Study of morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations at two irrigation intervals

Salehi Shanjani, Parvin; Rasoulzadeh, Leila; Fallah Hoseini, Leila; Ramezani Yeganeh, Masoumeh; Amirkhani, Mahmoud; Pahlevani, Mohamad Reza; Seyedian, Seyed Esmaeil; Javadi, Hamideh

Study of morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations at two irrigation intervals

Document Type : Research Paper

Authors

¹ Natural Resources Gene Ban, head

² Researcher, Natural Resources Gene Bank, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran

³ Natural Resources Gene Bank, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran

⁴ researcher, Research Institute of Forests and Rangelands

Abstract

To evaluate effect of two irrigation intervals on morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations, a field experiment was arranged on the base of factorial experiment in a randomized complete block design with three replications. Experimental factores were irrigation intervals (7 and 14 days) and Achillea nobilis, A. biberestini, A. filipendula populations. The irrigation intervals were applied from the time of plants establishment in the field until the plant yield recorded. The results showed that responses of A. nobilis, A. biberestini and A. filipendula species and populations to irrigation intervals were different. Among three studied species, drought had less impact on plant morphology characteristics of A. filipendula populations. Seven populations of A. nobilis were grouped in three groups. Populations in the group I had higher plant height, yield and flowering time. Polulations group III showed higher crown diameter, flower diameter, stem number and flower number, however shorter full flowering time, indicating favorable production potential of populations group III in semi-arid regions. Accoring to the results of this study, irrigation intervals longer than 14 days are not recommended in geographic conditions similar to Karaj for the A. nobilis, A. biberestini and A. filipendula. Considerable diversity among the populations of studied species indicated the potential of these species in breeding programs in dry and semi-arid regions.

Keywords

20.1001.1.23832592.1398.32.3.7.4

Main Subjects

Physiology

Full Text

بررسی صفات مورفولوژیکی جمعیت‌های بذری بومادران گونه‌های

Achillea nobilis، A. biberestiniوA. filipendulaدر دو فاصله آبیاری

پروین صالحی شانجانی^*، لیلا رسول‌زاده، لیلا فلاح حسینی، معصومه رمضانی یگانه، محمود امیرخانی، محمدرضا پهلوانیو سید اسماعیل سیدیان

ایران، تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، بانک ژن منابع طبیعی ایران

تاریخ دریافت: 7/4/96 تاریخ پذیرش: 29/3/97

چکیده

بمنظور بررسی اثرات دو فاصله آبیاری بر صفات مورفولوژیکی جمعیت‌های وحشی بومادران گونه‌هایAchillea nobilis،
A. biberestini و A. filipendula، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. فاکتورهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7 و14) در کرت‌های اصلی و جمعیت‌های وحشی بومادران گونه‌های
A.nobilis (هفت جمعیت)، A. biberestini (دو جمعیت) و A. filipendula (دو جمعیت) در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. تیمار فاصله آبیاری از زمان استقرار گیاهان در مزرعه تا زمان ثبت عملکرد گیاهان اعمال گردید. نتایج نشان دادند پاسخ گونه‌ها و جمعیت‌های مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری 7 و 14 روزه متفاوت بوده و از میان سه گونه مورد مطالعه، کم آبی تاثیر کمتری بر ویژگی‌های مورفولوژی درگونه A. filipendulaداشت. گروه‌بندی جمعیت‌های A. nobilis با استفاده از دو مولفه اصلی اول، جمعیت‌ها را در سه گروه قرار داد. جمعیت‌های گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانی‌تری به گلدهی کامل رسیدند. در حالی‌که جمعیت‌های گروه III، قطر گیاه، قطر گل‌آذین، تعداد ساقه گل‌دهنده و تعداد گل‌آذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند که نشان‌دهنده کارایی بالای جمعیت‌های گروه III در شرایط نیمه خشک می‌باشد.براساس نتایج پژوهش حاصل، فاصله آبیاری طولانی‌تر از 14 روزه در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونه‌های بومادرانA. biberestini, A. filipendula, A. nobilis توصیه نمی‌شود. وجود تنوع در جمعیت‌های گونه‌های مختلف بومادران نوید دهنده پتانسیل تولید مطلوب بومادران در شرایط خشک و نیمه خشک می‌باشد که می‌توان از آن در برنامه‌های اصلاحی استفاده نمود.

واژه‌های کلیدی: بومادران، فاصله آبیاری، مورفولوژی، Achillea

* نویسنده مسئول، تلفن : 09127931981 ، پست الکترونیکی: psalehi@rifr-ac.ir وpsalehi1@gmail.com

مقدمه

بومادران (Achillea L.)، گیاهی علفی و یا چندساله از خانواده کاسنی (Asteraceae) است. بیشترین انتشار این گیاه در نواحی معتدله و سرد کره زمین است (6). در ایران گیاه بومادران از اهمیت بسزایی در صنایع آرایشی، بهداشتی و دارویی برخورداراست (26، 27، 29، 33، 36 و 38). با توجه به اهمیت بومادران در صنایع دارویی و نیز تحمل‌پذیری این گیاه به گرما، سرما، خشکسالی و حاصلخیزی اندک خاک، انجام تحقیقات به‌زراعی، میتواند کمک شایانی به توسعه و بهبود توجیه اقتصادی کشت این محصول نماید. آگاهی از نیازهای اکولوژیک، مراحل کاشت، داشت و برداشت این گیاه) موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینهها شود. بنابراین انتخاب صحیح گونه گیاهی و اکوتیپ متناسب با اقلیم مورد نظر، نقش بسیار مهمی در تولید موفق و بهینه یک محصول ایفا می‍کند (6).

