Journal of Plant Research
(Iranian Journal of Biology)
Effect of road on Diversity of woody plant species of oak forests Khorramabad. (Case study: Perc forest in Ghalagol region)
Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
Abstract
In order to study the effect of asphalt road on species diversity of trees and shrubs in Perc forest of Khorramabad, 42 circular plots with 0.12 ha from both sides of the road (with longitudinal intervals of 300 meters along the road and also 20, 200 and 400m intervals perpendicular to the road) were established. The indices used to investigating the species diversity were richness (Margalef and Minhinich), evenness (Simpson and Smith-Wilson) and diversity (Shannon-Wiener and Simpson). In this study, 9 different woody plant species were identified. Obtained results showed that with going away of the road into the forest, species richness and diversity significantly increase but evenness indices showed no significant difference. The highest and lowest obtained mean deviation in different distances from the road, were related to Margalef's richness and Simpson's evenness indices. In fact, the negative impact of roads on species richness has been more than evenness and therefore, preserving species richness is one of the priorities of sustainability in the region.
Keywords
Main Subjects
بررسی تأثیر جاده بر تنوع گونههای چوبی جنگل‌های بلوط خرم‌آباد (مطالعه موردی: جنگل‌های سامان عرفی پرک واقع در منطقة قلعه گل)
رامین حسین‌زاده1*، جواد سوسنی1 و سمانه رزم‌آهنگ2
1 لرستان، دانشگاه لرستان، دانشکده کشاورزی، گروه جنگلداری
2 همدان، دانشگاه ملایر، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، گروه محیط زیست
تاریخ دریافت: 12/1/94 تاریخ پذیرش: 3/9/95
چکیده
به‌منظور بررسی تأثیر جاده آسفالته بر تنوع گونه‌ای درختان و درختچه‌ها در جنگل‌های پرک خرم‌آباد، تعداد 42 قطعه نمونه دایرهای شکل و 12 آری در دو طرف جاده به فواصل طولی 300 متر به‌موازات جاده و فواصل 20، 200 و 400 متری عمود بر مسیر جاده، در منطقه برداشت شد. برای بررسی تنوع گونه‌ای، از شاخص‌های غنا (مارگالف و منهنیک)، یکنواختی (سیمپسون و اسمیت-ویلسون) و تنوع (شانون-وینر و سیمپسون) استفاده شد. در این پژوهش، 9 گونة چوبی مختلف شناسایی شد. بر اساس نتایج با افزایش فاصله از جاده به سمت داخل جنگل، غنا و تنوع گونه‌ای به طور معنی‌داری افزایش یافت؛ اما از نظر یکنواختی اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد. بیشترین و کمترین اختلاف میانگین‌های به‌دست آمده در فواصل مختلف از جاده، به‌ترتیب مربوط به شاخص‌های غنای مارگالف و یکنواختی سیمپسون بود. در واقع تأثیر منفی جاده بر غنای گونه‌ای بیشتر از یکنواختی بوده است. بنابراین حفظ غنای گونه‌ای از اولویت‌های پایداری در منطقه است.
واژه‌های کلیدی: تنوع گونه‌ای، غنا، جاده، جنگل.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09165515356، پست الکترونیک: ramin.hosseinzadeh@yahoo.com
مقدمه
تنوع گونه‌ای جنگل‌ها منبع بسیار مهم و با ارزشی است، زیرا گونههای موجود در جنگل و ذخایر ژنتیکی تشکیل‌دهندة آنها برای سلامتی و تأمین نیازهای بشر و سایر موجودات حائز اهمیت بوده، و قطعاً فقدان تنوع گونه‌ای تهدید خطرناکی برای بقای انسان و سایر موجودات محسوب میشود (15). طبق گزارش کمیته بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN: International Union for conservation of Nature) در حال حاضر از هر هشت گونه گیاهی، یکی در معرض انقراض است (1). ارزیابی تنوع زیستی بدلیل درک ساختار و کارکرد اکوسیستم و سیر تحول آن، حفظ و حراست ذخایر ژنی، بررسی و کنترل تغییرات محیطی و شناسایی مناطق مناسب برای حفظ تنوع زیستی، مورد توجه قرار می‌گیرد (21). اغلب تنوع گونه‌ای را مترادف با تنوع زیستی می‌دانند (29). تنوع گونه‌ای خود ترکیب غنا (تعداد گونه‌ها) و یکنواختی (تعداد نسبی افراد هر گونه) است و عامل مهمی در بوم‌شناسی محسوب میشود (33).
