Document Type : Research Paper
Abstract
Environmental stresses, particularly water and salt stress, are considered as one of the major obstacles in the production of agricultural crops in many parts of the world, especially in arid and semiarid regions such as Iran. Satureja is famous aromatic and medicinal genus which is very important in economical, medicinal and pharmaceutical aspects. In this study the effects of NaCl concentration on composition of essential oil of Satureja rechingeri was investigated. The salt treatments were 30, 60, 90, 120, and 150 mM. The essential oils were obtained by hydrodistillation method and were analyzed by capillary GC and GC-MS. Carvacrol as the main component of the oil does not follow the trends of increasing or decreasing regularly so that its highest and lowest content were observed in control and 30 mM respectively. Also other components including linalool, thymol, 4-terpineol does not follow the trends of increasing or decreasing regularly. The results of this study show that salt stress causes changes in composition of essential oil of Satureja rechingeri.
Keywords
Main Subjects
بررسی اثر تنش شوری بر ترکیبهای شیمیایی اسانس گیاه مرزه رشینگری
Satureja rechingeri Jamzad.
حمزه امیری و زهرا قاسمی رمضان آباد
خرم آباد، دانشگاه لرستان، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی
تاریخ دریافت: 24/2/95 تاریخ پذیرش: 18/11/96
چکیده
تنشهای محیطی و بویژه تنش کم آبی و شوری از موانع اصلی در تولید محصولات کشاورزی در بسیاری از نقاط دنیا بویژه مناطق خشک ونیمه خشک همچون ایران محسوب میشوند. جنس مرزه از جمله گیاهان معطر دارویی شناخته شده است که از نظر اقتصادی، دارویی و پزشکی از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این تحقیق اثر غلظتهای مختلف شوری NaCl بر ترکیب اسانس گیاه مرزه رشینگری مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای شوری اعمال شده شامل شاهد (بدون تنش)، 30، 60، 90، 120و150 میلی مولار میباشد. اسانسگیری از تیمارهای مختلف با روش تقطیر با آب انجام شد و سپس اسانسها با استفاده از دستگاه GC-MS مورد تجزیه قرار گرفت. نتایج آنالیز اسانس نشان داد که تغییرات میزان کارواکرول به عنوان مهمترین ترکیب شناخته شده در اسانس گیاه مرزه رشینگری در این بررسی از روندهای منظم افزایشی یا کاهشی تبعیت نمیکند به طوری که بیشترین مقدار آن در تیمار شاهد و کمترین مقدار آن در تیمار 30 میلی مولار مشاهده شد. همچنین دیگر ترکیبات مهم نیز که شامل لینالول، تیمول و 4- ترپینئول میباشند، از روندهای افزایشی یا کاهشی منظمی تبعیت نمیکنند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که تنش شوری باعث ایجاد تغییراتی در ترکیبهای اصلی اسانس گیاه مرزه رشینگری میشود.
واژههای کلیدی: شوری، تیره نعناع، اسانس، کارواکرول، تیمول.
* نویسنده مسئول، تلفن: 06616200610 ، پست الکترونیکی: amiri_h_lu@yahoo.com
مقدمه
جنس مرزه متعلق به خانواده لابیاته (Labiatae) میباشد که شامل حدوداً 200 گونه گیاه علفی و بوتهای است که در نواحی مدیترنهای، آسیا و آمریکای شمالی گسترده شدهاند (38). جنس مرزه در ایران 14 گونه دارد که 8 گونه از آن بومی ایران است (32). تعدادی از گیاهان این جنس، از جمله گیاهان معطر دارویی میباشند که از اهمیت اقتصادی بسیاری برخورداراند و به عنوان خوراکی و چاشنی و همچنین در ساخت عطر و وسایل آرایشی مورد استفاده قرار میگیرند (40). علاوه بر این، گونههای جنس مرزه دارای ارزش دارویی و پزشکی نیز میباشند. اسانس آنها محتوی سطوح متغیری از ترکیبات فعال بیولوژیکی شامل کارواکرول و تیمول است که اساساً مسئول فعالیتهای درمانی در این گیاه هستند (28).
