Document Type : Research Paper
Abstract
Aquatic plants have positive and negative effects on the human and other organisms. They affect ecological progresses of water environment and provide ecological niche for different taxonomical groupes like bacteria, epiphytes and others as well. We decided to investigate them in part of north of Iran. In this investigation, at the first specimens were collected from sampling sites, e.g. stagnant water stops and irrigated farms in different seasons. Then they were identified and after that, they were devided to three groups (helophytes, hygrophytes and euhydrophytes), acording to their habitat and water requirements. The results revealed the existence of 135 aquatic plant species that 83 species were hygrophytic, 23 species were helophytic and 29 species were euhydrophytic. Llife forms of helophytes and hygrophytes include 21.69% helophytes, 33.96% threophytes, 20.75% hemicryptophytes, 16.03% geophytes and 7.54% phanerophytes. Growth forms of euhydrophytic plants include 17.24% Lemnid, 13.8% Magnopotamid, 6.9% Nymphaeid, agnonymphaeid, Myriophyllid, Elodeid, Batrachiid and Parvopotamid as well as 3.45% Peplid, Ceratophyllid, Hydrocharid, Parvonymphaeid, Ricciellid, Salviniid, Charid and Magnozosterid.
Keywords
بررسی شکل زیستی و رویشی گیاهان رطوبتدوست، پایابی و آبزی حقیقی، در شرق و غرب استان مازندران
سمانه توکلی*،1، حمید اجتهادی1، طیبه امینی2، حبیب زارع2 و شانا وثوق رضوی1
1 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد،، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی
2 نوشهر، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، هرباریوم باغ گیاهشناسی شمال
تاریخ دریافت: 23/1/89 تاریخ پذیرش: 1/9/90
چکیده
گیاهان آبزی به طور مستقیم و غیر مستقیم اثرات مثبت و منفی زیادی برای انسان و سایر موجودات زنده داشته. آنها نه تنها، فرآیندهای اکولوژیکی محیط آبی را تحت تأثیر قرار میدهند، بلکه آشیان اکولوژیکی را برای سایر گروههای تاکسونومیکی مثل باکتریها، اپیفیتها و غیره فراهم می سازند. هدف تحقیق حاضر شناسایی، بررسی طیف زیستی و ارائه یک دستهبندی کلی برای این گروه از گیاهان می باشد. بنابراین، جمعآوری گیاهان در ایستگاههای نمونه برداری مختلف مانند مزارع برنج، آببندها و ... در فصول مختلف صورت گرفت و بعد از شناسایی دقیق، گیاهان جمعآوری شده بر اساس رویشگاه و نیاز آبی، به سه گروه گیاهان رطوبتدوست، پایابی و آبزی حقیقی تقسیمبندی شدند. از مجموع 135 گونه جمعآوری شده، 83 گونه رطوبتدوست، 23 گونه پایابی و 29 گونه آبزی حقیقی بودند. در گروه گیاهان رطوبتدوست و پایابی، تروفیت 96/33 درصد، هلوفیت 69/21 درصد ، همیکریپتوفیت 75/20 درصد، ژئوفیت 03/16 درصد، فانروفیت 54/7 درصد از شکلهای زیستی را به خود اختصاص دادهاند. لمنید 24/17 درصد، ماگنوپوتامید 8/13 درصد، ماگنونیمفائید، نیمفائید، میریوفیلید، الودئید، باتراکید و پرووپوتامید هر کدام به تنهایی 9/6 درصد، پپلید، سراتوفیلید، کارید، هیدروکارید، پروونیمفائید، ریکسیلید، سالوینید و ماگنوزوسترید هر کدام به تنهایی 45/3 درصد از شکل رویشی در گروه گیاهان آبزی حقیقی را به خود اختصاص دادهاند.
