Journal of Plant Research
(Iranian Journal of Biology)
Habitat conditions Study of Myrtus communis L. in forests reserves of Ilam province
Document Type : Research Paper
Abstract
The most important habitats of Myrtus communis L. in order to study habitat needs located in Tanoreh Abdanan, Zarab Zarinabad and Mort village from Chavar district in year 2013. Then variables such as crown diameter, shrub height, vitality and number of regenerations were measured by 100% inventory method in three regions. Also, three soil samples were taken from each site and pH, Electrical Conductivity (EC), Organic Carbon (OC), Nitrogen (N), Phosphorous (P), Potassium (K), Bulk Density (BD) and soil texture parameters were measured in the lab. By Using the SPSS software v.16, mean comparisons of edaphic and vegetative parameters in three sites were performed. In this study, correlation analysis between different parameters was investigated and the regression model of correlated parameters was built in separate for each site. Results showed that there is a significant difference between all parameters in three sites. Also, results revealed that there is statistically a positive relation between crown diameter and shrub height. Furthermore, in Chavar site, tree regeneration has a positive relation with soil OM and K. according to obtained results, in Abdanan site, there is a negative correlation between stems height and soil pH.
Keywords
Main Subjects
برخی نیازهای رویشگاهی درختچه مورد (Myrtus communis L.) در ذخیرهگاههای جنگلی استان ایلام
علی رستمی* و مهرنوش قربانی
ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، گروه منابع طبیعی
تاریخ دریافت: 16/8/95 تاریخ پذیرش: 21/3/96
چکیده
بمنظور بررسی نیازهای رویشگاهی درختچه مورد، مهم‌ترین رویشگاههای این‌گونه باارزش در مناطق تنوره آبدانان، زرآب زرینآباد و روستای مورت از توابع بخش چوار در سال 92 مشخص گردید. سپس به آماربرداری صددرصد از سه توده مذکور پرداخته شد و پارامترهای قطر تاج، ارتفاع کل، سلامت درخت و تعداد زادآوریها اندازهگیری شد. از هر رویشگاه سه نمونه خاک از عمق 0 تا 30 برداشت گردید و پارامترهای روتین خاکشناسی در آزمایشگاه اندازهگیری شد. با استفاده از آزمون دانکن به مقایسه میانگین پارامترهای رویشی و خاکی بین سه رویشگاه پرداخته شد. همچنین همبستگی پارامترهای مختلف موردبررسی قرار گرفت و مدل رگرسیونی آنها به تفکیک رویشگاه محاسبه گردید. نتایج نشان داد که بین همه پارامترهای اندازهگیری شده در سه رویشگاه تفاوت معنیداری وجود دارد و بین قطر تاج و ارتفاع پایهها همبستگی مثبت وجود دارد. نتایج همچنین نشان داد که در رویشگاه چوار زادآوری درختان با میزان کربن آلی و پتاسیم خاک همبستگی مثبت دارد؛ و در رویشگاه آبدانان بین ارتفاع پایهها و میزان اسیدیته خاک همبستگی منفی بسیار قوی دیده میشود.
کلمات کلیدی: درختچه مورد، صفات رویشی، فاکتورهای خاکشناسی، نیاز رویشگاهی.
