بندی اشکال زیستی رانکایر، همی­کریپتوفیت­ها با داشتن 38 درصد گونه­های منطقه و فانروفیت­ها با 6 درصد بترتیب بزرگترین و کوچکترین گروه­های شکل زیستی منطقه را تشکیل می­دهند. فراوانی سایر اشکال زیستی منطقه شامل تروفیت­ها با 32 درصد، کامفیت­ ها 16 درصد و کریپتوفیت­ها 8 درصد می­باشد. طبق نظرآرچیبلد (1995) فراوانی همی­کریپتوفیت­ها در هر منطقه نشان­دهنده­ی مناطق مرتفع و حفظ رطوبت خاک ناشی از ذوب برف در مدت فصل رویش است (14). وهابی و همکاران (1397) در منطقه حفاظت شده شیدا نیز به نتیجه مشابهی رسیدند و گیاهان همی­کریپتوفیت بیشترین درصد گونه­های منطقه مذکور را تشکیل می­دادند. در مرتبه بعدی شکل زیستی تروفیت قراردارد. زیاد بودن درصد شکل زیستی تروفیت در مناطق کوهپایه­ای تا حدی از حضور گونه­های یک ساله بر اثر چرای مفرط و تخریب منطقه ناشی می­شود. پایان دوره رویش تروفیت­ها در مدتی کوتاه و زمان برخورداری منطقه از شرایط بارندگی و رطوبت بیشتر است. در سایر ماه­های سال حضور این گونه­ها کم است و گاهی تنها بقایای آن­ها دیده می­شود (10).

شکل زیستی فانروفیت از کم­ترین درصد در منطقه برخوردار است که نشان­دهنده عدم شرایط لازم برای پوشش­های درختی و درختچه­ای با پراکنش مناسب است (44). نداف و همکاران (1396) در منطقه جوزک -چمن­بید خراسان شمالی نشان­دادند که فانروفیت­ها با 7 درصد کم­ترین شکل زیستی را در منطقه بخود اختصاص داده­اند. معتمدی و خراسانی نژاد (1396)در منطقه حفاظت­شده بدروپریشان شهرستان قروه در استان کردستان نیز به نتیجه­ی مشابهی رسیدند و همی کریپتوفیت­ها در این مطالعه بیش­ترین جمعیت و فانرو فیت­ها کم­ترین جمعیت را شامل می­شدند.

پراکنش جغرافیایی مجموعه گونه­های گیاهی هر منطقه بازتاب تأثیر­پذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (18). نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان­دادند که بیشترین عناصر شناسایی­شده در منطقه باباامان (65 درصد) متعلق به ناحیه­ی ایرانی- تورانی می باشد. بررسی نتایج حاصل از پژوهشگران در خراسان شمالی نظیر نقی­پور­برج و همکاران (1389)، معماریانی و همکاران (b2016)، نداف و همکاران (2011)، نیز نشان­دادند که عناصر این ناحیه بیشترین پراکنش را در مناطق تحت مطالعه داشتند. همپوشانی چند ناحیه­ی جغرافیایی سبب شده­است که 35 درصد از گونه­های شناسایی شده در این منطقه پراکندگی دو یا چند ناحیه ای داشته باشند.

براساس جدول 3 تعداد گونه­های شناسایی شده در این منطقه، از برخی از مناطق استان بیشتر است. همچنین براساس شکل 6 منطقه باباامان 68 گونه مشترک با منطقه قورخود و 69 گونه مشترک با منطقه جوزک- چمن­بید دارد.

از راهکار­های توسعه پایدار مرتع، توجه به طرح­هایی است که تولیدات فرعی مراتع مانند گیاهان دارویی را مورد توجه قرار می­دهند. بنابراین شناخت گیاهان دارویی مراتع و تعیین شایستگی آن­ها برای کاربری گیاهان دارویی در مدیریت استفاده­ی چند منظوره از مراتع، بعنوان راهکاری برای افزایش درآمد دامداران معرفی شده­است (15).