واژه های کلیدی: گیاهان آبزی حقیقی، شکل رویشی، شکل زیستی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09133529373، پست الکترونیکی: samaneh_tavakoli55@yahoo.com
مقدمه
در یک تعریف ساده میتوان گفت که گیاهان آبزی، گیاهانی هستند که در داخل آب، روی آب و یا نزدیک آن زندگی میکنند و در رویشگاههای دیگر غالب نیستند (24). یا آنکه میتوان گفت، گیاهان آبزی گیاهان ماکروسکوپی موجود در محیطهایی مثل تالابها، دریاچهها و دیگر مناطق مرطوب هستند که در آبهای راکد دارای تراکم بیشتری بوده و اصولا سیستمهای آب شیرین را بیشتر احاطه میکنند (6).
اما در اینجا یک سوال مهم مطرح میگردد که آیا تشخیص یک گیاه به عنوان گیاه آبزی، تنها به وسیله حضورش در داخل و یا نزدیک آب میباشد؟den Hartog & Segal این گونه بدین سوال پاسخ میدهند که گیاهان آبزی گیاهانی هستند که قادرند علاوه بر چرخه رویشی، چرخه زایشی خود را نیز با قسمتهای رویشی که به صورت غوطهور و یا شناور در آب هستند، کامل کنند. یا اینکه این گیاهان به طور نرمال به صورت غوطهورند اما هنگامی که بخشهای رویشی آنها در نتیجه برآمدن از آب (به علت کاهش آب) در حال از بین رفتن هستند به صورت جنسی تولید مثل میکنند (23). از دیگر موارد بررسی در پوشش گیاهی هر منطقه، مطالعه طیف زیستی گونههای گیاهی است. ماهیت کلی هر ریختار گیاهی بر اساس ویژگیهای ساختار رویشی آن تعیین میشود. شکل زیستی گیاهان یکی از مهم ترین ویژگیهای ساختاری ریختارهای گیاهی محسوب می شود که به کمک آن می توان اختلاف زیاد در تنوع فلورستیکی رویشها را با گروه بندی آنها در قالب گروههای متمایز کاهش داد (9). طبقه بندی شکل رویشی بر اساس این فرض است که مورفولوژی گونه ها با عوامل آب و هوایی کاملاً مرتبط می باشد (16).
جدول1- ایستگاههای نمونه برداری و موقعیت جغرافیایی هر کدام
شهر |
نوع ایستگاه |
مشخصات جفرافیایی بر اساس UTM |
بهشهر |
آب بند |
39 707696 E 4079553 N |
نکاء |
کانال آب |
39 702351 E 3078958 N |
ساری |
کانال آب |
39 664170 E 4064096 N |
ساری (انار مرز) |
آب بند |
39 679542 E 4064699 N |
حدفاصل فریدونکنار و بابلسر |
آب بند |
39 641568 E 4060791 N |
حدفاصل نور و محمودآباد |
زمینهای برنج |
39 595908 E 4049714 N |
نور |
مناطق بسیار مرطوب در پارک جنگلی نور |
39 596221 E 4046769 N |
حدفاصل نور و نوشهر |
کانال آب |
39 557203 E 4050996 N |
نوشهر |
آب بند |
39 572494 E 4045733 N |
نمکآبرود |
آب بند |
39 528044 E 4059667 N |
نمکآبرود |
زمین های برنج |
39 528118 E 4059769 N |
بین شیرود و رامسر |
کانال آب |
39 478005 E 4081460 N |
رامسر (دریابیشه) |
زمینهای برنج |
466394 39 E 4069190 N |
رامسر (سادات محله) |
کانال آب |
39 474428 E 4082478 N |
ازمطالعات داخلی و خارجی انجام شده در زمینه گیاهان آبزی میتوان به موارد زیر اشاره نمود: الف: جامعه شناسی گیاهی و تهیه نقشه رویشی جنوب غربی تالاب انزلی توسط افتخاری و دیانتنژاد، که در این تحقیق 72 گونه متعلق به 42 تیره جمعآوری شد که از این تعداد، 32 گونه به رده تکلپهایها، 36 گونه به رده دولپهایها و 4 گونه به نهانزادان آوندی متعلق بودند (3). ب: مطالعه فلور آبزی و حاشیهای دریاچه بزنگان توسط غلامی، که در حدود 112 گونه گیاهی معرفی شد و بر اساس نتایج حاصل از طیف زیستی عناصر گیاهی منطقه، تروفیتها با 58 درصد و