* نویسنده مسئول، تلفن: 32246042-084، پست الکترونیکی: ali_rostami1974@yahoo.com
مقدمه
گونه درختچهای مورد با نام علمی Myrtus communis L.ازجمله ذخایر جنگلی مهم و باارزش ژنتیکی و اقتصادی بالا در استان ایلام است که رویشگاههای این‌گونه به‌عنوان ذخیرهگاه در استان معرفی‌شده‌اند. مورد گیاهی خوشبو است و این به دلیل وجود غدههای حاوی اسانس در برگ، میوه و گل آن است. این درختچه از گذشته به دلیل خواص ضدالتهابی، ضدویروسی، ضدعفونی‌کنندگی و گندزدایی بسیار موردتوجه قرارگرفته است (13 و 19). میرآزادی و همکاران (11)، در سال 1391 طی مطالعهای به بررسی توصیف برخی از عوامل اکولوژیک سه رویشگاه جنگلی این‌گونه در استان لرستان با تأکید بر نقش آنها در بازده اسانس و ترکیب شیمیایی آن پرداختند و برخی از عوامل اکولوژیک تأثیرگذار بر نوع اسانس را اندازهگیری و بین سه رویشگاه (چم مورد، سپیددشت و پادگان حمزه) مورد مقایسه قراردادند. نتایج نشان داد که حداکثر بازده اسانس مربوط به رویشگاه سپیددشت است که ازنظر ارتفاع از سطح دریا، مقادیر سدیم، فسفر و کربن آلی خاک با دو رویشگاه دیگر تفاوت زیادی دارد. آنها همچنین بیان کردند که وجود اختلاف بین عوامل اکولوژیک و خاکی سه رویشگاه میتواند بر نوع و درصد اجزای متشکله اسانس تأثیر عمدهای داشته باشد. بمنظور بررسی تأثیر عوامل اصلی اکولوژیکی مؤثر بر میزان اسانس درختچه مورد، میرآزادی و همکاران (12) در سال 1391 از چندین رویشگاه اصلی گونه مذکور در استان لرستان نمونهبرداری به عمل آورده و از هر منطقه 40 گرم برگ خشک اسانس گیری کردند و درصد بازده اسانس برگهای مناطق مختلف را به دست آوردند. علاوه بر آن مؤلفههای اصلی فیزیوگرافیک هرکدام از رویشگاهها (شیب، جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا) نیز اندازهگیری شد. از بین عوامل اکولوژیک قابل‌اندازه‌گیری نیز عناصر سدیم، پتاسیم، منیزیوم و کلسیم، میزان اسیدیته و شوری خاک مورداندازه‌گیری قرار گرفت. نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون، وجود ارتباط مستقیم معنیدار بین ارتفاع از سطح دریا و درصد بازده اسانس و همچنین ارتباط معکوس بین میزان سدیم خاک و درصد بازده اسانس را نشان داد. بعلاوه بین درصد بازده اسانس در رویشگاههای مختلف و جهات جغرافیایی مختلف اختلاف معنیداری مشاهده گردید. جانسون و همکاران (18) در بررسی که در سال 2001 بر روی مناطق جنگلی حاره‌ای در آمازون انجام دادند نتیجه گرفتند که میزان عناصر کلسیم، پتاسیم، فسفر، نیتروژن و کربن موجود در خاک مناطق جنگلی بکر نسبت به جنگل‌های تخریب‌شده که تشکیل جنگل‌های جدیدی را داده‌اند، بیشتر است. در بررسی رویشگاه گونه Acacia harphophylla. دولینگ و همکاران (16) در سال 1986 مشاهده نمودند که با افزایش فاکتورهایی از قبیل ماده آلی، نیتروژن، گوگرد، پتاسیم، فسفر، کلسیم تبادلی و عمق خاک متقابلاً درصد پوشش تاجی این‌گونه افزایش می‌یابد.
در استان ایلام بخش مهمی از منابع طبیعی موجود را رویشگاه گونه‌های خاص مانند مورد، لرگ، زربین و ... تشکیل میدهد (اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام) که لازمه حفاظت و بهرهبرداری صحیح از این رویشگاهها داشتن شناخت کافی از خصوصیات کمی و کیفی گونهها و رویشگاههای آنها بوده و یکی از لازمههای اصلی برای برنامهریزی و مدیریت صحیح آنها محسوب میشود. لذا با توجه به موارد ذکرشده و ارزش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی و پراکنش آن در شهرستان‌های مختلف استان هدف اصلی این پژوهش شناخت شرایط و نیازهای رویشگاهی درختچه مورد مستقر در سه رویشگاه ذخیرهگاهی استان ایلام بمنظور بازسازی و احیاء آن در رویشگاههای مورداشاره و نیز توسعه آن در مناطق مشابه است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: این مطالعه در سه منطقه مختلف تنوره آبدانان (47/1 هکتار)، زرآب زرینآباد (9/1 هکتار) و روستای مورت بخش چوار (5/. هکتار) شهرستان ایلام صورت گرفت. هر سه این مناطق از سال 1386 به‌صورت ذخیرهگاه جنگلی مدیریت میشوند (اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام). مختصات جغرافیایی تنوره آبدانان بین طول جغرافیایی "44 ´26 º47 و عرض جغرافیایی "4 ´53 º32 است. ذخیرهگاه جنگلی زرآب زرینآباد که جزء شهرستان دهلران محسوب میشود، ازلحاظ سیستم مختصات بین طول جغرافیایی "59 ´54 º46 و عرض جغرافیایی "19 ´07 º33 واقع‌شده است. همچنین ذخیرهگاه جنگلی روستای مورت بخش چوار در طول جغرافیایی "43 ´16 º46 و عرض جغرافیایی "47 ´41 º33 قرار دارد. (شکل 1).