ترکیب و تنوع گونه‌ای جوامع گیاهی در طول زمان با تغییر شرایط محیطی و در اثر آشفتگی‌های انسانی یا طبیعی، تغییر می‌کند (17). جاده‌سازی از جمله فعالیتهایی است که نه‌تنها خود سبب تغییر و دگرگونی فراوانی میگردد، بلکه بدلیل قرار گرفتن در خدمت انواع دیگر توسعه از مهمترین پروژههایی است که باید پیامدهای آن مورد ارزیابی قرار گیرد (16). اگرچه جادههای جنگلی امکان دسترسی به مناطق مختلف جنگل برای انجام فعالیت‌های مدیریتی مانند حفاظت در مقابل آتش‌سوزی، حمله آفات، جنگل‌کاری و بهرهبرداری را فراهم می‌کنند (6) اما از طرف دیگر بعنوان یکی از عوامل تخریب عرصه‌های منابع طبیعی نیز بشمار میآیند (10) که اگر در ساخت و نگهداری آن دقت لازم اعمال نشود، آثار منفی آنها بیشتر خواهد شد. جادهها با ایجاد تغییرات میکرو و ماکرو کلیمایی بر روی زادآوری و تنوع زیستی تأثیرگذار هستند (7) و بطور کلی اثرات نامطلوبی بر روی اجزا زنده و غیر زنده جنگل دارند (26). از آن‌جایی که ساخت جادههای جنگلی باعث تغییر در تنوع و ترکیب گونههای جنگلی میشود، بنابراین بررسی تنوع و ترکیب این گونه‌ها از حاشیه جاده به عمق جنگل ما را به درک بهتری از اثرات محیط زیستی جادههای جنگلی میرساند (3).
دلگادو و همکاران (2007) ضمن مطالعه اثرات جادههای جنگلی بر حرارت، نور و تاج‌پوشش در جنگل‌های تنریف اسپانیا به این نتیجه رسیدند که دما تا 3 متر، نور تا 6 متر و تاج‌پوشش تا 10 متر تغییرات قابل توجهی داشته‌اند، به این صورت که با فاصله گرفتن از لبه جادههای جنگلی، تاج‌پوشش افزایش یافته و در نتیجه در شدت نور ورودی به داخل جنگل و نوسانهای دمای محیط تغییرات معنی‌داری ایجاد شده است (24). لی و همکاران (2010) محدوده اثر جاده بر تنوع گونه‌ای در جنگل هوژانگ چین را مورد بررسی قرار دادند. نتایج آنان نشان داد که تأثیر جاده بر تنوع گونههای گیاهی و درختچه‌ای باعث افزایش ارزش شاخص شانون به مقدار 21 درصد برای درختچه‌ها و 60 درصد برای گیاهان نسبت به مناطق مجاور شده است (30). لی و همکاران (2014) اثرات محیط‌زیستی جادههای آسفالته و خاکی بر تنوع گیاهان ساحلی تالاب در دلتای رود زرد در کشور چین را مورد بررسی قرار دادند و بیان کردند که محدوده اثر جادهها بر تنوع گیاهی در منطقه مورد مطالعه 20 متر بوده و با افزایش فاصله از آستانه جاده جوامع گیاهی اطراف جادههای آسفالته و خاکی به هم شبیه‌تر شده‌اند (31). نکوئی‌مهر و همکاران (1385) در تحقیقی بمنظور تعیین میزان تخریب عرصه منابع طبیعی در اثر جاده‌سازی در منطقه بازفت استان چهارمحال و بختیاری، به این نتیجه رسیدند که در مجموع 08/661 هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی تخریب یافته، که بیشترین میزان آن با مساحت 19/420 هکتار مربوط به جنگل‌هاست (18). لطفعلیان و همکاران (2012) تأثیر جاده جنگلی بر تنوع گیاهان و زادآوری درختان در جنگل‌های نکا (ظالم رود) را مورد بررسی قرار دادند و بیان کردند که با فاصله از جاده میانگین اکثر شاخص‌های تنوع کاهش یافته است (32). بازیاری و همکاران (1393) به بررسی تأثیر جاده جنگلی بر تغییرات پوشش علفی و ترکیب گونههای گیاهی از لبه جادهها به سمت بخشهای داخلی جنگل در سه منطقه مختلف و در دو جاده آسفالته و خاکی پرداختند و دریافتند که با فاصله از جادههای آسفالته و خاکی تنوع زیستی کاهش مییابد (3). هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر جاده بر تنوع گونههای درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های سامان عرفی پرک در شهرستان خرم‌آباد است اما با توجه به محدوده مورد مطالعه و تغییرات عواملی مانند شیب و ارتفاع از سطح دریا سعی شد تا نقش این عوامل نیز در محاسبات انجام شده مورد توجه قرار گیرد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: سامان عرفی پرک در منطقه قلعهگل به مساحت 1151هکتار، در 35 کیلومتری جنوب شهرستان خرم‌آباد در استان لرستان بین طول‌های جغرافیایی ׳14°33 تا ´16 °33 و عرض‌های جغرافیایی ´31 °48 تا ´34 °48 واقع شده است (شکل 1). منطقه مورد مطالعه بر اساس طبقه‌بندی اقلیمی آمبرژه، دارای اقلیم نیمه مرطوب سرد است (4).
