Document Type : Research Paper
Author
Bu Ali Sina University, Hamedan, I.R. of Iran
Abstract
Age, stage of plant development, and vegetative and reproductive growth stage at harvesting time are effective and important factors in determining the content of secondary metabolites in medicinal plants. In the present study, the variation of essential oil in Artemisia absinthium L. was studied. Sampling of cultivated plants was carried out from the plants grown in the field of Agricultural Research and Education Center of Hamadan province at three phonological stages of five years old plants (vegetative, beginning of flowering, full flowering) and vegetative stage of one year old plants picked in the early morning. The essential oil was extracted by Clevenger's apparatus and essential oil was analyzed by GC and GC/MS. A total of 40 different components were identified. The main component of essential oil in all samples was (z) -B-Ocimene oxide. The amount of (z) -B-Ocimene oxide in a one-year plants, a five-years plants at vegetative stage, a five-years old plant at the beginning of flowering stage and five years old at the stage of full flowering were 76.53%, 47.84%, 66.59% and 52.93%, respectively. Among the other dominant components of the plant, carvacrol and sabinene can be mentioned wich the highest level of carvacrol (7.27%) was observed in vegetative stage and Sabinene (4.44%) at full flowering stage of five years old plants.
Keywords
Main Subjects
ترکیبات موجود در اسانس گیاه یکساله و پنج ساله افسنطین
(Artemisia absinthium L.) در مراحل مختلف فنولوژیکی
سمیه علی میرزائی1، منصور غلامی1*، علی عزیزی1 و رمضان کلوندی2
1 همدان، دانشگاهبوعلیسینا، دانشکدهکشاورزی، گروه علوم باغبانی
2 همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی
تاریخ دریافت: 7/3/97 تاریخ پذیرش: 5/4/97
چکیده
سن و میزان نمو گیاهی و مرحله رشد رویشی و زایشی در زمان برداشت از فاکتورهای مؤثر و مهم در تعیین محتوای متابولیتهای ثانویه در گیاهان دارویی میباشد. در پژوهش حاضر تنوع اسانس در بخشهای هوایی افسنطین (Artemisia absinthium L.) مطالعه شد. نمونه برداری از گیاهان کشت شده، در مزرعه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان همدان در سه مرحله فنولوژیکی گیاه پنج ساله (رویشی، آغاز گلدهی، گلدهی کامل) و مرحله رویشی گیاه یکساله در صبح زود انجام شد. اسانس گیری توسط دستگاه کلونجر و آنالیز اسانس بوسیله GC و GC/MS انجام شد. در مجموع 40 ترکیب مختلف شناسایی شد. ترکیب اصلی اسانس در همه نمونه ها (z)-B-Ocimene oxide بود. مقدار این ترکیب در گیاه یک ساله (%53/76)، در گیاه پنج ساله، مرحله رویشی (%83/47)، در مرحله آغاز گلدهی (%59/66) و در مرحله گلدهی کامل (%93/52) بود. از دیگر ترکیبات غالب گیاه میتوان به carvacrol و sabinene اشاره نمود، که بالاترین میزان کارواکرول (%27/7) در مرحله رویشی و سابینن (%44/4) در مرحله گلدهی کامل گیاه پنج ساله مشاهده شد.