فاکتورهای اقلیمی مناطق موردمطالعه مطابق جدول 1 است. ضمناً نوع اقلیم مناطق موردمطالعه با روش‌های آمبرژه و دومارتن تعیین‌شده است.
جدول 1- فاکتورهای اقلیمی مناطق موردمطالعه
|
منطقه |
متوسط بارندگی سالیانه (mm) |
متوسط دمای سالیانه (c) |
اقلیم |
|
آبدانان |
8/670 |
1/15 |
نیمه مرطوب سرد |
|
زرینآباد |
1/262 |
2/26 |
مدیترانهای |
|
چوار |
567 |
8/16 |
نیمه مرطوب معتدل |
شکل 1- شمای کلی مناطق موردمطالعه در ایران و استان ایلام
منحنی‌های آمبروترمیک نزدیک‌ترین ایستگاه‌ها به این مناطق طی دوره های آماری بررسی شده و مطابق شکل
زیر است (شکل 2).
شکل 2- منحنی آمبروترمیک مناطق موردمطالعه
روش تحقیق: ابتدا ذخیرهگاهها در مناطق مختلف با بازدیدهای میدانی شناسایی و محدوده آنها با استفاده از دستگاه GPS تعیین و بر روی نقشه مشخص شدند. جهت برداشت دادهها به‌صورت آماربرداری صددرصد ارقام و توصیفات مربوط به هر پایه شامل قطر تاج، ارتفاع، سلامت درخت و زادآوری در فرم‌های مخصوص ثبت شد. برای انجام مطالعات خاکشناسی و مقایسه آنها در سه ذخیرهگاه موردمطالعه، نمونههای خاک به تعداد سه نمونه از عمق 0 تا 30 سانتیمتری از هر رویشگاه تهیه شد و جهت مشخص شدن فاکتورهای سنجش خاک (آزمایشهای فیزیکی و شیمیایی شامل بافت خاک، وزن مخصوص ظاهری، pH، EC، ماده آلی و...) مورد آزمایش قرارگرفته و نتایج آنها ازلحاظ آماری توسط نرم‌افزارهای SPSS و ... تجزیه و تحلیل شدند. مقایسه میانگین اندازهگیریهای کمی و کیفی و وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک در سه رویشگاه با استفاده از آزمون دانکن انجام شد. آنالیز همبستگی ساده پیرسون نیز در نرم‌افزار SPSS به انجام رسید. مدل رگرسیونی خطی ساده برای دادههای معنیدار ازلحاظ همبستگی تعیین شد.
نتایج
مشخصات رویشی تودههای مورد مطالعه: مطابق اندازهگیریهای به‌عمل‌آمده، مشخصات رویشی تودههای موردمطالعه مطابق جدول زیر است (جدول 2).