شکل 1- موقعیت سامان عرفی پرک، در منطقه قلعهگل شهرستان خرم‌آباد
روش تحقیق: به‌منظور بررسی تأثیر جاده آسفالته بر تنوع گونه‌ای درختان و درختچه‌ها دراین سامان عرفی پرک، مسافتی از جاده که در اطراف آن توده‌های جنگلی وجود داشت با طول حدود دو کیلومتر انتخاب و تعداد 42 قطعه نمونه دایرهای شکل و 12 آری در دو طرف جاده به فواصل طولی 300 متر نسبت به هم (به موازات جاده) و به‌فواصل 20، 200 و 400 متر نسبت به جاده (فاصله مرز جاده تا مرکز قطعه نمونه) در منطقه برداشت شد (شکل 2). سپس در هر قطعه نمونه، مشخصاتی از جمله نوع و تعداد درختان و درختچه‌ها و همچنین شیب و ارتفاع قطعه نمونه ثبت شد.
شکل 2- شمای قطعات برداشت شده در دو طرف جاده
از آن‌جا که عوامل متعددی بر تنوع گونه‌ای جنگل‌ها تأثیرگذار هستند و نادیده گرفتن آنها احتمال خطا در نتیجه‌گیری را بوجود می‌آورد، در ابتدا سعی شد منطقه‌ای از مسیر جاده مورد بررسی قرار گیرد که تأثیر عوامل دیگر بر تنوع گونه‌ای کم باشد ولی با توجه به کوهستانی بودن منطقه امکان یافتن منطقه‌ای که در آن میزان عواملی مانند شیب و ارتفاع از سطح دریا بدون تغییر و یا با تغییر اندک باشد، تقریباً ناممکن بود. به همین دلیل جدای از تأثیر جاده بر تنوع گونههای چوبی، دو عامل مهم شیب و ارتفاع از سطح دریا نیز مورد مطالعه قرار گرفتند تا مشخص شود اگر اختلاف معنی‌داری از نظر تنوع گونه‌ای در ارتباط با فاصله از جاده وجود دارد، تأثیر سایر عوامل در مقدار اختلاف تنوع گونه‌ای چقدر است. طبقه‌بندی مربوط به این دو عامل در جدول 1 نشان داده شده است.
جدول 1- طبقه‌بندی شیب و ارتفاع از سطح دریا
|
طبقات شیب (درصد) |
طبقات ارتفاع از سطح دریا (متر) |
|
10-0 |
1900-1800 |
|
20-10 |
2000-1900 |
|
30-20 |
2100-2000 |
|
40-30 |
2200-2100 |
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: برای بررسی تنوع گونه‌ای، از شاخص‌های مختلفی (تنوع، غنا و یکنواختی) استفاده شد که فهرست و آماره آنها در جدول (2) آمده است. بمنظور محاسبه شاخص غنای مارگالف از برنامه Excel (2013) و سایر شاخص‌ها از نرم‌افزار Ecological Methodology (Ver 6.0) استفاده شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار SPSS(Ver.20) ابتدا نرمال بودن پراکنش داده‌ها و همگنی واریانس‌ها به‌ترتیب بوسیله آزمون کلموگروف-اسمیرنوف و آزمون لون بررسی شد.
