Document Type : Research Paper
Authors
1 Ph.D. Student, Department of Plant Biology, Tarbiat Modares University. Tehran Iran14115-115
2 Department of Forestry, College of Agriculture, Ilam University, Ilam
Abstract
Dinarkooh Protected Area (DPA), which is located south of the city of Abdanan, Ilam Province, Iran, has not been investigated in terms of vegetation. The impact of climate change with increasing temperature and decreasing rainfall in DPA has been extremely sensible in recent years, especially in 2017. Plant species composition can play an important role in influencing the vegetation community from rainfall changes. This research investigates flora, life forms and chorology of DPA at 1300-1900m above sea level. Life forms were determined by Raunkiaer method. Overall, 142 plant Species belonging to 105 genera and 29 families were identified. Asteraceae (30 Species), Papilionaceae (21 Species), Poaceae (14 Species) and Lamiacea and Caryophyllacea (each 8 Species) constituted 21.12, 14.79, 9.85 and 5.63 percent of the flora, respectively. Totally, 87 % of the species belonged to Irano-Tourani region. Therophytes (45%) and hemicryptophytes (34 %) were more dominant life forms in the study area.
Keywords
Main Subjects
شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده دینار کوه، استان ایلام
سمیه باقری1، حسن زارع مایوان1* و مهدی حیدری2
1 ایران، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
2 ایران، ایلام، دانشگاه ایلام، دانشکده کشاورزی، گروه علوم جنگل
تاریخ دریافت: 17/10/96 تاریخ پذیرش: 4/6/98
چکیده
منطقه حفاظتشده دینار کوه در جنوب شهرستان آبدانان استان ایلام واقع است و تاکنون از لحاظ پوشش گیاهی مورد بررسی قرار نگرفته است. تأثیر تغییر اقلیم در منطقه حفاظت شده دینار کوه، در سالهای اخیر و بهویژه در سال 1396با افزایش دما و کاهش بارندگی به شدت محسوس بوده است. ترکیب گونهای پوشش گیاهی منطقه میتواند نقش مهمی در مقدار تأثیرپذیری جامعه گیاهی از نوسانات بارندگی داشته باشد. در این تحقیق، فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان این منطقه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر بررسی گردید. شکل زیستی گیاهان با استفاده از روش رانکایر مشخص شد. در این مطالعه در مجموع 142 گونه متعلق به 105 جنس و 29 خانواده شناسایی شد. خانوادههای Asteraceae (30 گونه)، Papilionaceae (21 گونه)، Poaceae (14 گونه) و Lamiaceae و Caryophyllaceae (هرکدام 8 گونه) به ترتیب 12/21، 79/14، 85/9 و 63/5 درصد از فلور این منطقه را تشکیل میدهند. 87 درصد گونهها به ناحیه رویشی ایران-تورانی تعلق دارند. تروفیتها (45 %) و همی کریپتوفیت ها (34 %) رایجترین اشکال زیستی گیاهان این منطقه هستند.
واژههای کلیدی: شکل زیستی، دینار کوه، تروفیت، همی کریپتوفیت
* نویسنده مسول، تلفن: 09123831060 ، پست الکترونیکی: zare897@yahoo.com
مقدمه
ایران شرایط متنوع اقلیمی را برای رویشهای گیاهی داراست. نظر به اینکه هرگونه گیاهی در دامنه مشخصی از نوسانات ویژگیهای محیطی زندگی میکند، گستره بومشناختی منحصربهفردی دارد و دامنه این گستره در مناطق جغرافیایی مختلف متفاوت است. سازشپذیری متناسب با عناصر رویشی مناطق مانند صحارا- سندی، ایرانی- تورانی، مدیترانهای و اروپا- سیبری شکل زیستی، ترکیب و ترتیب حضور گیاهان را تعیین میکند (10 و 32). طیف شکل زیستی غالب در یک اقلیم معرف چگونگی سازش گیاهان به اقلیم خاص است (3). برای مثال، جنگلهای زاگرس که شامل منطقه حفاظتشده دینار کوه نیز میباشد، به ناحیه رویشی ایران- تورانی تعلق دارند. این ناحیه دارای اقلیم نیمهخشک بازمستان سرد است. ارتفاع اغلب بخشهای این ناحیه بیش از 1000 متر بالاتر از سطح دریا میباشد (18).
