Life form and chorology of plant species in the Dinarkooh protected area in Ilam province

Document Type : Research Paper

Authors

1 Ph.D. Student, Department of Plant Biology, Tarbiat Modares University. Tehran Iran14115-115

2 Department of Forestry, College of Agriculture, Ilam University, Ilam

Abstract

Dinarkooh Protected Area (DPA), which is located south of the city of Abdanan, Ilam Province, Iran, has not been investigated in terms of vegetation. The impact of climate change with increasing temperature and decreasing rainfall in DPA has been extremely sensible in recent years, especially in 2017. Plant species composition can play an important role in influencing the vegetation community from rainfall changes. This research investigates flora, life forms and chorology of DPA at 1300-1900m above sea level. Life forms were determined by Raunkiaer method. Overall, 142 plant Species belonging to 105 genera and 29 families were identified. Asteraceae (30 Species), Papilionaceae (21 Species), Poaceae (14 Species) and Lamiacea and Caryophyllacea (each 8 Species) constituted 21.12, 14.79, 9.85 and 5.63 percent of the flora, respectively. Totally, 87 % of the species belonged to Irano-Tourani region. Therophytes (45%) and hemicryptophytes (34 %) were more dominant life forms in the study area.

Keywords

Main Subjects

شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده دینار کوه، استان ایلام

سمیه باقری1، حسن زارع مایوان1* و مهدی حیدری2

1 ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی

2 ایران، ایلام، دانشگاه ایلام، دانشکده کشاورزی، گروه علوم جنگل

تاریخ دریافت: 17/10/96              تاریخ پذیرش: 4/6/98

چکیده

منطقه حفاظت‌شده دینار کوه در جنوب شهرستان آبدانان استان ایلام واقع است و تاکنون از لحاظ پوشش گیاهی مورد بررسی قرار نگرفته است. تأثیر تغییر اقلیم در منطقه حفاظت‌ شده دینار کوه، در سال‌های اخیر و به‌ویژه در سال 1396با افزایش دما و کاهش بارندگی به ‌شدت محسوس بوده است. ترکیب گونه‌ای پوشش گیاهی منطقه می­تواند نقش مهمی در مقدار تأثیرپذیری جامعه گیاهی از نوسانات بارندگی داشته باشد. در این تحقیق، فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان این منطقه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر بررسی گردید. شکل زیستی گیاهان با استفاده از روش رانکایر مشخص شد. در این مطالعه در مجموع 142 گونه متعلق به 105 جنس و 29 خانواده شناسایی شد. خانواده­های Asteraceae (30 گونه)، Papilionaceae (21 گونه)، Poaceae (14 گونه) و Lamiaceae و Caryophyllaceae (هرکدام 8 گونه) به ترتیب 12/21، 79/14، 85/9 و 63/5 درصد از فلور این منطقه را تشکیل می‌دهند. 87 درصد گونه‌ها به ناحیه رویشی ایران-تورانی تعلق دارند. تروفیت­ها (45 %) و همی کریپتوفیت­ ها (34 %) رایج‌ترین اشکال زیستی گیاهان این منطقه هستند.

واژه‌های کلیدی: شکل زیستی، دینار کوه، تروفیت، همی کریپتوفیت

* نویسنده مسول، تلفن: 09123831060 ، پست الکترونیکی: zare897@yahoo.com

مقدمه

 

ایران شرایط متنوع اقلیمی را برای رویش­های گیاهی داراست. نظر به اینکه هرگونه گیاهی در دامنه مشخصی از نوسانات ویژگی­های محیطی زندگی می­کند، گستره بوم‌شناختی منحصربه‌فردی دارد و دامنه این گستره در مناطق جغرافیایی مختلف متفاوت است. سازش‌پذیری متناسب با عناصر رویشی مناطق مانند صحارا- سندی، ایرانی- تورانی، مدیترانه‌ای و اروپا- سیبری  شکل زیستی، ترکیب و ترتیب حضور گیاهان را تعیین می­کند (10 و 32). طیف شکل زیستی غالب در یک اقلیم معرف چگونگی سازش گیاهان به اقلیم خاص است (3). برای مثال، جنگل­های زاگرس که شامل منطقه حفاظت‌شده دینار کوه نیز می‌باشد، به ناحیه رویشی ایران- تورانی تعلق دارند. این ناحیه دارای اقلیم نیمه‌خشک بازمستان سرد است. ارتفاع اغلب بخش­های این ناحیه بیش از 1000 متر بالاتر از سطح دریا می‌باشد (18).

