Floristic studies,life forms and chorotype of plants in the transitional zone of Irano-Turanian and Sahara-Sindian phytochoria in Sistan and Baluchestan Province. Iran

Document Type : Research Paper

Authors

Assistant Professor, Research Division of Natural Resources, Golestan Agricultural and Natural Resources Research

Abstract

Floristic studies of any regions have high importance, because the florists list is an exploration document to identify the existing species and consequently the potential of the area. The aim of the study was introducing the flora of the transitional zone of Irano-Turanian and Sahara-Sindian phytochoria in Sistan and Baluchestan Province. For a floristic study of the area plant specimens were collected and identified.Field data collections were conducted during the year 2013. The life forms as well as geographical distributions of the species were determined. Flora in this region include 51 families, 233 genera and 327 species. The larger families are Compositae (42 species), Poaceae (39 species), Brassicaceae (28 species), Papilionaceae (27 species) and Chenopodiaceae (25 species) respectivly. The biggest genus was Astragalus with 7 species. Biological types of this area included Therophytes (37.92%) where the dominant life-form followed by hemicryptophytes (22.94%). phanerophytes (18.96%), Chamaephytes (14.37%) and Geophytes (5.81%). Chrological analysis showed 24.77% of the studied plant species belonged to Irano-Turanian / Sahara-Sindian region and 24.16% Sahara-Sindian, 22.33% Irano-Turanian, 3.36% cosmopolitan elements and others are ploriregional. According to the results of this study, it can be concluded that the research area is located in Ecoton region.

Keywords

Main Subjects

بررسی فلور، شکل زیستی و عناصر رویشی گیاهان منطقه گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان

سهیلا نوری1*، عادل سپهری2، حسین بارانی2 و فاطمه فدائی3

1 زابل، دانشگاه زابل، دانشکده آب و خاک، گروه مرتع و آبخیزداری

2 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گروه مرتع‌داری

3گرگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، بخش تحقیقات منابع طبیعی

تاریخ دریافت: 6/10/94                تاریخ پذیرش: 9/12/95

چکیده

بررسی فلوریستیک هر منطقه اهمیت زیادی دارد، زیرا فهرست فلوریستیک، شناسنامه­ای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آنها را نشان می­دهد. هدف از این مطالعه معرفی فهرست گیاهی منطقه اکوتون نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا سندی در استان سیستان و بلوچستان می­باشد. برای بررسی فهرست فلورستیک، نمونه­های گیاهی جمع‌آوری و شناسایی شد. عملیات برداشت میدانی در سال 1392 در منطقه اجرا گردید. سپس پراکنش جغرافیایی و شکل زیستی آنها تعیین شد. بررسی­ها نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 51 تیره، 233 جنس و 327 گونه گیاهی وجود دارد. از مهمترین تیره­های منطقه می­توان تیره کاسنی، Asteraceae (42 گونه)، تیره گندمیان، Poaceae (39 گونه)، تیره شب‌بو، Brassicaceae (28 گونه)، تیره چغندر، Chenopodiaceae (25 گونه) و تیره پروانه آسا، Papilionaceae (27 گونه) را نام برد. بزرگترین جنس، جنس گون با 7 گونه بود. شکل­های زیستی شامل: تروفیت­ها (92/37 درصد) شکل رویشی غالب منطقه را تشکیل می­دهد و همی‌کریپتوفیت­ها (94/22 درصد)، فانروفیت­ها (96/18 درصد)، کاموفیت­ها (37/14 درصد) و ژئوفیت­ها (81/5 درصد) به‌ترتیب در رده­های بعدی قرار داشتند. تحلیل پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که گونه­های ایران و تورانی/صحرا-سندی با 77/24 درصد رویش غالب منطقه، گونه­های صحرا- سندی با 16/24 درصد، ایران و تورانی با 33/22 درصد و گونه­های جهان وطن 36/3 درصد از رویش­های ناحیه را به خود اختصاص داده­اند و بقیه عنصر چند منطقه­ای هستند. با توجه به نتایج می­توان گفت این منطقه در یک ناحیه گذر قلمرو گیاهی قرار دارد.

واژه‌های کلیدی: فلور، ایران و تورانی، صحرا-سندی، اکوتون، سیستان و بلوچستان

* نویسنده مسئول، تلفن: 09153413881 ، پست الکترونیکی: Snoori.327@uoz.ac.ir

مقدمه

 

آگاهی از وضعیت پوشش گیاهی و ترکیب فلورستیک گیاهان موجود، وضعیت ساختاری گونه­ها و شکل­های زیستی و در نهایت نوع و چگونگی انتشار جغرافیایی آنها در اکوسیستم­ها، راهکارهای عملی مفیدی را در راستای مدیریت بهینه اکوسیستم­های مشابه پیش روی ما قرار می‌دهد (24). همچنین با توجه به اهداف طرح جامع فلورستیک مناطق رویشی ایران شناسایی و معرفی رستنی­های یک منطقه بطور اختصاصی و محلی اهمیت ویژه­ای دارد که از آن جمله می­توان امکان دسترسی به گونه­های گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل­ها و قابلیت­های رویشی منطقه، امکان افزایش تراکم گونه­های منطقه، شناسایی گونه­های مقاوم، مهاجم و گونه های جدید گیاهی و شناسایی عوامل مخرب رستنی های منطقه را میسر می سازد (7).

فلور ایران از دیرباز مورد توجه محققان خارجی و داخلی بوده­است و نمونه­های گیاهی زیادی جمع­آوری و شناسایی شده­است (59، 62، 69، 29، 46، 37، 57 و 49). به صورت منطقه­ای نیز در زمینه مطالعات فلورستیک پژوهش­هایی در کشور انجام شده­است که می‌توان به پژوهش­های بتولی (1382)، اکبری نیا و همکاران (1383)، رضوی (1387)، نقی­نژاد و  همکاران (1389)، خواجه الدین و یگانه (1391)، سنندجی و مظفریان (1392)، تیمورزاده و همکاران (۱۳۹۴) و عباسی و همکارن (۱۳۹۴) اشاره نمود. ولی هنوز مناطقی وجود دارند که با وجود پوشش گیاهی خاص و منحصر به فرد، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. ازجمله این مناطق استان سیستان و بلوچستان است که به دلیل شرایط خاص محیطی و راهبردها محدودیت­هایی دارد. گیاهان این استان به طور پراکنده جمع آوری و شناسایی شده­اند که می­توان به بررسی­های مظفریان (1386)، صندوق داران (1381)، قنواتی و مرادی (1382) امتحانی و همکاران (1387)، جوانشیر (۱۳۷۸)، فدائی و صندوقداران (1392)، فدائی (1393)، نوری و همکاران (1393) و نوری و همکاران (1395) اشاره نمود، اما تاکنون جمع­آوری مدونی بخصوص از مناطق مرزی استان مذکور انجام نشده است.

استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187502 کیلومترمربع در جنوب‌شرقی کشور و شامل دو محدوده رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی می­باشد. هریک از نواحی رویشی، فلور یا عناصر گیاهی خاص خود را دارند. مناطق مرزی و مشترک هر ناحیه رویشی با ناحیه همجوار به عنوان منطقه گذر (Transition area) حالتی بینابین داشته و عناصری از هر دو ناحیه را در خود جای می دهد. این تحقیق در نظر دارد تا با مطالعه فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در منطقه گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا سندی در استان سیستان و بلوچستان، اطلاعات پایه در مورد ویژگی های فلورستیک-فیزیونومیک این منطقه ارائه دهد. لازم به ذکر است که اطلاعات حاصل از این بررسی در نوع خود تنها تحقیق انجام شده در رابطه با بررسی فلورستیک در این منطقه است.

