تاثیر حشره­کشی و دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک (Rhazya stricta Decne ) و خرزهره (Nerium oleander L.) روی پسیل معمولی پسته (Aganoscena pistaciae) در شرایط آزمایشگاهی

سید مظفر منصوری¹، فاطمه تاج آبادی¹ و هادی زهدی²

¹ ایران، کرمان، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، گروه تنوع زیستی

² ایران، کرمان، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گروه گیاهپزشکی

تاریخ دریافت: 27/2/1399            تاریخ پذیرش: 26/7/1399

چکیده

پسیل معمولی پسته، Agonoscena pistaciae (Hemiptera: Aphalaridae)، یکی از آفات مهم باغات پسته در ایران است. این آفت با تغذیه شدید از شیره نباتی برگ­ها و جوانه­ها خسارت جبران­ناپذیری به محصول پسته وارد می­آورد. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر حشره­کشی و دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک و خرزهره تهیه شده روی پوره­های سن پنجم و حشرات کامل انجام شد. از روش زیست­سنجی به صورت پاشش مستقیم روی پوره­ها جهت تعیین درصد تلفات و محاسبه LC₅₀ استفاده شد. درصد دورکنندگی حشرات کامل نسبت به دو عصاره نیز از طریق فرمول تالوکدر و هاوز محاسبه شد. آزمایش­ها در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شدند. نتایج نشان داد که LC₅₀ عصاره اتانولی گیاه خرزهره و اشورک روی پوره سن پنجم پسیل پسته معادل 2/142 و 9/109 میلی­گرم بر لیتر (پی پی ام) تعیین شد. بالاترین درصد تلفات پوره­ها در غلظت 750 میلی­گرم بر لیتر عصاره خرزهره 24/1±81/63 درصد و در غلظت 600 میلی­گرم بر لیتر عصاره اشورک 24/1±62/71 درصد بود. همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظت­های عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره بود. به ترتیب بالاترین درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل معمولی پسته در اثر کاربرد عصاره اتانولی اشورک و عصاره خرزهره 34/1±75/88 و 55/1±25/71 درصد در غلظت ده هزار پی­پی­ام هر دو عصاره به دست آمد.