پژوهش­های بنیادی اکوسیستم جنگل­های ایران زیاد است، ولی به‌طور نسبی، مطالعات کمتری در مورد پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و بوم‌شناسی گیاهان در جنگل­های زاگرس و به‌طور خاص گیاهان دینار کوه انجام‌شده است (8،12،25،23،10،13،19). تعداد و دامنه پژوهش­های پوشش گیاهی جنگل­های زاگرس در استان ایلام (با وسعتی حدود 20150 کیلومترمربع و حدود 4/1 درصد از مساحت کشور) اندک است (3،6،9،15). تحقیقات در بخش­های مختلف جنگل‌های زاگرس نشان از گستردگی و تنوع ریز اقلیمی و شرایط بوم‌شناختی گوناگون منطقه دارد. باوجوداین، برای جمع‌بندی و سیاست‌گذاری جامع حفاظت از جنگل‌های زاگرس، مطالعه بخش­های کمتر توجه شده یا مطالعه نشده، مانند جنگل منطقه حفاظت‌شده دینار کوه، راهگشا می‌باشد.

منطقه حفاظت‌شده دینار کوه در شهرستان آبدانان، با مساحتی حدود 30 هزار هکتار، بخشی کوهستانی از سلسله جبال زاگرس بوده که در دامنه ارتفاعی 800 تا 1955 متر از سطح دریا قرار دارد. قله دینار کوه در قسمت مرکزی و زمین‌های کشاورزی واقع در جنوب روستای هزارانی به ترتیب مرتفع­ترین و پست‌ترین نقاط ارتفاعی منطقه را تشکیل می‌دهند. درمجموع، این منطقه از ارتفاعات به‌هم‌پیوسته و متعددی تشکیل‌شده که سیمای کوهستانی و پوشش جنگلی با راه­های دسترسی دشوار را شامل می­شود. منطقه حفاظت‌شده دینار کوه ازجمله نواحی طبیعی است که دارای غنای گونه­ای و توپوگرافی خاصی است و یکی از مراکز ویژه ذخایر وراثتی گونه­های گیاهی ایلام به شمار می‌آید(25،27). در دهه اخیر، این جنگل­ها از عواملی مانند تغییر اقلیم و گرمایش، خشکی و ریزگردها و نیز عوامل انسانی آسیب‌دیده‌اند ولی ازآنجایی‌که، هنوز ترکیب پوشش گونه­های گیاهی آن معلوم نیست، ارزیابی تأثیر تغییرات بر اکوسیستم و توالی گونه­ای مشخص نیست. بنابراین، انجام مطالعات دوره­ای فلورستیک این نقص اطلاعاتی را تا حدودی برطرف نموده و امکان نیازسنجی مدیریتی منطقه حفاظت‌شده دینار کوه را فراهم می­کند. اهداف این مطالعه شناسایی گونه­های گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی آن‌ها در ارتفاع 1300 تا 1900 متر و بررسی عوامل مؤثر در پراکنش آن­ها در بخشی از جنگل­های منطقه حفاظت‌شده دینار کوه می­باشد.

مواد و روشها

منطقه موردمطالعه در بخش کوهستانیاز منطقه حفاظت‌شده جنگلی دینار کوه ‌‌واقع است که در مختصات "58 '54 °32 عرض شمالی"22 '17 °47 طول شرقی آبدانان استان ایلام واقع‌شده است(شکل1).

 

 

 

شکل1- موقعیت جغرافیایی منطقه موردمطالعه

 

حداکثر بارش 426 میلی‌متر، حداقل 152 میلی‌متر و میانگین 2/292 میلی‌متر است که حدود 50 درصد آن در ماه­های دی و بهمن و بیشتر به‌صورت باران می­بارد. دوره خشکی منطقه به‌طور معمول از اواسط اردیبهشت تا اواخر آبان ماه است. مرداد ماه با میانگین 1/39 درجه سلسیوس گرم­ترین، دی ‌ماه با میانگین 6/12 درجه سلسیوس خنک­ترین و دمای میانگین سالانه منطقه 6/25 درجه سلسیوس است. دمای بیشینه و کمینه مطلق ماهانه به ترتیب 37 و 6/14 درجه سلسیوس و میانگین رطوبت نسبی منطقه 8/38 درصد است. آذرماه با 5/66 درصد بیشترین و مردادماه با 5/19 درصد کمترین رطوبت نسبی رادارند (شکل2).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقه موردمطالعه

 

محدوده مورد مطالعه پس از بررسی­های اولیه و جنگل‌گردی مقدماتی و با عنایت به سوابق مطالعاتی در منطقه و نیز تهیه نقشه منطقه مشخص شد و فلور منطقه در بهار و تابستان سال 1395 مورد نمونه­برداری و جمع‌آوری ویژگی­های بوم‌شناختی قرار گرفت. بدین منظور، 100 بلوک 625 مترمربعی(25×25) در جهات جغرافیایی، طبقات ارتفاعی 1300تا 1900 متر و تمام تیپ­های گیاهی منطقه پیاده شد. گونه­های گیاهی منطقه پس از جمع‌آوری، خشک و پرس شد و در هرباریوم دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام نگهداری می‌شوند. شناسایی نمونه­ها بر اساس روش­های رایج و با استفاده از کلید­های شناسایی ازجمله فلور ایرانیکا(29،33)، فلور ایران(1) و فلور ایلام(17) انجام شد. اشکال مختلف زیستی گیاهان منطقه به روش رانکایر تعیین گردید(28). پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی منطقه حفاظت‌شده دینار کوه با توجه به مناطق انتشار آن‌ها در ایران و سایر کشورها ازجمله پاکستان(34،26) و فلسطین(35،31) و بر اساس تلفیقی از تقسیم‌بندی جغرافیایی رویش­های ایران تشخیص داده شدند(30،32).