مواد و روشها

منطقه مورد بررسی: این مطالعه در محدوده گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان انجام شده است. منطقه مورد مطالعه در محدوده جغرافیایی 58 درجه و 50 دقیقه تا 63 درجه 15 دقیقه طول شرقی و 27 درجه تا 28 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی واقع است. برای تعیین ناحیه گذر نواحی رویشی فوق ابتدا نقشه­های مختلفی که نواحی رویشی ایران را مشخص کرده­اند (8، 67، 58، 59، 29، 11 و 5 طرح ملی شناخت مناطق اکولوژیک کشور، 1391) در محیط ARCGIS رقومی نموده و بعد با روی هم‌اندازی آنها مرز دو ناحیه رویشی مشخص شد. از آنجا که در مورد مرز این دو ناحیه رویشی توافقی بین پژوهشگران فوق وجود نداشته و در واقع هیچکدام از مرز نقشه های فوق با هم همخوانی نداشتند ابتدا محدوده  عدم توافق در نقشه­ها جدا و در مرحله بعد  با استفاده از نظر کارشناسان مجرب منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان و همچنین با مطالعه طرح­ها و گزارشهای موجود محدوده گذر بصورت تقریبی مشخص گردید، سپس محدوده ای که طبق نقشه های موجود و نظر کارشناسان تعیین شده بود، مورد بازدید و مطالعه میدانی قرار گرفت و محدوده گذر این دو ناحیه رویشی در داخل استان مشخص گردید (41 ). شکل 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.

منطقه مورد مطالعه به دلیل گستردگی دارای تنوع اقلیمی است. بررسی اقلیم با روش تحلیل عاملی نشان داد که در منطقه مورد مطالعه که شامل بخش­هایی از 3 شهرستان خاش، سراوان و ایرانشهر می باشد به ترتیب عوامل بارش و تندر در خاش، عوامل گرما، تابش و تندر در ایرانشهر، عامل تابش در سراوان و در قسمت مرزهای شرقی عامل باد و غبار نقش مهمی در شکل گیری اقلیم این مناطق دارند. تحلیل خوشه ای این عوامل نیز نشان داد که این منطقه دارای اقلیم خشک و گرم بیابانی است (16).

 

 

شکل1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در استان سیستان و بلوچستان و در کشور

 

از نظر خاک‌شناسی، بطور کلی غلبه فرسایش بادی، کمبود نزولات جوی و بالا بودن درجه حرارت مانع از گسترش خاکسازی و حاصلخیزی خاک شده و خاکهای شور و قلیایی، خاکهای سیروزم و بیابانی، خاکهای بیابانی توأم با تپه های شنی و لیتوسل آهکی بر منطقه غلبه دارد. خاکهای آبرفتی وسعت کمی داشته و به بستر رودخانه ها و مسیل دره ها محدود می‌شود (1).

روش تحقیق: به دلیل اهمیت زیاد نمونه­برداری در یک تحقیق فلوریستی (فلورستیک) و به‌منظور شناخت هر چه بهتر ترکیب و اجزای فلوری منطقه، این کار بطور برنامه­ریزی شده و با توجه به آغاز فصل رویش، در صدر امور قرار داده شد. فلور منطقه به روش پیمایش زمینی که یکی از روش­های مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه­ای می­باشد جمع­آوری شد. همزمان با برداشت هر نمونه گیاهی، اطلاعات مربوط به ویژگی­های پستی­وبلندی و رویشگاهی یادداشت و تصاویری نیز به صورت دیجیتال از نمونه­های گیاهی تهیه گردید. شناسایی گونه­ها با استفاده از منابع موجود ازجمله فلور ایرانیکا (62)، ترکیه (49)، عراق (64)، فلور فلسطین (70)، مجموعه فلورهای فارسی ایران (47)، فلور رنگی ایران (22)، رده­بندی گیاهی (35)، رستنی‌های ایران (31) و فرهنگ نام­های گیاهان ایران (36) انجام شد. همچنین برای تطبیق و یکسان سازی نام مؤلفان تاکسون­ها به سایت IPNI (International Plant Name Index http://ipni.org) مراجعه شد. پراکنش جغرافیایی گونه­ها براساس تقسیم بندی نواحی رویشی توسط تاختاجان (1986)، زهری (1963)، زهری (1973)، وایت و لئونارد (1991)، آخانی (1998) و مبین (1360) تعیین گردید. برای طبقه­بندی شکل­های زیستی گیاهان از طبقه­بندی رانکیه (1934) استفاده شد. چون اهمیت بوم شناختی آن در اقلیم‌های با فصل نامساعد بیشتر مورد پذیرش واقع شده است (38) و بر اساس آن طیف زیستی منطقه مورد مطالعه ترسیم گردید.

نتایج

با بررسی فلور منطقه، 327 گونه گیاهی متعلق به 51 تیره و 233 جنس شناسایی شد. مهمترین تیره های گیاهی منطقه از نظر غنای گونه به‌ترتیب Asteraceae با 42 گونه، Poaceae با 39 گونه، Brassicaceae با 28 گونه، Chenopodiaceae با 25 گونه و Papilionaceae با 27 گونه هستند (شکل 2). جنس Astragalus با 7 گونه بیشترین تعداد گونه را در بین جنس­ها دارد. سپس جنس Convolvulus با 5 گونه در جایگاه بعدی و جنس­های Heliotropium، Prosopis و Tamarix هریک با 4 گونه دارای بیشترین تعداد گونه در منطقه هستند. جدول 1 فهرست فلورستیک منطقه است که شکل رویش و پراکنش جغرافیایی گیاهان شناسایی شده در منطقه را نشان می­دهد.

 

 

شکل2- فراوانی تعداد جنس­ و گونه در تیره های گیاهی (تیره های یک جنسی حذف شده است)

جدول1- فهرست گونه های گیاهی، شکل زیستی و کورولوژی آنها در ناحیه گذر ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان.

(علائم مندرج در جدول عبارتند از: Th: تروفیت، Ch: کاموفیت، He: همی کریپتوفیت، Ph: فانروفیت، Ge: ژئوفیت،IT: ایرانی و تورانی، SS: صحرا-سندی، M: مدیترانه ای، ES: اروپا-سیبری، Cosm: جهان وطن)

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

Amaryllidaceae

     

۱

Ixiolirion tataricum (Pall.) (Schult. & Schult. f.)

Ge

IT,ES,SS

Anacardiaceae

     

۲

Pistacia atlantica Desf subsp. (cabulica (Stocks) Rech.f.)

Ph

IT

3

Pistacia khinjuk Stocks

Ph

IT

Apiaceae

     

۴

Bunium persicum (Boiss.) B. Fedtsch.

Ge

IT,SS

5

Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss.

He

IT,SS

۶

Eryngium bungie Boiss.

He

IT

7

Heracleum persicum Desf. ex Fischer

He

IT,ES

۸

Pimpinella stocksii Boiss.

He

SS

9

Pycnocycla aucherana Decne.ex Boiss.

Ch

SS

۱۰

Pycnocycla nodiflora Decne. ex Boiss.

Ch

SS

11

Pycnocycla spinosa Decne. ex Boiss.

Ch

IT

۱۲

Zosimia absinthifolia (Vent.) Link.

He

IT

Apocynaceae

     

۱۳

Nerium indicum Mill.

Ph

SS

14

Nerium oleander L.

Ph

IT,M,SS

۱۵

Rhazya stricta Decne.

Ph

SS

Asclepiadaceae

     

۱۶

Calotropis procera (Ait.) Dryand.

Ph

IT,SS

17

Pergularia tomentosa L.

Ph

SS

18

Periploca aphylla Decne in Jacquem.

Ph

SS

Asteraceae

     

۱۹

Achilea cuneatiloba Boiss. & Buhse

He

Cosm

20

Amberboa turanica I1jin

Th

IT

۲۱

Anthemis odontostephana Boiss.

Th

IT,SS

22

Anthemis psedocotula Boiss.

Th

IT,M,SS

۲۳

Artemisia quettensis  Podl.

Ch

M,IT,ES

24

Artemisia santolina Schrenk.

Ch

IT

۲۵

Artemisia sieberi Besser

Ch

IT

26

Asteriscus pygmaeus (DC.) Coss. & Du.

Th

IT,SS

۲۷

Atractylis cancellata L.

Th

IT,M

28

Calendula persica C,A. Mey

Th

IT,SS

۲۹

Carthamus oxyacantha M. B.

He

IT,SS

30

Carthamus tinctorius L.