جدول 2- نتایج اندازهگیری مشخصه‌های رویشی در رویشگاههای مختلف
|
|
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
کمینه |
بیشینه |
|
|
قطر تاج (متر) |
چوار |
۴۷ |
۲/۶۳۶۰ |
۲۱۴۶۹/ |
۲/۲۵ |
۳/۲۴ |
|
زرینآباد |
۱۲۳ |
۳/۸۸۶۵ |
۱/۶۵۳۴۸ |
۷۵/ |
۱۰ |
|
|
آبدانان |
۱۱۳ |
۲/۲۸۷۳ |
۶۲۲۳۵/ |
۱/۲۰ |
۴/۰۵ |
|
|
کل |
۲۸۳ |
۳/۰۴۰۲ |
۱/۳۸۲۳۷ |
۷۵/ |
۱۰ |
|
|
ارتفاع (متر) |
چوار |
۴۷ |
۱/۷۹۱۱ |
۵۲۵۲۹/ |
۱/۱۰ |
۳ |
|
زرینآباد |
۱۲۳ |
۳/۰۲۳۳ |
۱/۱۵۱۵۶ |
۸۰/ |
۶ |
|
|
آبدانان |
۱۱۳ |
۱/۹۰۹۶ |
۵۱۷۸۱/ |
۳/۱۰ |
3 |
|
|
کل |
۲۸۳ |
۲/۳۷۴۰ |
۸۹/ |
۸۰/ |
۶ |
|
|
سلامت درخت |
چوار |
۴۷ |
۲/۳۸۳۰ |
۱/۰۲۵۷۴ |
۱ |
۳ |
|
زرینآباد |
۱۲۳ |
۱/۶۷۴۸ |
۷۳۸۷۸/ |
۱ |
۳ |
|
|
آبدانان |
۱۱۳ |
۱/۸۴۹۶ |
۷۴۱۰۲/ |
۱ |
۳ |
|
|
کل |
۲۸۳ |
۴۷ |
۷۳۸۷۸/ |
۱ |
۳ |
|
|
زادآوری (اصله) |
چوار |
۴۷ |
20/27 |
۷۴۱۰۲/ |
۱ |
۳ |
|
زرینآباد |
۱۲۳ |
19/5 |
۶۷۱۱۰/ |
۱ |
۳ |
|
|
آبدانان |
۱۱۳ |
16/43 |
۷۵۲۳۶/ |
۱ |
۳ |
|
|
کل |
۲۸۳ |
18/4 |
۴/۱۲۶۸۱ |
۱۱ |
۳۱ |
|
مشخصات خاک رویشگاههای مورد بررسی: (جدول 3).
مقایسه میانگین‌های صفات رویشی: نتایج نشان داد که بین گونه مورد در منطقه زرینآباد با تودههای این‌گونه در مناطق چوار و آبدانان ازنظر قطر تاج و ارتفاع توده اختلاف معنیداری در سطح 95 درصد وجود دارد؛ اما بین رویشگاههای چوار و آبدانان اختلاف معنیداری وجود ندارد. نتایج همچنین نشان داد که میانگین سلامت درختچه‌ها بین توده چوار با دو توده آبدانان و زرینآباد اختلاف معنیداری در سطح 95 درصد دارد. ولی بین دو توده زرینآباد و آبدانان اختلاف معنیداری وجود ندارد. همچنین مناطق چوار و آبدانان ازنظر میانگین تعداد زادآوری باهم اختلاف معنیدار در سطح 95 درصد دارند (شکل 3).
مقایسه میانگین‌های فاکتورهای خاکشناسی: نتایج نشان داد که میانگین اسیدیته نمونههای خاک برداشته‌شده از سه رویشگاه تفاوت معنیدار در سطح 95 درصد دارند. نتایج مقایسه میانگین میزان شوری بین رویشگاههای مختلف نشان داد که بین رویشگاه چوار با رویشگاههای زرینآباد و آبدانان تفاوت معنیداری در سطح 95 درصد وجود دارد اما بین دو رویشگاه زرینآباد و آبدانان ازنظر میزان شوری خاک تفاوتی وجود ندارد ازنظر درصد کربن آلی تشکیل‌دهنده خاک، بین سه رویشگاه چوار، زرینآباد و آبدانان تفاوت معنیدار در سطح 95 درصد وجود دارد.
همچنین نتایج نشان داد که میانگین میزان نیتروژن موجود در خاک رویشگاه چوار با میانگین میزان نیتروژن موجود در خاک دو رویشگاه زرینآباد و آبدانان اختلاف معنیداری دارد. نتایج همچنین نشان داد که میانگین میزان عناصر فسفر، پتاسیم و وزن مخصوص ظاهری خاک در سه رویشگاه چوار، زرینآباد و آبدانان باهم اختلاف معنیداری دارند. همچنین نتایج نشان‌دهنده اختلاف معنیدار بین بافت خاک رویشگاه چوار با دو رویشگاه دیگر است (شکل 4).