نتایج

در این مطالعه 142 گونه متعلق به 105 جنس و 29 خانواده شناسایی شد(جدول 1). خانواده­های با بیشترین تعداد گونه عبارت‌اند از: Asteraceae (30 گونه=12/21%)، Papilionaceae (22گونه=49/15%)، Poaceae (14گونه=85/9%)، Lamiaceae (8گونه=63/5%)،  Caryophyllaceae(8گونه=63/5%)، Boraginaceae (6گونه=22/4%)، Liliaceae (5گونه=52/3%)، Rosaceae (5گونه=52/3%). 10 خانواده تنها با یک‌گونه حضور داشتند(شکل 3). بیشترین تعداد گونه­ها مربوط به جنس­های  Astragalus(7 گونه)، Bromus(5 گونه) و Centurea و Trifolium (4 گونه) بود. Astragalus بزرگ‌ترین جنس موجود در منطقه است. ازجمله گونه­های این جنس می­توان به Astragalus fasicolifolius، Astragalus adulterinus و Astragalus ecbatanus اشاره نمود.

 

جدول 1- نام علمی، خانواده، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده دینار کوه

اسم گونه

خانواده

شکل زیستی

ارتفاع(متر)

پراکنش جغرافیایی

Acer monspessulanum L.

Aceraceae

P

1800

IT

Achillea  wilhelmsii C.Koch

 

H

1600

IT,SS

Anthemis sp. 

T

1880

IT

Anthemis  haussknechtii  Boiss. &Reut

T

1800

IT

Carthamus  oxyacantha M.B

H

1900

IT

Centaurea  elymaitica Mozaff.Sp..nov

G

1650

IT

Centaurea  bruguieriana (DC.)Hand.-Mzt

T

1550

IT,SS

Centaurea  depressa M.B

T

1790

IT

Centaurea  virgata Lam

H

1580

IT,M

Chardinia  orientalis (L.)Kuntze

T

1550

IT

Cirsium  Sp.

H

1690

IT

Cousinia  cylindracea Boiss..

H

1790

IT

Cousinia  jacobsii Rech.f.

H

1850

IT

Crepis  sancta (L.) Babcock                   

T

1800

IT

Crupina  crupinastrum (Moris)Vis

T

1550

IT,M

 

Asteraceae

 

 

 

Cymbolaena  griffithii (A.Gray)Wagenitz

C

1885

IT

Echinops  Sp.

H

1890

IT

Echinops  kermanshahanicus Mozaffarian

H

1900

IT

Echinops  quercetorum Mozaff.Sp.nov

H

1690

IT

Gundelia  tournefortii L.

H

1680

IT,M

Lactuca Sp.

H

1580

IT,ES

Outreya  carduiformis Jaub.&Sp.ach

H

1490

IT,SS

Picnomon  acarna (L.)Cass

T

1900

IT

Scariola  orientalis (Boiss..)Sojak

C

1880

IT

Scorzonera  Sp.      

H

1780

IT

Scorzonera  calyculata Boiss..

H

1785

IT

Senecio  glaucus L.

H

1450

IT,M,SS

Siebera  nana (DC.)Bornm

C

1380

IT

Tragopogon Sp.

H

1690

IT

Tragopogon longirostris Bisch

C

1900

IT

Zoegea leptaurea L

T

1385

IT,SS

 

 

 

 

 

Lappula sessiliflora (Boiss..) Gurke

Boraginaceae

H

1600

IT

Lithospermum  Sp..

H

1900

IT,M

Lithospermum  arvense L.

H

1880

IT,M

Onosma Sp.

H

1600

IT

Onosma dasytrichia Boiss.

H

1490

IT

Solenanthus circinatus Ledeb

H

1600

IT,M

 

 

 

 

 

Cardaria draba (L.) Desv

Brassicaceae

H

1900

Cosm

Erysimum Sp.

H

1800

IT

Arenaria  sp

Caryophyllaceae

T

1880

IT

Cerastium  inflatum Link ex Desf

T

1900

IT

Holosteum  umbellatum L.

T

1885

Cosm

Minuartia  meyeri L

T

1880

IT

Silene Sp.

H

1490

IT

Scleranthus  orientalis  Rossler

T

1885

IT

Silene  conoidea L.

T

1900

IT

Vaccaria  grandiflora (Fisch.& DC.)Jaub.&Sp.ach

T

1900

IT

 

 

 

 

 

Helianthemum  salicifolium (L.)Miller

Cistaceae

T

1350

IT,M

Cephalaria  syriaca (l.)Schrad

 

H

1900

IT,M

Scabiosa  palaestina L.