جدول 2- شاخص‌های مورد استفاده برای بررسی تنوع گونه‌ای
|
آماره و شرح شاخص |
شاخص |
مؤلفه |
|
15R1=S-1lnN"> (S = تعداد کل گونه‌ها، N= حجم یا اندازه نمونه یا تعداد کل افراد در نمونه). |
مارگالف |
غنای گونه‌ای |
|
15R2=SN"> (S = تعداد کل گونه‌ها، N= حجم یا اندازه نمونه یا تعداد کل افراد در نمونه). |
منهنیک |
|
|
15E=1D=1Ds"> ( 15D"> : شاخص سیمپسون، S = تعداد گونه‌ها در نمونه). |
سیمپسون |
یکنواختی گونه‌ای |
|
15Evar=1-2د€ arctani=1slogeni-j=1slogenj/s2/s"> ( 15Evar"> : شاخص یکنواختی اسمیت و ویلسون، 15ni"> : تعداد افراد گونه i در نمونه (i=1,2,3,…s)، 15nj"> : تعداد افراد گونه j در نمونه (i=1,2,3,...s)، s = تعداد گونه‌ها در تمام نمونه‌ها). |
اسمیت-ویلسون |
|
|
15H'=-isPilnpi"> (Pi: سهم افراد در گونه iام نسبت به کل نمونه که بصورت 15Pi=niN"> تعریف میشود. S: تعداد گونه‌ها). |
شانون-واینر |
تنوع گونه‌ای |
|
151-D=1-ispi2"> (:1-D شاخص تنوع سیمپسون و Pi:نسبت افراد هر گونه در قطعه نمونه است). این شاخص از صفر (کمترین مقدار تنوع) تا حدود 151-1S"> (کل افراد موجود در نمونه) تغییر می‌کند. |
سیمپسون |
نتایج
در این پژوهش، 9 گونه چوبی مختلف شناسایی شد. نام و
حضور یا عدم حضور هریک از این گونه‌ها در فواصل مختلف از جاده، در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3- حضور یا عدم حضور گونههای چوبی شناسایی شده در ارتباط با فواصل مختلف (مراکز قطعات نمونه) از جاده
|
|
گونههای چوبی شناسایی شده |
فواصل مختلف از جاده (متر) |
|||
|
ردیف |
نام فارسی |
نام علمی |
20 |
200 |
400 |
|
1 |
بلوط ایرانی |
Quercus brantii |
|
|
|
|
2 |
گلابی وحشی |
Pyrus syriaca |
|
|
|
|
3 |
افرا کیکم |
Acer monspessulanum |
|
|
|
|
4 |
زالزالک |
Crataegus atrosanguina |
|
|
|
|
5 |
شن |
Lonicera nummularifolia |
|
|
|
|
6 |
شیرخشت |
Cotoneaster luristanica |
|
|
|
|
7 |
بادام کوهی |
Amygdalus scoparia |
|
|
|
|
8 |
دافنه |
Daphne mucronata |
|
|
|
|
9 |
آلبالوی وحشی |
Cerasus microcarpus |
|
|
|
|
حضور گونه عدم حضور گونه |
|||||
بر اساس جدول 3، تنها پنج گونه از 9 گونه شناسایی شده در قطعات اطراف جاده قرار دارند. با افزایش فاصله این تعداد به هفت رسیده و در نهایت در فاصله400 متری از جاده تمام گونه‌ها حضور پیدا کرده‌اند. در جدول 4 میانگین کل شاخص‌های مورد مطالعه ذکر شده است که حاکی از تنوع نسبتاً ضعیف منطقه از نظر گونههای چوبی است.
جدول 4- میانگین کل شاخص‌های مورد مطالعه
|
مؤلفه |
شاخص |
میانگین کل |
|
غنا |
مارگالف |
35/0 |
|
منهنیک |
34/0 |
|
|
یکنواختی |
سیمپسون |
28/0 |
|
اسمیت-ویلسون |
23/0 |
|
|
تنوع |
شانون |
42/0 |
|
سیمپسون |
17/0 |
نتایج آزمون کلموگروف-اسمیرنوف و آزمون لون نشان‌داد که پراکنش داده‌ها نرمال نیست و واریانس‌ها نیز اختلاف زیادی دارند. بهمین دلیل، برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون کروسکال-والیس استفاده شد. میانگین شاخص‌های مختلف بهمراه رتبه‌بندی آنها بر اساس آزمون کروسکال-والیس در رابطه با عوامل: فاصله از جاده، شیب و ارتفاع از سطح دریا، در جدول (5) آمده است.