جدول 3- نتایج اندازهگیری مشخصه‌های خاک در رویشگاههای مختلف
|
|
میانگین |
انحراف معیار |
کمینه |
بیشینه |
|
|
pH |
چوار |
53/7 |
052/0 |
49/7 |
59/7 |
|
زرینآباد |
81/7 |
085/0 |
72/7 |
89/7 |
|
|
آبدانان |
99/7 |
096/0 |
92/7 |
1/8 |
|
|
کل |
78/7 |
212/0 |
49/7 |
1/8 |
|
|
EC (6*10) |
چوار |
18/1 |
015/0 |
16/1 |
19/1 |
|
زرینآباد |
64/0 |
071/0 |
58/0 |
72/0 |
|
|
آبدانان |
80/0 |
136/0 |
71/0 |
96/0 |
|
|
کل |
87/0 |
249/0 |
58/0 |
19/1 |
|
|
OC% |
چوار |
07/8 |
252/0 |
8/7 |
3/8 |
|
زرینآباد |
81/2 |
074/0 |
73/2 |
87/2 |
|
|
آبدانان |
53/4 |
465/1 |
2/3 |
1/6 |
|
|
کل |
14/5 |
436/2 |
73/2 |
3/8 |
|
|
N% |
چوار |
83/0 |
056/0 |
78/0 |
89/0 |
|
زرینآباد |
29/0 |
025/0 |
27/0 |
32/0 |
|
|
آبدانان |
45/0 |
153/0 |
32/0 |
62/0 |
|
|
کل |
53/0 |
252/0 |
27/0 |
89/0 |
|
|
P (Ava ppm) |
چوار |
67/36 |
354/2 |
4/34 |
1/39 |
|
زرینآباد |
10 |
451/3 |
6/6 |
5/13 |
|
|
آبدانان |
9/18 |
227/6 |
7/13 |
8/25 |
|
|
کل |
86/21 |
341/12 |
6/6 |
1/39 |
|
|
K (Ava ppm) |
چوار |
6/6 |
017/10 |
650 |
670 |
|
زرینآباد |
83/1 |
514/27 |
155 |
210 |
|
|
آبدانان |
54/3 |
845/95 |
273 |
460 |
|
|
کل |
99/3 |
327/215 |
155 |
670 |
|
|
وزن مخصوص ظاهری |
چوار |
30/1 |
015/0 |
29/1 |
32/1 |
|
زرینآباد |
20/1 |
015/0 |
18/1 |
21/1 |
|
|
آبدانان |
15/1 |
015/0 |
13/1 |
16/1 |
|
|
کل |
22/1 |
071/0 |
13/1 |
32/1 |
|
|
بافت خاک |
چوار |
سیلتی لومی |
- |
- |
- |
|
زرینآباد |
رسی لومی |
- |
- |
- |
|
|
آبدانان |
رسی لومی |
- |
- |
- |
|
شکل 3- مقایسه میانگین‌های خصوصیات رویشی در تودههای مختلف (حروف نامشابه نشان‌دهنده اختلاف معنیدار است)
شکل 4- مقایسه میانگین فاکتورهای خاکشناسی در رویشگاههای مختلف (حروف نامشابه نشان‌دهنده اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد است)
آنالیز همبستگی: نتایج ارزیابی همبستگی میان پارامترهای رویشی و خاکی در تودههای موردبررسی نشان داد که قطر تاج با ارتفاع درختان در سطح 99 درصد همبستگی مثبت دارد. ارتفاع درختان نیز با سلامت درخت، میزان شوری خاک، کربن آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک همبستگی منفی دارد. نتایج نشان داد که سلامت درخت با اسیدیته خاک همبستگی منفی و با میزان شوری، کربن آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم خاک و وزن مخصوص ظاهری خاک در سطح 01/0 همبستگی مثبت دارد. میزان زادآوری تنها با اسیدیته همبستگی منفی در سطح 05/0 دارد. نتایج همبستگی بین پارامترهای خاک نشان داد که به‌جز اسیدیته خاک که تنها با وزن مخصوص ظاهری و بافت خاک همبستگی در سطح 99 درصد دارد با سایر پارامترها دارای همبستگی در سطح معنیدار نمی‌باشد (جدول 4).