Dipsacaceae

T

1380

IT,ES

 

 

 

 

 

Euphorbia  Sp.

Euphrobiaceae

T

1885

IT

Euphorbia  denticulata Lam

H

1890

IT

Euphorbia  macroclada Boiss.

H

1780

IT

Quercus  brantii Lindl.var.persica (Jaub.&Sp.ach)

Fagaceae

P

1900

IT

Corydalis verticillaris DC.

Fumariaceae

G

1690

IT,ES

Geranium tuberosum L.

Geraniaceae

G

1900

IT

Hypericum  helianthemoides (Spach)Boiss.

Hypericaceae

H

1385

IT

Vulpia  myurus (L.) C.C.Gmelin

T

1900

Cosm

Gladiolus  atroviolaceus Boiss.

Iridaceae

G

1600

IT

Gladiolus  Sp.

G

1800

IT

Hypericum  Sp.

H

1880

IT

Acinos  graveolens  (M.B.) Link

Lamiaceae

T

1490

IT,ES

Lamium amplexicaule  L.

T

1900

Cosm

Marrubium  cuneatum Russell

H

1550

IT

Phlomis  Sp.

H

1550

IT

Stachys benthamiana Boiss.

C

1780

IT

Teucrium  oliverianum Gingins

H

1550

IT,M

Teucrium  polium L.

H

1890

Cosm

Ziziphora  capitata L.

T

1885

IT

Allium Sp.

Liliaceae

G

1480

IT

Colchicum  Speciosum steven

G

1900

ES

Fritillaria  zogrica Stapf

G

1880

IT

Ornithogalum persicum Hausskn.ex Bornm

G

1885

IT

Tulipa  cystola L.

G

1650

IT

Linum  mucronatumBertol.subsp..mucronatum

Linaceae

C

1900

IT

Papaver  dubium L.

Papaveraceae

T

1600

IT

Roemeria  refracta  DC

T

1880

IT

Astragalus  Sp.

Papilionaceae

C

1880

IT

Astragalus ibicinus Boiss.&Hausskn.

H

1550

IT

Astragalus (incani)Sp.

H

1350

IT

Astragalus (Caprini) adulterinus Podlech

H

1385

IT

Astragalus  (caprini) bicinus Boiss.& Hausskn

H

1900

IT

Astragalus (campylanthus) ecbatanus Bunge

C

1780

IT

Astragalus  fasicolifolius  Boiss.

C

1550

IT,SS

Astragalus (caprini) ovinus Boiss.

H

1580

IT

Coronilla  scorpioides (L.)W.D.J.Koch

T

1800

IT,ES

Lathyrus  macropus Hook&Arn

T

1890

IT

Lens  orientalis (Boiss..)Hand.-Mzt

T

1790

IT

Medicago orbicularis (L.)All

T

1600

IT,ES

Medicago radiata L.

T

1550

IT,M

Scorpiurus  muricatus L.

T

1600

IT,M

Trifolium  campestre Schreb

T

1900

IT,ES,M

Trifolium purpureum Loisel.var.purpureum

T

1880

IT,ES,M

Trifolium resupinatum L.

T

1900

IT,ES

Trifolium tomentosum L.

T

1900

IT

Trigonella  monantha C.A.Mey

T

1600

IT

Trigonella Sp.runeriana Boiss.

T

1600

IT,M

Onobrychis  caputgalli (L.)Lam

T

1600

IT

Vicia sativa L.

T

1900

IT,M

Aegilops umbellulata  Zhuk

Poaceae

T

1900

IT

Bromus  danthoniae Trin

H

1900

IT

Bromus fasciculatus Presl var. alexandrinus

T

1900

IT,M

Bromus  sericeus Drobov

T

1900

IT

Bromus sterilis  L.

T

1900

IT,M

Bromus  tectorum L.

T

1385

Cosm

Echinaria capitata (L.)Desf

T

1380

IT,ES,SS

Eremopoa  persica (Trin.) Roshev.var.persica

T

1885

IT,ES,SS

Heteranthelium  piliferum (Banks & Soland.) Hochst

T

1800

IT,ES,M,SS

Hordeum bulbosum L.

G

1900

IT

Hordeum spontaneum C. Koch                    

T

1900

IT

Leptochloa  phleoides (Vill.)Reichenb

T

1900

IT,ES

Poa  bulbosa L.

G

1900

IT,SS

Taeniatherum  crinitum (Schreb.) Nevski

T

1785

IT,M

Anagallis  arvensis  L.

Primulaceae

H

1885

IT,ES,M

Adonis  Sp.

Ranuncullaceae

T

1785

IT,M

Ceratocephalus  falcatus (L.)Pers

G

1900

IT,ES

Ficaria  kochii (Ledeb.)Iranshah Rech.f

G

1880

IT

Reseda lutea  L.

