نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه تنوع زیستی، پژوهشکده علوم محیطی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته،
2 گروه تنوع زیستی
3 گروه گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان
چکیده
پسیل معمولی پسته، Agonoscena pistaciae (Hemiptera: Aphalaridae)، یکی از آفات مهم باغات پسته در ایران است. این آفت با تغذیه شدید از شیره نباتی برگها و جوانهها خسارت جبرانناپذیری به محصول پسته وارد میآورد. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر حشرهکشی و دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک و خرزهره تهیه شده روی پورههای سن پنجم و حشرات کامل انجام شد. از روش زیستسنجی به صورت پاشش مستقیم روی پورهها جهت تعیین درصد تلفات و محاسبه LC50 استفاده شد. درصد دورکنندگی حشرات کامل نسبت به دو عصاره نیز از طریق فرمول تالوکدر و هاوز محاسبه شد. آزمایشها در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شدند. نتایج نشان داد که LC50 عصاره اتانولی گیاه خرزهره و اشورک روی پوره سن پنجم پسیل پسته معادل 2/142 و 9/109 میلیگرم بر لیتر (پی پی ام) تعیین شد. بالاترین درصد تلفات پورهها در غلظت 750 میلیگرم بر لیتر عصاره خرزهره 24/1±81/63 درصد و در غلظت 600 میلیگرم بر لیتر عصاره اشورک 24/1±62/71 درصد بود. همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظتهای عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره بود. به ترتیب بالاترین درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل معمولی پسته در اثر کاربرد عصاره اتانولی اشورک و عصاره خرزهره 34/1±75/88 و 55/1±25/71 درصد در غلظت ده هزار پیپیام هر دو عصاره به دست آمد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effect of insecticidal and repellency of extract of Rhazya stricta Decne and Nerium oleander L. on common pistachio psyllid (Aganoscena pistaciae) under laboratory condition
نویسندگان [English]
1 Department of Biodiversity, Institute of Science and High Technology and Environmental Sciences, Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran.
2 Department of Biodiversity
3 2. Department of Plant Protection, Kerman Agricultural and Natural Resources Research and Education Center. Kerman. Iran
چکیده [English]
Common pistachio psyllid, Agonoscena pistaciae (Hemiptera: Aphalaridae), is one of the most important pistachio orchards in Iran. It can cause irreparability damage to pistachio with sever feeding of phloem of leaves and buds. This research carried out to study direct effects of ethanolic extract of eshvarak and oleander on fifth nymphal instar. Bioassay test with direct spry method on nymphs was used to determination of mortality and LC50. Also, repellency percentage of adult insects was calculated with two plant extracts by Talukder and Howse formula. All experiments were done in completely randomized design. Based on the results, LC50 of oleander and eshvarak were 142 and 109 miligram per liter (ppm) respectively. The highest mortality of nymphs in concentration of 750 miligram per liter of oleander extract was 63.81±1.24% and in concentration of 600 miligram per liter of eshvarak extract was 71.62±1.24%. Moreover, the results showed the repellency percent of eshvarak more significantly affect than oleander in all concentrations. Repellency percent of adult psyllids affected in both concentration of 10000 ppm of eshvarak and oleander were 88.75±1.34% and 71.25±1.55 % respectively.
کلیدواژهها [English]
تاثیر حشرهکشی و دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک (Rhazya stricta Decne ) و خرزهره (Nerium oleander L.) روی پسیل معمولی پسته (Aganoscena pistaciae) در شرایط آزمایشگاهی
سید مظفر منصوری1، فاطمه تاج آبادی1 و هادی زهدی2
1 ایران، کرمان، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، گروه تنوع زیستی
2 ایران، کرمان، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گروه گیاهپزشکی
تاریخ دریافت: 27/2/1399 تاریخ پذیرش: 26/7/1399
چکیده
پسیل معمولی پسته، Agonoscena pistaciae (Hemiptera: Aphalaridae)، یکی از آفات مهم باغات پسته در ایران است. این آفت با تغذیه شدید از شیره نباتی برگها و جوانهها خسارت جبرانناپذیری به محصول پسته وارد میآورد. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر حشرهکشی و دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک و خرزهره تهیه شده روی پورههای سن پنجم و حشرات کامل انجام شد. از روش زیستسنجی به صورت پاشش مستقیم روی پورهها جهت تعیین درصد تلفات و محاسبه LC50 استفاده شد. درصد دورکنندگی حشرات کامل نسبت به دو عصاره نیز از طریق فرمول تالوکدر و هاوز محاسبه شد. آزمایشها در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شدند. نتایج نشان داد که LC50 عصاره اتانولی گیاه خرزهره و اشورک روی پوره سن پنجم پسیل پسته معادل 2/142 و 9/109 میلیگرم بر لیتر (پی پی ام) تعیین شد. بالاترین درصد تلفات پورهها در غلظت 750 میلیگرم بر لیتر عصاره خرزهره 24/1±81/63 درصد و در غلظت 600 میلیگرم بر لیتر عصاره اشورک 24/1±62/71 درصد بود. همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظتهای عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره بود. به ترتیب بالاترین درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل معمولی پسته در اثر کاربرد عصاره اتانولی اشورک و عصاره خرزهره 34/1±75/88 و 55/1±25/71 درصد در غلظت ده هزار پیپیام هر دو عصاره به دست آمد.