Th

IT

۳۱

Centaurea bruguieriana (DC.) Hand.-Mzt.

Th

IT,SS

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

32

Centaurea pseudosinaica Czertp.

Th

SS

33

Cousinia deserti Bunge.

He

IT,M,ES,SS

34

Cousinia stocksii C. Winkl.

Ch

IT

35

Cousinia prolifera Jaub. & Spach

Th

IT

36

Echinops cephalotes Dc.

He

IT

37

Echinops gedrosiacus Bornm.

He

IT,SS

38

Eclipta alba (L.) Hask

Th

IT,M

39

Grantia aucheri Boiss.

Ch

SS

40

Gundellia tournefortii L.

He

IT

41

Gymnarrhena micrantha Desf.

Th

IT,SS

42

Heteroderis pusilla Boiss.

Th

IT

43

Jurinea dumulosa Boiss.

He

IT,SS

44

Karvandarina aphylla Rech.f. Aell.& Esfand

Ph

SS

45

Koelpinia tenuissima Pav1.& Lipsch.

Th

IT

46

Lactuca orientalis Boiss.

He

IT

47

Lasiopogon muscoides (Desf.) DC.

Th

SS

48

Launaea mucronata (Forssk.) Muchl.

Th

SS

49

Launaea oligocephalla (Hausskn ex Bornm.) Bornm

He

SS

50

Oligochaeta minima (Boiss.) Briq.

Th

IT

51

Onopordon leptolepsis DC.

He

IT,SS

52

Outreya carduiformis Jaub. & Spach.

He

IT

53

Pentanema divaricatum Cass.

Th

IT,SS

54

Platychaete glaucescens (Boiss.) Boiss.

Ch

IT,SS

55

Pulicaria gnapholoides (Vent) Boiss.

He

IT,SS

56

Scorzonera paradoxa Fisch. & C. A. Mey.

Ge

IT

57

Scorzonera tortuosissima Boiss.

Ge

IT

58

Senecio flavus (Decne.) Schultz-Bip.

Th

IT,SS

59

Tragopogon caricifolium Boiss.

He

IT

60

Zoegea purpurea Fresen.

Th

IT,SS

Boraginaceae

 

 

 

61

Arnebia decumbens (Vent.) Coss & Kral.

Th

IT,SS

62

Arnebia fimbriopetala Stocks var. bungei (Boiss.) Riedl

Th

IT,SS

63

Cordia myxa L.

Ph

SS

64

Heliotropium ellipticum Ledeb.

Th

IT

65

Heliotropium lasiocarpum Fisch . & C.A.Mey.

Th

IT,SS

66

Heliotropium remotiflorum Rech.f. &H. Riedl

Th

SS

67

Heliotropium crispum Desf.

Ch

IT,SS

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

68

Heterocaryum szovisianum (Fich & Mey.) DC.

Th

IT

69

Paracaryum rugulosum (DC.) Boiss.

He

IT,SS

70

Paracaryum salsum Boiss.

Th

IT

71

Trichodesma africanum (L.) R. Br.

He

SS

Brassicaceae

 

 

 

72

Alyssum szowitsianum Fisch. & C. A. Mey.

Th

IT,SS,M,ES

73

Anastatica hierontica L.

Th

SS

74

Brassica tournefortii Gouan

Th

ES,IT,SS

75

Cardaria draba (L.) Desv.

He

Cosm

76

Cramb kotsehyana Boiss.

He

IT

77

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl.

Th

Cosm

78

Diceratella canescens (Boiss.) Boiss.

He

SS

79

Diplotaxis harra (Forssk.) Boiss.

Th

IT,M,SS

80

Eremobium aegyptiacum (Spreng.) Asch. ex Boiss.

Th

SS

81

Erucaria hispanica (L.) Druce

Th

IT,M,SS

82

Erysimum griffithianum Boiss.

Th

IT

83

Farsetia heliophila Bge. ex Coss.

Ch

SS

84

Fortuynia bungei Boiss

He

IT,SS

85

Goldbachia laevigata (M. Bieb.) DC.

Th

IT,ES,M

86

Isatis minima Bge.

Th

IT,SS

87

Leptaleum filifolium (Willd.) DC.

Th

IT,SS

88

Malcolmia africana (L.) R. Br.

Th

IT,M,SS

89

Malcolmia behboudiana Rech. f. & Esfand.

Th

IT

90

Malcolmia strigosa Boiss.

Th

IT

91

Matthiola chenopodifolia Fisch. & C. A. Mey

Th

IT

92

Matthiola farinosa Bge. ex Boiss.

Th

IT

93

Matthiola flavida Boiss.

Th

IT,SS

94

Notoceras bicorne (Aiton) Amo.

Th

M,SS

95

Savignya parviflora (Delile)Webb.

Th

IT,SS

96

Sisymbrium irio L.

Th

ES,M,IT

97

Sisymbrium erysimoides Desf.

Th

IT,M,SS

98

Sterigmostemum rhodanthum Rech. f.,Aell.& Esfand.

He

IT

99

Torularia aculeolata Boiss.

Th

IT,SS

Capparidaceae

 

 

 

100

Capparis decidua (Forssk.) Edgew.

Ph

SS

101

Capparis mucronifolia Boiss.

Ch

IT,SS

102

Cleome amblyocarpa Barr. & Murb.

Th

IT,SS

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

103

Cleome brachycarpa Vahl ex DC.

He

IT,SS

104

Cleome oxypetala Boiss.

He

SS

Caryophyllaceae

 

 

 

105

Acanthophyllum squarrosum Boiss.

Ch

IT

106

Acanthophyllum bracteatum Boiss.

Ch

IT

107

Arenaria serpyllifolia L.

Th

M,IT,ES

108

Cometes surattensis L.

Th

SS

109

Gymnocarpus decander Forssk.

Ch

IT,SS

110

Pteranthus dichotomus Forssk.

Th

IT,SS

111

Vaccaria hispanica (Miller) Rauschert

Th

SS,IT

112

Silene conoidea L.

Th

IT,M

Chenopodiaceae

 

 

 

113

Agriophyllum latifolium Fisch. & C. A. Mey.

Th

IT,SS

114

Agriophyllum minus Fisch. & C. A. Mey. ex Fenzel

Th

IT,SS

115

Anabasis setifera Moq

Ch

IT,SS

116

Atriplex dimorphosegia Kar. et Kir.

Th

IT,SS

117

Atriplex leucoclada Boiss.

Ch

IT,SS

118

Chenopodium murale L.

Th

Cosm

119

Cornulaca monacantha Del.

Ch

IT,SS

120

Halocnemum strobilaceum (Pall.) M. B.

Ch

IT,SS

121

Halopeplis perfoliata (Forssk.) Bunge ex Aschers.

Ch

SS

122

Halostachys belangeriana Bunge ex Boiss.

Ph

IT

123

Halothamnus  glaucus (M.Bieb.) Botsch.

Ch

IT

124

Haloxylon persicum Bge. & Boiss. Et Buhse

Ph

SS

125

Haloxylon salicornicum (Moq.) Bunge ex Boiss.

Ch

SS

126

Haloxylon ammodendron (C. A. Mey.) Bge.

Ch

IT,SS

127

Krascheninnikovia ceratoides (L.) Gueldenst.

Ch

IT,ES

128

Londesia eriantha Fisch. & C. A. Mey.

Th

IT

129

Noaea mucronata (forssk.) Asch. & schweinf

Ch

IT,M,SS

130

Salsola arbuscula Pall.

Ph

IT,M,SS

131

Salsola crassa M. B.

Th

IT

132

Salsola kali L.

Th

Cosm

133

Seidlitzia cinerea (Moq.) Bge.ex Botsch

Th

IT,SS

134

Seidletzia rosmarinus Ehrenb.ex Boiss.

Ch

IT,M,SS

135

Suaeda aegyptica (Hasselq.) Zohary

Th

SS

136

Suaeda fruticosa Forssk. ex Gemelin

Ch

IT,SS

137

Suaeda maritima (L.) Dumort.

Th

Cosm

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

Cistaceae

 

 

 

138

Helianthemum salicifolium (L.) Mill.