پژوهشهای بنیادی اکوسیستم جنگلهای ایران زیاد است، ولی بهطور نسبی، مطالعات کمتری در مورد پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و بومشناسی گیاهان در جنگلهای زاگرس و بهطور خاص گیاهان دینار کوه انجامشده است (8،12،25،23،10،13،19). تعداد و دامنه پژوهشهای پوشش گیاهی جنگلهای زاگرس در استان ایلام (با وسعتی حدود 20150 کیلومترمربع و حدود 4/1 درصد از مساحت کشور) اندک است (3،6،9،15). تحقیقات در بخشهای مختلف جنگلهای زاگرس نشان از گستردگی و تنوع ریز اقلیمی و شرایط بومشناختی گوناگون منطقه دارد. باوجوداین، برای جمعبندی و سیاستگذاری جامع حفاظت از جنگلهای زاگرس، مطالعه بخشهای کمتر توجه شده یا مطالعه نشده، مانند جنگل منطقه حفاظتشده دینار کوه، راهگشا میباشد.
منطقه حفاظتشده دینار کوه در شهرستان آبدانان، با مساحتی حدود 30 هزار هکتار، بخشی کوهستانی از سلسله جبال زاگرس بوده که در دامنه ارتفاعی 800 تا 1955 متر از سطح دریا قرار دارد. قله دینار کوه در قسمت مرکزی و زمینهای کشاورزی واقع در جنوب روستای هزارانی به ترتیب مرتفعترین و پستترین نقاط ارتفاعی منطقه را تشکیل میدهند. درمجموع، این منطقه از ارتفاعات بههمپیوسته و متعددی تشکیلشده که سیمای کوهستانی و پوشش جنگلی با راههای دسترسی دشوار را شامل میشود. منطقه حفاظتشده دینار کوه ازجمله نواحی طبیعی است که دارای غنای گونهای و توپوگرافی خاصی است و یکی از مراکز ویژه ذخایر وراثتی گونههای گیاهی ایلام به شمار میآید(25،27). در دهه اخیر، این جنگلها از عواملی مانند تغییر اقلیم و گرمایش، خشکی و ریزگردها و نیز عوامل انسانی آسیبدیدهاند ولی ازآنجاییکه، هنوز ترکیب پوشش گونههای گیاهی آن معلوم نیست، ارزیابی تأثیر تغییرات بر اکوسیستم و توالی گونهای مشخص نیست. بنابراین، انجام مطالعات دورهای فلورستیک این نقص اطلاعاتی را تا حدودی برطرف نموده و امکان نیازسنجی مدیریتی منطقه حفاظتشده دینار کوه را فراهم میکند. اهداف این مطالعه شناسایی گونههای گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی آنها در ارتفاع 1300 تا 1900 متر و بررسی عوامل مؤثر در پراکنش آنها در بخشی از جنگلهای منطقه حفاظتشده دینار کوه میباشد.
مواد و روشها
منطقه موردمطالعه در بخش کوهستانیاز منطقه حفاظتشده جنگلی دینار کوه واقع است که در مختصات "58 '54 °32 عرض شمالی"22 '17 °47 طول شرقی آبدانان استان ایلام واقعشده است(شکل1).
شکل1- موقعیت جغرافیایی منطقه موردمطالعه
حداکثر بارش 426 میلیمتر، حداقل 152 میلیمتر و میانگین 2/292 میلیمتر است که حدود 50 درصد آن در ماههای دی و بهمن و بیشتر بهصورت باران میبارد. دوره خشکی منطقه بهطور معمول از اواسط اردیبهشت تا اواخر آبان ماه است. مرداد ماه با میانگین 1/39 درجه سلسیوس گرمترین، دی ماه با میانگین 6/12 درجه سلسیوس خنکترین و دمای میانگین سالانه منطقه 6/25 درجه سلسیوس است. دمای بیشینه و کمینه مطلق ماهانه به ترتیب 37 و 6/14 درجه سلسیوس و میانگین رطوبت نسبی منطقه 8/38 درصد است. آذرماه با 5/66 درصد بیشترین و مردادماه با 5/19 درصد کمترین رطوبت نسبی رادارند (شکل2).
شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقه موردمطالعه
محدوده مورد مطالعه پس از بررسیهای اولیه و جنگلگردی مقدماتی و با عنایت به سوابق مطالعاتی در منطقه و نیز تهیه نقشه منطقه مشخص شد و فلور منطقه در بهار و تابستان سال 1395 مورد نمونهبرداری و جمعآوری ویژگیهای بومشناختی قرار گرفت. بدین منظور، 100 بلوک 625 مترمربعی(25×25) در جهات جغرافیایی، طبقات ارتفاعی 1300تا 1900 متر و تمام تیپهای گیاهی منطقه پیاده شد. گونههای گیاهی منطقه پس از جمعآوری، خشک و پرس شد و در هرباریوم دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام نگهداری میشوند. شناسایی نمونهها بر اساس روشهای رایج و با استفاده از کلیدهای شناسایی ازجمله فلور ایرانیکا(29،33)، فلور ایران(1) و فلور ایلام(17) انجام شد. اشکال مختلف زیستی گیاهان منطقه به روش رانکایر تعیین گردید(28). پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی منطقه حفاظتشده دینار کوه با توجه به مناطق انتشار آنها در ایران و سایر کشورها ازجمله پاکستان(34،26) و فلسطین(35،31) و بر اساس تلفیقی از تقسیمبندی جغرافیایی رویشهای ایران تشخیص داده شدند(30،32).
نتایج
در این مطالعه 142 گونه متعلق به 105 جنس و 29 خانواده شناسایی شد(جدول 1). خانوادههای با بیشترین تعداد گونه عبارتاند از: Asteraceae (30 گونه=12/21%)، Papilionaceae (22گونه=49/15%)، Poaceae (14گونه=85/9%)، Lamiaceae (8گونه=63/5%)، Caryophyllaceae(8گونه=63/5%)، Boraginaceae (6گونه=22/4%)، Liliaceae (5گونه=52/3%)، Rosaceae (5گونه=52/3%). 10 خانواده تنها با یکگونه حضور داشتند(شکل 3). بیشترین تعداد گونهها مربوط به جنسهای Astragalus(7 گونه)، Bromus(5 گونه) و Centurea و Trifolium (4 گونه) بود. Astragalus بزرگترین جنس موجود در منطقه است. ازجمله گونههای این جنس میتوان به Astragalus fasicolifolius، Astragalus adulterinus و Astragalus ecbatanus اشاره نمود.
جدول 1- نام علمی، خانواده، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده دینار کوه
اسم گونه |
خانواده |
شکل زیستی |
ارتفاع(متر) |
پراکنش جغرافیایی |
Acer monspessulanum L. |
Aceraceae |
P |
1800 |
IT |
Achillea wilhelmsii C.Koch |
H |
1600 |
IT,SS |
|
Anthemis sp. |
T |
1880 |
IT |
|
Anthemis haussknechtii Boiss. &Reut |
T |
1800 |
IT |
|
Carthamus oxyacantha M.B |
H |
1900 |
IT |
|
Centaurea elymaitica Mozaff.Sp..nov |
G |
1650 |
IT |
|
Centaurea bruguieriana (DC.)Hand.-Mzt |
T |
1550 |
IT,SS |
|
Centaurea depressa M.B |
T |
1790 |
IT |
|
Centaurea virgata Lam |
H |
1580 |
IT,M |
|
Chardinia orientalis (L.)Kuntze |
T |
1550 |
IT |
|
Cirsium Sp. |
H |
1690 |
IT |
|
Cousinia cylindracea Boiss.. |
H |
1790 |
IT |
|
Cousinia jacobsii Rech.f. |
H |
1850 |
IT |
|
Crepis sancta (L.) Babcock |
T |
1800 |
IT |
|
Crupina crupinastrum (Moris)Vis |
T |
1550 |
IT,M |
|
|