Resedaceae

H

1550

IT,M,SS

Callipeltis  cucullaria (L.)Steven

Rosaceae

T

1880

IT

Cerasus  microcarpa (C.A.Mey.)Vis

P

1800

IT

Cotoneaster  lurstanicus Klotz

P

1690

IT

Crataegus  asarulus L.

P

1890

IT,ES,M

Galium Sp.

T

1900

IT

Asperula  glomerata  (M.B.) Griseb

Rubiaceae

H

1550

IT

Haplophyllum  buxbaumii Boiss.

Rutaceae

H

1490

IT

Parentucellia  latifolia (L.) Carue

 

C

1550

IT

Scrophularia Sp.

Schrophulariaceae

C

1780

IT

Scrophularia  striata Boiss.

H

1350

IT

Bunium luristanicum  Rech.f

Umbeliferae

T

1600

IT

Bunium  microcarpum (Boiss.) Freyn&Bornm

T

1600

IT

Chaerophyllum Sp.

T

1890

IT

Eryngium  noeanum Boiss.                     

H

1880

IT

Ferula  behboudiana (Rech.f.&Esfand.)

H

1380

IT

Lagoecia  cuminoides L.

T

1550

IT,M

Malabaila  porphyrodiscus Stapf&Wettst

H

1690

IT

Pimpinella  Sp.

T

1385

IT

Scandix  stellata  Banks&Soland

T

1600

IT,ES,M

Torilis  leptophylla (L.)Reichenb

T

1900

IT,M

Turgenia  latifolia (L.) Hoffm

T

1790

IT

Valerianella  oxyrrhyncha  Fisch.& C.A.Mey

Valerianella  vesicaria (L.)Moench

Valerianaceae

T

T

1650

1780

IT,ES

IT,ES

Viola  modesta Fenzl

Violaceae

T

1880

IT

IT: ایران تورانی،ES: اروپا سیبریایی، SS: صحارا سندی، M: مدیترانه‌ای،Cosm: جهانی، T: تروفیت،P: فانروفیت، H: همی کریپتوفیت، G: ژئوفیت، C: کامفیت

 

شکل3-درصد فراوانی نسبی خانواده­های گیاهی دینارکوه

 

تروفیت­ها (64 گونه، 45%)، همی کریپتوفیت­ها (48 گونه، 80/33%)، ژئوفیت­ها (14 گونه، 85/9%)، کامفیت­ها(11 گونه، 74/7%) و فانروفیت­ها (5 گونه، 52/3%) بر اساس سیستم گروه‌بندی رانکیه به ترتیب اصلی­ترین اشکال زیستی گیاهان منطقه را تشکیل می­دادند(شکل4). از منظر پراکنش جغرافیایی 77/7% گونه­ها در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری، 22/4% در ناحیه ایرانی- تورانی/صحارا- سندی، 23/4% پراکنش جهانی، 52/3% در ناحیه ایرانی- تورانی /اروپا- سیبری/ مدیترانه‌ای، 41/1% در ناحیه ایرانی- تورانی/ مدیترانه‌ای/صحارا- سندی، 41/1% در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری/ صحارا- سندی، 7/0 % در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری/مدیترانه‌ای/ صحارا- سندی و 7/0 % در ناحیه اروپا- سیبری هستند(شکل 5).

بحث

بر اساس نتایج به دست آمده خانواده­هایAsteraceae، Papilionaceae و Poaceae با بیشترین تعداد گونه توانایی سازگاری مناسبی با شرایط اقلیمی نیمه‌خشک این منطقه داشته که در مقایسه با دیگر خانواده­های گیاهی به تعداد و دفعات بیشتری مشاهده شدند.

 

 

 

شکل 4- درصد شکل زیستی گونه­های گیاهی دینارکوه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر

 

شکل 5- درصد پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی دینارکوه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر(IT: ایران تورانی،ES: اروپا سیبریایی، SS: صحارا سندی، M: مدیترانه‌ای،Cosm: جهانی)

 