همان‌طور که در جدول 5 مشاهده میشود، بین میانگین شاخص‌های مربوط به غنا و تنوع گونه‌ای در ارتباط با فواصل مختلف از جاده اختلاف معنی‌داری وجود دارد. این در حالی است که میانگین شاخص‌های مربوط به یکنواختی اختلاف معنی‌داری با هم ندارند. به طور کلی با افزایش فاصله از جاده مقدار میانگین تمام شاخص‌ها افزایش یافته است. به‌طوری‌که بین فواصل 200-20 و 400-200 متر، اختلاف معنی‌داری وجود ندارد.
جدول 5- میانگین شاخص‌های مختلف و رتبه‌بندی آنها بر اساس آزمون کروسکال-والیس در رابطه با عوامل: فاصله از جاده، شیب و ارتفاع از سطح دریا
|
عامل |
طبقه‌بندی |
تعداد قطعات در طبقه |
غنا |
یکنواختی |
تنوع |
|||
|
مارگالف |
منهنیک |
سیمپسون |
اسمیت-ویلسون |
شانون |
سیمپسون |
|||
|
فاصله از جاده (متر) |
20 |
14 |
39/15 |
54/15 |
86/16 |
79/15 |
57/15 |
5/15 |
|
200 |
14 |
64/21 |
07/22 |
04/22 |
32/22 |
93/21 |
68/22 |
|
|
400 |
14 |
46/27 |
89/26 |
61/25 |
39/26 |
27 |
32/26 |
|
|
سطح معنی‌داری اختلاف میانگین‌ها |
*022/0 |
* 034/0 |
ns 123/0 |
ns051/0 |
* 033/0 |
* 042/0 |
||
|
شیب (درصد) |
10-0 |
14 |
93/19 |
19 |
43/17 |
86/17 |
86/18 |
14/18 |
|
20-11 |
8 |
19/26 |
94/26 |
13/25 |
88/25 |
69/25 |
25/25 |
|
|
30-21 |
11 |
18/22 |
82/22 |
68/24 |
41/24 |
23 |
55/23 |
|
|
40-31 |
9 |
94/18 |
94/18 |
72/20 |
72/19 |
06/20 |
89/20 |
|
|
سطح معنی‌داری اختلاف میانگین‌ها |
ns182/0 |
ns251/0 |
ns324/0 |
ns 326/0 |
ns322/0 |
ns216/0 |
||
|
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
1900-1800 |
11 |
05/18 |
5/18 |
23/19 |
95/19 |
32/19 |
05/19 |
|
2000-1900 |
9 |
89/16 |
89/16 |
78/16 |
33/16 |
78/16 |
22/16 |
|
|
2100-2000 |
14 |
18/26 |
32/25 |
79/24 |
25 |
14/25 |
75/25 |
|
|
2200-2100 |
8 |
25/23 |
13/24 |
19/24 |
31/23 |
44/23 |
38/23 |
|
|
سطح معنی‌داری اختلاف میانگین‌ها |
ns564/0 |
ns393/0 |
ns337/0 |
ns330/0 |
ns552/0 |
ns497/0 |
||
ns: معنی‌دار نبودن اختلاف میانگین‌ها و *: معنی‌دار بودن اختلاف در سطح 95 درصد اطمینان.
اختلاف مشخص و معنی‌دار مربوط به فواصل 20 و 400 متری از جاده است، در این بین شاخص غنای مارگالف بیشترین و شاخص یکنواختی سیمپسون کمترین اختلاف را نشان می‌دهند.
البته بین میانگین‌های حاصل از شاخص‌های مختلف در طبقات شیب و ارتفاع از سطح دریا اختلاف معنی‌داری وجود نداشته و تغییرات میانگین شاخص‌ها، روند مشخصی ندارد.