واژه های کلیدی: پسته، پسیل، سوکسله، LC₅₀، دورکنندگی

* نویسنده مسئول، تلفن: 09131973505، پست الکترونیکی:  m.mansouri.89@gmail.com

مقدمه

پسیل معمولی پسته Aganoscena pistaciae (Burckhardt & Lauterer) (Hemiptera: Aphalaridae) در تمام مناطق پسته کاری کشور گسترش دارد و دارای چندین نسل همپوشان در سال می­باشد. تغذیه این آفت سبب ضعف شدید گیاه می­شود و جمعیت بالای آن موجب پوکی و نیم مغز شدن دانه­های محصول، ریزش جوانه­های سال آینده و برگ­ها می­شود (15). این آفت در هر سال در چندین مرتبه با حشره­کش­های شیمیایی کنترل می­شود، اما مقاومت بالایی که این آفت در برابر سموم شیمیائی بروز داده است باعث ایجاد نگرانی شده است (15). استفاده گسترده و مداوم از آفت­کش­های شیمیایی در کنترل آفات سبب بروز مشکلاتی مانند آلودگی­های زیست محیطی، مقاومت آفات به آفت­کش­ها، طغیان آفات درجه دوم، از بین رفتن دشمنان طبیعی و نیز انتقال بقایای آفت­کش­ها به محصولات کشاورزی شده است (38). در نتیجه استفاده از روش­های کم­خطرتر و مطمئن­تر ضروری است. در سال­های اخیر، جایگزینی اسانس­ها و عصاره­های گیاهی به جای استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی در مقابل بیماری­ها و آفات گیاهان مختلف به دلیل این­که این ترکیبات در محیط زیست انباشته نشده، آلودگی ایجاد نکرده و همچنین سمیت کمی برای پستانداران دارند، بسیار مورد توجه قرار گرفته است (15). عصاره و اسانس­های گیاهی حاوی آللوکمیکــال­هــا یا متابولیت­های ثانویه هستند کـه توسـط موجـودات زنـده، ماننـد گیاهان تولید می­شوند. این ترکیبات دارای اثر تحریک کننـدگی یا دورکنندگی بر رشد، سلامت، رفتـار و یـا بیولـوژی جمیعـت ارگانیسم­هـای مجـاور ماننـد گیاهـان، حشـرات و میکـروب هـا می­باشند و تأثیرات گسترده­ای روی حشـرات دارنـد (39). ایـن ترکیبات می­توانند کشنده، دورکننده، بازدارنـده یـا ضـد تغذیـه باشند و یا ممکن است مانع هضم غذا شوند و همچنین ممکن است دارای اثر تخم­کشی و لاروکشی باشـند(8). از آنجا که حشره­کش­های گیاهی از نظر زیستی قابل تجزیه بوده و سمیت کمی برای پستانداران دارند، بنابراین علم اسـتفاده از ترکیبات طبیعی در سال­های اخیر دوبـاره مـورد توجـه قـرار گرفته است. طبق بررسی­های انجام شده، بیش از ۱۵۰۰ گونه از گیاهان دارای اثر حشره­کشی می­باشند (25). برخی از عصاره­ها و اسانس­های گیاهی واجد ترکیباتی هستند که دارای خاصیت حشره­کشی، دور‌کنندگی و بازدارندگی تغذیه و تخم‌ریزی بوده و بر رشد جمعیّت و رفتار حشره تأثیر می­گذارند (24 و 35). بسیاری از محققین معتقدند که ترکیبات آلی گیاهی یکی از جایگزین­های مناسب سموم شیمیایی برای کنترل آفات می­باشند (16، 28، 29، 31). درسال­های اخیر توجه خاصی به تحقیق در ارتباط با سمیت عصاره و اسانس­های گیاهی شده است و مطالعات زیادی در این زمینه روی آفات مختلف مختلف انجام شده است (2، 23، 29، 30، 31، 32، 37). از آن جمله، در مطالعه­ای (31) میزان LC₅₀ گیاه درمنه گونه Artemisia sieberi روی سه گونه آفت انباری نشان داد که اسانس این گیاه روی شپشه گندم،Tribolium castaneum، شپشه برنج، Sitophilus oryzae و سوسک چهار­نقطه­ای حبوبات،Callosobruchus maculatus، خاصیت کشندگی تنفسی بالایی داشته است و بیان نمودند که حساسیت حشرات کامل سوسک چهار­نقطه­ای بر اساس درصد تلفات نسبت به دو آفت انباری دیگر بیشتر است (31). در مطالعه دیگری (32) تاثیر میزان سمیت تنفسی سه گونه مختلف گیاه اکالیپتوس روی سوسک­های انباری مطالعه شده است. محققین دیگری (37) تاثیر سمیت تماسی گیاه بومی آویشن ایرانی، Thymus persicus (Ronniger ex Rech. f.) ،را بر اساس میزان زمان کشنده 50 درصد جمعیت حشره (LT₅₀) اسانس گیاه روی دو گونه شپشه آرد ، Tribolium castaneum، و شپشه برنج، Sitophilus oryzae، ارزیابی نمودند و مشخص کردند که حساسیت حشرات کامل شپشه برنج بیشتر از شپشه آرد بوده است. این محققین همچنین اثر بازدارندگی از تخمریزی سوسک چهارنقطه­ای حبوبات در اثر استفاده از اسانس این گیاه و گیاه جاشیر کوتوله (Prangos acaulis Bornm) را مورد مطالعه قرار داده­اند (37). برخی محققین (22) با مطالعه اسانس مرزنجوش ( Origanum vulgare L.) روی سمیت و قیزیولوژی شب­پره پشت الماسی (Plutella xylustella L.) نشان دادند که استفاده از اسانس این گیاه دارای خاصیت دورکنندگی بالایی بوده و همچنین سبب کاهش وزن لاروها و تغییر در میزان هضم و جذب مواد غذایی و تغییر در خصوصیات بیوشیمیایی حشره شده است. محققین دیگری (29) با مطالعه سمیت تنفسی و اثرات زیرکشندگی اسانس دو گونه درمنه (Artemisia khorassanica و Artemisia sieberi) روی بید غلات ( (Sitotroga cerealella نشان دادند که اسانس A. khorassanica تاثیر حشره­کشی بالاتری و سریعتری نسبت به A. sieberi روی این آفت دارد و کاربرد هر دو اسانس سبب اثرات آنتی­بیوزی روی مراحل نابالغ آفت داشته و نیز باعث کاهش نرخ خالص  و نرخ ذاتی افزایش جمعیت حشره شده است.گیاهان مورد مطالعه در این تحقیق شامل گیاه خرزهره و اشورک هر دو در تیره گیاهی Apocynaceae قرار می­گیرند که محققین مختلفی روی شناسایی و میزان ترکیبات شیمیایی ثانویه آن­ها مطالعه انجام داده اند و بیان داشتند که گیاهان این تیره دارای اللوکمیل­های مختلفی با خواص درمانی، سمی و دورکنندگی برای برخی از جانداران می­باشند که از آن جمله می­توان به کاردنولیدها اشاره نمود که برای گونه­های مختلف حشرات خاصیت سمی دارند (33). محققیتی (19) ترکیبات شیمیایی و متابولیت­های ثانویه گیاه اشورک را شامل ترکیبات مختلف آلکالوئیدی، فلاونوئیدی و فنلی مختلفی از جمله کوئرستین،ایزوکوئرستین، هسپرتین و کائمفرول که دارای خواص ضد سرطانی و نیز ضد بیماری­ها و آفات گیاهی هستند، بیان نمودند. ترکیبات شیمیایی موجود در اندام­های رویشی و زایشی خرزهره شامل ترکیباتی از قبیل اولیندرین، نری­این، نری­انتین، کوریژن، نریولین و فولی­نریین با خواص مختلف ضد انگلی، ضد عوامل بیماریزای گیاهی و حشرات می­باشد (33).