واژه های کلیدی: نمو، اسانس، (z)-B-Ocimene oxide، GC/MS
* نویسنده مسئول، تلفن: 08138273952، پست الکترونیکی: mgholami@basu.ac.ir
مقدمه
تیره کاسنی بزرگترین خانواده گیاهان گلدار در جهان میباشد که شامل بیش از 1600 جنس و 23000 گونه منحصر به فرد است. یکی از جنسهای اسانس دار خانواده کاسنی، جنس آرتمیزیا (Artemisia) میباشد (3). گونههای مختلف آرتمیزیا از نظر ترکیبات اسانس به دو گروه تقسیم میشوند، گروه اول حاوی اکالیپتول (Eucalyptol) و کامفور (Camphor) و گروه دوم حاوی توجون میباشد (18). از گونه های مهم جنس آرتمیزیا، افسنطین میباشد که بومی اروپا بوده ولی در آسیای مرکزی، آفریقا و قسمتهای شرقی اروپا نیز رویش دارد و در مناطق مختلفی از ایران میروید (1). این گیاه مدت طولانی است که به عنوان یک گیاه دارویی مرسوم در جهان به عنوان محرک قلب، بهبود دهنده حافظه و درمان کننده تب و لرز استفاده میشود (19). اسانس بدست آمده از برگها و گلهای خشک آن دارای خاصیت ضد میکروبی، قارچ کشی، کنه کشی و حشره کشی است و در ترکیب عطرها و در برخی داروهای مسکن استفاده میشود (6) و (13). تولید اسانس و ترکیبات آروماتیک تحت کنترل مکانیسمهای فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی، متابولیکی وابسته به سن و مراحل نمو گیاه میباشد (25). مرحله نموی گیاه افسنطین نیز بر تجمع متابولیتهای ثانویه در طول دوره رشد گیاه تاًثیر گذار است (21). پژوهشگران، ترکیبات متفاوتی را به عنوان ترکیب اصلی موجود در اسانس افسنطین معرفی کرده اند، بهطوریکه (11)، گاما- ترپینن و 1 فنیل 2 و 4 پنتادین و(5) بتا-میرسن (β-Myrcene) و کامفور را ترکیب اصلی اسانس افسنطین دانسته اند. در حالی که ترکیبات دیگری همچون 1 و 8- سینئول (1,8- Cineole)، بورنئول (Borneol) و کامفور (27)، کامازولن (Chamazulene) (20)، کامفور و کامازولن (14) ، توجون (Thujone) و ترانس سابینیل استات (trans- sabinyl acetate) (9) و سیس- اپوکسی اوسیمن (Cis- Epoxy- Ocimene) و سیس کریسانتئول (Cis- Chrysanthenol) (10) نیز به عنوان ترکیب اصلی اسانس گزارششدهاند. از آنجایی که افسنطین در ایران به وفور مورد استفاده قرار میگیرد ولی به دلیل دارا بودن دو ترکیب سمی آلفا و بتا توجون مصرف آن با احتیاط صورت میگیرد، لذا در این مطالعه ترکیبات اسانس افسنطین از نظر وجود دو ترکیب آلفا و بتا توجون در مراحل مختلف نموی بررسی شد. همچنین روند تغییر در ترکیبات اسانس با توجه با افزایش سن گیاه و تغییر مراحل نموی مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
بذر افسنطین از باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا، وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان تهیه شد. کشت بذور افسنطین به منظور به دست آوردن بوتههای پنج ساله در اسفند ماه 89 انجام و تا تابستان 94، عمل سرزنی، دفع علفهای هرز و آبیاری بوتههای چند ساله انجام شد. همچنین کشت بذور به منظور به دست آوردن بوتههای یک ساله در اسفند ماه 93 در گلخانه پژوهشی گروه علوم باغبانی دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. انتقال نشاء به گلدان در مرحله سه برگی انجام شد و پس از 1 ماه گیاهچهها برای سازگاری به خارج از محیط گلخانه منتقل شدند (شکل 1). کشت گیاهان سازگار یافته در زمین اصلی، در اردیبهشت ماه انجام شد. این پژوهش به صورت آزمایش اسپلیت پلات (کرتهای خرد شده) در زمان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار و هر تکرار 40 بوته انجام گرفت. نمونه برداری از هر مرحله نموی گیاهان در صبح زود همان روز انجام شد. بوتههای گیاهان یکساله (شکل 2) به دلیل به گل نرفتن در سال اول، تنها در مرحله رویشی نمونه برداری شدند. از گیاهان پنج ساله (شکل 3) در سه مرحله رشدی (رویشی، آغاز گلدهی و گلدهی کامل) برداشت صورت گرفت. نمونههای گیاهی سریعا برای خشک شدن به آزمایشگاه منتقل و در دمای اتاق با تهویه کافی (72 ساعت) خشک شدند. نمونههای خشک شده و پودر شده (الک با مش 1 میلی