جدول 4- آنالیز همبستگی بین پارامترهای رویشی و خاکی در تودههای موردبررسی
|
|
ارتفاع |
سلامت |
زادآوری |
pH |
EC |
OC |
N |
P |
K |
و.م. ظاهری |
بافت |
|
قطر تاج |
952/0** |
537/0- |
435/0 |
122/0- |
585/0- |
590/0- |
569/0- |
610/0- |
628/0- |
018 /0- |
304 /0 |
|
ارتفاع |
1 |
757/0-* |
229/0 |
169/0 |
775/0-* |
784/0-* |
773/0-* |
803/0** |
815/0** |
305/0- |
559/0 |
|
سلامت |
|
1 |
219/0 |
703/0-* |
961/0** |
941/0** |
954/0** |
966/0** |
957/0** |
839/0** |
939/0-** |
|
زادآوری |
|
|
1 |
721/0-* |
027/0 |
048/0 |
053/0 |
037/0 |
057/0 |
474/0 |
415/0- |
|
pH |
|
|
|
1 |
618/0- |
621/0- |
633/0- |
616/0- |
618/0- |
916/0-** |
871/0** |
|
EC |
|
|
|
|
1 |
988/0** |
990/0** |
996/0** |
992/0** |
805/0** |
909/0-** |
|
OC |
|
|
|
|
|
1 |
997/0** |
990/0** |
994/0** |
786/0* |
902/0-** |
|
N |
|
|
|
|
|
|
1 |
994/0** |
990/0** |
807/0** |
905/0-** |
|
P |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
993/0** |
794/0* |
900/0-** |
|
K |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
774/0* |
909/0-** |
|
و.م. ظاهری |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
933/0-** |
|
بافت |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
**. معنیداری در سطح 01/0، *. معنیداری در سطح 05/0، و.م. ظاهری: وزن مخصوص ظاهری
آنالیز همبستگی بین خصوصیات رویشی و پارامترهای خاک به تفکیک رویشگاه و ارائه مدل رگرسیونی: بر اساس نتایج حاصله در رویشگاه گونه مورد در منطقه چوار بین قطر و ارتفاع و نیز بین تعداد زادآوریها و میزان کربن آلی و پتاسیم قابل‌جذب همبستگی مثبت وجود دارد. بر این اساس روابط رگرسیونی بین این عناصر ساخته شد. نتایج نشان داد که در رویشگاه زرینآباد بین قطر تاج با ارتفاع درختچه‌ها و تعداد زادآوریها، ارتفاع درختچه با میزان سلامتی و تعداد زادآوری به ترتیب همبستگی منفی و مثبت وجود دارد. مدل‌های رگرسیونی حاصل از ارتباط این پارامترها نمایش داده‌شده است (شکل 5). همچنین نتایج نشان داد که در رویشگاه گونه مورد در منطقه آبدانان بین قطر تاج با ارتفاع و سلامت درخت و ارتفاع درختان با تعداد زادآوری و اسیدیته خاک همبستگی وجود دارد. نتایج حاصل از تشکیل رابطه رگرسیونی بین این پارامترها در (شکل 5) و (جدول 5) آمده است.
بحث
نتایج این مطالعه نشان داد که تعداد پایهها، میانگین قطر تاج و ارتفاع پایههای مورد در رویشگاه زرینآباد بیش از دو رویشگاه دیگر و در رویشگاه آبدانان بیشتر از رویشگاه چوار است. این تفاوت بین رویشگاهها میتواند دلایل مختلفی داشته باشد.
شکل 5- مدل رگرسیونی رابطه خصوصیات رویشی و پارامترهای خاک به تفکیک رویشگاه
جدول 5- آنالیز همبستگی میان پارامترهای رویشی و خاکی به تفکیک رویشگاه
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ازجمله این دلایل میتوان به شرایط میکروکلیمایی اشاره نمود، زیرا درختچه مورد گیاهی است همیشه‌سبز که در مناطق مدیترانهای و مناطق گرمسیری بهتر ظاهر میشود (15 و 10). همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که میزان شادابی و تعداد زادآوریها در رویشگاه چوار نسبت به سایر رویشگاهها بیشتر است که از دلایل آن میتوان به خشک‌سالی‌های اخیر و وجود ریز گردها اشاره کرد که تأثیرات منفی روی شادابی و زادآوری پایههای مورد داشتهاند. دراین‌بین رویشگاه چوار با داشتن میزان بارندگی بیشتر نسبت به رویشگاه زرینآباد (جدول 1) تا حدودی کمتر تحت تأثیر خشک‌سالی‌های اخیر قرارگرفته است.