لذا با توجه به اهمیت مطالعه روی ترکیبات گیاهی که اثرات زیست محیطی کمتری نسبت به آفت­کش­های شیمیایی رایج دارند و همچنین عدم وجود مطالعه منتشر شده­ای در مورد پتانسیل دو عصاره خرزهره و اشورک روی پسیل معمولی پسته، هدف از انجام این تحقیق، مطالعه و ارزیابی خاصیت حشره­کشی و دورکنندگی عصاره­های اتانولی این دو گیاه روی آفت مذکور بود.

مواد و روشها

پرورش پسیل معمولی پسته: به منظور فراهم کردن جمعیت آزمایشگاهی پسیل معمولی پسته در طول آزمایش ها، تعدادی نهال پسته جوان به گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته واقع در ماهان کرمان منتقل گردید. تعدادی حشره بالغ پسیل که از باغات آلوده جمع­آوری شده بود روی نهال ها رهاسازی شد. برای تهیه حشرات کامل هم­سن، تعدادی پوره سن آخر (پنجم) با قلم مو از روی برگ­های آلوده شده در کلنی پرورش خارج شد و روی برگ پسته در ظروف پلاستیکی کوچک  با درپوش توری ریز نگهداری شدند. پس از ظهور حشرات کامل تازه ظاهر شده برای انجام آزمایش­ها از آن­ها استفاده شد.

تهیه گیاهان  خرزهره (Nerium oleander L.) و اشورک (Rhazya stricta Decne): هر دو گیاهان مورد آزمایش از تیره Apocynacea می­باشند. در این آزمایش از برگ­های گیاهان مذکور جهت تهیه عصاره استفاده شد. برگ­های گیاه خرزهره از فضای سبز شهر کرمان و برگ­های گیاه اشورک از جنوب شرق کشور تهیه شد. برگ­ها به طور جداگانه به مدت یک هفته در سایه خشک شد. سپس برگ­های خشک­شده هر گیاه به کمک دستگاه آسیاب برقی آزمایشگاهی به پودر تبدیل شد.

عصاره گیری با استفاده از دستگاه سوکسله: عصاره­گیری با استفاده از دستگاه سوکسله انجام شد. برای این منظور 50 گرم از برگ خشک شده  پودرشده هر یک از دو گیاه خرزهرو و اشورک جداگانه به مدت 24 ساعت درآب و اتانول خیس شده و سپس داخل کارتوش دستگاه قرارگرفتند. در دستگاه سوکسله تنها از الکل اتیلیک 96 درجه جهت عصاره­گیری استفاده شد. عصاره­ای که پس از هشت ساعت کار دستگاه استخراج شد، در پتریدیش شیشه­ای با قطر پنج سانتی متر در دمای اتاق و در تاریکی نگهداری شد. پس از خشک­شدن، عصاره­های تهیه شده در شیشه های درب­دار تیره­رنگ داخل یخچال نگهداری شد.