متر) 50 گرم در هر مرحله به مدت 2 ساعت با استفاده از کلونجر اسانس گیری شد(12). رنگ اسانس در زمان اسانس گیری قهوه ای تیره بود. آبگیری اسانس استحصالی با استفاده از سدیم سولفات صورت گرفت و اسانس ها تا زمان تزریق به دستگاه در دمای 4درجه سانتی گراد و در تاریکی نگهداری شدند. آنالیز نمونههای اسانس (3 تکرار از هر نمونه) توسط پژوهشکده گیاهان دارویی دانشگاه شهید بهشتی انجام شد. شناسایی کمی و کیفی ترکیبات موجود در اسانس بهوسیله دستگاههای کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیفسنج جرمی انجام گرفت. دستگاه GC از نوع Trace GC شرکت سازنده ThermoQuesst-Finnigan با طول ستون 30 متر، قطر داخلی 25/0 میلی متر و ضخامت لایه 25/0 میکرومتر بود. حجم تزریق 20/0 میکرولیتر، دمای تزریق گر 250 درجه سانتیگراد و نوع گاز حامل نیتروژن بود. دستگاه GC/MS از نوع Trace GC کشور سازنده آمریکا، شرکت سازندهThermoQuesst-Finnigan، با طول ستون 30 متر، قطر داخلی 25/0 میلی متر و ضخامت لایه 25/0 میکرومتر، نوع گاز حامل هلیوم با جریان 10/1 میلی لیتر بر دقیقه، انرژی یونیزاسیون ev 70 و زمان رویش s47/0 بود.
شکل 1- گیاهچههای حاصل از کشت بذری افسنطین در گلخانه
شکل 2- گیاهان افسنطین کشت شده در سال اول (مزرعه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان همدان)
شکل 3- گیاهان افسنطین در سال پنجم کشت (مزرعه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان همدان)
نتایج
درصد ترکیبات شناسایی شده اسانس در جدول 1 آورده شده است. در گیاه افسنطین در مجموع 40 ترکیب شناسایی شد. بیشترین ترکیبات موجود در اسانس گیاه را مونوترپنها و سزکوئی ترپنها تشکیل میدهد. در ترکیبات اصلی شناسایی شده در گیاه یک ساله و مراحل مختلف گیاه پنج ساله ترکیب زد- بتا- اوسیمن اکساید غالب بود. بیشترین میزان این ترکیب در گیاه یک ساله (%53/76) مشاهده شد. در گیاه پنج ساله میزان این ترکیب %83/47، % 59/66 و %93/52 به ترتیب در مرحله رویشی، آغاز گلدهی و گلدهی کامل بود. از دیگر ترکیبات موجود درگیاه میتوان سابینن، بتا میرسن، ای بتا اسیمن اکساید، کارواکرول،4-ترپینئول، نریل ایزو والرات، ژرانیل ایزو والرات و اینترمدیئول را نام برد. بیشترین میزان سابینن (%44/4) در مرحله گلدهی کامل گیاه پنج ساله و کمترین میزان آن (%64/1) در گیاه یکساله مشاهده شد. مقدار بتا میرسن در گلدهی کامل گیاه پنج ساله بالاترین میزان (%65/2) بود. بیشترین میزان ای- بتا اسیمن اکساید (%72/2) از گیاه یکساله به دست آمد. دو ترکیب کارواکرول (%27/7) و 4- ترپینئول (%06/3) در مرحله رویشی گیاه پنج ساله بیشترین میزان را داشتند، همچنین کمترین میزان این دو ترکیب در گیاه یکساله مشاهده شد و مرحله آغاز گلدهی در گیاه پنج ساله فاقد کارواکرول بود. ترکیب نریل ایزو والرات در مرحله گلدهی کامل گیاه پنج ساله بیشترین (%01/2) و کمترین مقدار (%30/0) در گیاه یکساله مشاهده شد. بیشترین میزان ژرانیل ایزو والرات(%06/1) و اینترمدیئول(%23/2) نیز در مرحله رویشی گیاه پنج ساله و کمترین این ترکیبات به ترتیب (%28/0) و (%39/0) در گیاه یکساله بود. اختلاف بین ترکیبات زد- بتا اسیمن اکساید، ای –بتا اسیمن اکساید، سابینن، کارواکرول، 4- ترپینئول، اینترمدیئول و ژرانیل ایزو والرات در مرحله رویشی گیاه یکساله و مرحله رویشی گیاه پنج ساله معنی دار گردید. در بین مراحل مختلف گیاه پنج ساله میزان زد- بتا اسیمن اکساید در مرحله آغاز گلدهی با مرحله رویشی و گلدهی کامل اختلاف معنی داری داشتند. مقدار ای- بتا اسیمن اکساید در مرحله رویشی گیاه پنج ساله کمترین مقدار بود که اختلاف بین مرحله رویشی با مرحله آغاز گلدهی و گلدهی کامل معنی دار شد. در مرحله رویشی گیاه پنج ساله مقدار کارواکرول با مرحله گلدهی کامل اختلاف معنی داری نداشتند و مرحله آغاز گلدهی فاقد کارواکرول بود. سابینن در مرحله رویشی گیاه پنج ساله کمترین میزان را داشت که با مرحله آغاز گلدهی و گلدهی کامل اختلاف معنی داری نشان داد.