خانواده­های Asteraceae، Papilionaceae و Poaceae با تیره­های معرفی‌شده توسط رستمی(1391) و درویش نیا(1391) در استان ایلام مطابقت دارد. همچنین، نتایج حاصل با نتایج مطالعات مناطق مشابه زاگرس نیز تطابق دارد(16،18،12،13،10). وجود گونه­های متعدد جنس Astragalus با اشکال زیستی مختلف و گونه­های Bromus به شکل غالب منطقه نشان‌دهنده شرایط مرتفع، سرد و نیمه‌خشک در این ناحیه است. به دلیل تخریب فلور منطقه توسط افرادی که به‌عنوان گردشگر به این منطقه وارد می­شوند و یا موارد چرای دام غیرقانونی که انجام می­شود فراوانی گونه­های تیره Asteraceae که اغلب در مناطق تخریب‌شده بیشتر می­رویند افزایش‌یافته است(18). ولی، هنوز هم ‌مکان‌­های بکری ازلحاظ پوشش گیاهی می­توان در برخی نقاط دشوار مشاهده کرد که شاهدی برغنای فلور منطقه است. بر اساس نتایج این تحقیق، تروفیت‌ها و همی کریپتوفیت‌ها به ترتیب با 45 و 34 درصد غالب‌ترین شکل­های زیستی منطقه بودند که با برخی مطالعات مربوط به مناطق مشابه وبرتری تروفیت­ها با تعداد گونه­های بیشتر منطبق است(9). عوامل متفاوتی در یک اکوسیستم باعث ایجاد تنوع گونه­ای می‌شود. تأثیر این عوامل در یک محیط طبیعی نتیجه اثرگذاری متقابل گونه­های گیاهی و عوامل محیطی است(26). کوتاه بودن فصل رویشی، کمی بارندگی وخشک‌سالی­های چند سال اخیر و به‌طورکلی، شرایط نامساعد باعث شده که گیاهان یک‌ساله مانند تروفیت‌ها در این منطقه غالب گردند(23و14). این گیاهان با توجه به کم بودن آستانه تحمل‌شان نسبت به گرما چرخه زندگی خود را به‌سرعت تکمیل نموده و هم‌زمان با اوج گرما خزان می­کنند و معمولاً در نواحی خشک و نیمه‌خشک و مناطق تخریب‌شده به‌وفور یافت می­شوند(20). منطقه دینارکوه نیز از مناطق نیمه‌خشک کشور به شمار می­رود. حضور غالب گونه­های متعلق به شکل زیستی همی کریپتوفیت نیز در منطقه دینارکوه، سازگاری این گیاهان با شرایط کوهستانی ناحیه موردمطالعه را نشان می­دهد(19). سازگاری­هایی از قبیل ذخیره‌سازی آب، جذب آب‌های اعماق زمین(ریشه‌های طویل)، کاهش تبخیر آب(سطح برگ کاهش‌یافته و وجود کرک) و کاهش دوره رویشی این گیاهان را قادر می­سازد شرایط سخت محیطی، مانند کمبود آب را تحمل کنند(16و4). درصد حضور کمتر کامفیت­ها و فانروفیت­ها نشان می­دهد که این اشکال زیستی با اقلیم موجود و شرایط ادافیکی سازگار نشده­اند. وجود گونه­هایی با شکل زیستی کامفیت در دامنه کوه­ها نقش تعیین‌کننده‌ای در تثبیت خاک مناطق شیب‌دار دارد(7). پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی نیز به شرایط زیست ‌محیطی و سازگاری گیاهان با منطقه وابسته است که این خود بازتابی از شرایط اقلیمی است.

 غالب گیاهان  منطقه  از نظر پراکنش جغرافیایی مربوط به

منطقه ایران و تورانی (26/61 %) می‌باشد. عناصر رویشی ایران و تورانی / مدیترانه‌ای نیز با 39/13% از گیاهان منطقه را شامل می­شود که با نتایج به‌دست‌آمده از مطالعاتی که ذکر شد و همچنین نتایج به‌دست‌آمده از تحقیقات پوشش گیاهی زاگرس که در استان­های لرستان و کرمانشاه صورت گرفته مطابقت دارد(22و18). بر اساس تقسیم‌بندی مناطق رویشی جهان منطقه زاگرس در قلمروی هولارکتیک، زیر قلمرو تتیان، ناحیه ایرانی- تورانی، زیر ناحیه آسیای غربی، حوزه ارمنی - ایرانی و زیر حوزه کردستان زاگرس قرار دارد. زیر حوزه کردستان - زاگرس دارای فلوری غنی بوده و جنس‌های انحصاری فراوانی را در خود جای‌داده است. حضور جنس­هایی مانند: Allium، Anthemis، Centaurea، Cousinia، Echinops، Phlomis، Scrophularia، Silene، Tulipa که عناصر آن‌ها عمدتاً در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی تجمع یافته­اند (18و2و11)، نشان از غلبه رویش­های ایرانی- تورانی در منطقه حفاظت ‌شده دینارکوه تا حد 60% گونه­های موجود در این منطقه دارد به‌ طوری ‌که مظفریان(18) این منطقه را به مرکز انحصارگرایی ناحیه‌ای ایرانی - تورانی متعلق می­داند(18). گرمایش جهانی با تأثیر بر چرخه­های هیدرولوژیکی کره زمین، الگوهای بارش را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با وجودی که نتایج اکثر پیش‌بینی‌ها نشان داده است که میانگین بارش جهان در شرایط اقلیمی آینده تا حدودی افزایش می­یابد، ولی این افزایش عمدتاً در عرض­های جغرافیایی شمالی بوده و مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان با کمبود جدی بارش مواجه خواهند بود(21،16) و ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک کره زمین قرارگرفته است و تأثیرات گرمایش جهانی بر اقلیم ایران و پوشش گیاهی آن قابل‌ملاحظه می­گردد. برای مثال، تأثیر تغییر اقلیم در منطقه حفاظت‌شده دینار کوه، در سال­های اخیر و به‌ویژه در سال 1396با افزایش دما و کاهش بارندگی به‌شدت محسوس بوده است. نوع فرم رویشی و گونه گیاهی نقش مهمی در تأثیرپذیری پوشش گیاهی از نوسانات بارندگی در سال­های مختلف نشان می­دهند. ژاگربراند و همکاران(2009) نیز فرم رویشی و نوع گونه گیاهی را عامل مؤثری در تأثیرپذیری پوشش گیاهی از بارندگی دانستند. میان تغییرات پوشش گیاهی و میزان بارندگی در مناطق علفزار همبستگی بالایی مشاهده ‌شده است که می‌تواند به دلیل ریشه­های کوتاه‌تر گیاهان علفی نسبت به سایر فرم­های رویشی باشد. بنابراین، این گیاهان حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات بارندگی نشان می­دهند و چون امکان استفاده از بارش سایر فصول برای رشد را ندارند بارش فصل بهار که هم‌زمان با بیشترین رشد و فتوسنتز گیاهان است، نقش مهم‌تری را در تغییرات پوشش گیاهی ایفا نمایند. حسینی و همکاران(2011) نیز به این نتیجه رسیدند که بارندگی فصل بهار نسبت به سایر فصول تأثیر بیشتری بر پوشش­های علفی دارد. در مطالعه‌ای که هادیان و همکاران(1393) تحت عنوان پایش تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از اطلاعات بارندگی و تصاویر ماهواره­ای در استان کرمانشاه انجام دادند مشخص شد که در پوشش­های گیاهی مختلف شرایط منطقه، زمان بارندگی و نوع فرم رویشی و گونه­های گیاهی نقش مهمی در میزان تأثیرات بارش بر پوشش گیاهی در هر منطقه دارد. بنابراین بامطالعه و شناخت پوشش گیاهی می‌توان تیپ­های حساس و آسیب‌پذیر در شرایط خشک‌سالی را تشخیص داد و در جهت کاهش خسارات ناشی از این پدیده در عرصه­های طبیعی و حفظ حداکثری تنوع زیستی و پایداری اکوسیستمی برنامه‌ریزی نمود.