Asteraceae |
|
|
|
Cymbolaena griffithii (A.Gray)Wagenitz |
C |
1885 |
IT |
|
Echinops Sp. |
H |
1890 |
IT |
|
Echinops kermanshahanicus Mozaffarian |
H |
1900 |
IT |
|
Echinops quercetorum Mozaff.Sp.nov |
H |
1690 |
IT |
|
Gundelia tournefortii L. |
H |
1680 |
IT,M |
|
Lactuca Sp. |
H |
1580 |
IT,ES |
|
Outreya carduiformis Jaub.&Sp.ach |
H |
1490 |
IT,SS |
|
Picnomon acarna (L.)Cass |
T |
1900 |
IT |
|
Scariola orientalis (Boiss..)Sojak |
C |
1880 |
IT |
|
Scorzonera Sp. |
H |
1780 |
IT |
|
Scorzonera calyculata Boiss.. |
H |
1785 |
IT |
|
Senecio glaucus L. |
H |
1450 |
IT,M,SS |
|
Siebera nana (DC.)Bornm |
C |
1380 |
IT |
|
Tragopogon Sp. |
H |
1690 |
IT |
|
Tragopogon longirostris Bisch |
C |
1900 |
IT |
|
Zoegea leptaurea L |
T |
1385 |
IT,SS |
|
|
|
|
|
|
Lappula sessiliflora (Boiss..) Gurke |
Boraginaceae |
H |
1600 |
IT |
Lithospermum Sp.. |
H |
1900 |
IT,M |
|
Lithospermum arvense L. |
H |
1880 |
IT,M |
|
Onosma Sp. |
H |
1600 |
IT |
|
Onosma dasytrichia Boiss. |
H |
1490 |
IT |
|
Solenanthus circinatus Ledeb |
H |
1600 |
IT,M |
|
|
|
|
|
|
Cardaria draba (L.) Desv |
Brassicaceae |
H |
1900 |
Cosm |
Erysimum Sp. |
H |
1800 |
IT |
|
Arenaria sp |
Caryophyllaceae |
T |
1880 |
IT |
Cerastium inflatum Link ex Desf |
T |
1900 |
IT |
|
Holosteum umbellatum L. |
T |
1885 |
Cosm |
|
Minuartia meyeri L |
T |
1880 |
IT |
|
Silene Sp. |
H |
1490 |
IT |
|
Scleranthus orientalis Rossler |
T |
1885 |
IT |
|
Silene conoidea L. |
T |
1900 |
IT |
|
Vaccaria grandiflora (Fisch.& DC.)Jaub.&Sp.ach |
T |
1900 |
IT |
|
|
|
|
|
|
Helianthemum salicifolium (L.)Miller |
Cistaceae |
T |
1350 |
IT,M |
Cephalaria syriaca (l.)Schrad |
H |
1900 |
IT,M |
|
Scabiosa palaestina L. |
Dipsacaceae |
T |
1380 |
IT,ES |
|
|
|
|
|
Euphorbia Sp. |
Euphrobiaceae |
T |
1885 |
IT |
Euphorbia denticulata Lam |
H |
1890 |
IT |
|
Euphorbia macroclada Boiss. |
H |
1780 |
IT |
|
Quercus brantii Lindl.var.persica (Jaub.&Sp.ach) |
Fagaceae |
P |
1900 |
IT |
Corydalis verticillaris DC. |
Fumariaceae |
G |
1690 |
IT,ES |
Geranium tuberosum L. |
Geraniaceae |
G |
1900 |
IT |
Hypericum helianthemoides (Spach)Boiss. |
Hypericaceae |
H |
1385 |
IT |
Vulpia myurus (L.) C.C.Gmelin |
T |
1900 |
Cosm |
|
Gladiolus atroviolaceus Boiss. |
Iridaceae |
G |
1600 |
IT |
Gladiolus Sp. |
G |
1800 |
IT |
|
Hypericum Sp. |
H |
1880 |
IT |
|
Acinos graveolens (M.B.) Link |
Lamiaceae |
T |
1490 |
IT,ES |
Lamium amplexicaule L. |
T |
1900 |
Cosm |
|
Marrubium cuneatum Russell |
H |
1550 |
IT |
|
Phlomis Sp. |
H |
1550 |
IT |
|
Stachys benthamiana Boiss. |
C |
1780 |