جدول 1- ترکیبات اسانس افسنطین یک ساله و پنج ساله در طول مرحله فنولوژیکی (درصد)
مرحله فنولوژیکی |
||||||
گلدهی کامل پنج ساله (%) |
آغاز گلدهی پنج ساله (%) |
رویشی پنج ساله (%) |
رویشی یک ساله (%) |
اندیس کواتس |
ترکیب |
|
4.44±1.14 |
3.39±1.35 |
3.21±0.49 |
1.64±0.05 |
973.5 |
Sabinene |
1 |
2.65±0.56 |
2.37±1.03 |
1.01±0.90 |
1.19±0.10 |
990.0 |
β-Myrcene |
2 |
0.03±0.14 |
0.09±0.09 |
0.10±0.03 |
0.06±0.00 |
1024.2 |
P-Cymene |
3 |
0.25±0.05 |
0.20±0.06 |
0.14±0.04 |
0.11±0.02 |
1028.8 |
E-β-Ocimene |
4 |
0.79±0.36 |
0.66±0.34 |
0.33±0.05 |
0.54±0.03 |
1035.6 |
Z-β-Ocimene |
5 |
0.07±0.01 |
0.05±0.00 |
0.04±0.02 |
0.03±0.00 |
1058.4 |
γ-Terpinene |
6 |
0.45±0.10 |
0.58±0.03 |
0.33±0.10 |
0.50±0.02 |
1092.7 |
Epoxymyrcene<6,7-> |
7 |
0.12±0.09 |
0.23±0.01 |
0.10±0.30 |
0.16±0.06 |
1098.2 |
Myrtanal |
8 |
0.39±0.43 |
0.17±0.05 |
0.16±0.06 |
0.15±0.05 |
1102.0 |
Linalool |
9 |
0.27±0.03 |
0.22±0.01 |
0.25±0.09 |
0.29±0.01 |
1115.6 |
trans-Thujone |
10 |
52.93±2.34 |
66.59±1.25 |
47.83±2.06 |
76.53±2.36 |
1137.3 |
(Z)-β-Ocimene oxide |
11 |
2.28±0.31 |
2.20±0.14 |
1.53±0.63 |
2.72±0.06 |
1143.9 |
(E)-β-Ocimene oxide |
12 |
0.18±0.02 |
0.19±0.03 |
0.29±0.07 |
0.20±0.03 |
1148.4 |
Hexyl isobutyrate |
13 |
0.14±0.39 |
0.17±0.06 |
0.09±0.02 |
0.09±0.03 |
1170.5 |
Lavandulol |
14 |
0.72±0.17 |
1.10±0.47 |
0.82±0.03 |
0.88±0.08 |
1177.0 |
Rosefuran epoxide |
15 |
0.30±0.02 |
0.21±0.06 |
3.06±0.90 |
0.16±0.06 |
1181.1 |
4-Terpineol |
16 |
0.73±0.04 |
0.50±0.10 |
0.94±0.07 |
0.78±0.04 |
1189.3 |
NI |
17 |
0.26±0.05 |
0.16±0.04 |
0.14±0.01 |
0.24±0.01 |
1233.1 |
Hexyl 3-methylbutyrate |
18 |
0.25±0.04 |
0.19±0.04 |
0.08±0.01 |
0.13±0.09 |
1237.3 |
Hexyl 2-methylbutyrate |
19 |
0.28±0.02 |
0.24±0.01 |
0.56±0.05 |
0.21±0.06 |
1277.3 |
Perilla aldehyde |
20 |
Tr |
1.13±0.90 |
Tr |
2.72±0.56 |
1303.6 |
NI |
21 |
6.44±1.53 |
Tr |
7.27±0.40 |
0.83±0.03 |
1307.1 |
Carvacrol |
22 |
Tr |
0.10±0.01 |
Tr |
0.15±0.07 |
1319.0 |
NI |
23 |
0.20±0.02 |
0.08±0.01 |
0.03±0.80 |
0.02±0.00 |
1365.5 |
Neryl acetate |
24 |
0.29±0.02 |
0.23±0.11 |
0.36±0.07 |
0.16±0.06 |
1389.3 |
Benzyl 2-methylbutyrate |
25 |
0.14±0.02 |
0.10±0.01 |
0.05±0.01 |
0.02±0.01 |
1394.8 |
Elemene |
26 |
Tr |