Th

M,ES,IT

139

Helianthemum ledifolium (L.) Miller.

Th

IT,M,SS

140

Helianthemum lippi (L.) Pers.

Ch

SS

Convolvulaceae

 

 

 

141

Convolvulus acanthocladus Boiss.

Ch

IT,SS

142

Convolvulus cephalopodus  Boiss.

He

SS

143

Convolvulus spinosus Burm.

Ph

IT,SS

144

Convolvulus turrillianus Parsa

Ph

SS

145

Convolvulus virgatus Boiss.

Ch

IT,SS

146

Cressa cretica L.

He

IT,M,SS

Cucurbitaceae

 

 

 

147

Citrullus calocynthis (L.) Schrad.

He

SS,M

Cyperaceae

 

 

 

148

Carex stenophylla Wahlenb

Ge

Cosm

149

Cyperus conglomeratus Rettb. Subsp. Conglomeratus

He

SS,M

150

Cyperus laevigatus L.

He

SS

Dipsaceae

 

 

 

151

Scabiosa olivieri Coult.

Th

IT,SS

152

Scabiosa kermanensis Bornm.

Th

IT,SS

Ephedraceae

 

 

 

153

Ephedra foliata Boiss. ex C. A. Mey.

Ph

IT,SS

Euphorbiaceae

 

 

 

154

Andrachne telephioides L.

Ch

IT,M,SS

155

Chrozophora obliqua (V ahl)Juss.ex Spreng.

He

IT,M

156

Euphorbia falcata L.

Th

IT,M,SS

157

Euphorbia helioscopia L.

Th

IT

158

Euphorbia peplus L.

Th

IT,ES,M

Geraniaceae

 

 

 

159

Erodium cicutarium (L.) L Her.

Th

SS

160

Monsonia heliotropioides (Cav.) Boiss.

He

SS

Iridaceae

 

 

 

161

Iris songarica Schrenk

Ge

IT

Juncaceae

 

 

 

162

Juncus rigidus Desf.

Ge

IT,M,SS

Lamiaceae

 

 

 

163

Lallemantia royleana (Benth.) Benth.

Th

IT

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

164

Marrubium crassidens Boiss.

He

IT

165

Mentha longifolia (L.) Hudson

He

IT,SS,ES,M

166

Nepeta eriosphaera Rech. F. & Koeie

Th

IT,SS

167

Nepeta ispahanica Boiss.

Th

IT

168

Otostegia aucheri Boiss.

Ch

SS

169

Otostegia persica (Burm.) Boiss.

Ch

IT,SS

170

Perovskia abrotanoides Karel.

Ph

IT

171

Salvia macrosiphon Boiss.

He

IT

172

Teucrium polium L.

Ch

Cosm

173

Teucrium stocksianum Boiss. Subsp Stocksianum

He

IT,M

174

Teucrium orientale L.subsp. glabrescens (Hausskn.ex Bornm.) Rech.f.

He

IT,SS

175

Thymus kotschyanus Boisns. & Hohen.

Ch

IT

176

Ziziphora clinopodioides Lam.

Ch

IT

177

Ziziphora tenuir L.

Th

IT

Liliaceae

 

 

 

178

Allium eriophyllum Boiss.

Ge

IT,SS

179

Asphodelus tenuifolius cav.

Th

SS,M

180

Gagea reticulata (Pull.) Schult. & Schult. f.

Ge

IT,ES

181

Muscari neglectum Guss

Ge

M,IT

linaceae

 

 

 

182

Linum usitatissimum L.

Th

IT,M

Malvaceae

 

 

 

183

Malva parviflora L.

Th

IT,M,SS

Mimosaceae

 

 

 

184

Acacia ehrenbergiana Hayne

Ph

SS

185

Acacia farnesiana (L.) Willd.

Ph

SS

186

Prosopis cineraria (L.) Druce.

Ph

SS

187

Prosopis farcta (Banks & Sol.) Macbr.

Ph

IT,M,SS

188

Prosopis juliflora (Swartz) DC.

Ph

SS

189

Prosopis stephaniana (M. Bieb.) Kunth ex Spreng.

Ph

SS

Moraceae

 

 

 

190

Ficus johannis Boiss.

Ph

SS

191

ficus carica L.

Ph

ES,IT,M

Nymphaceae

 

 

 

192

Nymphaea alba L.

Ge

ES,IT,M

Oleaceae

 

 

 

193

Olea europea L.subsp. cuspidate (Wall. Ex DC.) Ciferri

Ph

IT,SS

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

Palmaceae

 

 

 

194

Nannorhops ritchieana(Griff.) Aitch

Ph

SS

195

Nannorhops ritchieana Pork

Ph

SS

196

Phoenix dactylifera L.

Ph

SS

Papaveraceae

 

 

 

197

Hypecoum pendulumL. Var. pendulum

Th

IT,SS

198

Papaver decaisnei Hochst. & Steud. ex Boiss.

Th

IT

199

Roemeria hybrida (L.) DC.

Th

ES,M,IT,SS

Papilionaceae

 

 

 

200

Alhaji camelerom Fisch.

Ch

IT,SS

201

Alhaji pseudoalhagi (M. Bieb.) Desv. Ex B. Keller & Shap.

Th

IT,M

202

Ammodendron conollyi Boiss.

Ph

IT

203

Argyrolobium roseum (Camb.) Jaub. & Spach

Th

IT,SS

204

Astragalus ammodendron Bunge.

Ph

IT,ES

205

Astragalus crenatus Schultes.

Th

IT,SS

206

Astragalus fasciculifolius Boiss.

Ph

IT,SS

207

Astragalus Kahiricus DC

He

IT

208

Astragalus mucronifolius Boiss.

He

IT,SS

209

Astragalus squarrosus Bunge.

Ch

IT

210

Astragalus tribuloides Del.

Th

IT,SS

211

Chesneya parviflora Jaub. & Spach

Th

SS

212

Dalbergia sissoo Roxb

Ph

SS

213

Ebenus stellata Boiss.

Ch

IT

214

Glycyrrhiza glabra L.

He

IT,ES

215

Melilotus indicus (L.) All.

Th

IT

216

Medicago laciniata (L.) Miller

Th

IT,M,SS

217

Medicago lupulina L.

Ge

M,ES,IT

218

Medicago polymoropha L.

Th

Cosm

219

Onobrychis aucheri Boiss.

Th

IT

220

Onobrychis tavernieraefolia  Boiss.

Th

SS

221

Sophora pachycarpa Schrenk ex C. A. Mey

He

IT

222

Sophora mollis (Royle) Baker.

He

IT

223

Taverniera cunifolia (Roth.) Arn.

Ch

SS

224

Taverniera spartea (Burn.f.) DC.

Ch

SS

225

Tephrosia persica Boiss.

Ch

SS

226

Trigonella elliptica Boiss.

He

IT,SS

 

 

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

Plantaginaceae

     

۲۲۷

Plantago ciliata Desf.

Th

SS,IT,ES

228

Plantago indica L.

Th

IT,ES

Plumbaginaceae

     

۲۲۹

Acantholimon scorpius (Jaub. et Spach.) Boiss.

Ch

IT

230

Limonium iranicum (Bornm.) Lincz.

He

IT

Poaceae

     

۲۳۱

Aeluropus lagopoides (L.) Trin. ex Thw.

Ge

IT,M,SS

232

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

He

IT,M,SS

۲۳۳

Aeluropus macrostachyus Hack.

He

SS

234

Aristida caerulescens Desf.

He

IT,M,SS

۲۳۵

Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & Presl

He

IT,M

236

Arundo donax L.

He

SS

۲۳۷

Boissiera squarrosa (Banks et soland) Nevski

Th

M,IT,ES,SS

238

Bromus tectorum L.

Th

Cosm

۲۳۹

Bromus danthoniae Trin.

Th

IT

240

Cenchrus ciliaris L.

Th

SS

۲۴۱

Cenchrus pennisetiformis Hochst& Steud.ex.Steud.