آزمایش های زیست سنجی پسیل پسته: ابتدا در آزمایش مقدماتی، در این مرحله 750 میکرولیتر از غلظت­های مختلف یک، 10،100، 200، 400،600، 800 و هزار میلی­گرم بر لیتر (پی­پی­ام) از دو عصاره خرزهره و اشورک به روش اسپری روی تعداد 20 پوره سن پنجم پسیل پسته پاشیده شده در تیمار شاهد (غلظت صفر) از محلول 20 درصد آب و اتانول استفاده شد. حشرات تلف شده بعد از گذشت 24 ساعت شمارش شدند و مرگ و میر به صورت درصد پوره­های تلف­شده به تعداد اولیه در هر تکرار بر اساس فرمول ابوت محاسبه شد. آزمایش­ اصلی زیست سنجی به منظور بررسی اثرات غلظت­های مختلف عصاره­های برگ دو گیاه روی پوره­های سن پنجم پسیل پسته انجام گرفت. با انجام آزمایش­های مقدماتی، دوز پایین  )مربوط به تلفات 25 درصد(  و دوز بالا )مربوط به تلفات 75 درصد( عصاره­ها مشخص و سپس غلظت­ها در فاصله­ی لگاریتمی تعیین شدند. برای تهیه محلول آزمایش، وزن مورد نظر از عصاره برای ساختن هر یک از غلظت­ها در دو میلی­لیتر از حلال اتانول حل شد و سپس با آب مقطر به حجم رسانده شد. بدین ترتیب غلظت­های 20، 6/77، 4/153، 3/303 و 600 میلی­گرم بر لیتر از عصاره غلیظ­شده برگ اشورک و غلظت­های 40، 8/128، 7/231، 8/416 و 750 میلی­گرم بر لیتر از عصاره غلیظ­شده برگ خرزهره با اتانول 96 درجه به عنوان حلال تهیه شد. حشرات تلف­شده بعد از گذشت 24 ساعت شمارش شدند و مرگ و میر به صورت درصد پوره­های مرده به تعداد اولیه در هر تکرار محاسبه شد. سپس درصد مرگ و میر اصلاح شده بر طبق فرمول ابوت محاسبه گردید (14). آزمایش­ها برای هر غلظت از هر یک از دو عصاره برگ خرزهره و اشورک در سه تکرار انجام شد.

آزمایش مطالعه اثر دور کنندگی عصاره­های خرزهره و اشورک روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته: بدین منظور از روش McDonuld و همکاران (28) و تالوکدر و هاوز (37 و 38) با اعمال تغییراتی استفاده شد. بدین منظور دو ظرف پلاستیکی درب دار بوسیله یک لوله رابط به طول 5 سانتی و با قطر یک سانتی­متر به هم متصل شدند. دیواره یک ظرف با یک میلی­لیتر از هر یک از غلظت های دو عصاره خرزهره (100، 200، 600، 1000، 5000 و 10000 پی­پی­ام) به طور مجزا آغشته شدند. برای آغشته کردن دیواره ظروف شاهد (دیواره ظرف مقابل هر تیمار) به میزان مشابه اتانول 96 درجه برای ظرف شاهد دو عصاره استفاده شد. پس از گذشت 10 دقیقه و خشک شدن عصاره تعداد 20 حشره کامل پسیل پسته تازه ظاهر شده که از  پرورش پوره­های سن پنجم جمع آوری شده از کلنی پرورش تهیه شده بود به آرامی با اسپیراتور در مرکز لوله رابط دو ظرف آزمایشی قرار داده شد. ظروف متصل به هم به صورت افقی داخل اتاقک رشد در دمای 2±25، رطوبت نسبی 5±55 و در تاریکی قرار داده شدند. این آزمایش هر یک ساعت تکرار می­شد. این آزمایش تا شش ساعت به طور متوالی برای همه تمارها و هر دفعه با حشرات کامل جدید انجام شد. در هر مرتبه تعداد حشرات کامل موجود در ظرف شاهد شمارش شدند و درصد آن تعیین گردید. این آزمایش برای هر غلظت از هر یک از دو عصاره گیاهی مذکور به طور مجزا در پنج تکرار انجام شد. درصد دورکنندگی از طریق فرمول تالوکدر و هاوز (37 و 38) محاسبه گردید:

Percentage Repellency (PR) = 2 (C - 50)

در این فرمول، C، درصد حشرات موجود داخل ظرف شاهدو PR درصد دورکنندگی ا ست.