همیکریپتوفیتها با 27 درصد بیشترین غلبه را داشتند (11). پ: در مطالعه فلوریستیک تالاب بین المللی امیرکلایه توسط قهرمان و نقی نژاد، 105 گونه گزارش شد. بیشترین اشکال زیستی مشاهده شده در منطقه تروفیتها و همی کریپتوفیتها بودند (13). ت: در بررسی فلور آبخیز سد کبار قم توسط توکلی و مظفریان 484 گونه شناسایی شد که همی کریپتوفیتها شکل زیستی غالب را تشکیل می دادند (4). ث: مطالعه گیاهان آبزی تالاب Cufada در غرب آفریقا توسط Catarino با جمعآوری 46 گیاه آوندی که از مجموع گیاهان جمعآوری شده، 32 گونه پایابی و بقیه آبزی حقیقی بودند (20). ج: بررسی گیاهان باتلاقی و آبزی در Koch Bihar هند توسط Bandyopadhyay با ارائه 172 گونه از 91 جنس و 42 خانواده که از این تعداد 25 خانواد متعلق به تک لپهایها، 12 خانواده از دو لپهایها و 4 خانواده از پتریدوفیتها بودند) 19). چ: در تحقیقی که به وسیله Leon در پرو بر روی گیاهان آبزی جلگه های ساحلی صورت گرفت، 70 گونه از گیاهان آبزی به این منطقه تعلق دارند (28). هدف در این تحقیق جمعآوری گیاهان آبزی، طبقه بندی و بررسی شکل زیستی و رویشی آنها میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: مازندران سرزمینی است که در فاصلة
بین دریای خزر و رشته کوه البرز قرار دارد و با 4/23756 کیلومتر مربع وسعت، 46/1 درصد مساحت کشور را در بر میگیرد. این استان بین 36 درجه و 35 دقیقه تا 36 درجه 47 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 10 دقیقه تا 54 درجه و 34 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. بر اساس طبقه بندی دومارتن نواحی غربی مازندران بسیار مرطوب، نواحی مرکزی مازندران مرطوب و نواحی شرقی مازندران مدیترانه ای و نواحی کوهستانی مازندران نیمه مرطوب میباشد(4).
روش کار: ابتدا بر اساس نقشههای مختلف و همچنین بازدیدهای متوالی از شرق و غرب و همچنین مرکز استان مازندران ایستگاههای مختلف انتخاب شدند (اسامی ایستگاهها در جدول 1 آمده است). بعد از انتخاب ایستگاهها، نمونههای گیاهی در فصول مختلف (اوخر زمستان، اوایل و اواخر بهار و تابستان) جمعآوری شدند. در جمعآوری گیاهان حاشیهای و سطحی نیاز به ابزار خاصی نبود اما برای جمعآوری آن دسته از گیاهانی که در عمق قابل ملاحظهای از آب قرار داشتند از چنگکهای ویژهای استفاده شد. هنگام نمونهبرداری موقعیت قرار گیری گیاه نسبت به آب و همچنین میزان نیاز گیاه به آب در مراحل مختلف رویش نیز بررسی شد (چون نمونه برداری در فصول متوالی صورت گرفت، مشاهده شد که برخی از گیاهان در اوایل زندگی خود که در فاز رویشی قرار دارند کاملاً در آب غوطهورند و نیاز آبی بالایی دارند در حالی که وقتی وارد فاز زایشی میشوند از آب بیرون میآیند. که توجه به این حالت مهم ترین مورد در تقسیم بندی گیاهان آبزی می باشد). نمونههای گیاهی جمع آوری شده کاملاً خشک شدند. برای خشک کردن آن دسته از نمونهها که دارای آب زیادی نبودند (گیاهان رطوبت دوست و پایابی) از صفحات روزنامه و برای گروه گیاهان آبزی حقیقی از کاغذهای خشککن استفاده شد. برخی از نمونهها نیز که امکان تخریب آنها در هنگام پرس کردن وجود داشت در شیشههای حاوی آب نگهداری شده و به آکواریوم درآزمایشگاه اکولوژی دانشگاه منتقل شدند، تا امکان شناسایی دقیق آنها فراهم شود. شناسایی گیاهان با استفاده از منابع گیاهشناسی موجود و فلورهای مختلف نظیر فلور ایرانیکا (31)، فلور عراق (27)، فلور شوروی )30)، فلور ایران (2)، فلور رنگی ایران (12)، رستنیهای ایران (15)، فلور ترکیه (21)، فلور مصور پارک ملی گلستان (1)، فلور فلسطین (26) و فرهنگ نامهای گیاهی ایران (17)، در هرباریوم باغ گیاهشناسی نوشهر و پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد صورت گرفت. همچنین برای شناسایی برخی گونه ها مانند Riccia از کتاب راهنما برای گیاهان آبزی (25) استفاده شد. بعد از آنکه نمونهها به طور کامل شناسایی شدند، گیاهان با در نظر گرفتن نیازشان به آب و نوع زیستگاه (با توجه به مشاهدات عینی در هنگام نمونهبرداری)، به دو گروه رطوبتدوست و آب دوست تقسیم شدند. گیاهان رطوبت دوست نسبت به گیاهان آب دوست نیاز آبی بسیارکمتری دارند. برای تقسیم بندی گیاهان آب دوست، از روش den Hartog & Segal استفاده شد. & Segal Hartog den فقط گیاهان شناور و غوطهور در آب که تمام مراحل زندگی خود را در آب میگذرانند، به عنوان گیاهان آبزی حقیقی معرفی می کنند (22) و گروهی از گیاهان که در تصور عام اغلب به عنوان گیاهان آبزی در نظر گرفته میشوند را در گروه گیاهان آبزی حقیقی قرار نمیدهند. از این گروه می توان به گیاهان آبزی دروغین و گیاهان پایابی (که فقط قسمت های قاعده ای آنها در آب قرار دارد) اشاره نمود. گیاهان آبزی دروغین به طور کامل غوطهور هستند و سالها از طریق تولید مثل رویشی این وضعیت را حفظ میکنند اما این گیاهان قادر نیستند تحت چنین شرایطی تولید مثل زایشی خود را انجام دهند. به عنوان مثال در آبهای جاری گونههایی نظیر Oenanthe fluviatilis Myosotis palustris, Sagittaria sagittifolia, (با برگهای خطی)، وجود دارند که فقط هنگامی که در نتیجه خشکی این گیاهان به صورت برآمده از آب در آمدند قادر به تولید مثل جنسی هستند (24). در نتیجه بر اساس روش فوق الذکر گیاهان آب دوست جمع آوری شده به دو گروه آبزی حقیقی و گیاهان پایابی تقسیم شدند. به طور کلی از بیرون به سمت داخل یک روشگاه آبی، ابتدا گیاهان رطوبت دوست (Hygrophytes) قرار میگیرند. سپس گیاهان پایابی قرار گرفته که فقط قسمتهای قاعدهای آنها در آب است، موقعیت بعدی متعلق به گیاهان آبزی حقیقی ((Euhydrophytes میباشد که در مقایسه با دو گروه قبلی نیاز آبی بسیار بالاتری دارند. در بررسی طیف زیستی گیاهان جمعآوری شده، از دو سیستم استفاده شده است. برای گیاهان رطوبتدوست و پایابی از سیستم شکل زیستی رانکایر ارائه شده در 1934 استفاده شد. اما این سیستم برای گیاهان آبزی حقیقی دارای نواقصی بود. ایراد سیستم رانکایر این بود که او تشخیص نداد که فصل نامناسب برای گیاهان آبزی لزوما زمستان نیست بلکه تابستان هم میتواند به همان اندازه نامناسب باشد. سازگاری برای زنده ماندن در یک فصل خشک نسبت به سازگاری برای زنده ماندن در یک فصل سرد حتی در گونههای مشابه متفاوت است. مثلا Potamogeton natans در زمستان یک هیدروفیت است اما همین گیاه در تابستان به عنوان یک همیکریپتوفیت عمل میکند. در نتیجه وقتی هیدروفیت با دیگر گروهها در این سیستم مقایسه می گردد به نظر میرسد که همه هیدروفیتها با یکی از این گروهها تطبیق یابند به طوری که یک فرد میتواند هیدروژئوفیتها، هیدروتروفیتها، هیدروهمیکریپتوفیتها و هیدروکامفبتها را.تشخیص بدهد (24). در نتیجه برای گیاهان آبزی حقیقی از سیستم شکل رویشی den Hartog & Veld ارائه شده در 1988 استفاده شد(24).
