Document Type : Research Paper
Abstract
Damask Rose (Rosa damascene Mill.) is one of the most important aromatic roses that used in perfume, essence and medicinal products. This study was conducted to survey the effects of the plant growth regulators on proliferation and rooting capability of Damask rose. The collected samples were disinfected using 10% concentrations of sodium hypochlorite for 15 minute and 70% Alcohol. The treatments which used in this study were two kinds of cytokinin hormones (BA and BAP) in three concentrations (0, 0.5 and 1) for establishment stage and four concentrations of same hormones (0, 1, 2 and 3) for Proliferation stage and auxin hormone IBA in three concentrations (0, 0.5 and 1) for rooting stage. All of the samples were cultured in modified MS media with three replications, in a way that every replication included 3 explants that were based on randomized complete design (CRD). Results of data analysis showed that the highest establishment percentage was 88/89 percent which obtained at 0.5 mg/li BA and the lowest establishment percentage was 20 percent which obtained at 0.0 mg/li BAP. The mean comparison showed that the highest proliferation (3.83) and length of branch (5.34 cm) were achieved at 3 mg (BA), and the lowest proliferation percentage and length of branch were seen, respectively (1.96) at non hormone treatments. The highest rooting percentage was 85% that obtained in 1/2 MS medium containing 0.5 mg/li (IBA) and the lowest rooting percentage (%36) was seen at non hormone treatment.
Keywords
Main Subjects
بررسی تاثیر تنظیم کنندههای رشد گیاهی بر روی شاخهزایی و ریشهزاییگلمحمدی Rosa damascena Mill.)) بومی آذربایجان شرقیدر شرایط درون شیشهای
صالح امیری1، رضا محمدی1*، محمد رضا طالبی2 و رامین اکبری3
1 ایران، تبریز، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی شمالغرب و غرب
2 ایران، تبریز، دانشگاه تبریز، دانشکده کشاورزی، گروه گیاهان زینتی
3 ایران، اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده کشاورزی، گروه بیوتکنولوژی کشاورزی
تاریخ دریافت: 3/12/94 تاریخ پذیرش: 13/4/96
چکیده
گلمحمدی (Rosa damascena Mill.) یکی از مهمترین رزهای معطر است که به منظور تولید گلاب، اسانس و مصارف دارویی کشت میگردد. این پژوهش به منظور بررسی اثر تنظیم کنندههای رشد گیاهی بر روی قدرت شاخهزایی، ریشهزایی گل محمدی و سازگاری آن در شرایط گلخانه انجام شد. به منظور سترونسازی ریزنمونهها از هیپوکلریت سدیم 10 درصد به مدت 15 دقیقه و الکل 70 درصد استفاده گردید. تیمارهای استقرار شامل هورمونهای سایتوکنین BA و BAP در سه سطح (0، 5/0 و 1)، تیمارهای شاخهزایی شامل BAP و BA در چهار سطح (0، 1، 2 و 3) و تیمارهای ریشهزایی با هورمونIBA در سه سطح (0، 5/0 و 1) میلیگرم در لیتر مورد بررسی قرار گرفتند. کلیه تیمارها در محیط کشت MS در سه تکرار و هر تکرار با سه ریزنمونه در قالب طرح کاملا تصادفی کشت گردید. تجزیه دادهها نشان داد که بیشترین میزان استقرار 89/88 درصد در تیمار 5/0 میلیگرم در لیتر BA و کمترین میزان استقرار 25 درصد در تیمار صفر BAP حاصل شد. مقایسه میانگین دادهها نشان داد که بیشترین ضریب شاخهزایی 83/3، بیشترین طول شاخه 34/5 سانتیمتر در تیمار حاوی 3 میلیگرم در لیتر BA و کمترین ضریب شاخهزایی 00/1 و رشد طولی 97/1 سانتیمتر در تیمار بدون هورمون حاصل شد. بیشترین مقدار ریشه زایی 85 درصد در محیط کشت MS2/1 حاوی 5/0 میلیگرم در لیتر IBA به دستآمد و کمترین میزان ریشهزایی 36 درصد بود که در محیط کشت MS2/1 بدون هورمون حاصل شد.