IT |
|
Teucrium oliverianum Gingins |
H |
1550 |
IT,M |
|
Teucrium polium L. |
H |
1890 |
Cosm |
|
Ziziphora capitata L. |
T |
1885 |
IT |
|
Allium Sp. |
Liliaceae |
G |
1480 |
IT |
Colchicum Speciosum steven |
G |
1900 |
ES |
|
Fritillaria zogrica Stapf |
G |
1880 |
IT |
|
Ornithogalum persicum Hausskn.ex Bornm |
G |
1885 |
IT |
|
Tulipa cystola L. |
G |
1650 |
IT |
|
Linum mucronatumBertol.subsp..mucronatum |
Linaceae |
C |
1900 |
IT |
Papaver dubium L. |
Papaveraceae |
T |
1600 |
IT |
Roemeria refracta DC |
T |
1880 |
IT |
|
Astragalus Sp. |
Papilionaceae |
C |
1880 |
IT |
Astragalus ibicinus Boiss.&Hausskn. |
H |
1550 |
IT |
|
Astragalus (incani)Sp. |
H |
1350 |
IT |
|
Astragalus (Caprini) adulterinus Podlech |
H |
1385 |
IT |
|
Astragalus (caprini) bicinus Boiss.& Hausskn |
H |
1900 |
IT |
|
Astragalus (campylanthus) ecbatanus Bunge |
C |
1780 |
IT |
|
Astragalus fasicolifolius Boiss. |
C |
1550 |
IT,SS |
|
Astragalus (caprini) ovinus Boiss. |
H |
1580 |
IT |
|
Coronilla scorpioides (L.)W.D.J.Koch |
T |
1800 |
IT,ES |
|
Lathyrus macropus Hook&Arn |
T |
1890 |
IT |
|
Lens orientalis (Boiss..)Hand.-Mzt |
T |
1790 |
IT |
|
Medicago orbicularis (L.)All |
T |
1600 |
IT,ES |
|
Medicago radiata L. |
T |
1550 |
IT,M |
|
Scorpiurus muricatus L. |
T |
1600 |
IT,M |
|
Trifolium campestre Schreb |
T |
1900 |
IT,ES,M |
|
Trifolium purpureum Loisel.var.purpureum |
T |
1880 |
IT,ES,M |
|
Trifolium resupinatum L. |
T |
1900 |
IT,ES |
|
Trifolium tomentosum L. |
T |
1900 |
IT |
|
Trigonella monantha C.A.Mey |
T |
1600 |
IT |
|
Trigonella Sp.runeriana Boiss. |
T |
1600 |
IT,M |
|
Onobrychis caputgalli (L.)Lam |
T |
1600 |
IT |
|
Vicia sativa L. |
T |
1900 |
IT,M |
|
Aegilops umbellulata Zhuk |
Poaceae |
T |
1900 |
IT |
Bromus danthoniae Trin |
H |
1900 |
IT |
|
Bromus fasciculatus Presl var. alexandrinus |
T |
1900 |
IT,M |
|
Bromus sericeus Drobov |
T |
1900 |
IT |
|
Bromus sterilis L. |
T |
1900 |
IT,M |
|
Bromus tectorum L. |
T |
1385 |
Cosm |
|
Echinaria capitata (L.)Desf |
T |
1380 |
IT,ES,SS |
|
Eremopoa persica (Trin.) Roshev.var.persica |
T |
1885 |
IT,ES,SS |
|
Heteranthelium piliferum (Banks & Soland.) Hochst |
T |
1800 |
IT,ES,M,SS |
|
Hordeum bulbosum L. |
G |
1900 |
IT |
|
Hordeum spontaneum C. Koch |
T |
1900 |
IT |
|
Leptochloa phleoides (Vill.)Reichenb |
T |
1900 |
IT,ES |
|
Poa bulbosa L. |
G |
1900 |
IT,SS |
|
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski |
T |
1785 |
IT,M |
|
Anagallis arvensis L. |
Primulaceae |
H |
1885 |
IT,ES,M |
Adonis Sp. |
Ranuncullaceae |
T |
1785 |
IT,M |