افزایش فواصل آبیاری نوعی تنش کم آب است. ولی درصورتی که هدف نهائی از افزایش فواصل آبیاری، به حداکثر رسانیدن سود یا حفظ ثبات تولید گیاه کشت شده باشد، می‌تواند به عنوان یک استراتژی ارزشمند و مهم مورد توجه قرار گیرد. گیاهان در شرایط مزرعه ممکن است در برخی مراحل رشد درجاتی از کمبود آب را تجربه کنند که این امر برخی از شاخصهای مورفولوژیکی را متاثر می‌نماید. تنش کمبود آب اثرات مختلفی بر تمام فرایندهای متابولیکی گیاه می‌گذارد که نوع و میزان خسارت به شدت تنش و مقاومت گیاه بستگی دارد (9 و 21). حفظ عملکرد بالا و ثبات عملکرد تحت شرایط کمبود آب خاک، بهترین روش گزینش ارقام متحمل به خشکی است (37). تاثیر افزایش فاصله آبیاری در گونه‌های دارویی مختلفی شامل مرزه (5)، بابونه (2)، زیره سبز (3)، شنیلیله (8)، بابونه آلمانی (4 و 17) گزارش شده است. گزارش‌های موجود از اثر تنش خشکی بر گیاه بومادران محدود به بررسی ویژگی‌های جوانه‌زنی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه در شرایط آزمایشگاه و گلخانه است. این پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تنش خشکی باعث کاهش سرعت و درصد جوانه زنی (22) و سطح و وزن برگ بومادران شده (28) و ویژگی‌های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه را به صورت محسوسی تغییر می‌دهد (15، 23 و 34). در این راستا گزارش مدونی مبنی بر تاثیر خشکی بر ویژگی‌های مورفولوژی و زراعی بومادران در شرایط مزرعه یافت نشد. در ارتباط با بومادران Alimardan و همکاران (18) با کاشت 27 جمعیت مختلف A. millefolium در منطقه کرج، و بررسی ویژگیهای مورفولوژیکی نمونه‌ها نشان دادند که تنوع قابل ملاحظه ای بین جمعیت‌های مختلف وجود دارد. تفاوت در ویژگی‌های مورفولوژی جمعیت‌های مختلف گونه‌های بومادران در مطالعات دیگری نیز گزارش شده است (7 و 30). این ویژگی اهمیت بسزایی در برنامه‌های ترویجی، اصلاحی و حفاظت ژنتیکی دارد. زیرا گوناگونی مورفولوژیکی یک گونه، نشانه‌ی سازگاری به رویشگاه‌های مختلف بوده و گونه‌هایی که گوناگونی مورفولوژیکی بیشتری دارند سازگاری قابل ملاحظه‌ای نیز نشان می‌دهند (32).

هدف از انجام این تحقیق بررسی اثر دو فاصله آبیاری بر عملکرد و صفات مرفولوژیکی جمعیتهای مخلتف بومادران گونه‌های A. nobilis L.، A. biberestini L. و
A. filipendula L. است.

مواد و روشها

این تحقیق به صورت یک آزمایش فاکتوریل در مزرعه با دو تیمار جمعیت و فواصل آبیاری در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور واقع در مجتمع تحقیقاتی البرز- کرج (با عرض جغرافیایی 35 درجه و 48 دقیقه شمالی و 51 درجه شرقی، و ارتفاع 1320 متری از سطح دریا) اجرا شد. این منطقه از نظر اقلیمی، نیمه‌خشک محسوب می‌شود. متوسط بارندگی منطقه حدود 245 میلی متر، کمینه دما، 20- درجه سانتی گراد و بیشینه دمای آن، 38 درجه سانتی گراد بود (12).

بذرهای جمعیت‌های وحشی بومادران گونه‌های
A. nobilis، A. biberestiniو A. filipendulaاز بانک ژن منابع طبیعی ایران تحویل گرفته شد (جدول 1). بذر گیاهان در بهمن ماه سال 1391 جهت استقرار بهتر در گلدان کاشته شده و به مدت 45 روز در گلخانه نگهداری شدند. گیاهک جمعیت‌های مختلف در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به زمین اصلی منتقل شدند. فاصله بین ردیف‌های کشت، 50 سانتی‌متر از هم بود و در هر خط کشت 15 گیاهچه با فواصل 30 سانتی‌متر از هم کشت شدند. در طول آزمایش، آبیاری گیاهان به صورت قطره‌ای هفته‌ای یکبار تا استقرار کامل گیاه انجام شد. از تاریخ 15 اردیبهشت ماه تا انتهای آزمایش که عملکرد گیاهان ثبت گردید، تیمار فواصل آبیاری اعمال گردید. در این پژوهش، تیمارهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7، 14 و 21 روز) و جمعیت‌های وحشی بومادران گونه‌های A. nobilis،
A. biberestini و A. filipendula بود که به ترتیب در کرت‌های اصلی و فرعی قرار گرفتند. ولی از آنجایی که در فاصله آبیاری 21 روزه بسیاری از گیاهان مستقر نشدند، فاصله آبیاری 21 روز از آنالیزها حذف گردید و مقایسه‌ها با دو فواصل آبیاری 7 و 14 روزه ادامه یافت. ویژگی‌های مورفولوژی و عملکرد گیاه شامل قطر گیاه (در واحد سانتی‌متر، قطر سایه‌انداز گیاه که بوسیله اندازه‌گیری میانگین قطرکوچک و قطر بزرگ بوته بدست می‌آید)، ارتفاع گیاه (در واحد سانتی‌متر)، تعداد ساقه گل‌دهنده، قطر گل‌آذین اصلی (در واحد سانتی‌متر، بوسیله اندازه‌گیری میانگین قطرکوچک و قطر بزرگ گل اصلی بدست می‌آید)، تعداد گل‌آذین، عملکرد گیاه (گرم در بوته)، درصد ماده خشک (نمونه‌ها در دمای اتاق هواخشک شدند) و زمان گلدهی کامل اندازه‌گیری شد. ملاک هر اندازه‌گیری، ورود 50 درصد گیاهان به آن مرحله بود. اندازه‌گیری‌های مورفولوژیک از 15 بوته در هر کرت انجام شد.

بمنظور نرمال‌بودن و همگنی واریانس داده‌ها بترتیب از آزمون‌های کلموگروف- اسمیرنوف و لون با نرم افزار Spss استفاده شد. برای تجزیه واریانس هر یک از صفتهای مورد مطالعه از طرح آماری کاملا تصادفی استفاده شد. آزمون مقایسه میانگینها به روش آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) با نرم افزار SAS انجام گردید (35). همبستگی بین صفات، تجزیه به مولفه‌های اصلی (PCA) و تجزیه خوشه‌ای به روش ward با استفاده از نرم افزار Minitab 16 محاسبه گردید.

جدول 1 - برخی ویژگیهای جمعیتهای مورد مطالعه

ارتفاع	طول جغرافیایی	عرض جغرافیایی	محل جمع آوری	جمعیت
100	'35 °54	'45 °36	گلستان	18632	A. nobilis
1320	'41 °48	'51 °37	گیلان – تالش	27009
100	'30 °54	'40 °36	گلستان	18442
982	'45 °51	'50 °33	کاشان	11238
1460	'40 °48	'19 °38	گیلان-آستارا	27023
190	'45 °54	'01 °37	گلستان – آق قلا	20221
1808	'50 °52	'04 °36	مازندران-والاشت	16298

618	'56 °55	'46 °37	گلستان-مراوه تپه	16278	A. biberestini
1550	'43 °55	'13 °37	سمنان - شاهرود	17310	A. biberestini

1211	'22 °36	'25 °36	آذربایجان غربی - سردشت	27498	A. filipendula
1520	'44 °45	'44 °36	آذربایجان غربی -مهاباد	18043	A. filipendula