تنشهای مختلف محیطی شامل تنش های زنده و غیر زنده سبب تولید رادیکال های آزاد اکسیژن می شوند، از جمله این تنشها می توان به تنش شوری، خشکی، نور شدید و حتی عوامل بیماریزا اشاره کرد. تنش شوری عاملی است که به طور جدی تولید محصولات دارویی و زراعی را در مناطق خشک و نیمه خشک محدود می کند. پاسخ گیاهان به تنش شوری متفاوت است و به میزان سمیت یونی، تغییرات پتانسیل اسمزی، مدت زمان تنش و نوع گونه گیاهی بستگی دارد. خسارت ناشی از تنش شوری در گیاهان از طریق ایجاد تنش اسمزی بوده و منجر به کاهش میزان آب سلول، سمیت یونی و اختلال در جذب عناصر غذایی می شود (8).
تولید متابولیتهای ثانویه از جمله اسانسها در گیاهان دارویی تحت کنترل عوامل ژنتیکی است، ولی عوامل محیطی بویژه شرایط تنشزا، نقش عمدهای را در کمیّت و کیفیّت این مواد به عهده دارند (7). از عوامل محیطی مؤثر بر رشد و تولید متابولیتهای ثانویه میتوان به؛ شرایط اقلیمی مانند نور، درجه حرارت، بارندگی، ارتفاع از سطح دریا، عرض جغرافیایی، شرایط خاک همچون حاصلخیزی، بافت خاک، رطوبت خاک، شوری، اسیدیته، توپوگرافی و مدیریت زراعی اشاره کرد (20). اسانسهای روغنی شامل ترکیبات معطّر و فراری هستند که از طریق تقطیر با آب یا بخار آب از برخی گیاهان به دست میآیند. خصوصیات ضد میکروبی اسانسهای روغنی علیه طیف گستردهای از میکرواُرگانیسمها شامل باکتریها، پروتوزوآ و قارچها به اثبات رسیده است (21،27). از مشخصات بارز اسانس روغنی مرزه خوزستانی، وجود مقادیر بالای کارواکرول (92%) همراه با سایر ترکیبات فنلی، فلاونها، تری ترپنوئیدها، استروئیدها و تاننها میباشد (26). مهمترین ترکیبات شیمیایی اسانس مرزه خوزستانی و مرزه رشینگری شامل: کارواکرول بیش از 90 درصد، پاراسیمن، گاماترپینن، لیمونن، 1و8 سینئول، اوژنول، میرسن و آلفا توژن میباشند (1، 6).
مرزه خوزستانی(Satrureja Khuzistanica) و مرزه رشینگری(Satrureja rechingeri) از گیاهان بومی، متعلق به خانواده نعناع، چند ساله و معطّر بوده و از جمله گیاهان با ارزش و انحصاری فلور ایران می باشند که در مناطق خشک، آفتابی و خاکهای سنگلاخی و آهکی جنوب غرب ایران رشد میکنند و شباهت زیادی به یکدیگر دارند (1، 6). از بین گونههای مختلف مرزه بومی ایران، اسانس و عصارههای حاصل از دو گونه مرزه خوزستانی و رشینگری، غنی از ترکیب فنلی کارواکرول در اسانس و اسیدهای فنلیِ آزاد، بویژه رزمارینیک اسید در عصاره بوده و به همین جهت از فعالیت بیولوژیکی قابل توجهی برخوردار هستند. کارواکرول موجود در اسانس مرزه خوزستانی و رشینگری دارای چندین ویژگی بیولوژیکی، از جمله: اثر ضد عفونی کننده، ضدالتهاب، ضد درد، ضد باکتری، ضد قارچ و مخمر و آنتی اکسیدان میباشد (4). با توجه به این که مساحت زیادی از کشور ایران تحت تأثیر درصدهای متفاوتی از شوری قرار دارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس گیاه مرزه رشینگری و تعیین غلظتی از نمک NaCl که منجر بالاترین راندمان تولید کارواکرول، به عنوان مهمترین ترکیب اسانس می شود، انجام شده است.