واژه های کلیدی: گلمحمدی، کشت تک جوانه، شاخهزایی، ریشهزایی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09133019328 ، پست الکترونیکی: r.mohammadi@abrii.ac.ir
مقدمه
گلمحمدی (Rosa damascena Mill.) یکی از مهمترین گیاهان دارویی و معطر ایران از لحاظ اقتصادی است. اسانس، گلاب و گل خشک از محصولاتی است که علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر میگردد. اسانس حاصل از آن دارای خاصیت تقویت اعصاب است که برای درمان افسردگی و اضطراب به کار میرود. عصاره محلول در آب و متانول اسانس گل محمدی داری فعالیت ضد ویروس HIV است و از فعالیت پروتئازهای ویروسی جلوگیری میکند (13، 20). این گونه از سالیان دور در مناطق مختلف کشور کشت و کار میشود و از ایران به عنوان منشا این گیاه یاد شده است (8). روشهای سنتی تکثیر گلمحمدی شامل پاجوش، قلمه و پیوند است که این روشها علاوه بر زمان بر بودن با مشکلاتی نظیر محدودیت پایه مادری و عدم تشکیل ریشههای نابجا در قلمهها همراه است. از این رو استفاده از روشهای کشت بافت جایگزین مناسبی برای تکثیر ژنوتیپهای برتر گلمحمدی میباشد (5). تولید انبوه در زمان کوتاه (در تمام فصول)، حذف عوامل بیماریزا و تهیهی منابع عاری از بیماری، دستکاریهای ژنتیکی مفید و تکثیر گونههای عام پسند و ریز قلمههای ریشهدار شده در گونههای زینتی چوبی از مزایای تکنیک کشت بافت میباشد. از مزایای دیگر این تکنیک، یکسان و استاندارد بودن اسانسهای تهیه شده از گلمحمدی تولید شده در شرایط درون شیشهای است که در بازارهای جهانی از اهمیت بسزایی برخوردار است (2). بررسیها نشان داد که منابع مختلف نور (نور سفید فلورسنت و اشعه فعال فتوسنتزی) و عامل ژلی (آگار یا فیتاژل) بر روی شاخهزایی و رشد نو شاخههای گلمحمدی اثرات متفاوتی داشتند. شاخهزایی در محیط کشت حاوی فیتاژل و تحت اشعه فعال فتوسنتزی بهتر صورت گرفت. ریشهزایی ریز قلمهها در محیط کشت حاوی آگار و اشعه فعال فتوسنتزی افزایش یافت و تعداد ریشهها در محیط کشت حاوی آگار بیشتر از محیط کشت حاوی فیتاژل است (17). BA در مقایسه باKin و 2iP سبب شاخهزایی بالاتری در ریزازدیادی گلسرخ میشود (9). در مطالعه دیگری بهترین شاخهزایی گلمحمدی را در محیط کشت مایع MS با تیمار هورمونی یک تا دو میلی گرم در لیتر BAP، 1 میلی گرم در لیتر GA3 و 1/0 میلی گرم در لیتر NAA برای رقم آذران و همین تیمار هورمونی بدون NAA را برای رقم قمصر به دست آمد (7). با توجه به مشاهدات Jabbarzadeh و Khosh-Khui (2005) نشان داده شد که غلظت 5/2 تا 3 میلی گرم در لیتر BAP همراه با 1/0 میلی گرم در لیتر IBA مناسبترین ترکیب هورمونی برای شاخهزایی میباشد (11). Nikbakht و همکاران (2005) در بررسی ریزازدیادی گلمحمدی ارقام آذران و قمصر نشان دادند که بهترین تیمار از نظر شاخهزایی، میزان تکثیر، وضیعت ظاهری و رنگ برگ، یک تا دو میلی گرم در لیتر BA، 1/0 میلی گرم در لیترGA3 و 0 تا 1/0 میلی گرم در لیتر NAA برای رقم آذران و یک تا دو میلی گرم در لیتر BA، 1/0 میلی گرم در لیتر GA3 بدون NAA برای رقم قمصر میباشد (21). قمری زارع و همکاران (2006) در پژوهش کشت درون شیشهای گلمحمدی ژنوتیپهای استانهای آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی در تیمار حاوی هورمونهای BAP و Kin به این نتیجه رسیدند که در ژنوتیپ آذربایجان غربی بیشترین میزان شاخهزایی (5/2) در غلظت 5 میلی گرم در لیتر BAP و در ژنوتیپ آذربایجان شرقی بیشترین میزان شاخهزایی (3/2) در غلظت 5/2 میلی گرم در لیتر BAP میباشد. آنها همچنین اظهار نمودند که ژنوتیپهای آذربایجان شرقی و غربی در محیط کشت با پایه MS تغییر یافته (2/1غلظت عناصر پر مصرف و کم مصرف) حاوی 1/0 و 2/0 میلی گرم در لیتر NAA ریشهدار شدند (5). همچنین در مطالعه دیگری بیشترین میزان کالزایی گلمحمدی در محیط کشت پایه MS با غلظتهای 1/0، 5/0 و 5/2 میلی گرم در لیتر به ترتیب GA3، BAP و2,4-D برای ریشهزایی، از محیط مایع MS2/1 با 05/0 میلی گرم در لیتر IAA گزارش شد (2). با توجه به مشاهدات Salek- jalali (2012) بهترین نتایج شاخهزایی گلمحمدی در محیط کشت MS حاوی دو میلی گرم در لیتر BAP و 1/0 میلی گرم در لیتر NAA به دست آمد. آن نشان داد که ریزنمونهها در محیط کشت MS تغییر یافته (2/1غلظت عناصر پرمصرف و کم مصرف) حاوی IBA با غلظت دو میلی گرم در لیتر تا 80 درصد ریزنمونهها را ریشهزایی کردند (27). Saffariو همکاران (2004) مشاهده کردند که در مرحله ریشهزایی، اکسین IBA معمولا نسبت به سایر هورمون های اکسین نظیر NAA و IAA بیشترین تاثیر را داشت (29). تاثیر غلظت پایین ترکیبات آلی و کربن ممکن است در القای ریشهزایی دخالت داشته باشد (19). همچنینPati و همکاران (2006) نشان دادند که در هورمونهای گلمحمدی
R. damascena وR. Bourboniana تحریک ریشهزایی طی دو مرحله انجام میشود. نوشاخهها ابتدا در محیط کشت MS با 10 میکرومول IBA کشت شده و سپس به محیط نیم غلظت بدون هورمون انتقال یافتند که در مرحله در محیط کشت MS حاوی دو میلی گرم در لیتر IBA و سپس در محیط کشت بدون هورمون قرار میدهند (22). Jabbarzadeh و Khosh-Khui (2005) گزارش کردند که ترکیب BA با غلظت 2.5-3 میلی گرم در لیتر با غلظت پایین IBA بیشترین تاثیر را بر روی تکثیر گلمحمدی داشت (11). همچنین گزارشهای چندی از تکثیر در شیشهی گلمحمدی از طریق قطعات گره واجد جوانهی جانبی وجود دارد، از جمله شاخهزایی مستقیم از جداکشتهای برگ (27)، تشکیل کالوس از برگ و قطعات ساقه برای برخی از ارقام گلمحمدی (1،10 و 24)، کشت نوشاخهها در محیط MS(موراشیک و اسکوگ) در حضور TDZ (18)، مقایسه ی محیط مایع و محیط جامد (17، 28). کلروز برگها، قهوهای شدن محیط و نکروزه شدن جداکشتها در نتیجه اکسیداسیون پلی فنلها، فراوانی کم شاخهزایی، موفقیت کم در ریشهدار کردن نوشاخهها و وابسته بودن پاسخ جداکشتها به ژنوتیپ، برخی از عمده ترین عوامل کاهش موفقیت در ریزازدیادی این گیاه هستند (1، 5، 16). با توجه به بومی بودن این گونه و اهمیت اقتصادی آن در ایران نیاز به پرورش و توسعه گلستانهای گلمحمدی در کشور میباشد. در همین راستا استفاده از روش کشت بافت برای تکثیر انبوه این گیاه و فراهم کردن نهالهای مورد نیاز جهت توسعه کشت آن مناسب خواهد بود. در این پژوهش هدف اصلی بررسی ریزازدیادی گلمحمدی می باشد تا با بهینه سازی تکثیر درون شیشهای آن، امکان تولید انبوه این گیاه فراهم شود.