1-      اسدی، م. 1389-1367. فلور ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، جلدهای 1-67.
2-      تقی پور، ش.، حسن‌زاده، م.، حسینی سرخین، س. 1390. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی منطقه اعلاء و رود زرد در استان خوزستان، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 9: 30-15.
3-      حاتمی ، خ.، عطار روشن، س.، حیدری،م. 1389. بررسی غنای گونه‌ای و فرم‌های رویشی در طول گرادیان ارتفاعی مراتع مشجر غرب کشور ( مطالعه‌ی موردی منطقه حفاظت‌شده ارغوان، استان ایلام)، فصلنامه علوم و فنون منابع طبیعی، 4 : 111-99.
4-      حبیب وش، ف.، مکعلی، ح.، رضایی چیانه، ا. 1395. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده راژان در آذربایجان غربی، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 27: 95-85.
5-      حمزه، ب.، خان حسنی، م.، خداکرمی، ی.، نعمتی پیکانی، م.1387. مطالعه فلوریستیکی و جامعه‌شناسی گیاهی جنگل‌های چهارزبر کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 16: 229-211.
6-      درویش نیا، ح.، کاظمی، م.، فرقانی، ا.، کاویانی فرد، ا. 1391. مطالعه و معرفی بلور منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ در استان ایلام، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 11: 47-60.
7-      دولت‌خواهی، م.، عصری، ی.، دولت‌خواهی، ع.1390.بررسی فلوریستیک منطقه حفاظت‌شده ارژن-پریشان در استان فارس، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 9: 46-31.
8-      دیناروند، م.، اجتهادی، ح.،  جنگجو، م.، اندرزیان، ب. 1394. مطالعه فلوریستیک منطقه حفاظت‌شده شیمبار استان خوزستان. زیست‌شناسی گیاهی ایران.23: 14-1.
9-      رستمی، ع.1391. بررسی فلور و شکل زیستی گیاهان در جنگل‌های طبیعی حوزه آبخیز سراب ایوان در استان ایلام، فصلنامه پژوهش‌های علوم گیاهی، شماره 4.
10-   زمانی، معین‌الدین.، ذوالفقاری، ر.، الوانی نژاد، س.، صالحی، ع. 1390. بررسی فلور و شکل زیستی منطقه حفاظت‌شده دنای غربی، همایش ملی جنگل‌های زاگرس مرکزی ؛قابلیت‌ها و تنگناها.
11-   سخنور، ف.، اجتهادی، ح.، واعظی، ج.، معماریانی، ف.، جوهرچی، م.، رنجبر، ز. 1392. فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده هلالی در استان خراسان رضوی، تاکسونومی و بیوسیستماتیک،16: 100-85.
12-   سنندجی، س.، مظفریان، و.1389. بررسی فلور منطقه سارال کردستان، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 3: 84-59.
13-   فیضی، م.، جابرالانصار، ز.، علی جانی، و. 1392. بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه یاسوج، فصلنامه علمی پژوهشی اکوسیستم‌های طبیعی ایران، سال چهارم شماره سوم.
14-   قهرمانی نژاد، ف.، نقی نژاد، ع.، بهاری، ح.، اسماعیلی، ر.1390. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دو منطقه حفاظت‌شده جنگلی سمسکنده و دشت ناز، ساری، مازندران، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 7: 70-53.
15-   قهرمانی نژاد، ف.، طهماسبی، ا. 1391. بررسی فلوریستیکی حوضه آب ریز شلم از منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ (رشته‌کوه‌های زاگرس، استان ایلام، ایران)، نشریه علوم دانشگاه تربیت‌معلم، جلد 11 شماره 1.
16-   کوچکی، ع.، محلاتی، م.، جعفری، ل.1394.بررسی تغییر اقلیم بر کشاورزی ایران. نشریه پژوهش‌های زراعی ایران. جلد 13، شماره 4. 664-651
17-   مرادی، غ.، عباسی، ا.، زارع چاهوکی، م. 1389.فلور، شکل زیستی و پراکنش گیاهان شهرستان لامرد استان فارس، پژوهش‌های آبخیزداری، 86: 69-56.
18-   مظفریان، و. 1387. فلور ایلام، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
19-   مهرنیا، م.، رامک، پ.1393. بررسی فلوریستیک حوزه آبخیز نوژیان( استان لرستان)، زیست‌شناسی گیاهی ایران،20:  136-113.
20-   ناورود، ب.، ابراری واجاری، ک.، پیله‌ور، ب.، کوچ، ی.1395. مطالعه فلوریستیک گیاهان اشکوب علفی جنگل‌های راش هیرکانی، نشریه حفاظت زیست‌بوم گیاهان، 133-115.
21-   نیک نژاد، ی.، رضایی، م.، ذاکری مهر، م.1392.معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهان دارویی منطقه  رینه آمل، فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی،4: 40-32.
22-   وکیلی شهربابکی، م.، علیخانی، ط. 1392. معرفی بلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده جبال بارز جیرفت، فصلنامه پژوهش‌های علوم گیاهی 26-14.
23-   ویس کرمی، ز.، پیله‌ور، ب.، سوسنی، ج.، ویس کرمی، غ.، زینی وند، ح. 1391. بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی جنگل پرک در استان لرستان، فصلنامه علمی پژوهشی اکوسیستم‌های طبیعی ایران، سال سوم شماره اول.
24-   هادیان،ف.، حسینی، س.ز.، سید حسنی، م. 1393. پایش تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از اطلاعات بارندگی و تصاویر ماهواره‌ای در استان کرمانشاه، نشریه مرتعداری، جدول اول، شماره اول 62-46.
 