He

IT,SS

242

Chrysopogon aucheri (Boiss.) Stapf

He

SS

۲۴۳

Cymbopogon olivieri (Boiss.) Bor

He

IT,SS

244

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Ge

COSM

۲۴۵

Danthoniopsis stocksii (Boiss.) C. E. Hubb.

He

SS

246

Desmostachya bipinnata (L.)Stapf.

He

IT,SS

۲۴۷

Eleusine compressa (Forssk.) Asch.

He

SS

248

Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski

Th

IT

۲۴۹

Enneapogon persicus Boiss.

He

IT

250

Heteranthelium piliferum (Banks. & Soland.) Hochst.

Th

IT

۲۵۱

Hyparrhenia hirta (L.) Stapf.

He

SS

252

Imperata cylindrica (L.) P. Beauv.

Ge

ES,IT,SS,M

۲۵۳

Hordeum glaucum Steud.

Th

IT,M

254

Lamarckia aurea (L.) Moench

Th

IT,M,SS

۲۵۵

Lophochloa phleoides (Vill.) Reichenb.

Th

IT

256

Melica persica Kunth.

He

IT,M

۲۵۷

Orysopsis lateralis (Regel) Stapf.

He

IT,M,SS

258

Pennisetum divisum (Gmel.) Henrard.

He

SS

۲۵۹

Pennissetum orientalis L.C. Rich

He

IT,SS

260

Phalaris minor Retz.

Th

IT,SS

۲۶۱

Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steud.

Ge

IT,M,SS

262

Poa bulbosa L.

Ge

ES,M,IT

۲۶۳

Poa sinaica Steud.

Ge

ES,M,IT

264

Saccharum ravennae (L.) Murray

Ge

IT,M,SS

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

۲۶۵

Schismus arabicus Nees

Th

IT,M,SS

266

Setaria glauca (L.) P. Beauv.

Th

IT,M

۲۶۷

Stipa capensis Thumb.

Th

IT,M,SS

268

Stipagrostis plumosa (L.) Munro ex T. Andres

He

IT,SS

۲۶۹

Tricholaena teneriffae (L.f.) Link.

He

M,SS

Polygonaceae

     

۲۷۰

Atraphaxis spinosa L.

Ph

IT

271

Calligonum comosum L,Her

Ph

IT,SS

۲۷۲

Calligonum polygonoides L.

Ph

IT,SS

273

Emex spinosus (L.) Campd.

Th

SS

۲۷۴

Polygonum monspeliensis (L.)Desf.

Th

IT,M,SS

275

Polygonum patulum M. B.

Th

IT,ES,SS

۲۷۶

Pteropyrum aucheri Jaub. & Spach

Ph

IT

277

Rheum ribes L.

He

IT

۲۷۸

Rumex dentatus L.

Th

M,SS

279

Rumex vesicarius L.

Th

SS,M

Ranunculaceae

     

۲۸۰

Adonis aestivalis L.

Th

IT,M,SS

281

Ceratocephalus falcata (L.) Pers.

Th

IT,SS

282

Ranunculus muricatus L.

Th

IT,M

Resedaceae

     

۲۸۳

Ochradenus aucheri Boiss.

Ph

SS

284

Oligomeris linifolia (Vahl.) Macbr.

Th

SS

۲۸۵

Reseda aucheri Boiss. Subsp. Rechingeri (Abdallah & De Wit)

He

SS

286

Reseda lutea L.

He

IT,SS,ES

Rhamnaceae

     

۲۸۷

Ziziphus nummularia (Burm. F.) Wight & Arn

Ph

SS

288

Ziziphus spina christii (L.) Willd.

Ph

SS

Rosaceae

     

۲۸۹

Amygdalus eburnea Spach

Ph

IT

290

Amygdalus lycioides Spach

Ph

IT

۲۹۱

Amygdalus scoparia Spach

Ph

IT

292

Rosa persica Michx. ex Juss.

Ch

IT,SS

۲۹۳

Sanguisorba minor L.

He

IT,ES,M

Rubiaceae

     

۲۹۴

Callipeltis cucullaria (L.) Stev.

Th

IT,SS

295

Gaillonia aucheri Jaub. & Spach

Ch

SS

296

Galium tricornutum Dandy

Th

IT,M,SS

Salicaceae

 

 

 

۲۹۷

Populus euphratica Oliv.

Ph

IT,SS

 

تیره

نام علمی گونه ها

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

298

Salix excelsa  S. G. Gmel.

Ph

IT

Salvadoraceae

     

۲۹۹

Salvadora persica L.

Ph

SS

Sapindaceae

     

۳۰۰

Stocksia brahuica Benth.

Ph

SS

Scrophulariaceae

     

۳۰۱

Scrophularia deserti Del.

He

SS

302

Verbascum farsistanicum (Murb.) Hub. Mor.

He

SS

Solanaceae

     

۳۰۳

Hyoscymus reticulatus L.

He

IT,SS

304

Hyoscyamus pusillus L.

Th

IT,SS

۳۰۵

Lycium depressum Stocks.

Ph

IT

306

Lycium ruthenicum Murray.

Ch

IT,SS

۳۰۷

Lycium shawii Roemer & Schultes.

Ph

SS

308

Solanum nigrum L.

Th

Cosm

۳۰۹

Withania coagulans (Stocks) Dun.

Ph

SS

310

Withania somnifera (.L.) Dun

Ph

IT,M,SS

Tamaricaceae

     

۳۱۱

Reaumuria stocksii Boiss.

Th

SS

312

Tamarix aphylla (L.) Krasten.

Ph

SS

۳۱۳

Tamarix leptopetala Bge

Ph

IT,SS

314

Tamarix mascatensis Bge.

Ph

SS,ES,IT

۳۱۵

Tamarix stricta Boiss.

Ph

SS

Tiliaceae

     

۳۱۶

Grewia tenax (Forssk.) Fiori

Ph

IT,SS

317

Grewia tenaxsubsp. makranica (Rech. f.& Esfand.) Browicz

Ph

SS

Verbenaceae

     

۳۱۸

Vitex negundo L.

Ph

SS

319

Vitex pseudo-negundo (Hausskn.) Hand-Mzt.

Ph

SS

Urticaceae

     

۳۲۰

Forsskaolea tenacissima L.

Th

IT,M,SS

Zygophyllaceae

     

۳۲۱

Fagonia indica Burm. f. var indica

He

SS

322

Fagonia bruguieri DC. Var bruguieri

He

SS

۳۲۳

Nitraria schoberi L.

Ph

IT

324

Peganum harmala L.

He

IT,M,SS

۳۲۵

Tribulus terrestris L.

Th

IT,M,SS

326

Zygophyllum eurypterum Boiss. & Buhse.

Ph

IT,SS

۳۲۷

Zygophyllum fabago L.

Ch

IT

 

 

از نظر غالبیت شکل­های زیستی، تروفیت­ها با 124 گونه (92/37 درصد) شکل رویشی غالب منطقه را تشکیل می­دهد و همی‌کریپتوفیت­ها با 75 گونه (94/22 درصد)، فانروفیت­ها با 62 گونه (96/18 درصد)، کاموفیت­ها با 47 گونه (37/14 درصد) و ژئوفیت­ها با 19 گونه (81/5 درصد) به‌ترتیب در رده های بعدی قرار می­گیرند (شکل 3).

تحلیل پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه (جدول 2) نشان داد که گونه­های دو منطقه­ای ایران وتورانی و صحرا-سندی با 77/24 درصد رویش غالب منطقه، گونه­های تک منطقه­ای صحرا- سندی با 16/24 درصد و ایران و تورانی با 33/22 درصد در رتبه­های بعدی قرار دارند.