نتایج

گونه Achillea nobilis: نتایج تجزیه واریانس ویژگی‌های زراعی مورد مطالعه در جمعیت‌های مختلف بومادران
A. nobilisنشان داد که عامل جمعیت، نوع آبیاری و اثر متقابل این دو عامل، تاثیر معنی‌داری روی صفت قطر و ارتفاع گیاه، تعداد ساقه گل‌دهنده، قطر، ارتفاع و تعداد گل‌آذین و زمان گل‌دهی کامل داشتند (جدول 2).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بیشترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 7 روزه (11/34 میلی‌متر) و کمترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 14 روزه (34/30 میلی‌متر) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران
A. nobilis حاکی از وجود تفاوت معنی‌دار از نظر قطر گیاه در بین جمعیت‌های مورد مطالعه است. بطوریکه بیشترین قطر گیاه از جمعیت 18632 (89/39 میلی‌متر) و کمترین قطر گیاه از جمعیت 16298 (8/26 میلی‌متر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که نحوه عکس‌العمل جمعیت‌ها به فاصله آبیاری 14 روزه متنوع است بطوریکه قطر گیاه در اثر آبیاری 14 روزه در برخی جمعیت‌ها مانند اکسشن 7009 کاهش نیافت در حالیکه در برخی دیگر مانند 11238 به میزان 27% کاهش یافت و در جمعیت 16298 و 18442 برعکس افزایش یافت (جدول 4).

جدول2 - تجزیه واریانس صفات مختلف در جمعیت‌های مختلف بومادران A. nobilis در فواصل مختلف آبیاری

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	درجه آزادی	منابع تغییرات
2/513**	91/50ns	81/1323ns	84/101**	11/15**	**04/4	**16/180	**29/129	6	جمعیت
43/3**	79/37ns	47/3595*	96/17*	33/3ns	*057/6	**44/429	**90/148	1	فاصله آبیاری
93/367**	09/94ns	29/2252*	39/73**	16/7**	843/0ns	**54/138	**6/52	6	جمعیت × فاصله آبیاری
73/6	23/53	08/715	68/3	63/1	95/0	14/15	857/5		خطا
49/6	97/23	46/26	31/24	48/18	11/34	91/9	51/7		ضریب تغییرات

*، **: معنی‌داری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%؛ ns: عدم معنی‌داری.

جدول 3 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی هفت جمعیت بومادران A. nobilis

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	جمعیت
5/195b	73/29a	13/129a	54/14a	93/7a	17/4a	22/47a	89/39a	18632
5/195a	89/34a	107ba	56/6c	36/8a	84/2bc	55/44ab	21/37a	27009
173f	37/25a	47/94ba	97/11b	23/8a	87/2bc	87/39ab	4/31b	18442
184c	42/33a	97/98ba	2/4d	8/4b	3/2c	133/35cd	2/31b	11238
173g	97/29a	33/99ba	66/6c	68/7a	37/2c	9/40b	7/29bc	27023
182d	24/29a	80b	3d	63/4b	8/1c	32d	36/29c	20221
182e	2865a	6/98ba	33/8c	83/6a	67/3ab	25/35cd	8/26c	16298

مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) دارای اختلاف معنی‌دار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر می‌باشند.

جدول 4 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی هفت جمعیت بومادران A. nobilis در شرایط مختلف آبیاری

زمان گل‌دهی کامل

درصد ماده خشک

عملکرد گیاه

تعداد گل‌آذین

قطر گل‌آذین

تعداد ساقه گل‌دهنده

ارتفاع گیاه

قطر گیاه

تیمار آبیاری (روز)

جمعیت

186c

97/27a

93/125ab

73/3e

53/4cd

6/1bc

6/40abc

36bc

11238

182d

87/38a

72bc

67/4de

07/5bcd

3abc

67/29de

4/26ef

182i

83/25a

121abc

53/15ba

13/9a

8/3ab

63/46ab

2/24f

16298

182h

48/31a

276abc

13/1e

53/4cd

533/3abc

87/23e

4/29efd

173k

56/26a

6/73bc

13/13bc

27/8ab

4/2bc

53/36dc

33/30ecd

18442

173l

18/24a

33/115abc

8/10c

2/8ab

33/3abc

2/43abc

47/32bcd

182g

06/26a

33/144a

13/11bc

67/8a

87/3ab

6/47a

53/44a

18632

209b

39/33a

93/113abc

94/17a

19/7abcd

47/4a

83/46a

25/35bcd

182e

83/26a

33/108abc

47/3e

13/5bcd

13/1c

87/36dbc

47/32bcd

20221

182f

64/31a

67/51c

53/2e

13/4d

47/2abc

13/27e

27/26ef

209a

56/41a

33/111abc

72/8dc

11/7abcd

94/2abc

5/48a

61/37b

27009

182j

22/28a

67/102abc

4/4de

6/9a

73/2abc

6/40abc

8/36b

173m

56/29a

73/87bc

11/4de

59/7abc

61/1bc

57/40abc

6/33bcd

27023

173n

22/31a

93/110abc

2/9c

77/7abc

13/3abc

23/41abc

8/25ef

مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران نشان داد که بیشترین ارتفاع گیاه در جمعیت 27009 (22/47 سانتی‌متر) و کم‌ترین ارتفاع گیاه از جمعیت 20221 (32 سانتی‌متر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش ارتفاع گیاه می‌گردد ولی تنوع واکنش جمعیت‌ها به آبیاری 14 روزه قابل توجه است. بیشترین کاهش ارتفاع گیاه در اکسشن 16298 به میزان 50% مشاهده گردید (جدول 4). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران نشان داد که بیشترین تعداد ساقه گل‌دهنده در جمعیت 18632 (17/4) و کمترین تعداد از جمعیت 20221 (8/1) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که در آبیاری 14 روزه، به جزء یک اکسشن که تعداد گل‌آذین تغییر معنی‌داری نداشت، در سایر جمعیت‌ها تعداد گل‌‌آذین‌ها افزایش یافت. نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران نشان داد که بیشترین قطر گل‌آذین در جمعیت 27009 (36/8 میلی‌متر) و کمترین قطر گل‌آذین از جمعیت 20221 (63/4 میلی‌متر) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه در اکثر جمعیت‌ها باعث کاهش قطر گل‌آذین گردید. مقایسه میانگین‌ها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین تعداد گل‌آذین در گیاه از تیمار آبیاری 7 روزه (55/8) و کمترین تعداد گل‌آذین در تیمار آبیاری 14 روزه (24/7) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران نشان داد که بیشترین تعداد گل‌آذین در جمعیت 18632 (54/14) و کمترین تعداد گل‌آذین از جمعیت 20221 (3) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه در برخی از جمیعت‌ها باعث افزایش تعداد گل‌آذین شده بود و در برخی جمعیت‌ها باعث کاهش تعداد گل‌آذین گردید. مقایسه میانگین‌ها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین عملکرد گیاه از تیمار آبیاری 7 روز (32/110) و کمترین عملکرد گیاه در تیمار آبیاری 14 روزه (82/91) به دست آمد (شکل 1). جدول 4 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش عملکرد گیاه می‌شود. نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین تیمارهای آبیاری نشان داد که بیشترین زمان گلدهی کامل در شرایط آبیاری 7 روزه (9/183 روز) و کمترین زمان گلدهی کامل از فاصله آبیاری 14 روزه (3/183 روز) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین جمعیت‌های مختلف بومادران نشان داد که بیشترین زمان گلدهی کامل در جمعیت 18632 و 27009 (5/195 روز) و کمترین زمان گلدهی کامل از جمعیت 18442 و 27023 (173 روز) به دست آمد (جدول 3). جدول 4 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری تاثیری در زمان گلدهی کامل گیاه نداشت.