تعداد گونه­های دارویی کشور حدود 1500 گونه گزارش شده­است (13). براین اساس در منطقه مورد مطالعه حدود 6/1 درصد از گونه­های دارویی کشور مشاهده می­شود. رسام و مشایخان (1394) در زیست بوم­های طبیعی شیروان 125 گونه دارویی گزارش کردند. در تحقیقی دیگر در زیست­بوم مرتعی سبلان در استان اردبیل، قربانی و همکاران (1395) حدود 13/16 درصد از گونه­های دارویی را در این منطقه گزارش کردند. اکبرلو و نودهی (2016) نیز از منطقه قورخود 29 گونه و اسعدی و حشمتی (1391) از منطقه لنگر- قریکانلو شهرستان بجنورد 147 گونه دارویی که به 42 خانواده گیاهی تعلق داشتند گزارش­کردند.

از مهمترین گونه­هایی که در منطقه بوفور توسط افراد بومی منطقه جمع آوری می­شود گونه Ziziphora clinopodioides Lam. می­باشد که با نام محلی (آنخ) و بعنوان دمنوش مصرف می­شود. این­گونه جز گیاهان آسیب­پذیر (Vulnerable) قرارمی­گیرد (38).

از آنجاییکه منطقه مورد مطالعه دارای گونه­های گیاهی است که دارای خواص درمانی متعددی می­باشند و از اهمیت فراوانی برخوردار هستند. اهلی­کردن گیاهان برای تأمین نیاز صنایع داروسازی ضروری به نظر می­رسد. از طرفی برداشت بی­رویه و غیراصولی از گیاهان منطقه بویژه گیاهان دارویی سبب انقراض آن­ها شده و نهایتاً سبب انهدام گونه­ها خواهد شد. مهمترین روش­های جلوگیری از انقراض گونه­ها، حفاظت، قرق، جلوگیری از ورود دام تا زمان رسیدن بذر، بذرگیری، کشت بذور در باغ­های گیاه­شناسی و تکثیر مجدد گیاهان، بررسی مراحل فنولوژی و سازگاری آن­ها در طرح­های پژوهشی است (16). همچنین توصیه می­شود مطالعاتی در مورد فیتوشیمی و داروشناسی گیاهان دارویی منطقه انجام شود و شناسنامه­ای برای هریک ارائه گردد تا زمینه مناسبی برای اهلی کردن و ایجاد اشتغالزایی در منطقه شود.