بحث

اکوسیستم مطالعه شده در این تحقیق زیستگاهی است که با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیک خاص خود گونه­های گیاهی را وادار می­کند تا برای بقا و تولید مثل، نهایت فشارهای محیطی حاصل از گرما و خشکی را تحمل کنند. نتیجه این تنش­ها و پاسخ گونه­های گیاهی این زیستگاه را می­توان به صورت کمی در کاهش اندازه گیاه یا فیتوماس بالای زمین و به‌صورت کیفی به صورت تغییر در فنولوژی یا زمان گلدهی و تأثیر بر ساختار گونه­ای با حضور گونه­ها و جوامع گیاهی گزروفیت مشاهده کرد. به‌طوری­که جوامع گیاهی منطقه با حضور گونه­های گزروفیت مانند Artemisia sieberi، Calligonum comosum  و گونه­های گزروهالوفیت مانند Anabasis setifera،  Bromus tectorum، Salsola kali و Suaeda fruticosa و گونه­های هالوفیت مانند Seidletzia rosmarinus، S. florida، S. cinerea  و Haloxylon ammodendron مشهود است. این نتایج با یافته­ها و گزارش­های محققان دیگر از سایر بیابان­های سنگریزه­ای، دشت­ها، تپه­های شنی و مناطق شور ایران مطابقت دارد (28، 25، 44 و 55).

فراوانی گیاهان تیره Asteraceae (۳۳ جنس و ۴۲ گونه) را می­توان به ویژگیهای مورفولوژیک، آناتومی و فیزیولوژیک ویژه این تیره نسبت داد. راهکارهای دفاعی گیاه مانند: وجود خار و تیغ، وجود ترکیبات شیمیایی بازدارنده (33) و چرای شدید را می­توان ازجمله عللی دانست که گونه­های این تیره به فراوانی در منطقه دیده می­شوند. همچنین علت فراوانی نسبی گیاهان این تیره را می توان به عوامل تکاملی، تنوع بالای گونه­های آن در کشور، سازش­پذیری گیاهان این تیره به شرایط سخت کوهستانی و توانایی فوق العاده گیاهان این تیره در ایجاد و انتشار بذرهای کوچک و معمولا مجهز به عوامل انتشار دانست (10).

بین عناصر گیاهی و محیط زندگی آنها یک نوع تعادل برقرار است که موجب سازش گیاه با شرایط محیط زندگی آن می­شود. نتیجه این سازش بوجود آمدن شکل­های خاص زیستی است که با محیط مربوطه هماهنگی کامل دارد. طیف شکل­زیستی منطقه نشانگر فلور تیپیک مناطق بیابانی است که در آن تروفیت­ها بیشترین سهم را دارند. در این مطالعه حدود 92/37 درصد از گیاهان منطقه متعلق به شکل زیستی تروفیت­ها است که دوره زندگی خود را در فاصله زمانی شرایط مرطوب حاکم بر منطقه (اواسط اسفند تا اوایل خرداد ماه) می­گذرانند. بنابراین در فصول خشک، فقط بقایای این گیاهان در لابه‌لای پوشش گیاهی منطقه دیده می­شوند. در توزیع مکانی و زمانی پوشش گیاهی در سطح زمین، دو عامل درجه حرارت و رطوبت به‌عنوان عوامل درجه یک و دو، بیشترین نقش را در این رابطه داشته و تقدم و تأخری نمی­توان برای آنها قائل شد (23). همچنین فراوانی تروفیت­ها ممکن است به دلیل شرایط نامساعد رشد باشد. این گیاهان فصل نامساعد برای رشد را با سازوکار گریز از خشکی از طریق خواب بذر پشت سر می­گذارند و پس از مهیا شدن شرایط رشد، شروع به جوانه زنی و رشد می­کنند (30 و 32).

 

 

 

شکل3- طیف شکل های زیستی گیاهان منطقه با استفاده از روش رانکیه

 

جدول 2- تحلیل پراکنش جغرافیایی گونه های منطقه مورد مطالعه.

IT: ایرانی و تورانی، SS: صحرا-سندی، M: مدیترانه ای، ES: اروپا-سیبری، Cosm: جهان وطن

پراکنش جغرافیایی

تعداد گونه

درصد فراوانی

 

یک ناحیه­ای

 

IT

73

22/33

SS

79

24/16

 

دو ناحیه­ای

 

IT,SS

81

24/77

IT,ES

6

1/83

IT,M

13

3/98

SS,M

7

2/14

 

چند ناحیه­ای

 

IT,M,SS

33

10/10

IT,ES,SS

6

1/83

IT,ES,M

12

3/67

IT,ES,M,SS

6

1/83

Cosm

11

3/36

 

مطالعه فلور و پوشش گیاهی مناطق مشابه با شرایط اقلیمی منطقه مورد مطالعه، توسط برخی از پژوهشگران مانند دانین و همکاران (1975)، هالوِجی و همکاران (1982) رشینگر و وندلبو (1976)، القانی و عامر (003)، الشیخ و عبادی (2004)، القانین و همکاران (2010)، عصری (1378)، نجفی تیره شبانکاره و همکاران (1384)، زارعی و همکاران (1387)، قربانلی و همکاران (1388)، محمودی و همکاران (1394) و نوری و همکاران (1393) نیز دربرگیرنده نتایجی است که فراوانی شکل زیستی تروفیت را نسبت به سایر شکل­های زیستی در این مناطق مورد تأیید قرار می­دهد. همان طور که نتایج تحلیل شکل­های زیستی گیاهان نشان داد، پس از تروفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها بیشترین فراوانی را دارند (51/23 درصد). این وضعیت می­تواند پاسخی به آب و هوای بسیار گرم و خشک باشد که به‌علت خشکی و نامساعد بودن محیط، بخش­های بالایی گیاه از بین می­روند و در شرایط مساعد دوباره از سطح خاک ظاهر می‌شوند. زیاد بودن فراوانی گونه­های تروفیت و همی­کریپتوفیت نشان دهنده اقلیم خشک در منطقه است که این نتیجه با نتایج نجفی تیره شبانکاره و همکاران (1384)، قربانلی و همکاران (1388) و محمودی و همکاران (1394) مطابقت دارد. دلیل دیگر فراوانی همی­کریپتوفیت­ها در این منطقه، سازگاری این گونه گیاهان در برابر چرای دراز مدت و شدید دام است که به قرار گرفتن جوانه انتهایی این گیاهان در سطح خاک مربوط می­شود (6). در مقابل گیاهان کاموفیت و فانروفیت که درصد کمتری از فلور منطقه را تشکیل می­دهند، تحمل کننده خشکی هستند، این گروه از گیاهان به دلیل سازگاری کمتر در مقایسه با گروه­های قبلی آستانه تحمل مشخصی نسبت به شرایط خشک دارند و با افزایش شرایط نامساعد زیستی محکوم به مرگ هستند (20). البته وجود این فرم­های رویشی با خصوصیات اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه ارتباط مستقیمی دارد.

پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی یک منطقه بازتاب تأثیرپذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (26). بررسی میدانی نشان داد که در بخش­های شمالی منطقه مورد مطالعه (حوزه شهرستان خاش) جنس­های شاخص ایران-تورانی ازجمله Astragalus، Cousinia، Acanthophyllum ، Acantholimon، Ferula، Nepeta، Stachys، Allium حضور چشمگیری دارند که بیانگر تسلط رویش­های ایران-تورانی در منطقه است. اوج گسترش و انبوهی این رویش­ها در رویشگاه­های دشت سردسیری و کوهستان سردسیری و تا حدودی در رویشگاه بخش­های معتدله می­باشد. اما گستردگی این رویش­ها از شمال به جنوب کم­رنگ می­شود. به‌طوری­که به سمت جنوب رویش­های غالب در منطقه حالت گذرگاهی داشته و حضور گسترده گونه قیچ تأیید کننده این مطلب است که این مشاهده با نظر مبین و تریگوبو ( 1348) تطابق دارد. این وضعیت شامل شهرستان سراوان و حوزه های اطراف آن می­شود. علاوه بر آن وجود رویش­هایی از گونه Ebenus stellata که در بیشتر موارد در منطقه ایران-تورانی و در حاشیه قلمرو صحرا-سندی گسترش دارد که این نتیجه نیز با نظر هج و وندلبو (۱۹۷۸) همخوانی داشته و دلیل دیگر وضعیت گذرگاهی رویش­های این بخش از منطقه است. سپس گونه­های صحارا-سندی تسلط بیشتری را نشان دادند. ازجمله گونه­های Cenchrus pennisetiformis,Cymbopogon olivieri و Pennisetum divisum را می­توان نام برد که پراکنش گسترده­ای در بخش­های جنوبی منطقه مورد مطالعه به‌ویژه حوزه شهرستان ایرانشهر دارند (41).