مواد و روشها
این پژوهش در فصلهای بهار و تابستان سال 1393 در دانشگاه لرستان انجام شد. نشاءهای گیاه مرزه رشینگری Satureja rechingeri از شرکت گیاهان دارویی خرمّان شهرستان خرم آباد تهیه شد و به گلدانهایی با قطر دهانه 19 سانتیمتر و ارتفاع 22 سانتیمتر، با ظرفیت 5 کیلوگرم که به طور مساوی توسط خاک، ماسه و کود حیوانی با نسبتهای 3:1:1 پر شده بودند، انتقال یافتند و در محیط بیرون و در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفتند و آبیاری آنها به صورت 3 روز یکبار و روزی 100 میلیلیتر آب، انجام شد. با گذشت 45 روز از قرارگیری نشاءها در گلدانها، به منظور اعمال تنش شوری، گلدانها به شش گروه تیماری (30، 60، 90، 120و 150 میلیمولار NaCl) و یک گروه شاهد، تقسیم شدند. تنش شوری به مدت پنج هفته بر روی نمونههای گیاهی انجام شد.یک هفته پس از اعمال آخرین تیمار پنجاه گرم از بخشهای هوایی نمونههای جمع آوری شد و پس از خشک شدن در سایه با روش تقطیر با آب (Hydrodistillation ) مورد اسانسگیری قرار گرفت. اسانس گیاه مورد نظر پس از آماده سازی، به دستگاه گاز کروماتوگراف جرمی ( GC/MS) تزریق شد تا نوع ترکیبات آن مشخص شود. آنالیز GC با دستگاه کروماتوگراف گازی مدل Shimadzu 15A صورت گرفت. N2 به عنوان گاز حامل با سرعت (یک میلی لیتر در دقیقه) و ستون DB-5 (0.2 mm × 50 m و ضخامت 0.32 µm) استفاده شد. دمای ستون در˚60C برای مدت 3 دقیقه نگهداری و سپس با سرعت˚5C در دقیقه تا ˚220C افزایش یافت و برای 5 دقیقه در 220 C˚ ثابت گردید. درصدهای نسبی با استفاده از نرم افزار کروماتوپکC-R4A بدون استفاده از فاکتور تصحیح از سطح زیر منحنی برآورد شد. آنالیزهای GC/MS با استفاده از دستگاه
Hwlett-pakard 5973 مجهز به ستون HP-5MS
(0.25 mm × 30 m و ضخامت 0.25 µm) صورت گرفت. دمای ستون برای 3 دقیقه در60C˚ نگهداری و تا ˚220C با سرعت˚5C در دقیقه افزایش یافت و برای 5 دقیقه در ˚220C نگهداری شد. سرعت جریان گاز هلیم به عنوان گاز حامل با سرعت (یک میلی لیتر در دقیقه) در eV 70 مورد استفاده قرار گرفت. شناسایی مواد متشکله اسانس به وسیله مقایسه طیف جرمی و اندیس بازداریشان با آنچه که در منابع وجود دارد، انجام شد (9).
در این تحقیق مقایسه تیمارها به کمک طرح کامل تصادفی صورت پذیرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و مقایسه میانگین داده ها توسط آزمون چند دامنه ای دانکن و در سطح 1% انجام شد.
نتایج
با توجه به نتایج بدست آمده در جدول 1، افزایش غلظت نمک (سدیم کلراید) باعث ایجاد تغییراتی در میزان اسانس مرزه رشینگری گردید به طوری که افزایش شوری NaCl تا غلظت 120 میلی مولار به تدریج باعث افزایش محتوای اسانس از 47/0% در تیمار شاهد به 6/1 % در تیمار 120 میلی مولار شد، سپس با افزایش بیشتر شوری میزان اسانس کاهش یافت به نحوی که در تیمار 150 میلی مولار میزان اسانس به 95/0 % کاهش یافت.