Tr |
Tr |
Tr |
1402.5 |
NI |
27 |
0.50±0.09 |
0.45±0.13 |
0.66±0.25 |
0.44±0.11 |
1423.8 |
trans-Caryophyllene |
28 |
0.20±0.04 |
0.10±0.01 |
0.04±0.01 |
0.04±0.02 |
1455.3 |
Neryl propanoate |
29 |
0.27±0.06 |
0.11±0.06 |
0.15±0.00 |
0.10±0.06 |
1485.2 |
Germacrene D |
30 |
0.82±0.02 |
0.34±0.01 |
0.44±0.07 |
0.16±0.05 |
1491.4 |
Neryl isobutanoate |
31 |
0.56±0.11 |
0.26±0.05 |
0.54±0.01 |
0.24±0.01 |
1511.2 |
Lavandulyl isovalorate |
32 |
0.44±0.10 |
0.28±0.09 |
0.22±0.03 |
0.09±0.03 |
1515.0 |
Gerayl isobutanoate |
33 |
0.07±0.02 |
0.05±0.02 |
0.20±0.04 |
0.07±0.02 |
1566.5 |
Nerolidol |
34 |
2.98±0.64 |
1.27±0.46 |
1.15±0.66 |
0.52±0.11 |
1579.0 |
NI |
35 |
2.01±0.81 |
0.79±0.40 |
0.76±0.04 |
0.30±0.04 |
1585.8 |
Neryl isovalerate |
36 |
0.67±0.14 |
0.35±0.10 |
0.59±0.08 |
0.35±0.01 |
1604.5 |
Gerayl -2-methylbutanoate |
37 |
0.88±0.28 |
0.57±0.13 |
1.06±0.30 |
0.28±0.01 |
1610.3 |
Geranyl isovalerate |
38 |
0.22±0.01 |
0.16±0.06 |
0.43±0.06 |
0.25±0.09 |
1648.9 |
isoelemicin |
39 |
0.97±0.37 |
0.82±0.05 |
2.23±1.15 |
0.39±0.03 |
1665.9 |
Intermedeol |
40 |
0.76±0.57 |
0.79±0.04 |
0.35±0.03 |
0.45±0.07 |
1737.6 |
Chamazulene |
41 |
0.18±0.08 |
0.13±0.05 |
0.23±0.04 |
0.07±0.04 |
1898.5 |
n-Nonadecane |
42 |
0.36±0.06 |
0.47±0.04 |
0.48±0.09 |
0.39±0.12 |
1956.7 |
NI |
43 |
1.24±0.39 |
0.93±0.06 |
1.71±0.05 |
0.71±0.03 |
1958.8 |
NI |
44 |
0.18±0.07 |
0.13±0.05 |
0.32±0.03 |
0.09±0.01 |
1977.3 |
Bergamotol<(Z)-alpha-trans-> |
45 |
0.34±0.08 |
0.09±0.03 |
0.60±0.04 |
0.21±0.10 |
1999.5 |
n-Eicosane |
46 |
1.58±1.35 |
1.94±0.09 |
1.92±0.52 |
Tr |
2007.3 |
NI |
47 |
6.24±1.93 |
5.16±1.05 |
8.01±1.40 |
2.79±0.10 |
2010.6 |
NI |
48 |
0.66±0.42 |
0.77±0.26 |
1.24±0.32 |
0.39±0.03 |
2015.6 |
NI |
49 |
2.00±0.53 |
Tr |
2.55±0.54 |
0.76±0.03 |
2017.9 |
NI |
50 |
0.41±0.10 |
0.40±0.03 |
0.57±0.03 |
0.16±0.02 |
2038.0 |
Geranyl linalool(E,E) |
51 |
99.14 |
97.69 |
95.17 |
99.76 |
|
جمع کل |
|
NI, not identificationTr, tentative identification
بحث