 با توجه به اینکه بالاترین فراوانی گونه­های گیاهی منطقه (82 گونه) مربوط به عناصر رویشی ایران و تورانی و صحرا- سندی است، می­توان نتیجه گرفت که این منطقه در یک ناحیه گذر قلمرو گیاهی (گذر از پالئوتروپیک به هولارکتیک) قرار داشته و ناحیه گذر (اکوتون) نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا- سندی است. این نتیجه با نتایج نوری و همکاران (1395) که انتشار جغرافیایی فلور شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان را بررسی نموده­اند، همخوانی دارد. زهری (۱۹۷۳) نیز بیان کرد که ناحیه رویشی صحارا-سندی در جنوب ایران دچارگسیختگی شده و به‌همین دلیل تعیین مرز بین ناحیه رویشی صحارا-سندی و ایران و تورانی بسیار مشکل است. نتایج این تحقیق این گفته را تأیید می کند، زیرا بیشتر گونه های منطقه مورد مطالعه مربوط به ناحیه رویشی صحارا-سندی می­باشند، در حالی که ریختار پوشش گیاهی منطقه بیانگر سیمای قلمرو رویشی ایران و تورانی است. بنابراین می­توان گفت این گسیختگی همان منطقه اکوتون است.

در مجموع می­توان گفت که گزارش ۳۲۷ گونه برای اولین بار، با توجه به مجموعه فلور ایران (47) و فلور ایرانیکا (62) نشان می­دهد که فلور این منطقه قبلا مطالعه نشده و گیاه­شناسان معدودی از این منطقه بازدید و گونه­های گیاهی را جمع­آوری کرده­اند. بنابراین می‌توان گفت که این پژوهش یک کار جدید و تقریباً جامع از نظر فلور برای منطقه مورد مطالعه می­باشد.

سپاسگزاری

نویسندگان از زحمات همکاران محترم اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان، به‌ویژه مهندس مسعود ریگی و همچنین همکاران ادارات شهرستان­های خاش، مهندس عبدالباسط پاکزاد، سراوان، مهندس محمد رفیع دهقان بخشان و مهندس محمد انور ندرت­زهی، ایرانشهر، مهندس ابراهیم سپاهی و مهندس خدابخش بامری و کلیه دوستانی که در مراحل بازدید مقدماتی تعیین ناحیه گذر و جمع­آوری نمونه­های گیاهی همکاری نموده­اند، تشکر و قدردانی می‌نمایند.

1-      ابراهیم زاده، ع. 1388. بنیان­های جغرافیایی جنوب شرق ایران. انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان. 435 ص.
2-      اکبری نیا، م.، زارع، ح.، حسینی، س. م. و اجتهادی، ح. 1383. بررسی فلور، ساختار رویشی و کورولوژی عناصر گیاهی اجتماعات توس در سنگده ساری، مجله پژوهش و سازندگی (منابع طبیعی) 64: 84-96.
3-      امتحانی، م. ح.، جزیره ای، م. ح.، عظیم زاده، ح. م.، اختصاصی، م. ر.، ارباب، ن. و حکیمی میبدی، م. ح. 1387. نخل پاکوتاه در ایران. انتشارات دانشگاه یزد.163 ص.
4-      بتولی، حسین. 1382. تنوع زیستی و غنای گونه ای عناصر گیاهی ذخیره گاه قزاان کاشان. پژوهش و سازندگی شماره 61.  19 ص.
5-      بی نام. ۱۳۹۱. طرح ملی شناخت مناطق اکولوژیک کشور. موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور. ۱۶۸ ص.
6-      پای رنج، ج.، ابراهیمی، ع.ا.، ترنیان، ف. ا. و حسن زاده، م. 1390. مطالعه فلورستیک و جغرافیای گیاهی منطقه نیمه آلپی کرسنک شهرکرد، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 7: 10-1.
7-      تیمورزاده، ع. ، قربانی، ا. و کاویان­پور، ا. ح. ۱۳۹۴. بررسی فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان جنگل­های جنوب شرقی شهرستان نمین (اسی قران، فندقلو، حسنی و بوبینی) در استان اردبیل. مجله پژوهش­های گیاهی ۲۸ (۲): ۲۶۴-۲۷۵.
8-      ثابتی، ح.، 1348.بررسی اقالیمحیاتیایران.انتشاراتدانشگاهﺗﻬران. 266 ص.
9-      ثابتی، ح.، 1355. جنگلها، درختان و درختچه های ایران. انتشارات وزارت کشاورزی و منابع طبیعی. تهران. 809 ص.
10-   جعفری، ع. و ظریفیان، ا. 1394. مطالعه فلورستیک کوه ساورز در استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله پژوهش­های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران). جلد 28 (5): 951-929.
11-   جوانشیر، ک.، 1355. اطلس گیاهان چوبی ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
12-   جوانشیر، ک. 1378. رستنی های منطقه بشاگرد. انتشارات دانشگاه تهران. 364 ص.
13-   خواجه الدین، س.، ج.، و یگانه، ح. 1391. معرفی فهرست، شکل زیستی و گونه های در معرض خطر منطقه شکار ممنوع کرکس. مجله زیست شناسی ایران. جلد 25، شماره 1. 7-20.
14-   رضوی، س. 1387. بررسی شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی فلور منطقه کوهمیان (آزادشهر-گلستان). مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی 15(3):98-108.
15-   زارعی، غ. ر. ، اسدی، م. و معصومی، ع. ا. 1387. معرفی فلور، شکل زیستی، زیستگاه و پراکنش جغرافیایی گیاهان کویر ابرکوه در استان یزد. فصلنامه پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی شماره 81 . 28-38ص.
16-   سلیقه، م.، بریمانی، ف. و اسماعیل نژاد، م. 1387. پهنه بندی اقلیمی استان سیستان و بلوچستان. مجله جغرافیا و توسعه، شماره 12. 101-116.
17-   سنندجی، س.  و مظفریان، و. ۱۳۸۹. بررسی فلور منطقه سارال کردستان. تاکسونومی و بیوسیستماتیک ۲ (۳): ۵۹-۸۴.
18-   فدائی، ف. صندوقداران، م.ح. 1392. جمع‌آوری و شناسایی برخی گونه‌های‌ گیاهان دارویی در استان سیستان و بلوچستان. اولین همایش گیاهان دارویی شمال کشور. [مقاله کامل]
19-   فدائی، ف. 1393. تنوع گونه‌ای تیره شب‌بو (Brassicaceae) در رویشگاه‌های کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان. اولین کنگره ملی زیست‌شناسی و علوم طبیعی ایران. [مقاله کامل]
20-   قربانلی، م. ، اسداللهی، ف. و جوهرچی، م. ر. 1388. معرفی فلور و شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان معدن مس تکنار در شهرستان بردسکن. فصلنامه علمی پژوهشی گیاه و زیست بوم. شماره 18. 2-16.
21-   قنواتی، ف. و مرادی، ف. 1382. فرهنگ گیاهان استان سیستان و بلوچستان. انتشارات سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان. 331 ص.
22-   قهرمان، ا.، و عطار، ف. 1377. تنوع زیستی گونه های گیاهی ایران. انتشارات دانشگاه تهران. شماره 2411. جلد اول، 1176 ص.
23-   کنشلو، ه. 1395. علل پراکنش گونه گازرخ (Moringa Peregrina) در جنوب ایران. مجله پژوهش­های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران). جلد 29 (1): 190-180.
24-   عباسی، س. ، بهداروند، م. ، زارع، ح. ، پیله ور، ب. و حسینی، م. ۱۳۹۴. بررسی فلور، ساختار رویشی و کورولوژی عناصر گیاهی در بخشی از منطقه حفاظت شده اشترانکوه، لرستان. علوم و تکنولوژی محیط زیست ۱۷ (۱):۱۲۵-۱۳۵.
25-   عبدی، م. و افشارزاده، س. 1391. بررسی فلورزستیک منطقه شمال بادرور، استان اصفهان. مجله زیست شناسی گیاهی، سال چهارم، شماره سیزدهم. 12-1ص.
26-   عصری، ی. 1377. پوشش گیاهی شوره زارهای دریاچه ارومیه. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع. شماره انتشار 191: 222 ص.
27-   عصری، ی. 1378. بررسی اکولوژیک جوامع گیاهی مناطق خشک (مطالعه موردی: ذخیره گاه بیوسفر توران، استان سمنان). رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، 302 ص.
28-   عصری، ی.، جلیلی، ع.، اسدی، م. و دیانت نژاد، ح. 1379. نگرشی بر فلور ذخیره گاه بیوسفر توران. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 47: 4-19.
29-   مبین، ص. و تریگوبو، و. 1348. راهنمای نقشه رویشی ایران. دانشگاه تهران. نشریه شماره 14. 21 ص.
30-   مبین، ص.، 1360. جغرافیای گیاهی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران. 271 ص.
31-   مبین، ص. 1373. رستنی های ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
32-   محرابیان، ا.، نقی نژاد، ع.، مصطفوی، ح.، حسن زاده کیابی، ب. و عبدلی، ا. 1387. بررسی فلور و رویشگاه­های منطقه حفاظت شده مند (استان بوشهر). مجله محیط شناسی 34 (46):1-18.
33-   محمودی، م.، رمضانی، ا.، اسحاقی راد، ج. و حیدری ریکان، م. 1394. بررسی فلورستیک جنگل کران رودی دره خان در زاگرس شمالی. مجله پژوهش­های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران). جلد 28 (4): 876-861.
34-   مصدق، ا. 1377. جغرافیای جنگلهای جهان. انتشارات دانشگاه تهران. 404 ص.
35-   مظفریان، و. 1373. رده بندی گیاهی، جلد اول و دوم. نشر دانش آموز.
36-   مظفریان، و. 1376. فرهنگ نام­های گیاهان ایران. انتشارات فرهنگ معاصر. چاپ پنجم. 740 ص.
37-   معصومی، ع. ا. (1365-1385). گون­های ایران. جلد 1-5، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع، تهران.
38-   موسوی، ا. 1383. معرفی فلور و عناصر رویشی حوزه آبخیز خانچای در طارم علیای زنجان. مجله منابع طبیعی ایران، جلد 57، شماره 3. 551- 563ص.
39-   نجفی تیره شبانکاره، ک.، جلیلی، ع.، خراسانی، ن.ا.، جم­زاد، ز. و عصری، ی. 1384. فلور، شکل­های زیستی و کوروتیپ­های گیاهان منطقه حفاظت شده گنو. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. 69: .62-50.
40-   نقی نژاد.، ع.، ر. حسینی.، س.، رجامند، ع. م. و سعیدی مهرورز، ش. 1389. بررسی فلورستیک جنگلهای حفاظت شده مازی بن و سی بن رامسر در طول شیب ارتفاعی (300 تا 2300 متری). مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک 5(2):93-114.
41-   نوری، س.۱۳۹۳.  بازبینی مرز نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان. رساله دکتری. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. ۱۷۶ ص.
42-   نوری،س.، سپهری، ع. و بارانی، ح. 1393. بررسی فلور و پراکنش جغرافیایی گیاهان در ارتباط با اقلیم در مراتع منطقه ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان. نشریه علمی-پژوهشی مرتع.سال 8 (2): 163-148.
43-   نوری،س.، سپهری، ع. و بارانی، ح. 1395. بررسی  فلورستیک و تعیین شکل­های رویشی و انتشار جغرافیایی عناصر گیاهی شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه علمی-پژوهشی گیاه و زیست بوم. سال 12 (48): 63-49.
 