نتایج تجزیه اسانس توسط دستگاه GC-MS در جدول (2) آمده است. بر اساس نتایج این جدول، مهمترین ترکیب اسانس گیاه مرزه رشینگری در همه تیمارها کارواکرول میباشد. به طوری که تیمار شاهد دارای بیشترین مقدار کارواکرول (60/96 درصد) بوده و با شروع تنش در تیمار 30 میلی مولار میزان کارواکرول به کمترین مقدار خود(53/87 درصد) میرسد و با ادامه تنش بر مقدار آن افزوده شده که این افزایش تدریجی نبوده و دارای نوساناتی در تیمارهای مختلف است (شکل 1). همچنین مقدار لینالول در تیمار شاهد، (0 درصد) و با افزایش شوری تا تیمار 60 میلی مولار میزان آن افزایش یافته (47/1%) که با ادامه تنش تا تیمار 120 میلی مولار از میزان آن کاسته شده ولی در تیمار 150 میلی مولار بر مقدار آن افزوده شد به طوری که بیشترین مقدار آن در تیمار150 میلی مولار مشاهده شد) 64/1%) (شکل 2). میزان تیمول نیز در تیمارهای مختلف شوری دارای تغییراتی است، به طوری که مقدار آن در تیمار شاهد (0 درصد)، در تیمار30 میلی مولار (93/0 %)، در تیمار 60 میلی مولار (32/0%) بوده که با افزایش شوری تا تیمار 90 میلی مولار مقدار آن افزوده (40/0 %) و در تیمار 120 میلی مولار از مقدار آن کاسته شده (25/0%) و در نهایت در تیمار150 میلی مولار میزان آن افزایش نشان داد (37/0%) (شکل 3). در این بررسی ترکیبات مهم دیگر از قبیل 4-ترپینئول نیز با افزایش تنش شوری تغییرات منظمی را نشان نداد و دارای نوساناتی در تیمارهای متفاوت شوری است (شکل 4).
با توجه به جدول 2 دیگر ترکیبات مرزه رشینگری در این تحقیق، شامل: کاریوفیلن، آنیسول، پیکریسول، آلفاسیدرول، اوسیمین، آلفاپینن، دیبوتیلفتالات، کارواکریل استات و کارول هستند که در تیمارهای مختلف دارای مقادیر متفاوتی میباشند.
جدول 1- تغییرات کمی اسانس گیاه مرزه رشینگری تحت تاثیر درجات مختلف شوری (بر حسب درصد وزنی- حجمی)
تیمار 150 mM |
تیمار 120 mM |
تیمار 90 mM |
تیمار 60 mM |
تیمار 30 mM |
شاهد |
تیمار |
C95/ % |
A60/1 % |
B22/1/0% |
C94/0% |
D61/0% |
E47/0% |
مقدار اسانس (وزنی-حجمی) |
جدول 2- تغییرات درصد ترکیب های اسانس گیاه مرزه رشینگری در تیمارهای مختلف شوری
نام ترکیب |
RI |
تیمار شاهد |
تیمار 30 |
تیمار 60 |
تیمار 90 |
تیمار 120 |
تیمار 150 |
آلفا پینن |
939 |
_ |
_ |
_ |
_ |
25/0 |
_ |
اوسیمین |
1026 |
_ |
_ |
01/1 |
_ |
30/0 |
49/0 |
پی کرسول |
1087 |
_ |
67/0 |
_ |
_ |
_ |
_ |
لینالول |
1100 |
_ |
_ |
47/1 |
36/1 |
10/1 |
64/1 |
پولگون |
1150 |
_ |
41/3 |
_ |
32/0 |
_ |
_ |
4-ترپینئول |
1178 |
31/0 |
_ |
85/0 |
63/0 |
50/0 |
58/0 |
کاروئل |
1207 |
_ |
_ |
_ |
34/0 |
36/0 |
37/0 |
آنیسول |
1289 |
58/0 |
_ |
_ |
_ |
_ |
_ |
تیمول |
1290 |
- |
93/0 |
32/0 |
40/0 |
25/0 |
37/0 |
کارواکریل استات |
1294 |
_ |
_ |
_ |
29/1 |
22/0 |
21/2 |
کارواکرول |
1298 |
60/96 |
53/87 |
12/94 |
22/91 |
88/94 |
24/91 |
کاریوفیلن |
1423 |
_ |
_ |
53/0 |
_ |
23/0 |
57/0 |
نپتالاکتون |
1470 |
89/0 |
_ |
_ |
_ |
_ |
_ |
بتا بیسابولن |
1506 |
_ |
_ |
71/0 |
_ |
_ |
79/0 |
کاریوفیلن اکساید |
1581 |
_ |
_ |
34/0 |
_ |
24/0 |
28/0 |
آلفا سیدرول |
1589 |
_ |
63/0 |
_ |
_ |
_ |
_ |
دی بوتیل فتالات |
1925 |
77/0 |
23/1 |
29/0 |
_ |
30/0 |
_ |
شکل 1- تغییرات میزان کارواکرول موجود در اسانس گیاه مرزه رشینگری، تحت تاثیر درجات متفاوت شوری.