شناخت ویژگیهای خاک یکی از پایههای مدیریت اصولی جنگل است که بسیاری از گزینههای جنگلشناسی ازجمله انتخاب گونه، تعیین حاصلخیزی رویشگاه، نرخ رویش توده و میزان سطح ذخیرهگاه لازم در جنگل، پیشبینی درصد زندهمانی و رشد نهالها تحت تأثیر آن قرار دارند (6). بافت خاک در رویشگاه چوار تفاوت معنیداری با بافت خاک در دو رویشگاه زرینآباد و آبدانان دارد، به‌طورکلی هر چه مقدار رس در خاک زیادتر باشد تشکیل خاکدانه‌ها بهتر و سریع‌تر انجام می‌گیرد و همچنین رس ظرفیت نگه‌داری آب را در خاک افزایش میدهد و درنتیجه باعث افزایش رطوبت ذخیره‌ای خاک میشود (5). این ویژگی خاک‌های رسی در مناطق خشک و گرمسیری اهمیت بسیار زیادی دارد. باید این نکته را در نظر گرفت که بافت خاک یکی از مشخصه‌های پایای خاک بوده و معمولاً تغییرپذیر نیست (1). بنابراین به نظر می‌رسد در اینجا بافت خاک است که عامل تعیین‌کننده برای رویشگاههای مختلف است، زیرا مشاهده میشود که میانگین قطر تاج و ارتفاع توده زرینآباد و آبدانان که دارای بافت رسی لومی می‌باشند بیشتر از میانگین قطر تاج و ارتفاع رویشگاه چوار است که دارای بافت خاک سیلتی لومی است. درحالی‌که فلمینی و همکاران (2004)، طی مطالعهای بیان نمودند که ویژگیهای مختلف خاک بر چگونگی رشد و نمو و نیز میزان مواد مؤثره این‌گونه تأثیر دارند و هر یک از این عوامل میتوانند تأثیر بسزایی بر کمیت و کیفیت محصول این‌گونه داشته باشند (17).
نتایج همچنین نشان داد که میانگین وزن مخصوص ظاهری در سه رویشگاه باهم متفاوت است و میزان آن در رویشگاه چوار بیشتر است. وزن مخصوص ظاهری یکی از پارامترهای تأثیرگذار بر روی رویش است هرچقدر وزن مخصوص خاکی بالا باشد نشان‌دهنده میزان منافذ پایین و افزایش فشردگی خاک است که پیامدهایی چون محدودیت نفوذ ریشه، تهویه پایین و کاهش نفوذ آب را در پی دارد (8)؛ بنابراین یکی از عوامل عدم توسعه توده مورد در منطقه چوار را میتوان بالا بودن وزن مخصوص ظاهری و نیز بافت خاک نامناسب‌تر نسبت به دو رویشگاه دیگر دانست.
هدایت الکتریکی نمایانگر وجود املاح محلول در خاک است. در طبقه‌بندی خاک‌های شور بر اساس طبقه‌بندی فائو خاک‌هایی که دارای هدایت الکتریکی کمتر از 4 دسی‌زیمنز بر متر باشند جزو خاک‌های غیر شورند (5). با توجه به تعداد پایههای بیشتر و پوشش متراکم‌تر دو رویشگاه زرینآباد و آبدانان نسبت به رویشگاه چوار و متعاقب آن احتمالاً مقدار آبشویی کمتر در این توده‌ها و توجه به این نکته که نمک‌ها در اثر آبشویی حرکت کرده و به لایه‌های پایین‌تر منتقل میشوند (20) میتوان تفاوت در میزان فاکتور مورداشاره در رویشگاههای مختلف را توجیه نمود. ازنظر اسیدیته هر سه توده باهم تفاوت نشان می‌دهند که به نظر می‌رسد این موضوع به هر دو علت عوامل خاکی و عوامل گیاهی میتواند مربوط باشد. البته مناطق موردمطالعه دارای سنگ‌بستر آهکی بوده و این امر بر مقدار اسیدیته خاک مؤثر است (2).
افزایش میزان کربن آلی را میتوان به بقایای گیاهی و برگهای این گیاهان نسبت داد که باعث اصلاح و بهبود خواص فیزیکی و بیولوژیکی خاک میشود (21). نتایج مطالعه رضایی پور و همکاران (4) بر روی گیاه سماق نشان داد که درعمق صفر تا 10 سانتیمتری خاک میزان مواد آلی در منطقه دارای پوشش بیشتر از منطقه بدون پوشش می باشد که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد. مواد آلی در خاک نقش مهمی روی خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک داشته و تأثیر زیادی روی تبادل کاتیون‌ها، فعالیت میکرو‌ارگانیسم‌ها و خاکدانه‌ها دارند (22 و 14).