تخمین ضرایب همبستگی فنوتیپی بین صفات مورد مطالعه در جدول 5 درج شده است. ضرایب همبستگی صفات مورد بررسی نشان داد که بین ارتفاع بوته با تعداد ساقه‌دهنده؛ قطر گل‌آذین با تعداد ساقه‌دهنده؛ بین تعداد گل‌آذین و تعداد ساقه گل‌دهنده و قطر گل‌آذین رابطه مثبت و معنی‌داری در سطح احتمال 5% و 1% وجود داشت. این موضوع نشان می‌دهد که با افزایش ارتفاع گیاه تعداد ساقه گل‌دهنده افزایش می‌یابد‌ و هرچه تعداد ساقه گل‌دهنده بیشتر باشد سبب ایجاد گل بیشتر نیز می‌شود.

نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نشان دادند که سه مؤلفه اول، 91 درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه می‌نماید (شکل 2). صفت ارتفاع گیاه با ضریب منفی مهمترین نقش را در تبیین مؤلفه اول داشت (جدول 6). در مولفه دوم صفات تعداد ساقه‌دهنده، تعداد گل‌آذین و قطر گل‌آذین با ضرایب منفی از سایر صفات متمایز بودند. صفات قطر گیاه و عملکرد گیاه با ضرایب منفی و درصد ماده خشک با ضریب مثبت در تبیین مؤلفه سوم نقش مهمی‌داشتند. گروه‌بندی جمعیت‌ها با استفاده از دو مولفه اول، جمعیت‌ها را در سه گروه قرار داد (شکل 2). جمعیت‌های گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانی‌تری به گلدهی کامل رسیدند. در حالی‌که جمعیت‌های گروه III، قطر گیاه، قطر گل‌آذین، تعداد ساقه گل‌دهنده و تعداد گل‌آذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند (شکل 3).

جدول 5 - بررسی همبستگی بین صفات مختلف در بومادران A. nobilis

	قطر گیاه	ارتفاع گیاه	تعداد ساقه گل‌دهنده	قطر گل‌آذین	تعداد گل‌آذین	عملکرد گیاه	درصد ماده خشک
ارتفاع گیاه	325/0
تعداد ساقه گل‌دهنده	103/0	*801/0
قطر گل‌آذین	15/0-	458/0	*798/0
تعداد گل‌آذین	308/0-	415/0	**847/0	**843/0
عملکرد گیاه	483/0	649/0	469/0	06/0-	042/0
درصد ماده خشک	26/0	441/0	028/0	114/0-	153/0-	07/0-
زمان گل‌دهی کامل	306/0	613/0	218/0	205/0-	044/0-	361/0	**857/0

*، **: معنی‌داری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%.

جدول 6 - بررسی همبستگی بین صفات مختلف در جمعیت‌های بومادران A. nobilis

مولفه سوم	مولفه دوم	مولفه اول
389/0-	237/0	248/0-	قطر گیاه
001/0	134/0-	437/0-	ارتفاع گیاه
062/0-	422/0-	345/0-	تعداد ساقه گل‌دهنده
118/0	531/0-	122/0-	قطر گل‌آذین
144/0	533/0-	139/0-	تعداد گل‌آذین
579/0-	041/0	347/0-	عملکرد گیاه
594/0	258/0	238/0-	زمان گل‌دهی کامل
346/0	247/0	392/0-	درصد ماده خشک
2877/1	8905/2	9972/3	مقادیر ویژه
143/0	321/0	444/0	درصد واریانس نسبی
908/0	765/0	444/0	درصد واریانس تجمعی

شکل 1 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی (بر محور افقی) گونه‌های مورد بررسی در شرایط آبیاری 7 و 14 روز.

شکل 2 - دیاگرام پراکنش 7 جمعیت بومادران A. nobilis براساس 2 مولفه اصلی اول و دوم میانگین داده‌ها

شکل 3 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی (بر محور افقی) گونه‌ A. nobilis L.، در هر یک از کلاسترهای گروه‌بندی جمعیت‌های بومادران A. nobilis.

گونه Achillea biberestini: نتایج تجزیه واریانس ویژگی‌های زراعی مورد مطالعه در دو جمعیت
A. biberestiniنشان داد که عامل جمعیت بر ارتفاع گیاه، درصد ماده خشک و زمان گلدهی کامل؛ فاصله آبیاری بر قطر و ارتفاع گیاه و تعداد گل‌آذین تاثیر معنی‌داری دارند. اثر متقابل جمعیت و فاصله آبیاری بر روی هیچ یک از صفات اثر معنی‌داری نداشتند (جدول 7).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین دو فاصله آبیاری نشان داد که بیشترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 7 روزه (67/33 میلی‌متر) و کمترین قطر گیاه در فاصله آبیاری 14 روزه (83/28 میلی‌متر) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین دو جمعیت
A. biberestiniحاکی از عدم وجود تفاوت معنی‌دار از نظر قطر گیاه در میان دو جمعیت مورد مطالعه است (جدول 8). جدول 9 نشان می‌دهد که نحوه عکس‌العمل دو جمعیت به فاصله آبیاری 14 روزه متفاوت است. بطوریکه قطر گیاه در اثر آبیاری 14 روزه در جمعیت 16278، 33 درصد کاهش یافت در حالیکه در جمعیت 17310 کاهش معنی‌داری مشاهده نشد. مقایسه میانگین‌ها بین دو جمعیت A. biberestini نشان داد که ارتفاع گیاه در جمعیت 16278 (79/30 سانتی‌متر) 20 درصد بیش از جمعیت 17310 (31/24 سانتی‌متر) بود (جدول 8). جدول 9 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه عموماً باعث کاهش ارتفاع گیاه می‌گردد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین دو جمعیت مختلف بومادران نشان داد که افزایش فاصله آبیاری، باعث تغییرمعنی‌داری در تعداد ساقه گلدهنده و قطر گل‌آذین نمی‌شود (شکل 1 و جداول 8 و 9). مقایسه میانگین‌ها بین دو نوع آبیاری نشان داد که بالاترین تعداد گل‌آذین از تیمار آبیاری 14 روز (75/9) و کمترین تعداد گل‌آذین در تیمار آبیاری 7 روز (50/4) به دست آمد (شکل 1). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌های تعداد گل‌آذین، تفاوتی میان دو جمعیت A. biberestiniنشان نداد (جدول 8). جدول 9 نشان می‌دهد که فاصله آبیاری 14 روزه باعث افزایش تعداد گل‌آذین در هر دو جمعیت شده است. مقایسه میانگین‌ها بین دو نوع آبیاری نشان داد که عملکرد گیاه از تیمار آبیاری 7 روز (95/102) بیش از عملکرد گیاه در فاصله آبیاری 14 روز (00/82) است (شکل 1). جدول 9 نیز اثر کاهشی فاصله آبیاری 14 روزه در عملکرد هر یک از دو جمعیت را نشان می‌دهد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین تیمارهای آبیاری نشان داد که هر چند دو جمعیت در زمان‌های متفاوتی به گلدهی کامل می‌رسند ولی این صفت تحت تأثیر تیماری فاصله آبیاری قرار نمی‌گیرد (شکل 1 و جداول 8 و 9).