بحث
تنوع گونه‌ای یکی از مهمترین ویژگی‌های حیاتی جوامع مختلف است (23) که ارزیابی آن در جنگل یک مسئله مهم برای مطالعه اکوسیستم و حفاظت از آن محسوب میشود (19).
بر اساس نتایج بدست آمده، بین طبقات شیب و ارتفاع از سطح دریا اختلاف معنی‌داری از نظر تنوع گونه‌ای وجود ندارد. بنابراین با اطمینان بیشتری می‌توان راجع به تأثیر جاده بر تنوع گونه‌ای اظهار نظر کرد. البته باید در نظر داشت که محققان بسیاری (20، 33، 28، 14، 5، 27، 12، 22 و25) تأثیر عوامل توپوگرافی بر تنوع گونه‌ای را معنی‌دار توصیف کرده‌اند. در رابطه با نتایج تحقیق حاضر باید متذکر شد که محدوده مورد مطالعه به موازات بخشی از طول جاده (که یک عامل غیر طبیعی و تأثیرگذار است) انتخاب شده و کل منطقه با دامنه تغییرات توپوگرافی را دربرنمی‌گیرد. بنابراین عدم اختلاف میانگین‌ها در رابطه با این عوامل (شیب و ارتفاع از سطح دریا) را نمی‌توان به کل جنگل تعمیم داد.
بطور کلی میانگین شاخص‌های مختلف حاکی از تنوع کم گونههای چوبی در جنگل دارد اما با افزایش فاصله از جاده به سمت داخل جنگل، غنا و تنوع گونه‌ای بطور معنی‌داری افزایش یافته است. در مطالعات لطفعلیان و همکاران (2012) و بازیاری و همکاران (1393) نیز تأثیر جاده بر پوشش گیاهی اطراف آن معنی‌دار بوده اما با فاصله از جاده تنوع زیستی کاهش یافته است (31 و 3). مهمترین دلیل تفاوت نتایج بدست آمده، شرایط متفاوت جنگل‌های شمال کشور با غرب و نوع گونههای مورد بررسی (به لحاظ شکل زیستی) است. در مطالعات مذکور بیشتر به تنوع گونههای گیاهی و زادآوری توجه شده است که با توجه به نوع و محدوده مورد بررسی با این تحقیق متفاوتند. علاوه بر آن جنگل‌های شمال کشور اغلب دارای پوشش متراکم بوده و عامل نور برای پوشش زیرین بسیار مهم و رقابتی است. زیرا در جنگل‌های انبوه با ایجاد جاده، نور بیشتری به کف جنگل می‌رسد و باعث تغییرات زیادی در پوشش زیرین میشود. بنابراین با مساعد شدن شرایط، گونههای نورپسند در اطراف جاده مستقر می‌شوند (24). اما در جنگل‌های بلوط غرب بعلت باز بودن تاج‌پوشش رقابت چندانی برای کسب نور وجود ندارد. البته اختلاف میانگین شاخص‌های مورد مطالعه در بین فواصل 200-20 و 400-200 متر چندان زیاد نبوده و اختلاف موجود مربوط به فواصل 400-20 متری از جاده است. لی و همکاران (2010) نیز ضمن بررسی محدوده اثر جاده بر تنوع گونه‌ای، بیان کردند که پوشش گیاهی و درختچه‌ای تا فاصله 20 تا 34 متر متأثر از جاده هستند اما پوشش درختی در این فاصله تغییر چندانی نداشته است (30). نکوئی مهر و همکاران (1385) نیز ضمن تعیین میزان تخریب عرصه‌های منابع طبیعی (منطقه بازفت استان چهارمحال و بختیاری) در اثر جاده‌سازی، بیان کردند که عرض محدوده تخریب شده در نقاطی از جاده به بیش از 70 متر می‌رسد. همچنین بیان کردند در مناطقی که جاده موجب افزایش دسترسی مردم به جنگل‌ها شده است، تخریب جنگل‌ها شدت یافته و افراد بیشتری بمنظور تفریح و تفرج، با آسیب‌های بسیاری از جمله لگدمال کردن علوفه‌ها، چیدن گیاهان دارویی، شکستن شاخه درختان، کندن بوته‌ها و افروختن آتش موجب آشفتگی در اکوسیستم جنگل شده‌اند (18). بنابراین با توجه به این مسائل اثرات (مستقیم و غیر مستقیم) منفی جاده بر اکوسیستم جنگل تا فواصل نسبتاً زیاد، پابرجا هستند.