نتایج و بحث
در بررسی فلوریستیکی گیاهان جمعآوری از مجموع 135 گونه جمعآوری شده، 83 گونه رطوبتدوست، 23 گونه پایابی و 29 گونه آبزی حقیقی بودند (جدول 2 و3).
جدول 2- فهرست فلوریستیک وشکل زیستی گونههای رطوبت دوست و پایابی منطقه مورد مطالعه به ترتیب حروف الفبای نام گونهها.
اختصارات: He- همیکریپتوفیت،G - ژئوفیت، Ph- فانروفیت، Th- تروفیت،Hel - هلوفیت، 1- آب بند، 2- کانال آب، 3- حاشیه آببند و کانال آب، 4- مناطق مرطوب اطراف آب بند و کانال آب، 5- زمین برنج مرطوب، 6- زمین برنج غرقاب
شکل زیستی و کد زیستگاه |
نام علمی |
شکل زیستی و کد زیستگاه |
نام علمی |
Hel 3 |
Catabrosa aquatica (L.) beauv. |
G 4.5 |
Aeluropus littoralis (Gouan) Parl. |
Th 2 |
Catapodium rigidum (L.) C. E. |
G 4 |
Agrostis tenuis Sibth |
Th 4 |
Centella asiatica (L.) Urban. |
Hel 3 |
Alisma lanceolatum With. |
Th 4.5 |
Cerastium glutinosum Fries.
|
Hel 3.6 |
Alisma plantago-aquatica L. |
Th 3 |
Coix lacrima-jobi L. |
Ph 4 |
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Subsp. barbata Yaltirik. |
G 4.5 |
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
Ph 4 |
Alnus subcordata C. M. Mey. |
G 3 |
Cyperus esculentus L. |
Th 5 |
Alopecurus myosuroides Hudson. |
Th 3 |
Cyperus fuscus L. |
Hel 3.6 |
Apium nodiflorum (L.) Lag. |
Hel 6 |
Cyperus longus L. |
Th 2.3 |
Arenaria serpyllifolia L. |
Hel 3 |
Cyperus rotundus L. |
Hel 3 |
Arundo donax L. |
Th 1 |
Eclipta prostrata (L.) L. |
Th 4 |
Bidens tripartita L. |
G 4 |
Eleocharis palustris (L.) Roem & Schult. |
Th 4.5 |
Bromus brachystachys Hornung. |
G 4 |
Eleocharis uniglumis (Link.) Schult. |
Th 4 |
Bupleurum marschallianum C. A. Mey. |
G 4.5 |
Epilobium hirsutum L. |
Hel 3 |
Butomus umbellatus L. |
G 4 |
Equisetum palustre L. |
G 4 |
Calamagrostis epigejos (L.) Roth. |
G 4.5 |
Equisetum ramosissimum Desf. |
Th 5 |
Cardamin hirsuta L. |
Th 4 |
Fimbristylis bisumbellata (Forssk.) |
G 4 |
Carex diluta M.B. |
He 4.5 |
Galium humifusum Bieb. |
G 4 |
Carex otrubae Podp. |
Th 4 |
Hordeum leporinum Link. |
He 4 |
Carex pendula Huds. |
Th 4 |
Hordeum murinum L. |
He 5 |
Carex pseudocyperus L. |
He 4 |
Hypericum perforatum L. |
He 4 |
Carex remota L. |
G 4 |
Iris pseudoacorus L. |
He 5 |
Carex riparia Curtis. |
Hel 3 |
Juncus acutus L.