گونه Achillea filipendula : نتایج تجزیه واریانس ویژگی‌های زراعی مورد مطالعه در جمعیت‌های مختلف بومادران A. filipendulaنشان داد که عامل جمعیت بر بر روی هیچ یک از صفات اثر معنی‌داری نداشت. نوع آبیاری و اثر متقابل جمعیت و نوع آبیاری صرفاً بر تعداد ساقه گل‌دهنده تأثیر معنی‌داری دارند (جدول 10).

نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ صفات دو جمعیت مورد مطالعه در دو تیمار آبیاری نشان داد که صفات قطر و ارتفاع گیاه، قطر و تعداد گل‌آذین، عملکرد گیاه و زمان گلدهی کامل، نه تنها بین دو جمعیت بلکه بین دو نوع آبیاری نیز تفاوت معنی‌داری نداشتند (شکل 1 و جدول 11 و 12). نتایج حاصل از مقایسه میانگین‌ها بین دو جمعیت مختلف بومادران نشان داد که افزایش فاصله آبیاری، باعث افزایش معنی‌داری در تعداد ساقه گل‌دهنده گیاه می‌شود (شکل 1 و جدول 11 و 12).

جدول 7 - تجزیه واریانس جمعیت‌های مختلف گونه A. biberestini در فواصل مختلف آبیاری

درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	درجه آزادی	منابع تغییرات
396/27*	605/417ns	210/1ns	77/4ns	481/4ns	67/125**	12/1ns	1	جمعیت
292/10ns	805/877ns	654/75**	05/0ns	925/0ns	02/63*	08/70**	1	فاصله آبیاری
051/1ns	005/2106ns	510/45*	49/0ns	925/0ns	002/7ns	01/46*	1	جمعیت × فاصله آبیاری
14/2	21/582	23/5	78/1	31/1	19/11	16/7		خطا
64/5	09/26	21/33	35/20	81/29	15/12	57/8		ضریب تغییرات

*، **: به ترتیب معنی‌داری در سطح احتمال پنج و یک درصد؛ ns: عدم معنی‌داری.

جدول 8 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. biberestini

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	جمعیت
0/173a	8/27a	70/99a	15/6a	93/5a	22/3a	78/30a	56/31a	16278
0/165b	1/24b	25/85a	5/7a	19/7a	44/4a	31/24b	94/30a	17310

مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون دانک آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) دارای اختلاف معنی‌دار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر می‌باشند.

جدول 9 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. biberestini در شرایط مختلف آبیاری

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	تیمار آبیاری (روز)	جمعیت
00/173a	30/29a	40/126a	44/3cb	19/6a	67/2a	83/33a	44/35a	7		16278
00/173a	31/26a	00/73a	21/10a	67/5a	78/3a	72/27ab	67/27b	14
00/165b	88/24a	50/79a	56/5b	05/7a	44/4a	83/25ba	89/31b	7		17310
00/165b	33/23a	00/91a	44/9a	33/7a	44/4a	78/22b	00/30b	14

مقادیر دارای حروف متفاوت براساس آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) دارای اختلاف معنی‌دار (در سطوح احتمال 5%) در صفت مورد نظر

می‌باشند.

جدول 10 - تجزیه واریانس صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula در فواصل مختلف آبیاری

درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	درجه آزادی	منابع تغییرات
006/15ns	351/733ns	882/12ns	020/0ns	005/0ns	083/30ns	023/0ns	1	جمعیت
588/36ns	018/3440ns	640/10ns	322/0ns	534/0*	717/0ns	013/9ns	1	فاصله آبیاری
336/37ns	206/291ns	0045/0ns	077/0ns	253/2**	083/4ns	717/0ns	1	جمعیت × فاصله آبیاری
86/6	72/1445	07/3	48/0	82/32	04/8	04/8		خطا
97/8	24/28	62/46	57/11	29/11	67/7	67/7		ضریب تغییرات

*، **: معنی‌داری در سطح احتمال به ترتیب 5% و 1%؛ ns: عدم معنی داری.

جدول 11 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	جمعیت
00/209a	51/27a	1/128a	79/4a	97/5a	92/1a	89/51a	00/37a	27498
00/209a	62/30a	7/140a	72/2a	05/6a	97/1a	73/48a	91/36a	18043

جدول 12 - مقایسه میانگین صفات مورد بررسی دو جمعیت بومادران گونه A. filipendula در شرایط مختلف آبیاری

زمان گل‌دهی کامل	درصد ماده خشک	عملکرد گیاه	تعداد گل‌آذین	قطر گل‌آذین	تعداد ساقه گل‌دهنده	ارتفاع گیاه	قطر گیاه	تیمار آبیاری (روز)	جمعیت
a209	a64/30	a8/152	a64/3	a13/6	bc74/1	a067/49	a53/37	7		18043
a209	a6/30	a33/127	a8/1	a97/5	ab19/2	a389/48	a29/36	14
a209	a53/24	a67/146	a76/5	a21/6	a57/2	a067/51	a11/38	7		27498
a209	a97/31	a3/100	a83/3	a72/5	c28/1	a722/52	a89/35	14

بحث

بررسی اثرات دو فاصله آبیاری بر صفات اگرونومیک جمعیت‌های وحشی بومادران گونه‌هایAchillea nobilis، A. biberestini و A. filipendula حاکی از تفاوت در پاسخ گونه‌ها و جمعیت‌های مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری است. بررسی وضعیت رشد گیاهان دارویی در شرایط مختلف آبیاری و تنش خشکی می‌تواند راهنمای کشت گیاهان مقاوم در مناطق خشک یا کم‌آب باشد (19). Sharifi Ashoorabadi و همکاران (14 و 16) مقدار خالص آب آبیاری مورد نیاز در دوره رشد اقتصادی گیاه بومادران را معادل 7/149 میلی متر برآورد کرده و اظهار داشتند که امکان کشت دیم این گیاه در مناطق مساعد کشور وجود دارد. بررسی رویشگاه‌های طبیعی گیاه دارویی بومادران در استان تهران و مدلسازی رشد آن در اکوسیستم‌های زراعی نشان داد که اگرچه در تعدادی از رویشگاه‌های طبیعی استان تهران، حضور بومادران گل سفید (A. millefolium) به صورت دیم قابل مشاهده بود ولی در یک سیستم زراعی شبیه سازی شده در منطقه کرج که محل انجام پژوهش حاضر می‌باشد، امکان استقرار طولانی مدت این گونه به صورت دیم فراهم نشد (13). نتایج این پژوهش نیز نشان داد که فاصله آبیاری طولانی تر از 14 روز در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونه‌های A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula امکان پذیر نمی‌باشد.