از آنجایی که از اهداف این پژوهش تعیین درصد دو ترکیب آلفا و بتا توجون در نظر گرفته شده بود، با توجه به نتایج به دست آمده مشخص شد که در بین ترکیبات شناسایی شده، گیاه مورد بررسی فاقد این دو ترکیب است و تنها درصد کمی ترانس توجون (%29/0) در ترکیب اسانس گیاه افسنطین مشاهده شد و مطابق با پژوهش انجام شده توسط جولیو و همکاران (10) است که آنها ترکیب غالب افسنطین را سیس- اپوکسی اسیمن گزارش کردند. پژوهشی که توسط حاجی مهدی پور و همکاران (1) روی ترکیبات اسانس افسنطین موجود در بازار دارویی ایران انجام شده افسنطین موجود در ایران فاقد ماده آلفا توجون بود. نتایج به دست آمده از دیگر پژوهشگران بدین شرح است که ژوتئو و همکاران (11) گاما ترپینن و 1 فنیل 2 و 4 پنتادین، آلتان کایا و همکاران (5) بتا میرسن و کامفور را ترکیب اصلی در افسنطین دانسته اند در حالی که ترکیبات دیگری همچون 1 و 8 سینئول، بورنئول و کامفور توسط طاهرخانی و همکاران(27)، کامازولن مسادا و همکاران(20)، کامازولن و کامفور توسط کرد علی و همکاران(14) توجون و ترانس سابینیل استات جودنتی و مکوتی (9) مولینا و واکاس (16) زد- اپوکسی اسیمن، کریسانتیل استات و لینالول، در پژوهش لوپز و همکاران (17) میرسن، ترانس توجون و ترانس سابینیل استات و در پژوهش جوشی(15) بورنئول، متیل هینوکیت، ایزو بورنیل استات، بتا گورجونن و کاریوفیلن اکساید به عنوان ترکیبات غالب در افسنطین گزارش شدند. با توجه به نتایج و پژوهشهای متعدد انجام شده می توان به این نتیجه رسید که تفاوت موجود در تیپهای شیمیایی اسانس ممکن است به علت اثرات ناحیه رشد، ژنوتیپ، اندامهای گیاهی و عوامل گوناگون دیگر تحت تأثیر قرار گیرد. در پژوهش حاضر بالاترین مقدار ترکیبات اصلی در مراحل مختلف نموی گیاه پنج ساله مشاهده شد و تنها میزان زد- بتا اسیمن اکساید در گیاه یک ساله بیشترین میزان را داشت که احتمالاً به دلیل این موضوع است که تولید اسانس و ترکیبات آروماتیک تحت کنترل مکانیسمهای فیزیولوژیکی، بیو شیمیایی و متابولیکی وابسته به سن و مراحل رشد گیاه است. تغییر در سطوح ترکیبات مهم با تغییر سن و مرحله نموی در سایر گیاهان دارویی نیز گزارش شده است، به عنوان مثال در پژوهش شی و همکاران (26) افزایش مقدار جین سنوزید در ریشه و ریشه موئینه گیاهان پنج ساله نسبت به گیاهان یکساله نیز این موضوع را تأیید میکند. از طرفی مرحله رشد به طور مشخص بر تجمع اسانس اثر گذار است و این تأثیر طبق پژوهش سراک و همکاران(7) در بافتهای مختلف گیاهی دیده میشود. نتایج صفایی و همکاران (4) نشان داد که مقدار تیمول در اسانس گیاه آویشن دنایی در مراحل اوایل گلدهی و گلدهی کامل تفاوت جزئی داشتند ولی در مرحله قبل از گلدهی مقدار آن پایین تر بود. مقدار روتین که یکی از فلاونوئیدهای مهم موجود در گیاه سداب میباشد در زمان بلوغ گیاه حداکثر است. در گل