تجزیه و تحلیل آماری: آزمایش­های زیست­سنجی و دورکنندگی در قالب طرح­های کاملاً تصادفی به ترتیب در سه و پنج تکرار انجام شدند. برای بررسی اثر تماسی عصاره­ها از روش تجزیه پروبیت برای تخمین LC₅₀ استفاده شد. برای این منظور نرم­افزار POLO-PC به کار گرفته شد. برای نرمال سازی داده­های درصد دور کنندگی بین غلظت­های مختلف آزمایشی از آرک سینوس ریشه دوم استفاده شد. مقایسه میانگین بین هر یک از غلظت­های آزمایشی بین دو عصاره خرزهره و اشورک با آزمون  t در سطح 5 درصد انجام شد.

تجزیه و تحلیل ­داده­ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 انجام گرفت. در صورت وجود اختلاف معنی­دار، میانگین­های به دست آمده از طریق آزمون مقایسه میانگین توکی در سطح 5 درصد مقایسه شدند. منحنی­ها و نمودارها به کمک نرم­افزار Excel رسم گردیدند.

نتایج

LC₅₀ به دست آمده از تاثیر تماسی عصاره اتانولی گیاه اشورک معادل 109997 میکرولیتر بر میلی­لیتر و در خرزهره معادل 142244 میکرولیتر بر میلی­لیتر تعیین شد (جدول 1). نتایج نشان داد بین درصد تلفات پوره­های پسیل معمولی پسته بین غلظت­های مختلف هر دو عصاره تفاوت معنی­داری وجود دارد (جدول 2). درصد تلفات از غلظت­های پایین به بالا هر دو عصاره روند افزایشی را نشان داد به طوری­که درصد تلفات پوره­های سن پنجم پسیل از 19/1±13/4 درصد در غلظت 400 میلی­گرم بر لیتر تا  24/1±81/63 درصد در غلظت 750 میلی­گرم بر لیتر عصاره اتانولی برگ خرزهره و از  19/1±25/7 درصد در اثر استفاده از غلظت 20 میلی­گرم بر لیتر تا  24/1±62/71 درصد در غلظت 600 میلی­گرم بر لیتر عصاره اتانولی برگ اشورک متغیر بود (جدول 2). همچنین نتایج نشان داد که برای اثر دور کنندگی عصاره اتانولی خرزهره و اشورک با غلظت­های مختلف روی جمعیت حشرات کامل پسیل پسته  اختلاف معنی­دار بین غلظت­های عصاره وجود دارد و با افزایش غلظت دورکنندگی بیشتر است.با مقایسه اثر دورکنندگی عصاره­های تهیه شده از هر یک از دو گیاه خرزهره و اشورک این عصاره­ها در کلیه غلظت­های آزمایشی دارای اختلاف معنی داری بودند (جدول 3). همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظت­های عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره در غلظت­های مشابه بود (جدول 1). بیشترین خاصیت دورکنندگی در اثر استفاده از غلظت 10000 میلی­گرم بر لیتر (پی­پی­ام) عصاره اتانولی اشورک با میانگین 75/88 درصد و میانگین 25/71 درصد دور کنندگی عصاره خرزهره روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته ثبت شد (جدول 3).

جدول 1- نتایج کشندگی عصاره عصاره اتانولی اشورک و خرزهره روی پوره سن پنجم پسیل معمولی پسته

غلظت­های عصاره اتانولی عصاره­ها بر حسب میلی­گرم بر لیتر (پی­پی-ام) است.

جدول 2- (میانگین±خطای معیار) درصد تلفات اصلاح شده پوره­های پسیل معمولی پسته تیمار شده با غلظت­های مختلف عصاره اتانولی خرزهره و اشورک

^*میانگین های دارای حروف غیر مشابه در هر ستون دارای اختلاف معنی­دار در سطح پنج درصد بر اساس آزمون توکی می باشند.

جدول 3- (میانگین±خطای معیار) اثر دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک و خرزهره روی حشرات کامل پسیل پسته

حروف مشابه کوچک در هر ستون بر اساس گروه­بندی توکی و حروف مشابه بزرگ در هر ردیف بر اساس آزمون t دارای اختلاف معنی­دار در سطح پنج درصد نمی­باشند.