مقایسه هفت نمونه بذری مختلف از گونه A. nobilis تحت دو فاصله آبیاری 7 و 14 روزه حاکی از اثر معنی دار (≤ 001/0) تنش فاصله آبیاری بر بیشتر صفات گیاهان شامل قطر و ارتفاع گیاه، تعداد ساقه گل‌دهنده، تعداد گل‌آذین، عملکرد گیاه و زمان گل‌دهی کامل است. گروه‌بندی جمعیت‌های A. nobilis با استفاده از دو مولفه اصلی اول، جمعیت‌ها را در سه گروه قرار داد. جمعیت‌های گروه I، ارتفاع و عملکرد گیاه بیشتری داشته و در زمان طولانی‌تری به گلدهی کامل رسیدند. درحالی‌که جمعیت‌های گروه III، قطر گیاه، قطر گل‌آذین، تعداد ساقه گل‌دهنده و تعداد گل‌آذین بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل رسیدند که نشان‌دهنده کارایی بالای جمعیت‌های گروه III در شرایط نیمه خشک می‌باشد.برخلاف جمعیت‌های گونه A. nobilis فواصل آبیاری 7 و 14 روزه تأثیر متفاوتی بر ویژگی‌های مورد بررسی جمعیت‌های دو گونه دیگر داشت. بطوریکه فواصل آبیاری 7 و 14 روزه فقط بر قطر، ارتفاع و تعداد گل‌آذین‌های گیاهان دو نمونه بذری A. biberestini؛ و بر تعداد ساقه‌گل‌دهنده و درصد ماده خشک گیاهان دو جمعیت A. filipendula تأثیر معنی‌داری داشته است. تفاوت در تأثیر فاصله آبیاری 14 روزه بر صفات موفولوژیکی جمعیت‌ها و گونه‌های مورد مطالعه ناشی از تفاوت در تحمل تنش فاصله آبیاری 14 روزه بوده است. تنوع واکنش به کم آبی در قطر و ارتفاع گیاه جمعیت‌های مورد مطالعه گونه‌های A. biberestiniو A. nobilis محسوس بود. عدم کاهش قطرگیاه جمعیت 27009 و ارتفاع گیاه جمعیت 18632 در جمعیت‌های مورد مطالعه گونه A. nobilis و نیز عدم کاهش قطر گیاه جمعیت 17310 گونه A. biberestini نشان دهنده وجود تنوع در تحمل به تنش کم آبی در میان جمعیت‌های مختلف یک گونه است. Nilson و همکاران (31) اظهار نموده است که با افزایش تنش رطوبتی گیاهان کوتاهتری تولید می شود. Nabati و Rezvani Moghadam (21) نیز گزارش کرده است که با افزایش تنش خشکی ارتفاع گیاه کاهش می‌یابد در واقع کاهش پتانسیل آب بافت‌های مریستمی در طول روز موجب نقصان پتانسیل فشاری به حدی کمتر از میزان لازم برای بزرگ شدن سلول‌ها می گردد.در دو جمعیت گونه A. filipendula کم آبی تاثیری بر قطر و ارتفاع گیاه نداشت.

نتایج نشان دادند که تأثیر دو فاصله آبیاری بر ویژگی‌های مرتبط با عملکرد گل (تعداد ساقه گل‌دهنده و تعداد و قطر گل‌آذین) گونه‌های A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula متفاوت است. در گونه A. nobilis مشاهده شد که ویژگی‌های مرتبط با عملکرد گل نه تنها تحت تاثیر فاصله آبیاری قرار می‌گیرد بلکه منشاء جمعیت نیز عامل مهمی‌در نحوه واکنش بومادران به تنش کم‌آبی است (7). بطوریکه فاصله آبیاری 14 روز، اگرچه عموماً باعث افزایش تعداد ساقه گل‌دهنده و تعداد گل‌آذین می‌شود، ولی در برخی جمعیت‌ها نیز هیچ تغییری ایجاد نمی‌کند و یا بالعکس تأثیر منفی دارد. در گونه A. biberestini برخلاف تعداد ساقه گل‌دهنده و قطر گل‌آذین، تعداد گل‌آذین تحت تاثیر کم آبی قرار گرفتند در حالی که در گونه A. filipendula. فقط تعداد ساقه گل‌دهنده متاثر از کم آبی بود. Mirshekari و همکاران (20) نیز با بررسی فاصله آبیاری بر روی بابونه نشان دادند که اگرچه افزایش فواصل آبیاری از 6 به 12 روز بر تعداد گل در هر بوته اثر مثبت دارد ولی بیشترین عملکرد گل مربوط به فاصله آبیاری 6 روز است. مطالعات Heidari و Minaie (24) نیز نشان دادند تنش خشکی تاثیر معنی‌داری بر عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، تعداد شاخه‌های جانبی و عملکرد سرشاخه در گیاه گل‌گاوزبان دارد. بر اساس تحقیقات این پژوهش‌گران، اعمال تنش خشکی تا سطح 70 درصد ظرفیت مزرعه سبب افزایش اجزای عملکرد می‌شود درحالی که با بالا رفتن سطح تنش و رسیدن به 50% ظرفیت مزرعه، از مقدار عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، تعداد شاخه‌های جانبی و عملکرد سرشاخه کاسته می‌شود. نتایج مشابهی در بررسی اثر تنش روی گیاه نخود و آنیسون بدست آمد (11 و 9). درحالی که طبق گزارش Ahmadian و همکاران (3)، اعمال تنش خشکی تا سطح 70% ظرفیت مزرعه سبب افزایش قطر گل و کاهش تعداد گل در بوته بابونه می‌گردد. Lebaschy و همکاران (19) و شریفی عاشورآبادی و همکاران (15) گزارش نمودند که هر گونه تنشی باعث کاهش عملکرد بومادران و گل‌راعی می‌گردد.