مواد و روشها
این پژوهش در آزمایشگاه کشت بافت پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی شمالغرب و غرب کشور اجرا گردید. نمونههای گیاهی (شاخههای یک ساله نیمه چوبی) در فصل بهار سال 1392 از منطقه گونبرف در دامنههای سهند جمعآوری و به آزمایشگاه انتقال یافتند و ریزنمونهها به صورت تک جوانه جهت استریل سطحی آماده شدند. استریل سطحی ریزنمونهها با استفاده از توین 20 درصد و یک گرم در لیتر کاپتان به مدت 20 دقیقه انجام گرفت. سپس ریزنمونهها در زیر آب جاری به مدت یک ساعت قرار داده شدند. پس از شستشوی اولیه بقیه مراحل سترونسازی ریزنمونهها در زیر هود لامینار انجام گرفت. به منظور سترونسازی نمونهها از سفید کننده تجاری 10 درصد به مدت 15 دقیقه و الکل 70 درصد استفاده گردید. جهت استقرار نمونه ها از دو هورمون BAP و BA در سه غلظت (0، 5/0 و 1) و همراه با هورمون GA3 با غلظت ثابت یک میلیگرم در لیتر استفاده شد. پس از سه هفته ریزنمونههای استقرار یافته به محیط کشت شاخهزایی محتوی هورمونهای شاخهزایی BAP و BA در چهار غلظت (0، 1، 2 و 3) و IBA با غلظت ثابت 1/0 میلیگرم در لیتر انتقال داده شدند. در مرحله استقرار نو شاخههای جوان حاوی جوانه جانبی پس از سترونسازی به محیط کشت مربوطه منتقل میشوند. در این محیط جوانه جانبی متورم شده و تولید شاخه جدید مینماید. سپس شاخههای جدید تولید شده از ساقه اصلی جدا شده و به محیط کشت شاخهزایی منتقل میشوند. در این مرحله جوانهها و شاخههای جدیدتر از شاخه کشت شده ایجاد میگردند که به تعداد شاخههای جدیدتر تولید شده از هر ریزنمونه ضریب شاخهزایی اطلاق میشود. پس از هشت هفته ضریب شاخهزایی و رشد طولی شاخهها (سانتی متر) بررسی شد. پس از مرحله شاخهزایی، شاخههای تولید شده مناسب (از نظر رشد طولی و سبزینگی) به محیط کشت ریشهزایی منتقل شدند. اثر محیط کشت MS (2/1 و 4/1 عناصر پرمصرف و کممصرف) و غلظت هورمونIBA در سه غلظت (0، 5/0 و 1) مورد بررسی قرار گرفت. ظروف محتوی کشت در اتاق رشد و فتوپریود 16 ساعت روشنایی با دمای 1±25 درجه سانتی گراد و 8 ساعت تاریکی با دمای 19 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. واکشت نمونهها هر چهار هفته یک بار انجام شد. تمام تیمارها در سه تکرار و هر تکرار با 3 ریز نمونه در قالب طرح بطور کامل تصادفی انجام گرفت. نمونههای ریشه دار شده به منظور سازگاری اولیه به لیوانهای پلاستیکی حاوی پیت ماس و پرلایت سترون شده به نسبت مساوی انتقال داده شده و سپس به اتاق سازگاری با رطوبت 70 درصد و نور کافی منتقل شدند. پس از رشد کافی و پنج برگی شدن گیاهان به منظور سازگاری نهایی به گلدانهای نایلونی حاوی پیت ماس (دو قسمت) و پرلایت و خاک زراعی (هر کدام یک قسمت) در گلخانه انتقال داده شدند. تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها با استفاده از نرم افزار MSTATC و آزمون چند دامنهای دانکن و رسم نمودارها با نرم افزار Excel انجام شد.
نتایج
جهت استقرار نمونههای گیاهی از دو نوع هورمون سایتوکینین BAP وBA استفاده شد که مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که بیشترین میزان استقرار (89/88 درصد) در محیط کشت MS تغییر یافته حاوی BA به میزان 5/0 میلیگرم در لیتر و کمترین میزان استقرار (25 و 45/44 درصد) در تیمار صفر BA و BAP (شاهد) حاصل شد (جدول 1).
جدول 1- مقایسه میانگین تیمارهای هورمونی اعمال شده در محیط کشت پایه MSجهت استقرار ریز نمونه های گلمحمدی
(گروه بندی دادهها براساس آزمون دانکن (P<0.05) صورت گرفته است)
تیمار |
BAP (میلیگرم در لیتر) |
BA (میلیگرم در لیتر) |
||||
0 |
5/0 |
1 |
0 |
5/0 |
1 |
|
میزان استقرار (درصد) |
c00/25 |
33/83a |
b22/72 |
c45/44 |
a89/88 |
00/75b |
حروف مشابه در هر ردیف بیانگر عدم اختلاف معنی دار می باشد.