|
He 4 |
Carex songorica Kar. & Kir. |
He 5 |
Potentilla reptans L. |
G 4 |
Juncus articulatus L. |
He 5 |
Prunella vulgaris L. |
Th 4 |
Juncus bufonius L. |
G 4.5 |
Pulicaria dysenterica (L.) Bernh.
|
He 4 |
Juncus effusus L. |
Th 4 |
Pycreus flavescens (L.) Reichenb. |
Hel 3 |
Juncus heldreichianus Marsson ex Parl. subsp. orientalis Snoge. |
He 4.5 |
Ranunculus constantinopolitanus (DC.) dUrv. |
Th 4 |
Juncus hybridus Brot. |
Th 4.5 |
Ranunculus dolosus Fisch. & C. A. Mey. |
G 4 |
Juncus inflexus L. |
Th 5 |
Ranunculus muricatus L. |
G 4 |
Juncus maritimus Lam. |
Th 5 |
Ranunculus ophioglossifolius Vill.
|
Th 4 |
Juncus minutulus Albert& Jahandiez. |
He 5 |
Ranunculus repens L.
|
Hel 3 |
Juncus rigidus Desf. |
Th 5 |
Ranunculus scleratus L. |
Th 5 |
Lolium rigidum Gaudin. |
He 5 |
Rumex crispus L. |
Hel 3.6 |
Ludwigia palustris (L.) Elliott. |
He 4.5 |
Rumex pulcher L. |
He 5 |
Lycopus europaeus L. |
Th 4 |
Salicornia europaea L. |
He 4.5 |
Lythrum salicaria L. |
Ph 4 |
Salix alba L. |
He 4 |
Mentha aquatica L. |
Ph 4 |
Salix aegyptiaca L. |
Hel 3.6 |
Myosotis palustris (L.) Nath. |
Ph 4 |
Salix excelsa S. G. Gmelin. |
Hel 3.6 |
Nasturtium officinale (L.) R. Br. |
He 4 |
Samolus valerandi L. |
Hel 3 |
Nasturtium microphyllum Boenn. ex Reichenb. |
Hel 3.6 |
Schoenoplectus littoralis Schrad. |
He 4.5 |
Paspalum dilatatum Poir. |
Th 3 |
Schoenoplectus mucronatus (L.) Palla. |
Ph 4 |
Periploca graeca L. |
Hel 3.6 |
Schoenoplectus lacustris (L.) Palla. |
Th 4 |
Phalaris minor Retz. |
Ph 4 |
Solanum dulcamera L. |
Hel 3 |
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. |
Th 4 |
Spergularia marina (L.) Griseb. |
He 4 |
Phyla nodiflora (L.) Greene. |
Hel 3.6 |
Sparganium erectum L. |
He 4 |
Plantago lanceolata L.
|
Th 5 |
Stellaria media (L.) Cyr. |
Th 5 |
Poa annua L. |
Th 5 |
Trifolium angustifolium L. |
Th 5 |
Polygonum hydropiper L. |
He 5 |
Trifolium repens L. |
Th 5 |
Polygonum lapathifolium L. |
Hel 3.6 |
Typha latifolia L. |
Th 5 |
Polygonum persicaria L.
|
Hel 3.6 |
Typha laxmanni lepech. |
Th 4 |
Polypogon fugax Nees ex Steud. |
Hel 3.6 |
Typha minima Funck. |
Th 4 |
Polypogon monspeliensis (L.) Desf. |
Hel 3.6 |
Veronica anagallis-aquatica L. subsp. oxycarpa. |
Ph 4 |
Populus caspica Bornm. |
جدول 3- فهرست فلوریستیک و شکل رویشی گیاهان آبزی حقیقی منطقه مورد مطالعه.