علی رغم اینکه عملکرد گیاه نیز تحت تاثیر تیمار کم آبیاری قرار می‌گیرد، ولی عدم تغییر وزن خشک نمونه نشان می‌دهد که میزان کم آبی در حدی بوده که گیاه قدرت تحمل آن را داشته است. سالم بودن غشای سلول و پروتئین‌ها با آبگیری ارتباط نزدیک دارد بطوریکه در محیط‌های دارای کمبود نسبی آب، پروتئین‌های سلولی و ساختاری ممکن است خسارت‌های جزیی ناشی از عدم تأمین آب کافی را تحمل کنند (25). خسارت ناشی از تنش خشکی احتمالاً به اثرات زیان‌آور آبگیری پروتوپلاسم و افزایش غلظت مایع پروتوپلاسمی‌و در نتیجه چروکیدگی و پلاسمولیز آن مربوط می‌شود که ممکن است تأثیرات ساختاری و متابولیکی شدیدی را بر روی سلول به دنبال داشته باشد (1 و 25).

نتیجه‌گیری

نتایج این آزمایش نشان داد که تنش اعمال شده برای بررسی آستانه مقاومت به خشکی گونه‌های بومادران A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula در حدی بود که نهایت پتانسیل مقاومت به خشکی هر سه گونه را مشخص کرد. براساس این نتایج، فاصله آبیاری طولانی تر از 14 روز در شرایط جغرافیایی مشابه با کرج برای گونه‌های A. nobilis، A. biberestini و A. filipendula توصیه نمی‌شود. تفاوت در پاسخ گونه‌ها و جمعیت‌های مختلف بومادران نسبت به فواصل آبیاری 7 و 14 روز، حاکی از پتانسیل این گیاه در برنامه‌های اصلاحی است. گروه‌بندی جمعیت‌های بومادران گونه A. nobilis در انواعی که عملکرد سرشاخه بیشتری داشته و در زمان طولانی‌تری به گلدهی کامل می‌رسند و یا عملکرد گل بیشتری داشته و در زمان کوتاهتری به گلدهی کامل می‌رسند، بسیار حایز اهمیت بود. نتایج به روشنی نشان دادند که از میان سه گونه مورد مطالعه، درگونه A. filipendula کم آبی تاثیر کمتری بر ویژگی‌های مورفولوژی گیاه داشت. این نتایج نوید دهنده پتانسیل تولید مطلوب جمعیت‌های بومادران سازگار در شرایط خشک و نیمه خشک می‌باشد. آزمایشات تکمیلی برای شناسایی و مقایسه کمی‌و کیفی اسانس در شرایط کم آبی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در خصوص تولید گیاه دارویی بومادران در مناطقی که شرایط رطوبتی برای تولید سایر محصولات کشاورزی فراهم نیست را در اختیار قرار دهد.

References

1- احمدی، ع. و بیکر، د. 1379. عوامل روزنه ای و غیر روزنه ای محدود کننده فتوسنتز در گندم در شرایط تنش خشکی. نشریه علوم کشاورزی ایران، دوره 31، ص 813-825.

2- احمدیان، ا.، قنبری، ا.، سیاه‌سر، ب.، حیدری، ب.، رمرودی، م. و موسوی‌نیک، س.م. 1389. اثر بقایای کود شدیمیایی، دامی و کمپوست بر عملکرد، اجزای عملکرد، برخی خصوصیات فیزیولوژیک و میزان اسانس بابونه تحت شرایط تنش خشکی. نشریه پژوهش‌های زراعی ایران، دوره 88، ص 676-668.

3- احمدیان، ا.، قنبری، ا.، گلوی، م. 1388. اثر متقابل تنش خشکی و کود دامی بر اجزای عملکرد، میزان اسانس و ترکیبات شیمیایی آن در زیره سبز(Cuminum cyminum). نشریه علوم گیاهان زراعی ایران، دوره 40، ص 180-173.

4- افضلی، س.ف.، شریعتمداری، ح.، حاج‌عباسی، م.ع. و معطر، ف. 1386. تأثیر تنش‌های شوری و خشکی بر عملکرد گل و میزان فلاونول گلیکوزیدها در گیاه بابونه آلمانی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 23، ص 39-28.

5- آقایی‌نوروزلو، ی.، میرجلیلی، م.ح.، ناظری، و. و مشرفی‌عراقی، ع. 1393. بررسی برخی خصوصیات بوم‌شناختی، ریخت‌شناسی و میزان اسانس چای کوهی (Stachys lavandulifolia Vahl.) در چهار استان کشور. فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره30، ص 985-998.

6- امید بیگی، ر.، 1390. تولید و فرآوری گیاهان دارویی (جلد 2). انتشارات به نشر، 438 صفحه.

7- ایزدپناه، م.، سیدیان، س.ا. و صالحی شانجانی، پ. 1395. بررسی تنوع ریخت شناسی جمعیت‌های دو گونه بومادران ایران (Achillea nobilis L. و Achillea aleppica). نشریه پژوهش‌های گیاهی، دوره 29، ص 735-747.

8- برادران، ر.، شخمگر، م.، موسوی، غ.ر. و آرزمجو، ا. 1392. بررسی اثرات دور آبیاری و نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه شنبلیله (Trigonella foenum-graecum L.). نشریه علوم باغبانی، دوره 27، ص 295-300.

9- حیدری، ن. پوریوسف، م. توکلی، ا. 1393. تاثیر تنش خشکی بر فتوسنتز، پارامترهای وابسته به آن و محتوای نسبی آب گیاه آنیسون (Pimpinella anisum L.). نشریه پژوهشهای گیاهی، دوره 27، ص 839-829.

10- خزاعی، ح.ر. و کافی، م. 1382. تاثیر خشکی بر رشد ریشه و توزیع ماده خشک بین ریشه و بخش هوایی در ارقام مقاوم و حساس گندم. نشریه پژوهش‌های زراعی ایران، دوره 1، ص 33-41.

11- رضوانی مقدم، م. و صادقی ثمرجان، ر. 1378. بررسی اثر تاریخ‌های مختلف کاشت و رژیم‌های مختلف آبیاری بر خصوصیات مورفولوژیک و عملکرد نخود (Cicer arietinum L.) رقم ۳۲۷۹ ILC در شرایط آب و هوایی نیشابور. نشریه پژوهش‌های زراعی ایران، دوره 6، ص 315-325.

12- شریفی عاشور آبادی، ا. 1388. بررسی کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی رازیانه. گزارش فنی انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، 113 صفحه.

13- شریفی عاشور آبادی، ا. 1392. برﺳـﻲ روﻳﺸـﮕﺎﻫﻬﺎی ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑﻮﻣﺎدران در اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان و ﻣﺪﻟﺴﺎزی رﺷﺪ آن در اکوسیستم‌های کشاورزی، گزارش فنی انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، 67 صفحه.

14- شریفی عاشورآبادی، ا.، روحی‌پور، ح.، عصاره، م.ح.، لباسچی، م.ح.، عباس‌زاده، ب.، نادری، ب. و رضایی سرخوش، م. 1391. تعیین نیاز آبی گیاه دارویی بومادران (Achillea millefolium L.) با استفاده از لایسیمتر. فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 28، ص 484-492.