شکل2- تغییرات میزان لینالول موجود در اسانس گیاه مرزه رشینگری، تحت تاثیر درجات متفاوت شوری.
شکل 3- تغییرات میزان تیمول موجود در اسانس گیاه مرزه رشینگری، تحت تاثیر درجات متفاوت شوری.
شکل 4- تغییرات میزان 4-ترپینئول موجود در اسانس گیاه مرزه رشینگری، تحت تاثیر درجات متفاوت شوری.
بحث
تنش شوری، درصد اسانسِ اکثر گیاهان دارویی را افزایش میدهد چون در هنگام استرس، متابولیتهای بیشتری تولید شده و این مواد باعث جلوگیری از عمل اکسیداسیون در سلول میشوند(17). یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در میزان متابولیتهای ثانویه موجود در گیاهان، تنشهای محیطی اعمال شده بر آنها است. در حقیقت، یکی از مهمترین وظایف متابولیتهای ثانویه در گیاهان، نقش محافظتی آنها در شرایط تنش است. این ترکیبات به گیاهان کمک میکنند تا بتوانند در مقابل عوامل و شرایط نامساعد محیطی، مقاومت کنند و به حیات خود ادامه دهند. البته برخی تحقیقات نشان میدهد که این تأثیر همیشگی نیست و در مواردی حتی کاهش میزان متابولیتهای ثانویه تحت شرایط تنش محیطی، دیده میشود (36).
سفیدکن و همکاران (1383) اسانس گونههای بومی مرزه در کشور را با دو گونه مرزه تجاریS. hortensis و
S. Montana از لحاظ کمی و کیفی مقایسه و گزارش نمودند که گونههایی از مرزه که از نظر بازده اسانس با مرزه زراعی برابری میکنند و یا درصد اسانس بالاتری دارند و همچنین گونههایی که در اسانس آنها بیشتر از 50% کارواکرول دارند، مثل مرزه خوزستانی، مرزه بختیاری و مرزه رشینگری، از نظر تجاری (کاربردهای دارویی، غذایی و آرایشی وبهداشتی) حائز اهمیت هستند (5).
بازده اسانس سرشاخههای گلدار گونه S. rechingeri از استان ایلام، 27/4- 6/2% و ترکیب اصلی آن، کارواکرول (89-83%) گزارش شده است (6). بررسی Alizadeh (2015) در خصوص شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس مرزه رشینگری در مراحل مختلف رشد، نشان داده است که کارواکرول (4/90-6/83 %) مهمترین ترکیب اسانس در مراحل مختلف رشد است (8). پژوهش Hadian و همکاران (2014) نیز، نشان داده است که کارواکرول (20/96 %- 20/89 %) مهمترین ترکیب اسانس مرزه رشینگری در هفت جمعیت مورد مطالعه بوده است (29). نتایج تحقیقات ذکر شده با نتایج بررسی ما از نظر شاخص بودن کارواکرول در اسانس مرزه رشینگری مطابقت دارد.