بحث و نتیجه گیری

در تحقیق حاضر مشخص شد که هر دو عصاره اشورک و خرزهره دارای اثر کشندگی بالا و میزان دورکنندگی مناسبی روی آفت پسیل معمولی پسته هستند. همچنین از نتایج حاصل این­گونه استنباط شد که عصاره اشورک نسبت به عصاره خرزهره سبب درصد تلفات بیشتر پوره­های سن پنجم آفت و دورکنندگی بیشترحشرات کامل آن شد. مطالعات متعددی در رابطه با بررسی تاثیر حشره­کشی و نیز درصد دورکنندگی عصاره و اسانس­های مختلف گیاهی روی آفت پسیل در گیاهان مختلف از جمله پسته انجام شده است. به طور نمونه در مطالعه­ای (16) اثر کشندگی و دورکنندگی عصاره اتانولی پنج گیاه مختلف شامل چریش (Azadirachta indica)، به لیمو ((Lippia graveolens، گواوا (Psidium guajava)، نارنج (Citrus reshni) و سیر (Allium sativum) را روی پسیل آسیایی مرکبات بررسی نمودند. بر اساس نتایج این محققین عصاره سیر بیشترین درصد دورکنندگی و عصاره به لیمو بیشترین درصد تلفات را روی این آفت نشان داد. در مطالعه­ای دیگر تاثیر حشره­کشی و دورکنندگی ترکیبی گیاهی با نام AkseBio2 روی میزان تلفات تخم و پوره پسیل گلابی، (Foerster) Cacopsylla pyricola  و همچنین تاثیر این ماده روی درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل گلابی مطالعه شده است (21). همچین محققین دیگری (40) تاثیر حشره­کشی عصاره سیر (Allium sativum L.) را روی حشرات کامل زمستانگذران پسیل چینی گلابی، Cacopsylla chinensis ، مطالعه نمودند و نشان دادند که عصاره و اسانس سیر دارای سمیت حاد بالا روی حشرات تیمار شده بود. محققینی تاثیر عصاره­های اتانولی گیاه آویشن (Thymus vulgaris L.)، رزماری (Rosmarinus officinalis L.)، کرچک (Ricinus communis L.) و تلخه بیان Sophora alopecuriodes (Rehder)) روی سن پنجم پسیل معمولی پسته را مطالعه نمودند (9) و نشان دادند که بالاترین درصد مرگ­و­میر پوره­ها در اثر استفاده از عصاره تلخه­بیان به دست آمده است. محققینی (4) تاثیر حشره­کشی دو عصاره تجاری فلفل قرمز (تنداکسیر) و عصاره تجاری سیر (سیرینول) را روی پسیل معمولی پسته در شرایط صحرایی ارزیابی کرده­اند و بیان نمودن که محلول­پاشی عصاره فلفل قرمز باعث تلفات بیشتر پوره­های آفت نسبت به کاربرد حشره­کش شیمیایی استامی­پراید شده است. در مطالعه­ای دیگر (6) تاثیر عصاره دو گونه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach) و رقم آمارای بادام (Prunus dulcis) را روی تلفات پوره سن پنجم پسیل پسته مطالعه نمودند و بیان کردند که عصاره بادام کوهی دارای سمیت تماسی بیشتری نسبت به عصاره بادام می­باشد. در مطالعه­ای اثر دورکنندگی اسانس گیاهان آویشن (Thymus vulgaris L.)، رز، اسطوخودوس (Ziziphora clinopodioides Lam.) و چای به طور جدا گانه و ترکیب دو اسانس با یکدیگر روی پسیل آسیایی مرکبات (Diaphorina citri Kuwayama) بررسی شده است (27). این محققین نشان دادند که ترکیب دو اسانس رز و آویشن بیشترین اثر دورکنندگی را روی حشرات کامل پسیل مرکبات داشته است. توسط محققینی (17) تاثیر حشره کشی و دورکنندگی عصاره برگ و عصاره میوه گیاه اشورک را روی دو آفت غلات شامل سوسک لمبه گندم ، Trogoderma granarium Everts ، و سوسک کشیش،Rhyzopertha dominica (F.)، ارزیابی شد و بیان نمودند که عصاره برگی این گیاه هم دارای اثرات حشره­کشی و هم دارای خاصیت دورکنندگی مطلوبی روی ایتن دو آفت بوده است. در تحقیق دیگری (18) تاثیر سه نوع مختلف عصاره آبی، استنی و اتانولی سه گیاه از جمله اشورک را روی تلفات لاروهای آفت لمبه گندم مطالعه شد و مشخص شد که عصاره استنی هر سه گیاه اثر بیشتری نسبت به دو عصاره دیگر داشته و همچنین میزان LC₅₀ اشورک برای این لاروهای سن آخر (ششم) معادل 251 میلی­گرم بر لیتر بوده است که این نتیجه نزدیک با مقدار این فاکتور در تحقیق حاضر در ارتباط با پوره­های سن آخر پسیل معمولی پسته (109 میلی­گرم بر لیتر) بوده و نشان­دهنده اثر کشندگی بالای عصاره این گیاه برای حشرات آفت می­باشد. نتایج محققین (12) ثابت کردکه عصاره خرزهره دارای خاصیت دورکنندگی روی حشرات کامل شپشه آرد است. همچنین در تحقیق دیگری (1) نشان دادند که عصاره برگ و ساقه خرزهره دارای خاصیت کشندگی بین 82 تا 90 درصد روی شته معمولی گندم،Schizaphis graminum (Rondani) ، بوده است.در مطالعه­ای دیگر (5) با ارزیابی عصاره برگ چند گیاه شامل آنغوزه، چریش و اشورک روی رفتار تخمریزی سرخرطومی حنایی خرما،Rhynchophorus ferrugineus (Olivier) ، نشان دادند که عصاره 10 درصد برگ اشورک سبب ایجاد بالاترین میزان شاخص بازدارندگی تخمریزی (83 درصد) آفت شده است که این نتیجه بسیار نزدیک با نتیجه تحقیق حاضر در مورد اثر دورکنندگی عصاره برگ اشورک روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته ( 88 درصد) می­باشد. محققین دیگری (7) نیز نشان دادند که عصاره اشورک دارای خاصیت حشره­کشی و دورکنندگی بالا روی حشرات کامل شپشه آرد و شپشه برنج بود. نتایج این تحقیق با نتایج روشن بر در مورد خاصیت دور کنندگی اشورک روی شپشه آرد و شپشه برنج (7) و با تنایج (12) در رابطه با دورکنندگی برگ خرزهره روی شپشه آرد همخوانی دارد.