15- شریفی عاشورآبادی، ا.، لباسچی، م.ح.، متین، ا.، نادری، ب.، رضایی، م.، گلی‌پور، م.، علیزاده انارکی، ک. و الهوردی ممقانی، ب. 1388. تأثیر آبیاری و کشت دیم بر شاخص‌های فیزیولوژیک رشد بومادران (Achillea millefolium L.) در منطقه کرج، فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 25، ص 347-363.

16- شریفی عاشورآبادی، ا.، لباسچی، م.ح.، نادری، ب. و الهوردی ممقانی، ب. 1388. بررسی تاثیر کمبود آب بر عملکرد و درصد اسانس گیاه دارویی بومادران (Achillea millefolium L.). نشریه علوم محیطی، دوره 7، ص 193-204.

17- عزیزی، م.، رضوانی، ف.، خیاط، م.ح.، لکزیان، ا. و نعمتی، ح. 1387. بررسی تأثیر سطوح متفاوت ورمی‌کمپوست و آبیاری برخصوصیات مورفولوژیکی و میزان اسانس بابونه آلمانی رقم گورال. فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 24، ص 93 - 82.

18- علیمردان، ا.، صالحی شانجانی، پ.، جعفری، ع.ا.، طبایی عقدایی، س.ر. 1394. بررسی عملکرد و صفات مورفولوژیکی جمعیت‌های مختلف بومادران ایران گونه‌های A. bieberestini و Ahillea millefolium. فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 30، ص. 661-675.

19- لباسچی، م.ح.، شریفی عاشورآبادی، ا. و مظاهری، د. 1382. اثرات تنش خشکی بر تغییرات هیپریسین گل راعی. نشریه پژوهش و سازندگی، دوره 16، ص 44-51.

20- میرشکاری، ب.، دربندی، ص. و اجلالی، ل. 1386. اثرات فواصل آبیاری، مقدار و تقسیط کود نیتروژن بر اسانس بابونه آلمانی. نشریه علوم زراعی ایران، دوره 9، ص 156-142.

21- نباتی، ج. و رضوانی مقدم، پ. 1389. بررسی اثر فواصل آبیاری بر ویژگی‌های مورفولوژیکی ارزن و سورگوم و ذرت علوفه ای. نشریه علوم گیاهان زراعی ایران، دوره 41، ص 179-186.

22- Ghani, A., Tehranifar, A., Shooshtarian, S. and Boghrati, M. 2011. Comparative study of ornamental potential of six Achillea species from Iran. South Western J. of Horticulture, Biology and Environment. 2:139-155.

23- Gharibi, S., Tabatabaei, B.E., Saeidi, G. and Goli, S.A. 2016. Effect of Drought Stress on Total Phenolic, Lipid Peroxidation, and Antioxidant Activity of Achillea Species. Applied biochemistry and biotechnology J. 178:796-809.

24- Heidari, M. and Minaie, A. 2014. Effects of drought stress and humic acid application on quantative yield and content of macro-elements in medical plant Borage (Borago officinalis L.). Plant publication Research J. 21:147-161.

25- Hopkins, W.J. 1995. Introduction to Plant Physiology. Kluwer Academic Publisher, Dordrecht, Netherland.

26- Imtiyaz Ali, S., Gopalakrishnan B. and Venkatesalu V. 2017. Pharmacognosy, Phytochemistry and Pharmacological Properties of Achillea millefolium L. Phytotherapy Research J. DOI: 10.1002/ptr.5840.

27- Issabeagloo, E., Taghizadieh, M. and Abri, B. 2012. Antimicrobial effects of yarrow (Achillea millefolium) essential oils against Staphylococcus species. African J. of Pharmacy and Pharmacology. 6:2895-2899.

28- Khalil, S.K., Hilaire, R.S., Khan, A., Rehman, A. and Mexal, J.G. 2011. Growth and physiology of yarrow species Achillea millefolium cv. Cerise Queen and Achillea filipendulina cv. Parker Gold at optimum and limited moisture. Australian Journal of Crop Science. 5: 1698-1706.

29- Mohammadhosseini M., Sarker S.D. and Akbarzadeh, A. 2017. Chemical composition of the essential oils and extracts of Achillea species and their biological activities. Ethnopharmaco-logy J. 199:257-315.

30- Mottaghi, M., Salehi Shanjani, p., Jafari, A.A., Mirza, M. and Bihamta, M.R. 2015. Interspecific genetic diversity of Iranian Achillea species based on morphological traits and total protein profiling. Biodiversity and Environmental Sciences J. 6:125-135.

31- Neilson, D.C. and Nelson, N.O. 1998. Black bean sensitivity to water stress at various growth stages. Crop Science J. 28:422-427.

32- Pang, G.C. and Jiang, D.M. 1995. Population genetic diversity and data analysis. Scientia Silvae Sinicae J. 31:543–550.

33- Saeidnia, S., Gohari, A.R., Mokhber-Dezfuli, N. and Kiuchi, F. 2011. A review on phytochemistry and medicinal properties of the genus Achillea. Daru J. 19:173–186.

34- Salehi Shanjani, P., Izadpanah, M. and Mohamadpour, M.R. 2014. Effects of Water Stress on Germination of Yarrow Populations (Achillea spp.) From Different Bioclimatic Zones in Iran. Plant Breeding and Seed Science J. 68:39–54.

35- SAS Institute Inc. 1999. SAS/STAT, Version 9, Cary, NC 27513, USA.

36- Si, X.T., Zhang, M.L., Shi, Q.W. and Kiyota, H. 2006. Chemical Constituents of the Plants in the Genus Achillea. Chemistry and Biodiversity J. 3:1163–1180.

37- Siddique, B.M.R., Hamid, A. and Islam, M. S. 2000. Drought stress effect on water relation of wheat. Botanical Bulletin of Academia Sinica. 41:35-39.

38- Zengin, G., Aktumsek, A., Ceylan, R., Uysal, S., Mocan, A., Guler, G.O., Mahomoodally, M.F., Glamočlija, J., Ćirić, A. and Soković, M. 2017. Shedding light on the biological and chemical fingerprints of three Achillea species (A. biebersteinii, A. millefolium and A. teretifolia). Food and function J. 8:1152-1165.

Journal of Plant Research
(Iranian Journal of Biology)

Volume 32, Issue 3
July 2019
Pages 596-609

Files

History

Receive Date: 28 June 2017
Revise Date: 21 February 2018
Accept Date: 19 June 2018

How to cite

Statistics

Article View: 2,435
PDF Download: 504

Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology)

Study of morphological charecteristics of different Achillea nobilis, A. biberestini and A. filipendula populations at two irrigation intervals

Volume 32, Issue 3July 2019Pages 596-609

Volume 32, Issue 3
July 2019
Pages 596-609