Ceratocephalus falcatus (L.)Pers |
G |
1900 |
IT,ES |
|
Ficaria kochii (Ledeb.)Iranshah Rech.f |
G |
1880 |
IT |
|
Reseda lutea L. |
Resedaceae |
H |
1550 |
IT,M,SS |
Callipeltis cucullaria (L.)Steven |
Rosaceae |
T |
1880 |
IT |
Cerasus microcarpa (C.A.Mey.)Vis |
P |
1800 |
IT |
|
Cotoneaster lurstanicus Klotz |
P |
1690 |
IT |
|
Crataegus asarulus L. |
P |
1890 |
IT,ES,M |
|
Galium Sp. |
T |
1900 |
IT |
|
Asperula glomerata (M.B.) Griseb |
Rubiaceae |
H |
1550 |
IT |
Haplophyllum buxbaumii Boiss. |
Rutaceae |
H |
1490 |
IT |
Parentucellia latifolia (L.) Carue |
C |
1550 |
IT |
|
Scrophularia Sp. |
Schrophulariaceae |
C |
1780 |
IT |
Scrophularia striata Boiss. |
H |
1350 |
IT |
|
Bunium luristanicum Rech.f |
Umbeliferae |
T |
1600 |
IT |
Bunium microcarpum (Boiss.) Freyn&Bornm |
T |
1600 |
IT |
|
Chaerophyllum Sp. |
T |
1890 |
IT |
|
Eryngium noeanum Boiss. |
H |
1880 |
IT |
|
Ferula behboudiana (Rech.f.&Esfand.) |
H |
1380 |
IT |
|
Lagoecia cuminoides L. |
T |
1550 |
IT,M |
|
Malabaila porphyrodiscus Stapf&Wettst |
H |
1690 |
IT |
|
Pimpinella Sp. |
T |
1385 |
IT |
|
Scandix stellata Banks&Soland |
T |
1600 |
IT,ES,M |
|
Torilis leptophylla (L.)Reichenb |
T |
1900 |
IT,M |
|
Turgenia latifolia (L.) Hoffm |
T |
1790 |
IT |
|
Valerianella oxyrrhyncha Fisch.& C.A.Mey Valerianella vesicaria (L.)Moench |
Valerianaceae |
T T |
1650 1780 |
IT,ES IT,ES |
Viola modesta Fenzl |
Violaceae |
T |
1880 |
IT |
IT: ایران تورانی،ES: اروپا سیبریایی، SS: صحارا سندی، M: مدیترانهای،Cosm: جهانی، T: تروفیت،P: فانروفیت، H: همی کریپتوفیت، G: ژئوفیت، C: کامفیت
شکل3-درصد فراوانی نسبی خانوادههای گیاهی دینارکوه
تروفیتها (64 گونه، 45%)، همی کریپتوفیتها (48 گونه، 80/33%)، ژئوفیتها (14 گونه، 85/9%)، کامفیتها(11 گونه، 74/7%) و فانروفیتها (5 گونه، 52/3%) بر اساس سیستم گروهبندی رانکیه به ترتیب اصلیترین اشکال زیستی گیاهان منطقه را تشکیل میدادند(شکل4). از منظر پراکنش جغرافیایی 77/7% گونهها در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری، 22/4% در ناحیه ایرانی- تورانی/صحارا- سندی، 23/4% پراکنش جهانی، 52/3% در ناحیه ایرانی- تورانی /اروپا- سیبری/ مدیترانهای، 41/1% در ناحیه ایرانی- تورانی/ مدیترانهای/صحارا- سندی، 41/1% در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری/ صحارا- سندی، 7/0 % در ناحیه ایرانی- تورانی/اروپا- سیبری/مدیترانهای/ صحارا- سندی و 7/0 % در ناحیه اروپا- سیبری هستند(شکل 5).
بحث
بر اساس نتایج به دست آمده خانوادههایAsteraceae، Papilionaceae و Poaceae با بیشترین تعداد گونه توانایی سازگاری مناسبی با شرایط اقلیمی نیمهخشک این منطقه داشته که در مقایسه با دیگر خانوادههای گیاهی به تعداد و دفعات بیشتری مشاهده شدند.