در سال­های اخیر استفاده از حشره­کش­های گیاهی و جایگزین شدن آنها با حشره­کش­های شیمیایی برای مدیریت آفات پیشنهاد می­شود، زیرا ماندگاری کمتری در محیط داشته و سمیت کمی برای پستانداران دارند. علاوه بر این ثابت شده که استفاده از اسانس و عصاره­های گیاهی به جای سموم شیمیایی سبب حمایت از دشمنان طبیعی آفات در اکوسیستم خواهد شد همچنین استفاده از سموم سنتتیک که برای حفاظت محصولات گیاهی مختلف از صدمه حشرات به کار می­رود منجر به افزایش مقاومت حشرات آفت به حشره­کش­ها شده است (3).

نتیجه­گیری کلی

نتایج نشان داد که LC50 عصاره اتانولی گیاه خرزهره روی پوره سن پنجم پسیل پسته معادل 2/142 میلی­گرم بر لیتر (پی پی ام) بود و این مقدار برای عصاره اشورک 9/109 میلی­گرم بر لیتر تعیین شد. همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظت­های عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره در غلظت­های مشابه بود. به ترتیب میانگین درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل معمولی پسته در اثر کاربرد عصاره اتانولی اشورک و عصاره خرزهره 75/88 و 25/71 درصد به دست آمد. در نهایت از نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر مشخص شد که عصاره اشورک  نسبت به عصاره خرزهره سبب درصد تلفات بیشتر پوره­های سن پنجم آفت و دورکنندگی بیشترحشرات کامل آن شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می­دهد که دو عصاره خرزهره و اشورک پتانسیل مناسبی برای جایگزینی سموم شیمییایی علیه پسیل معمولی پسته دارند و می­توانند در برنامه­های کنترل تلفیقی آفات مهم پسته کاربرد داشته باشند.

سپاسگزاری

این مقاله مربوط به مطالعات انجام شده طرح پژوهشی به قرارداد شماره 1703/95/ص/7 می­باشد که در پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان به ثبت رسیده است. نویسندگان مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از مسئولین پژوهشگاه و دانشگاه اعلام می دارند. همچنین از همکار محترم جناب آقای دکتر محمدرضا لشکری برای ویرایش این مقاله کمال تشکر را داریم.