از نظر یکنواختی در بین فواصل مختلف از جاده اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد اما با افزایش فاصله از جاده میانگین‌ها افزایش داشته‌اند و در واقع جنگل از نظر گونههای چوبی، یکنواخت‌تر شده است. این واقعیت به دلیل افزایش تعداد پایه‌های گونههای نادر نسبت به گونه بلوط رخ داده است. همان‌طور که گفته شد بیشترین و کمترین اختلاف میانگین‌های بدست آمده در فواصل مختلف از جاده، به‌ترتیب مربوط به غنای مارگالف و یکنواختی سیمپسون است. در واقع تأثیر منفی جاده بر غنای گونه‌ای بیشتر از یکنواختی بوده است. بر اساس جدول 3، تأثیر منفی جاده بر گونههای کیکم، شن، بادام کوهی و شیرخشت قابل ملاحظه است. در مطالعات مختلفی به اهمیت حفاظت از این گونه‌ها تأکید شده است. کیکم یکی از گونه های پهن برگ مناطق نیمه خشک سرد است که حفظ آن بعنوان یکی از ذخایر توارثی گونههای جنگلی از اهمیت خاصی برخوردار است (9). جلالی و همکاران (1390) بر لزوم حفظ و احیای گونه ارزشمند شن تأکید کرده‌اند (8). بادام کوهی جزء گونههای مهم دارویی و تجاری است (2). همچنین شیرخشت دارای خواص درمانی بسیاری است. بر اساس مطالعه خواجه‌‌الدین و یگانه (1389) حفاظت از این گونه‌ها الزامیست (11).
طبق نتایج بدست آمده آنچه که باید در ارتباط با جاده بیشتر مورد توجه قرار گیرد، تأثیر منفی آن بر غنای گونه‌ای است. غنای گونه‌ای یکی از معیارهای اساسی تنوع منطقه‌ای بوده و زمینه‌ساز بسیاری از مدل‌های بوم‌شناختی و راهبردهای حفظ محیط‌زیست است (1). بنابراین حفظ غنای گونه‌ای از اولویت‌های پایداری در منطقه مورد مطالعه است. صادقی و همکاران (1391) توجه به تیپ رویشگاه را یکی از عوامل مهم در طراحی جاده معرفی و بیان کردند که هر گونه دخل و تصرف در رویشگاه‌هایی که دارای گونههای نادر (از نظر غنای ژنتیکی) و در خطر انقراض هستند، جایز نیست (13). منطقه قلعهگل یک منطقه خوش آب و هوا و پوشیده از جنگل است که بدلیل همجواری با آبشار نوژیان و تاف، برد تفرجی بالایی دارد که در طول فصول مختلف سال عده زیادی از علاقه‌مندان به طبیعت برای تفرج به این منطقه میآیند (4). در چند سال اخیر شاهد افزایش روند جاده‌سازی و همچنین تعریض جادههای موجود در این منطقه بوده‌ایم. آنچه مسلم است جادهها باید برای استفاده درست و پایدار از منابع طبیعی احداث شوند و نباید به عاملی برای تخریب و نابودی این منابع ارزشمند تبدیل شوند. با توجه به تأثیر منفی جاده بر تنوع گونه‌ای جنگل، نه تنها باید در احداث جادههای جدید نهایت دقت و ظرافت بکار گرفته شود بلکه لازم است با راهکارهای اصولی مقدار اثرات منفی جادههای فعلی را نیز کاهش داد. بنابراین لزوم آموزش و فرهنگ‌سازی در بین جوامع محلی و افرادی که به‌قصد تفرج وارد منطقه می‌شوند، بیش از پیش احساس میشود. از دیگر راهکارهای مؤثر در حفظ تنوع گونه‌ای می‌توان به مواردی از قبیل ایجاد حصار و قرق در مناطقی که گونههای حساس و نادر جامعه وجود دارند و همچنین احیاء و بازسازی بخشهای آسیب دیده جنگل با گونههای بومی اشاره کرد.
', './data/plant/coversheet/551524568338.jpg'))
Volume 31, Issue 1
April 2018Pages 63-71
- Receive Date: 01 April 2015
- Revise Date: 17 April 2016
- Accept Date: 23 November 2016