1- اسدی، م.، معصومی، ع.، خاتمساز، م.، و مظفریان، و.، 1381-1367. فلور ایران، جلدهای 38-1، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
2- اسحاقی­راد، ج.، سلیمانی، ف.، و خداکرمی، ی.، 1396. مقایسه فلور حاشیه و داخل قطعات جنگلی در دامنه های جنوبی جنگل‏های کرمانشاه، مجله علمی پژوهشی دانشگاه الزهرا (س)، زیست شناسی کاربردی،30(1)، صفحات 35-19.
3- اسعدی، ع. م.، و دادخواه، ع. ر.، 1389. بررسی ترکیب فلوریستیکی و غنای گونه‏ای مراتع ییلاقی اسدلی- پلمیس در استان خراسان شمالی، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 17(4)، صفحات 589-603.
4- اسعدی، ع. م.، و حشمتی، غ.، 1391. معرفی گیاهان دارویی منطقه لنگر- قریکانلو شهرستان بجنورد، همایش ملی فراورده-های طبیعی و گیاهان دارویی بجنورد، دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی.
5- پای رنج، ج.، ابراهیمی، ع. ا.، ترنیان، ف.، و حسن زاده، م.، 1390. مطالعه فلوریستیک و جغرافیای گیاهی منطقه نیمه آلپی کرسنک شهر‏کرد، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 7(3)، صفحات 1-10.
6- جعفری، ع. ا.، ظریفیان، ا.، 1394. مطالعه فلوریستیک کوه سادرز در استان کهگیلویه و بویر احمد، مجله پژوهش‏های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)، 28(5)، صفحات 951-929
7- جعفری، ت.، 1387. مطالعات امکان،سنجی منطقه نمونه ملی گردشگری باباامان شهرستان بجنورد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی.
8- چرخچیان، م. م.، اکبری نیا، ا.، و جم­زاد، ز.، 1387. بررسی فلوریستیکی گیاهان خانواده نعناعیان (Lamiaceae) در استان قزوین، پژوهش و سازندگی، 81، صفحات 106-110.
9- خسروی رینه، م.، عصری، ی.، و ابوطالبی، ع.، 1389. معرفی فلور شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه ورسان در شهرستان آشتیان (استان مرکزی)، ایران، فصلنامه پژوهش‏های علوم گیاهی، 17(5)، صفحات 13-1.
10- دهشیری، م. م.، جلیلیان، ن.، و طهماسبی، گ.، 1396. بررسی فلوریستیک کوه نوا (نور)، استان کرمانشاه زیست شناسی گیاهی ایران، 33 (9)، صفحات 108-95.
11- رسام، ق.، و مشایخان، آ.، 1394. مطالعه فلوریستیک، شکل زیستی و انتشار جغرافیایی گیاهان دارویی در زیست­بوم‏های طبیعی شیروان، حفاظت زیست بوم گیاهان، 3(6)، صفحات 27-42.
12- رضوی، س. ع.، و حسـن عباسـی، ن. ع.، 1388. بررسـی فلورسـتیک و کورولوژی گیاهان رویشـگاه سـرو خمـره‏ای سـورکش، فاضـل‏آبـاد گلسـتان، مجلـه پژوهـش‏هـای علـوم و فنـاوری چـوب و جنـگل، 16(2)، صفحات 83 -100.
13- سفیدکن، ف.، 1387. برنامه راهبردی تحقیقات گیاهان دارویی، مؤسسه تحقیقات جنگل‏ها و مراتع کشور، 40 صفحه.
14- شریفی، ج. ف.، جلیلی، ع.، قاسم‏اف، ش.، نقی نژاد، ع.، و عظیمی مطعم، ف.، 1391. بررسی فلوریستیک شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان اراضی ماندابی دامنه‏های شمالی و شرقی سبلان، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 10(4)، صفحات 41-52.
15- صادقپور، ا.، معتمدی، ج.، شیدای کرکج، ا.، و غنمی جابر، م.، 1397. شناسایی و بررسی تنوع گیاهان دارویی در مراتع کوهستانی عنبران اردبیل، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان، 25(4)، صفحات 955-944
16- قربانی، ا.، غفاری، س.، ستاریان، ع.، اکبرلو، م.، و بیدارلرد، م.، 1395. گیاهان دارویی زیست‏بوم مرتعی سبلان در استان اردبیل، حفاظت زیست‏بوم گیاهان، 9(4)، صفحات 77-96.
17- قهرمان، ا.، 1378-1354. فلور رنگی ایران، جلدهای 20-1، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
18- مبین، ص.، 1360. جغرافیای گیاهی، انتشارات دانشگاه تهران، 271 صفحه.
19- معتمدی، ص.، و خراسانی‏نژاد، س.، 1396. فلور منطقه حفاظت شده بدروپریشان شهرستان قروه، استان کردستان، حفاظت زیست‏بوم گیاهان، 11(5)، صفحات 15-1.
20- مظفریان، و.، 1375. فرهنگ نام‏های گیاهان ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، 671 صفحه.
21- مظفریان، و.، 1396. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، 1444 صفحه.
22- نداف، م.، اجتهادی، ح.، مصداقی، م.، و فرزام، م.، 1396. معرفی فلور شکل زیستی و پراکندگی جغرافیایی گونه‏های گیاهی منطقه جوزک – چمن­بید، استان خراسان شمالی، ایران، زیست شناسی گیاهی ایران،32(9)، صفحات 88-69.
23- نقی پور برج، ع. ا.، حیدریان آقاخانی، م.، و توکلی، ح.، 1389. بررسی فلور، شکل‏های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه سیساب در استان خراسان شمالی، فصل‏نامه علوم و فنون منابع طبیعی، 5 (4)، صفحات 123-113.
24- نوری، س.، سپهری، ع.، بارانی، ح.، و فدایی، ف.، 1397. بررسی فلور، شکل زیستی و عناصر رویشی گیاهان منطقه گذز نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا- سندی در استان سیستان و بلوچستان. مجله پژوهش‏های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)، 31(2)، صفحات 381-373
25- وهابی، م. ر.، ترکش اصفهانی، م.، فرهنگ، ح. م.، و صالحی اردلی، ع.، 1397. بررسی فلور شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا (چهار محال بختیاری، ایران)، مجله پژوهش‏های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)، 31(2)، صفحات 345-335.
 