44-   Akhani, H. and Ghorbanli, M.1993. A contribution to the halophytic vegetation and flora of Iran. In: Towards the rational use of high salinity tolerant plants. (eds. Lieth, H. and Al Masoom, A.) 35-44. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht.
45-   Akhani, H. 1998. Plant biodiversity of Golestan National Park, Stapfia 53:1-411.
46-   Assadi, M. 1988-1996. Flora of Iran. Vol: 1-14. Research Institute of Forests and Rangelands Publication, Tehran, (In Persian).
47-   Assadi, M., Masomi, A., Khatamsaz, M., and Mozafarian, V. 2002. Flora of Iran. Iranian institute of forest and ranglands. Press.
48-   Danin, A.; Orshan, G. & Zohary, M. 1975. The vegetation of northern Negev and the Jurdean desert of Israel. Israel Journal of Botany, 12: 118-172.
49-   Davis, P.H. 1984. Flora of Turkey, Vols 1-10. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
50-   Davis, P. H., 1965-1988. Flora of Turkey and East Aegean Island. Vol. 1-10. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
51-   El-Ghani, M. M. A. and Amer, W. M. 2003. Soil-vegetation relationships in a coastal desert plain of southern Sinai, Egypt. Journal of Arid Environments 55: 607-628.
52-   El-Ghanim, W. M., Hassan, L. M., Galal, M. G. and Badr, A. 2010. Floristic composition and vegetation analysis in Hail region north of central Saudi Arabia. Saudi Journal of Biological Science 17: 119-128.
53-   El-Sheikh, M. A. and Abbadi, G. A. 2004. Biodiversity of plant communities in the Jal Az-Zor National Park, Kuwait. Kuwait Journal of science and Engineering 31: 77-105.
-             
54-   Halwagy, R.; Moustafa, A. F. and Kamel, S. M. 1982. On the ecology of the desert vegetation Kuwait. Journal of Arid Environments, 5: 95-107.
55-   Hedge, I. C. and Wendelbo, P., 1978.  Patterns of distribution and endemism in Iran. – Notes Roy. Bot. Gard. Edinb, 36: 441–464.
56-   Heshmati, G. A. 2007. Vegetation characteristics of four ecological zones of Iran. International Journal of Plant Production 1(2): 215-224.
57-   IPNI. 2012. The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 10 July 2012.
58-   Leonard, J. 1981-1992. Contribution á létude de la flore et de la vegetation des deserts de Íran. Fasc. 1-10. jard, Botanique National de la Belgique, Pp: 205-217.
59-   Leonard, J. 1993. Comparisons between the phytochorological spectra of the three Iranian deserts and those of various surrounding regions. Bulletin of the National Plantentuin de belgique 62: 389-396.
60-   Parsa, A. 1948-1960. Flore d I Iran. 8 vol., Ministere de I Education, Tehran. (In Persian).
61-   Raunkier, C., 1934.Life forms of plants. Oxford University Press, 621 p.
62-   Rechinger, K. H. and Wendelbo, P. 1976. Plants of the Kavir Protected Area, Iran. The Journal of Botany 1: 23-56.
63-   Rechinger, K., 1963-1998. Flora Iranica. Akademish, Druck-University Verlagsanstalt, Graz. 173p.
64-   Takhtajan, A., 1986. Floristic Regions of the World. University of California. Press. 522 P.
65-   Townsend, C. C. and Guest, E. 1966-1985. Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and
66-   Agrarian Reform, Baghdad.
67-   White, F. and Leonard, J. 1991. Phytogegraphical links between Africa and Southwest Asia. Flora et Vegetation Mundi 9: 229-246.
68-   Zohari, M., 1963. On the geobotanical structure of Iran. Bulletin of the Research Council of Israel, Section D, Botany. Supplement. 113 p.
69-   Zohary, M., 1973. Geobotanical Foundations of the Middle East. Gustav Fischer Verlag. 2 vols. 765p.
70-   Zohary, M. 1974. Geobotanical Foundations of the Middle East. 2 Vol. Gustav Fischer Verlag Stuttgart, 739p.
71-   Zohary, M. & Feindburn-Dothan, N. 1966-1986. Flora Palaestina, vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press.
Volume 31, Issue 2
August 2018
Pages 436-452
  • Receive Date: 27 December 2015
  • Revise Date: 18 November 2016
  • Accept Date: 27 February 2017