25-   25.Aghaii R, Alvaninejad S, Zolfaghari R, Mirzaei M R.  2013. Flora form and geographical distribution of plants in west-south forests of iran (Case study: Vezg, Yasouj). International Journal of Farming and Allied Sciences.2(23):1046-1053.
26-   Hassani M, Yazdanshenas H, Nazarpoorfard K, Bassiri R, Pur Rezaee.2014. Study of physiognomy and origin of Marivan,Iran.Journal of Rangeland Science Vol .4 No.4gical Engineering, 94:688-697.
27-   Heydari,m., Faramarzi M., Pothier D.2015. Post fire recovery of herbaceous Species composition and diversity. Ecolo.Engin.12:23-32.
28-   Hosseini, S.Z., Kappas, M., Propastin, P.2011. Estimating relationship between vegetation dynamic and precipitation in central Iran.Toledo, Sp.ain.
29-   Jagerbrand, A.K., Molau, U., Alatalo, J.M., Chrimes, D. 2009. Plant community responses to 5 years of simulated climate change in meadow and health ecosystems at a subarctic-alpine site. Oecologia, 161: 601-610.
30-   Nasir , E; S.I. and Qaiser, M. 1970-2000. Flora of west Pakistan, Vols. 1-202. BCC and T press, University of kKarachi, Karachi.
31-   Pourbabaii H. 2006. Diversity of wooden plant Sp.icies in series 3 forests of kalardasht of mazandaran.Journal of Environmental Research.18(4):307-322.
32-   Raunkiaer, C. 1934. The life form of plants and statistical plant geograghy. Oxford University Press, Clarendon.
33-   Rechinger, K.H. 1963-2012. Flora Iranica.Vols. 1-178, Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.
34-   Takhtajan, A. 1986. Floristic region of the world. University of California Press, Berkeley.
35-   Zohary, M, and Feindbrun-Dothan, N. 1966-1986. Flora Palaestina. Vols. 1-4, Academic press, Jerusalem.
Volume 33, Issue 4
December 2020
Pages 797-808
  • Receive Date: 17 January 2018
  • Revise Date: 16 June 2019
  • Accept Date: 26 August 2019