مراحل مختلف ریزازدیادی گلمحمدی در شکل 1- نشان داده شده است. قسمت A این شکل نمونههای مستقر شده را در هفته اول نشان میدهد که کاملا عاری از آلودگی بوده و جوانهها شروع به متورم شدن کردهاند. مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه در تیمارهای شاخهزایی نشان داد که از نظر ضریب شاخهزایی و رشد طولی تفاوت معنی داری در بین هشت تیمار هورمونی وجود دارد (جدول 2).
جدول 2- مقایسه میانگین تیمارهای هورمونی اعمال شده در محیط کشت پایه MS جهت شاخهزایی ریز نمونههای گلمحمدی
BA(میلیگرم در لیتر) |
BAP (میلیگرم در لیتر) |
تیمار |
||||||
3 |
2 |
1 |
0 |
3 |
2 |
1 |
0 |
|
83/3a |
89/2b |
38/1c |
00/1d |
22/3a |
39/1b |
22/1b |
c00/1 |
ضریب شا خهزایی |
34/5a |
31/4b |
22/3c |
62/2d |
83/4a |
90/3b |
45/3b |
c97/1 |
رشد طولی (cm) |
حروف مشابه در هر ردیف بیانگر عدم اختلاف معنی دار می باشد.
بیشترین ضریب شاخهزایی به ترتیب در تیمار 3 میلیگرم در لیتر BA با ضریب 83/3 و تیمار 3 میلیگرم در لیتر BAP با ضریب 22/3 حاصل شد و کمترین ضریب شاخهزایی (0/1) در تیمار صفر BA و BAP (شاهد) به دست آمد. همچنین از نظر رشد طولی بیشترین طول شاخه (cm34/5) در تیمار حاوی 3 میلیگرم در لیتر BA و کمترین طول شاخه ( cm97/1) در محیط کشت MS تغییر یافته در تیمار صفر BA و BAP (شاهد) حاصل شد (جدول2). در قسمت B شکل-1 ریزشاخههای جدید در مرحله شاخهزایی نشان داده شدهاند. مقایسه میانگینها با آزمون دانکن نشان داد که بالاترین درصد ریشهزایی (85 درصد) در محیط کشت MS2/1 تغییر یافته حاوی 5/0 میلیگرم در لیتر IBA و کمترین میزان ریشهزایی (36 درصد) در محیط کشت MS2/1 تغییر یافته حاوی صفر BA و BAP (شاهد) حاصل شد (جدول 3). در قسمت C شکل-1 ریزشاخههای جدید تولید شده در مرحله ریشهزایی نشان داده شدهاند. پس از بهینه سازی فرایند ریزازدیادی، اقدام به تولید انبوه این گیاه گردید که قسمتهای D ,E ,F شکل-1 مراحل تکثیر انبوه را نشان میدهد.
جدول3- مقایسه میانگین تیمارهای هورمونی اعمال شده در محیط کشت MS جهت ریشهزایی ریز نمونههای گلمحمدی
(گروه بندی دادهها براساس آزمون دانکن (P<0.05) صورت گرفته است)
MS4/1 |
MS2/1 |
تیمار |
||||
IBA(میلیگرم در لیتر) |
IBA(میلیگرم در لیتر) |
|||||
1 |
5/0 |
0 |
1 |
5/0 |
0 |
|
b40 |
55a |
44b |
68b |
85a |
36c |
میزان ریشهزایی (درصد) |
حروف مشابه در هر ردیف بیانگر عدم اختلاف معنی دار می باشد.