ازنظر نیتروژن خاک با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، بین توده چوار با سایر توده‌ها اختلاف معنیداری وجود دارد. با توجه به اینکه قسمت اعظم ذخیره نیتروژن خاک در بخش آلی خاک وجود دارد (لایه اول) و به‌طورکلی 99 درصد نیتروژن خاک از مواد آلی تأمین میشود (3) و اینکه مقدار ماده آلی در لایه اول به‌مراتب بیشتر از لایه دوم است بنابراین بیشتر بودن نیتروژن در رویشگاه چوار که دارای کربن آلی بیشتری نسبت به سایر رویشگاهها است، کاملاً طبیعی است.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، بین توده چوار با سایر توده‌ها اختلاف معنیداری ازنظر فسفر در سطح 95 درصد وجود دارد. با توجه به اینکه قسمت اعظم فسفر قابل‌جذب به‌صورت فسفر آلی است (5) و نیز مقدار مواد آلی در توده چوار بیشتر از دو توده دیگر است بالاتر بودن مقدار فسفر توده چوار نسبت به دو توده دیگر قابل توجیه است. با توجه به موضوعات ذکرشده و نتایج به‌دست‌آمده به نظر می‌رسد بین میزان فسفر خاک و زادآوری و شادابی در منطقه موردمطالعه ارتباط و اثر متقابلی وجود دارد.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده هر سه رویشگاه، تفاوت معنیداری در سطح 95 درصد در مقدار پتاسیم قابل‌جذب باهم دارند که به نظر تجمع این مواد در افق موردمطالعه به دلیل سرعت‌بالای هوازدگی در منطقه بوده و درنتیجه همه پتاسیم مورداستفاده درختان قرار نمی‌گیرد. در مواردی که پتاسیم آزادشده در اثر هوازدگی بیش از مقداری باشد که گیاه جذب میکند، عمل تثبیت پتاسیم باعث حفظ و ذخیره پتاسیمی می‌گردد (9). پتاسیم در رویشگاه چوار دارای تفاوت معنیداری با دو رویشگاه زرینآباد و آبدانان است. ازدیاد اسیدیته خاک و فراوانی یون کلسیم در محلول خاک باعث آزاد شدن جزئی یون پتاسیم از بین ورقه‌های رس می‌گردد، زیرا یون کلسیم نسبتاً بزرگ‌تر از پتاسیم بوده و در اثر نفوذ در داخل ورقه‌های رس باعث باز شدن آنها گردیده، درنتیجه پتاسیم آزاد و تبدیل به پتاسیم تبادلی می‌گردد (3).
نتایج همچنین نشان داد که در رویشگاه چوار بین تعداد زادآوریها و نیز کربن آلی خاک و پتاسیم خاک رابطه همبستگی مثبتی وجود دارد؛ بنابراین با توجه به میزان کربن آلی و پتاسیم خاک در رویشگاه چوار که بیشتر از دو رویشگاه دیگر است، میتوان بیشتر بودن زادآوریها در رویشگاه چوار را نسبت به سایر رویشگاهها توجیه کرد. البته در مطالعه ای که توسط فلاح چای و همکاران (7) بر روی سفید پلت صورت گرفت نتایج نشان داد که تجدید حیات این گونه به خصوصیات فیزیکی خاک بیشتر عکس العمل نشان میدهد و در خاک‌های با بافت سبک تر و متعادل‌تر که دارای تهویه بهتری می‌باشد به مقدار بیشتر و با کیفیت مناسب‌تری استقرار می‌یابد. همچنین نتایج نشان داد که در رویشگاه آبدانان رابطه بسیار قوی بین میزان اسیدیته و ارتفاع درختان وجود دارد به‌طوری‌که با افزایش اسیدیته، ارتفاع درختان کاهش پیدا میکند؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت که این‌گونه به مقادیر بسیار زیاد pH حساس است و باعث کاهش در رویش آن میشود.
', './data/plant/coversheet/41496473638.jpg'))
Volume 30, Issue 2
September 2017Pages 367-378
- Receive Date: 06 November 2016
- Revise Date: 10 May 2017
- Accept Date: 11 June 2017