Najafi و همکاران، (2010) با آنالیز اسانس گیاه مرزه تابستانی (Satureia hortensis L.) مشاهده کردند که ترکیبات اصلی اسانس آن، شامل کارواکرول 37/55 درصد و گاماترپینن 92/32 درصد میباشد و با افزایش میزان شوری، مقدار کارواکرول افزایش پیدا میکند در حالی که از میزان گاماترپینین کاسته میشود که با نتایج تحقیق حاضر روی مرزه رشینگری مطابقت ندارد. Najafi و همکاران همچنین مشاهده کردند که کاهش درصد اسانس در طی رشد گیاهان تحت تاثیر NaCl معنیدار نیست و ترکیبات فرعی شامل آلفاتوجن، آلفاپنین، بتاپنین، میرسن، فلاندرن، آلفاترپینین، لیمونن، کارواکرول متیلاتر، آلفافارنسین، بتاکاریوفیلن، بیسیکلوجرماکرن، بیسابولن و ترانسآلفا بیسابولن است (34).
به طور کلی، P_Cymene ,Carvacrol و Thymol از ترکیبات فنولیک اصلی در اسانس گونههای گیاهی مرزه میباشند (3 و 33). در تحقیقی که توسطDavazdahemami و همکاران، (2014) بر روی اثر تنش خشکی بر کمیّت وکیفیّت اسانس و محتوای کارواکرول در دو گونه از گیاه مرزه بختیاری
Satureja bachtiaricaو مرزه خوزستانی
S. khuzistaricaانجام شد، تفاوت معنیداری بین درصد اسانس، محتوای اسانس و مقدار ترکیبات کارواکرول، تیمول و گاما-ترپینین بین دو گونه مشاهده گردید. زمانی که حجم آب آبیاری از 50 به 16 لیتر در متر مربع کاهش یافت، محتوای اسانس در هر دو گونه بیش از 50% کاهش پیدا کرد. مرزه خوزستانی دارای بیشترین ترکیب کارواکرول (95%) میباشد (22). براساس این نتایج در مرزه بختیاری با افزایش تنش خشکی مقدار کارواکرول از 1/48% به 9/46% و سپس به 6/43% کاهش یافت. هم چنین مقدار تیمول از 1/2% به 5/6% افزایش وسپس به 3/4% کاهش یافت ونیز با افزایش تنش خشکی ترکیب لینالول کاهش پیدا کرده و ترکیب گاماترپینین ابتدا کاهش و سپس افزایش یافته است (22). همچنین در مرزه خوزستانی با افزایش تنش خشکی مقدار کارواکرول از 5/95% به 2/95% و سپس به 7/94% کاهش، اما میزان تیمول از صفر درصد به 2/0% و سپس 3/0% افزایش یافته که البته مقدار تیمول در هر دو گونه بویژه مرزه خوزستانی بسیار ناچیز بوده است (22). بنابراین، نتایج تحقیق ما با نتایج فوق مطابقت نشان میدهد.
در جنسهای دیگر از خانواده نعناع مانند آویشن، ترکیب اصلی اسانس تیمول است (12). کارواکرول یکی از مهمترین ترکیبات در صنایع غذایی میباشد (31). همچنین، کارواکرول یکی از اثربخشترین و کمیابترین ترکیبها برای درمان بازگشت مکرر برفک دهانی بوده و نیز دارای فعالیت ضد التهابی است (11). تنش شوری تأثیری بر ترکیبات اسانس ندارد اما باعت کاهش محتوای اسانس میشود (31،25).
تنش آبی شدید در مرزه تابستانی درصد اسانس را نسبت به تنش آبی ملایم افزایش می دهد. همچنین ترکیبات اصلی شامل کارواکرول تحت تاثیر تنش آبی ملایم افزایش پیدا می کند، در حالی که ترکیب گاما ترپینین تحت تاثیر هر دو تنش آبی ملایم وشدید کاهش پیدا می کند (16). ترکیبات اسانس به طور معنی داری با افزایش سطح تنش در گیاه مریم گلی Salvia officinalis L. افزایش پیدا کرده است (28). در تحقیقی El-Keltawiو Croteau (1987)، اثر شوری آب آبیاری را بر مرزنجوش و گونه ای نعناع بررسی کرده و در یافتند که شوری باعث یک کاهش 20 درصدی در عملکرد اسانس می شود. اثر شوری بر نعناع باعث افزایش مقدار لیمونن و کاهش مقدار کارون می شود. درمورد مرزنجوش نیز تنش شوری باعث افزایش در مقدار سابینن همراه با کاهش در مقدار هیدرات سابینن شد.(24). در مرزنجوش و رازیانه برخی از ترکیبات اصلی اسانس مانند cymene , Carvacrol P- و γ_ terpinene تحت تاثیر تنش شوری کاهش یافته است (40).