اختصارات: Pep- پپلید، Cer- سراتوفیلید،-Cha کارید، Myr- میریوفیلید،Elo - الودئید، Lem- لمنید، Mgz- ماگنوزوسترید، Prp- پرووپوتامید، Ric- ریکسیلید، Mgn- ماگنونیمفائید، Sal- سالوینید، Prn- پروونیمفائید، -Bat باتریکید،Mgp - ماگنوپوتامید، Hyd- هیدروکارید،-Nym نیمفائید.
شکل رویشی و کد زیستگاه |
نام علمی |
شکل رویشی و کد زیستگاه |
نام علمی |
Mgn 1 |
Nymphaea alba L. |
Lem 1 |
Azolla filiculoides Lam. |
Mgp 2 |
Potamogeton crispus L. |
Bat 6 |
Batrachium rionii (Lagger.) Nym. |
Mgp 1 |
Potamogeton lucens L. |
Bat 6 |
Batrachium trichophyllum (Chaix.) Bosch. |
Prn 1 |
Potamogeton nodosus Poir. |
Pep 6 |
Callitriche palustris L. |
Prp 1 |
Potamogeton pectinatus L. |
Cer 2 |
Ceratophyllum demersum L. |
Mgp 1 |
Potamogeton perfoliatus L. |
Cha 1 |
Chara vulgaris L. |
Mgp 1 |
Potamogeton pusillus L. |
Elo 2 |
Elodea canadensis Michx. |
Ric 1 |
Riccia fluitans L. |
Elo 2 |
Hydrilla verticillata L. C. Rech. |
Lem 1 |
Ricciocarpus natans (L.) Cord. |
Hyd 6 |
Hydrocharis morsus-ranae L. |
Sal 1 |
Salvinia natans (L.) Allioni. |
Nym 6 |
Hydrocotyle vulgaris L. |
Lem 1 |
Spirodela polyrrhiza (L.) Schleiden. |
Nym 6 |
Hydrocotyle ranunculoides L. f. |
Prp 1 |
Zannichellia palustris L. |
Lem 1.6 |
Lemna gibba L. |
Mgz 2 |
Zostera noltii Hornem. |
Lem 1 |
Lemna minor L. |
|
|
Myr 1.2 |
Myriophyllum spicatum L. |
|
|
Myr 1.2 |
Myriophyllum verticillatum L. |
|
|
Mgn 1.2 |
Nelumbium caspicum Eichw. |
شکلهای زیستی برای گیاهان رطوبت دوست و پایابی به شرح زیر است: تروفیت 96/33 درصد، هلوفیت 69/21 درصد، همیکریپتوفیت 75/20 درصد، ژئوفیت 03/16 درصد، فانروفیت 54/7 درصد از شکلهای زیستی را به خود اختصاص دادهاند (شکل1).