شکل 4- درصد شکل زیستی گونههای گیاهی دینارکوه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر
شکل 5- درصد پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی دینارکوه در ارتفاع 1300 تا 1900 متر(IT: ایران تورانی،ES: اروپا سیبریایی، SS: صحارا سندی، M: مدیترانهای،Cosm: جهانی)
خانوادههای Asteraceae، Papilionaceae و Poaceae با تیرههای معرفیشده توسط رستمی(1391) و درویش نیا(1391) در استان ایلام مطابقت دارد. همچنین، نتایج حاصل با نتایج مطالعات مناطق مشابه زاگرس نیز تطابق دارد(16،18،12،13،10). وجود گونههای متعدد جنس Astragalus با اشکال زیستی مختلف و گونههای Bromus به شکل غالب منطقه نشاندهنده شرایط مرتفع، سرد و نیمهخشک در این ناحیه است. به دلیل تخریب فلور منطقه توسط افرادی که بهعنوان گردشگر به این منطقه وارد میشوند و یا موارد چرای دام غیرقانونی که انجام میشود فراوانی گونههای تیره Asteraceae که اغلب در مناطق تخریبشده بیشتر میرویند افزایشیافته است(18). ولی، هنوز هم مکانهای بکری ازلحاظ پوشش گیاهی میتوان در برخی نقاط دشوار مشاهده کرد که شاهدی برغنای فلور منطقه است. بر اساس نتایج این تحقیق، تروفیتها و همی کریپتوفیتها به ترتیب با 45 و 34 درصد غالبترین شکلهای زیستی منطقه بودند که با برخی مطالعات مربوط به مناطق مشابه وبرتری تروفیتها با تعداد گونههای بیشتر منطبق است(9). عوامل متفاوتی در یک اکوسیستم باعث ایجاد تنوع گونهای میشود. تأثیر این عوامل در یک محیط طبیعی نتیجه اثرگذاری متقابل گونههای گیاهی و عوامل محیطی است(26). کوتاه بودن فصل رویشی، کمی بارندگی وخشکسالیهای چند سال اخیر و بهطورکلی، شرایط نامساعد باعث شده که گیاهان یکساله مانند تروفیتها در این منطقه غالب گردند(23و14). این گیاهان با توجه به کم بودن آستانه تحملشان نسبت به گرما چرخه زندگی خود را بهسرعت تکمیل نموده و همزمان با اوج گرما خزان میکنند و معمولاً در نواحی خشک و نیمهخشک و مناطق تخریبشده بهوفور یافت میشوند(20). منطقه دینارکوه نیز از مناطق نیمهخشک کشور به شمار میرود. حضور غالب گونههای متعلق به شکل زیستی همی کریپتوفیت نیز در منطقه دینارکوه، سازگاری این گیاهان با شرایط کوهستانی ناحیه موردمطالعه را نشان میدهد(19). سازگاریهایی از قبیل ذخیرهسازی آب، جذب آبهای اعماق زمین(ریشههای طویل)، کاهش تبخیر آب(سطح برگ کاهشیافته و وجود کرک) و کاهش دوره رویشی این گیاهان را قادر میسازد شرایط سخت محیطی، مانند کمبود آب را تحمل کنند(16و4). درصد حضور کمتر کامفیتها و فانروفیتها نشان میدهد که این اشکال زیستی با اقلیم موجود و شرایط ادافیکی سازگار نشدهاند. وجود گونههایی با شکل زیستی کامفیت در دامنه کوهها نقش تعیینکنندهای در تثبیت خاک مناطق شیبدار دارد(7). پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی نیز به شرایط زیست محیطی و سازگاری گیاهان با منطقه وابسته است که این خود بازتابی از شرایط اقلیمی است.