26- Akhani, H., 2006. Flora Iranica: facts and figures and a list of publications by K. H, Rechinger onIran and adjacent areas, Rostaniha 7, (suppl. 2), PP: 19–61 Iran and adjacent areas, Rostaniha 7, (suppl. 2), PP: 19–61.
27- Akbarlou, M., and Nodehi, N., 2016. Relationship between some environmental factors with distribution of medicinal plants in Ghorkhud protected region, northern Khorasan Province, Iran, Journal of Rangeland Science 6, (1) PP: 63-72.
28- Amiri, M. S., and Joharachi, M. R., 2013. Ethnobotanical investigation of traditional medicinal plants commercialized in the markets of Mashhad, Avicenna Journal of phytomedicine, 3, PP: 254-271.
29- APG, III., 2009. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants, APG III, Botanical Journal of the Linnean Society, 161, PP: 105–121.
30- Archibold, O. W., 1995. Ecology of World Vegetation. Chapman and Hall Inc., London, 510 p.
31- Asaadi, A. M., 2009. Floristic study of Firozeh Watershed (North Khorasan Province), Research Journal of Biological Sciences, 4(10), PP: 1092-1103.
32- Davis, S. D., Heywood, V. H., and Hamilton, A. C., (Eds.). 1994. Centers of Plant Diversity, A guide and strategy for their Conservation, vol. 1. Europe, Africa, South West Asia and the Middle East, IUCN Publications Unit, Cambridge, 354 p.
33- Léonard, J., 1988: Contribution a l’étude de la flore et de la végétation des desert d’Iran, Fascicule 8, Étude des Aries de distribution, Les phytochories, Les chorotypes, Jardin Botanique National de Belgique, Meise, 190 p.
34- Léonard, J., 1991. Contribution a l’étude de la flore et de la végétation des desert d’Iran, Fasicule 10, Etude de la vegetation: Analyse phytosociologique et phytochorologique des groupments végétaux, Jardin Botanique National de Belgique, Meise, 454 p.
35- Memariani, F., Zarrinpour, V., and Akhani, H., 2016 a. A review of plant diversity, vegetation and phytogeography of the Khorassan-Kopet Dagh floristic province in the Irano-Turanian region (northeastern Iran-southern Turkmenistan), Phytotaxa, (1) 249, PP: 8–30.
36- Memariani, F., Joharchi, M. R., and Akhani, H., 2016b. Plant diversity of Ghorkhod Protected Area, NE Iran. Phytotaxa, (1) 249, PP: 118–158.
37- Memariani, F., Joharchi, M. R., and Akhani, H., 2016 c. Endemic plants of Khorassan-Kopet Dagh floristic province: diversity, distribution patterns and conservation status, Phytotaxa, 249, PP: 31–117.
38- Jalili, A., and Jamzad, Z., 1999. Red Data Book of Iran. Fore.and Range.Res.Ins., Press.747p.
39- Nadaf, M., Mortazavi, M., and Halimi Khalilabad, M., 2011. Flora, life forms and chorotypes of plants of Salook Protected Area (North Khorasan Province, Iran), Pakistan Journal of Biological Sciences, 14(1), PP: 34-40.
40- Nadaf, M., Amiri, M. S., and Joharachi, M. R., 2019. Ethnomedicinal uses of plants for the treatment of Nervous Disorders at the herbal markets of Bojnord, North Khorasan Province, Iran, Avicenna Journal of phytomedicine, (2), 9, PP: 153-163.
41- Raunkiaer, C., 1934. The Life Form of Plant and Statistical Plant Geography, Clarendon Press, Oxford.
42- Rechinger, K. H., (Ed.), 1963–2015. Flora Iranica, vol. 1–181, Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, Graz; vol. 175. Akademische Verlagsgesellschaft, Salzburg, Verlag des Naturhistorischen Museums, Wien, vol, PP: 176–181.
43- Townsend, C. C., Guest, E., Omar, S. A., and Al-kayat, A. H., 1960-1985. Flora of Iraq, Ministry of Agriculture and Agrarian Reform Republic of Iraq, vols, PP:1-9.
44- Zohary, M., 1980-1986. Conspectus florae orientalisThe Israel of Sciences and Humanities,Jerusalem, vol, PP:1-8.
Volume 34, Issue 1
April 2021
Pages 205-219
  • Receive Date: 25 May 2019
  • Revise Date: 21 June 2019
  • Accept Date: 26 August 2019