انگشتانه مقدار گلیکوزید در سال اول بیشتر از سال دوم است. استروئیدهای موجود درگیاه تاجریزی نیز بیشتر در گیاهان نابالغ (جوان تر) وجود دارند (2). بنابراین عوامل گیاهی از جمله حد نهایی رشد و نمو، مقاومت ها، حساسیت ها، عملکرد، سن گیاه و غیره نقش مهمی در کیفیت و تولید مواد مؤثره گیاهان دارویی دارند. از جمله این موارد سن گیاه است که بر حسب نوع گیاه بر میزان و کیفیت ماده مؤثره اثر گذار است. با توجه به نتایج به نظر میرسد که ترکیبات اسانس در گیاه افسنطین مطالعه حاضر، تحت تأثیر سن و مرحله رشدی قرار گرفته است. همچنین نامتی (21) بیان نمود که مرحله نموی گیاه افسنطین بر تجمع متابولیتهای ثانویه در طول دوره رشد گیاه تاثیرگذار است. با توجه به نتایج این پژوهش و نتایج سایر محققان، همچنین نتایج غلامی و همکاران (8) که نشان دادند که تفاوت معنی داری بین ترکیبات اسانس افسنطین در شرایط کشت بافت، گلخانه ای و مزرعه ای وجود دارد، به نظر میرسد که ترکیب اسانس افسنطین از منطقه ای به منطقه دیگر با توجه به شرایط محیطی و آب و هوایی متفاوت خواهد بود و محتوای آلفا و بتا توجون نیز از این قاعده مستثنی نیست، همچنین این اختلافات تأثیر شرایط فیزیولوژیک گیاه را بر روی مسیرهای بیوسنتزی ترکیبات توجیه میکند و این عمل شاید به دلیل غیر فعال کردن بیوسنتز یکسری آنزیم های ضروری که برای ساخت این اجزا ضروری هستند، باشد.
نتیجه گیری کلی
نتایج نشان میدهد که از نظر نوع ترکیبات اصلی، گیاه یکساله با مراحل مختلف گیاه پنج ساله تفاوتی ندارد. همچنین نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد ترکیب اصلی گیاه زد- بتا- اوسیمن اکساید میباشد که بیشترین میزان آن از گیاه یکساله به دست آمد، سایر ترکیبات اصلی در مراحل مختلف گیاه پنج ساله بالاترین مقدار را داشتند. دو ترکیب آلفا و بتا توجون در اسانس گیاهان یکساله و پنج ساله مشاهده نشد و تنها درصد کمی ترانس توجون (%29/0) در بین ترکیبات اسانس شناسایی شد. با توجه به عدم مشاهده آلفا و بتا توجون در ترکیباتی که شناسایی شده اند و غالبیت ترکیب زد- بتا- اوسیمن اکساید در گیاه یک ساله و پنج ساله و تحقیقات متعدد انجام شده بر روی این گیاه، به نظر میرسد که افسنطین یک تنوع درون گونه ای قابل توجهی در ترکیبات اسانس دارد که با منطقه رشد گیاه در ارتباط میباشد. همچنین گزارشات زیادی نیز در ارتباط با تغییر ترکیبات اسانس با توجه به منطقه جغرافیایی وجود دارد و علاوه بر پتانسیل ژنتیکی عواملی چون شرایط رشد، مرحله توسعه، زمان برداشت میتواند ترکیبات اسانس را تاحد زیادی تحت تاًثیر قرار دهد.