شکل 1- مراحل مختلف ریزازدیادی گلمحمدی؛ A- مرحله استقرار ریزنمونه ها در تیمار 5/0 میلی گرم در لیتر BA ؛ -B مرحله شاخهزایی ریزنمونه ها در تیمار 3 میلی گرم در لیتر BA؛ C- مرحله ریشهزایی ریزنمونهها در تیمار 5/0 میلی گرم در لیتر IBA ؛D -مرحله تکثیر انبوه در اتاق رشد؛ E- مرحله سازگاری اولیه در لیوانهای پلاستیکی؛ F- مرحله سازگاری نهایی در گلخانه
بحث
در تحقیقات مختلف محیط کشت MSبه عنوان مناسبترین محیط کشت برای ریزازدیادی رز گزارش شده است (4، 10). بر همین اساس در این مطالعه نیز از محیط کشت MS برای ریزازدیادی گلمحمدی استفاده شد و نتایج خوبی حاصل گردید. تک گرههای حاوی جوانه جانبی منتقل شده به مرحله استقرار در محیط کشت MS حاوی هورمون گیاهی BA، بعد از یک هفته شروع به رشد کرده و پس از چهار هفته یک شاخه شامل چند برگ تولید کردند. نتایج تحیقات قبلی نشان میدهد که BAP با غلظت 1 تا 5 میلیگرم در لیتر برای شکستن خواب جوانه و تکثیر شاخه در ارقام مختلف رز ضروری است (12). قلیزاده و همکارن (1393) بیشترین تعداد شاخه را در قطعهی جدا کشت در محیط کشت QL در تیمار BAP 3 میلی گرم در لیتر به دست آوردند (6). میرجانی و همکاران (1395( گزارش کردند که ژنوتیپهای استان های آذربایجان شرقی و غربی دارای کمترین پتانسیل کالزایی میباشند و باززایی در گل محمدی تحت تأثیر ژنوتیپ، نوع ریزنمونه و غلظت تنظیمکنندههای رشد میباشد. در این تحقیق بهترین ضریب شاخهزایی و رشد طولی با استفاده از غلظتهای متوسط BAP و BA حاصل شد. بررسیهای محققین نشان میدهد که BA نسبت به سایر سایتوکنینها بیشتر بر روی رشد شاخسارههای جانبی و افزایش تعداد شاخه تاثیر دارد (9). از طرف دیگر قمریزارع و همکاران (1385) بیشترین ضریب شاخهزایی (2/3) را در ژنوتیپهای گلمحمدی استانهای آذربایجان شرقی در تیمار BAPدر 5/2 میلیگرم در لیتر بدست آوردند (5) ولی در این تحقیق با استفاده از BA با غلظت سه میلیگرم در لیتر، ضریب شاخهزایی (8/3) افزایش یافت و بالاترین رشد طولی نیز در همین تیمار مشاهده شد. نتایج تحقیقات قبلی نشان میدهد که ریشهزایی گلمحمدی در شرایط درون شیشهای به سختی صورت میگیرد (7،11، 15). Pati و همکاران (2006) عدم تشکیل ریشه در محیط های کشت را به تیمار هورمونی به کار رفته در مرحله شاخهزایی ارتباط میدهند (23). عصاره و همکاران (2003) و قلی زاده و همکاران (1393) نیز نشان دادند که دلیل کاهش توان ریشهزایی ریزشاخهها ممکن است به علت بالا بودن غلظت هورمونهای سیتوکینینی نظیر BAP و TDZ در مرحله شاخهزایی باشد (3). Huetteman و Preece هم عنوان کردند که امکان دارد ریشهزایی شاخههایی که تحت تاثیر هورمون TDZ هستند به سختی صورت میگیرد (14). در این آزمایش به منظور افزایش توان ریشهزایی شاخهها، از هورمون TDZدر مرحله شاخه زایی استفاده نشد. در این تحقیق بیشترین درصد ریشه زایی (85 درصد) در محیط کشت MS (2/1غلظت عناصر پرمصرف و کممصرف) حاوی 5/0 میلیگرم در لیتر IBA حاصل شد که در مقایسه با نتایج محققان دیگر درصد بالایی نشان میدهد. Mirza و همکاران (2011) گزارش کردند که بیشترین درصد ریشهزایی در محیط کشت MS همراه با 5/0 میلی گرم در لیتر IBA حاصل شده است (19). قلیزاده و همکاران (1393) از محیط کشت WP حاوی 2/0 میلی گرم در لیتر NAA برای ریشهزایی استفاده کردند که 25 درصد گیاهچهها ریشهدار شدند و ریشه های حاصل کوتاه و تعداد آنها کم بود (11). گزارشهایی وجود دارد که در مواردی درصد ریشهزایی به ژنوتیپ گیاه نیز بستگی دارد (1، 5 و 16). یافتههای این تحقیق نیز نشان داد که ژنوتیپ منطقه گونبرف واقع در دامنههای سهند پاسخ مناسبی به ریشهزایی در شرایط درون شیشهای دارد.