غالب گیاهان منطقه از نظر پراکنش جغرافیایی مربوط به
منطقه ایران و تورانی (26/61 %) میباشد. عناصر رویشی ایران و تورانی / مدیترانهای نیز با 39/13% از گیاهان منطقه را شامل میشود که با نتایج بهدستآمده از مطالعاتی که ذکر شد و همچنین نتایج بهدستآمده از تحقیقات پوشش گیاهی زاگرس که در استانهای لرستان و کرمانشاه صورت گرفته مطابقت دارد(22و18). بر اساس تقسیمبندی مناطق رویشی جهان منطقه زاگرس در قلمروی هولارکتیک، زیر قلمرو تتیان، ناحیه ایرانی- تورانی، زیر ناحیه آسیای غربی، حوزه ارمنی - ایرانی و زیر حوزه کردستان زاگرس قرار دارد. زیر حوزه کردستان - زاگرس دارای فلوری غنی بوده و جنسهای انحصاری فراوانی را در خود جایداده است. حضور جنسهایی مانند: Allium، Anthemis، Centaurea، Cousinia، Echinops، Phlomis، Scrophularia، Silene، Tulipa که عناصر آنها عمدتاً در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی تجمع یافتهاند (18و2و11)، نشان از غلبه رویشهای ایرانی- تورانی در منطقه حفاظت شده دینارکوه تا حد 60% گونههای موجود در این منطقه دارد به طوری که مظفریان(18) این منطقه را به مرکز انحصارگرایی ناحیهای ایرانی - تورانی متعلق میداند(18). گرمایش جهانی با تأثیر بر چرخههای هیدرولوژیکی کره زمین، الگوهای بارش را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با وجودی که نتایج اکثر پیشبینیها نشان داده است که میانگین بارش جهان در شرایط اقلیمی آینده تا حدودی افزایش مییابد، ولی این افزایش عمدتاً در عرضهای جغرافیایی شمالی بوده و مناطق خشک و نیمهخشک جهان با کمبود جدی بارش مواجه خواهند بود(21،16) و ایران در منطقه خشک و نیمهخشک کره زمین قرارگرفته است و تأثیرات گرمایش جهانی بر اقلیم ایران و پوشش گیاهی آن قابلملاحظه میگردد. برای مثال، تأثیر تغییر اقلیم در منطقه حفاظتشده دینار کوه، در سالهای اخیر و بهویژه در سال 1396با افزایش دما و کاهش بارندگی بهشدت محسوس بوده است. نوع فرم رویشی و گونه گیاهی نقش مهمی در تأثیرپذیری پوشش گیاهی از نوسانات بارندگی در سالهای مختلف نشان میدهند. ژاگربراند و همکاران(2009) نیز فرم رویشی و نوع گونه گیاهی را عامل مؤثری در تأثیرپذیری پوشش گیاهی از بارندگی دانستند. میان تغییرات پوشش گیاهی و میزان بارندگی در مناطق علفزار همبستگی بالایی مشاهده شده است که میتواند به دلیل ریشههای کوتاهتر گیاهان علفی نسبت به سایر فرمهای رویشی باشد. بنابراین، این گیاهان حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات بارندگی نشان میدهند و چون امکان استفاده از بارش سایر فصول برای رشد را ندارند بارش فصل بهار که همزمان با بیشترین رشد و فتوسنتز گیاهان است، نقش مهمتری را در تغییرات پوشش گیاهی ایفا نمایند. حسینی و همکاران(2011) نیز به این نتیجه رسیدند که بارندگی فصل بهار نسبت به سایر فصول تأثیر بیشتری بر پوششهای علفی دارد. در مطالعهای که هادیان و همکاران(1393) تحت عنوان پایش تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از اطلاعات بارندگی و تصاویر ماهوارهای در استان کرمانشاه انجام دادند مشخص شد که در پوششهای گیاهی مختلف شرایط منطقه، زمان بارندگی و نوع فرم رویشی و گونههای گیاهی نقش مهمی در میزان تأثیرات بارش بر پوشش گیاهی در هر منطقه دارد. بنابراین بامطالعه و شناخت پوشش گیاهی میتوان تیپهای حساس و آسیبپذیر در شرایط خشکسالی را تشخیص داد و در جهت کاهش خسارات ناشی از این پدیده در عرصههای طبیعی و حفظ حداکثری تنوع زیستی و پایداری اکوسیستمی برنامهریزی نمود.