حسنی (1382 ) بیان نمود که با افزایش غلظت نمک در آب آبیاری ریحان مقدار ترکیب هایی نظیر میرسن ، 1و8 سینئول، متیل کاویکول ، بورنیل استات، ژرانیل استات و سیس –آلفا-برگاموتن افزایش و بعکس مقدار لینالول، متیل اوژنول و آلفا-هومولن کاهش می یابد(2).Azza و همکاران (2009)، در بررسی گیاه دارویی آویشن مشاهده نمودند که تنش شوری باعث افزایش تیمول در این گیاه شده است (15).
بررسیها نشان داده است که با افزایش سطوح تنش شوری، مقدار کارواکرول متیلاتر (8/0%)، آلفا فارنسیل (27/1%)، بتاکاریوفیلن (4/0 %)، بیسیکلوجرمان (81/0 %)، بیسابولن 16/2/0 %) و ترانسآلفا بیسابولن (19/0 %) از اسانس گیاه نعناع فلفلی به دست میآید. در حالی که اجزایی مانند آلفاتوجن، آلفاپینن، بتاپینن، میرسن، آلفافلاندرن و لیمونن در غلظتهای 50، 70 و100 میلی مولار NaCl ، کاهش مییابند. در حقیقت، اثر شوری بر اسانس و اجزای سازنده آن، ممکن است به علت تأثیر بر فعالیتهای آنزیمی و متابولیسم گیاه باشد (19).
کاهش میزان اسانس در اثر تنش شوری در رازیانه (13)، زنیان (14) و ریحان (2) نیز گزارش شده است.
بر اساس نظر Dow و همکاران (1981)، شوری، عملکرد اسانس را در گیاهان خانواده نعناع کاهش میدهد و این احتمالاً به دلیل محدود شدن عرضه سیتوکینین از ریشهها به شاخهها و در نتیجه تغییر نسبت بین سیتوکینین و اسیدآبسیزیک برگ است (23). Prasad و همکاران (1996) نیز اعلام داشتند که شوری محتوی اسانس گونههای مختلف نعناع را به طور متغیری تحت تاثیر قرار میدهد (35).
نتیجهگیری
یکی از مهمترین تنشهای محیطی، شوری است که بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک حادث میشود که جذب و تجمع عناصر ضروری و مورد نیاز گیاه را با ایجاد رقابت توسط یونهای سدیم و کلر دچار مشکل میکند (38 ). تنش شوری علاوه بر کاهش شاخصهای رشد، تولید متابولیتهای ثانویه و اسانسها را هم در گیاهان دارویی تحت تأثیر قرار میدهد. تولید ترکیبات ثانویه در گیاهان همیشه به یک میزان صورت نمیگیرد و عوامل متعددی وجود دارند که می توانند تولید این ترکیبات را تحت تأثیر قرار دهند. نوع گونه یا جنس گیاهی، مرحله رشدی و نموّی، شرایط فصلی، میزان دسترسی به مواد غذایی و معدنی و شرایط تنش از جمله این عوامل هستند(41) .
در این تحقیق ترکیب اصلی گیاه مرزه رشینگری، کارواکرول میباشد که چندان تحت تأثیر تنش شوری قرار نگرفته است به طوری که مقدار این ترکیب در اسانس در تیمارهای مختلف شوری تفاوت چندان زیادی با تیمار شاهد نشان نمیدهد. بنابراین میتوان گفت که پرورش گیاه مرزه رشینگری، در زمینهای با درجات متوسط شوری بر کیفیّت اسانس این گیاه تأثیر چندانی ندارد. نتیجهگیری دقیقتر در مورد میزان مقاومت این گیاه به شوری، نیازمند انجام تحقیقات بیشتر است.