|
شکل 1- درصد فراوانی اشکال زیستی گیاهان رطوبت پسند و پایابی
شکل 2- درصد فراوانی اشکال رویشی گیاهان آبزی حقیقی
|
نکته جالب این است که اگر تالابها، آب بندها و آبهای روان را به طور مجزا از شالیزارها در نظر گرفته شود، در این حالت شکل رویشی هلوفیت غالب میشود. نتایج Catrino (20) در بررسی گیاهان آبزی تالاب Cufada و Konkel (29) در مطالعه بر روی ماکروفیتهای آبزی دریاچه Jersey Valley این موضوع را تأیید می کند. با آنکه در اکثر مطالعات دو گونهJuncus heldreichianus وJuncus rigidus در گروه ژئوفیتها، گونهLudwigia palustris در گروه هلوفیتها و گونه Myosotis palustris در گروه همیکریپتوفیتها قرار میگرفتند. اما بر اساس مشاهدات عینی و همچنین آنالیزهای انجام گرفته (18)، دو گونهJuncus heldreichianus وJuncus rigidus به گروه هلوفیتها وLudwigia palustris وMyosotis palustris به گروه گیاهان آبزی دروغین که یک شکل رویشی حدواسط در بین گیاهان آبزی و خشکیزی است، منتقل میشوند. شکلهای رویشی برای گیاهان آبزی حقیقی به شرح زیر است: لمنید 24/17 درصد، ماگنوپوتامید 8/13 درصد، ماگنونیمفائید، نیمفائید، میریوفیلید، الودئید، باتراکید، پرووپوتامید هر کدام 9/6 درصد، پپلید، سراتوفیلید، کارید، هیدروکارید، پروونیمفائید، ریکسیلید، سالوینید و ماگنوزوسترید هر کدام 45/3 درصد از شکلهای رویشی را دارا هستند (شکل2). با آنکه اشکال زیستی ارائه شده توسط رانکایر برای گیاهان آبزی حقیقی پاسخگو نمیباشد (در قسمت مقدمه کاملاً شرح داده شده است)، اما در اکثر مطالعات داخلی انجام گرفته بر روی محیطهایی مثل تالابها، آببندانها، دریاچهها و... (5، 8، 10، 11، 13 و 14)، از سیستم شکل زیستی رانکایر برای این گیاهان استفاده شده و بر اساس این سیستم، چنین گیاهانی در گروه هیدروفیتها قرار میگیرند. اما افتخاری و دیانتنژاد (3)، از سیستم شکل رویشی den Hartog & Veld (استفاده شده در تحقیق حاضر) برای این دسته از گیاهان استفاده نمودهاند.
نکته جالب در بررسی شکلهای رویشی گیاهان آبزی حقیقی این است، که طیف شکل رویشی در این گیاهان ساختار آب را نیز منعکس می کند. وجود درصد بالایی از لمنیدها نشان دهنده آن است که اکثر ساختارهای آبی که از آنها نمونه برداری شده است، ساختارهای آبی راکد بودهاند جمعآوری شدهاند از لحاظ تعداد، این محیطها نسبت به آبهای راکد در درجه بعدی قرار داشتند.گروههایی مانند ماگنونیمفائید، میریوفیلید، پرووپوتامید و سراتوفیلید بیشتر از آبهای عمیقی که نسبتاً جریان آرامی داشتند، جمعآوری شدهاند. از لحاظ تعداد، این محیطها نسبت به آبهای راکد در درجه بعدی قرار داشتند. ماگنوزوستریدها در آبهایی با جریان قابل ملاحظه وجود دارند. باتراکیدها، پپلیدها و نیمفائیدها در زمینهای برنجی که حالت غرقاب داشتند، یافت شدند در حالی که این عناصر میتوانند در آبهای روان نیز حضور داشته باشند. نکته دیگر این است که، لمنیدها با جلوگیری از ورود نور به بخشهای عمیقتر آب، دریک منطقه حیات دیگر گیاهان را به مخاطره میاندازند، و مانع رشد گیاهانی می شوند که در اشکوب زیرین آنها هستند. تنها تعداد کمی از گیاهان میتوانند در این شرایط دوام بیاورند. در نتیجه میتوان گفت که این عامل نیز یکی از دلایلی است که شانس حضورلمنیدها نسبت به بقیه گیاهان آبزی در یک رویشگاه را بالا میبرد. به طور کلی در آبهای راکد و یا با جریان کم گونههای شناور مانند سرخسهای آبزی غالبیت بیشتری دارند. اما در آبهای جاری گونههایی که ریشه ثابت در گل ولای دارند، فراوانتر هستند. در نتیجه بررسی اثرات محیطی مثل جریان و یا سکون آب بر روی حضور و حتی نوع گیاه در محیط از اهمیت ویژهای برخوردار است.