واژه های کلیدی: پسته، پسیل، سوکسله، LC50، دورکنندگی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09131973505، پست الکترونیکی: m.mansouri.89@gmail.com
مقدمه
پسیل معمولی پسته Aganoscena pistaciae (Burckhardt & Lauterer) (Hemiptera: Aphalaridae) در تمام مناطق پسته کاری کشور گسترش دارد و دارای چندین نسل همپوشان در سال میباشد. تغذیه این آفت سبب ضعف شدید گیاه میشود و جمعیت بالای آن موجب پوکی و نیم مغز شدن دانههای محصول، ریزش جوانههای سال آینده و برگها میشود (15). این آفت در هر سال در چندین مرتبه با حشرهکشهای شیمیایی کنترل میشود، اما مقاومت بالایی که این آفت در برابر سموم شیمیائی بروز داده است باعث ایجاد نگرانی شده است (15). استفاده گسترده و مداوم از آفتکشهای شیمیایی در کنترل آفات سبب بروز مشکلاتی مانند آلودگیهای زیست محیطی، مقاومت آفات به آفتکشها، طغیان آفات درجه دوم، از بین رفتن دشمنان طبیعی و نیز انتقال بقایای آفتکشها به محصولات کشاورزی شده است (38). در نتیجه استفاده از روشهای کمخطرتر و مطمئنتر ضروری است. در سالهای اخیر، جایگزینی اسانسها و عصارههای گیاهی به جای استفاده از آفتکشهای شیمیایی در مقابل بیماریها و آفات گیاهان مختلف به دلیل اینکه این ترکیبات در محیط زیست انباشته نشده، آلودگی ایجاد نکرده و همچنین سمیت کمی برای پستانداران دارند، بسیار مورد توجه قرار گرفته است (15). عصاره و اسانسهای گیاهی حاوی آللوکمیکــالهــا یا متابولیتهای ثانویه هستند کـه توسـط موجـودات زنـده، ماننـد گیاهان تولید میشوند. این ترکیبات دارای اثر تحریک کننـدگی یا دورکنندگی بر رشد، سلامت، رفتـار و یـا بیولـوژی جمیعـت ارگانیسمهـای مجـاور ماننـد گیاهـان، حشـرات و میکـروب هـا میباشند و تأثیرات گستردهای روی حشـرات دارنـد (39). ایـن ترکیبات میتوانند کشنده، دورکننده، بازدارنـده یـا ضـد تغذیـه باشند و یا ممکن است مانع هضم غذا شوند و همچنین ممکن است دارای اثر تخمکشی و لاروکشی باشـند(8). از آنجا که حشرهکشهای گیاهی از نظر زیستی قابل تجزیه بوده و سمیت کمی برای پستانداران دارند، بنابراین علم اسـتفاده از ترکیبات طبیعی در سالهای اخیر دوبـاره مـورد توجـه قـرار گرفته است. طبق بررسیهای انجام شده، بیش از ۱۵۰۰ گونه از گیاهان دارای اثر حشرهکشی میباشند (25). برخی از عصارهها و اسانسهای گیاهی واجد ترکیباتی هستند که دارای خاصیت حشرهکشی، دورکنندگی و بازدارندگی تغذیه و تخمریزی بوده و بر رشد جمعیّت و رفتار حشره تأثیر میگذارند (24 و 35). بسیاری از محققین معتقدند که ترکیبات آلی گیاهی یکی از جایگزینهای مناسب سموم شیمیایی برای کنترل آفات میباشند (16، 28، 29، 31). درسالهای اخیر توجه خاصی به تحقیق در ارتباط با سمیت عصاره و اسانسهای گیاهی شده است و مطالعات زیادی در این زمینه روی آفات مختلف مختلف انجام شده است (2، 23، 29، 30، 31، 32، 37). از آن جمله، در مطالعهای (31) میزان LC50 گیاه درمنه گونه Artemisia sieberi روی سه گونه آفت انباری نشان داد که اسانس این گیاه روی شپشه گندم،Tribolium castaneum، شپشه برنج، Sitophilus oryzae و سوسک چهارنقطهای حبوبات،Callosobruchus maculatus، خاصیت کشندگی تنفسی بالایی داشته است و بیان نمودند که حساسیت حشرات کامل سوسک چهارنقطهای بر اساس درصد تلفات نسبت به دو آفت انباری دیگر بیشتر است (31). در مطالعه دیگری (32) تاثیر میزان سمیت تنفسی سه گونه مختلف گیاه اکالیپتوس روی سوسکهای انباری مطالعه شده است. محققین دیگری (37) تاثیر سمیت تماسی گیاه بومی آویشن ایرانی، Thymus persicus (Ronniger ex Rech. f.) ،را بر اساس میزان زمان کشنده 50 درصد جمعیت حشره (LT50) اسانس گیاه روی دو گونه شپشه آرد ، Tribolium castaneum، و شپشه برنج، Sitophilus oryzae، ارزیابی نمودند و مشخص کردند که حساسیت حشرات کامل شپشه برنج بیشتر از شپشه آرد بوده است. این محققین همچنین اثر بازدارندگی از تخمریزی سوسک چهارنقطهای حبوبات در اثر استفاده از اسانس این گیاه و گیاه جاشیر کوتوله (Prangos acaulis Bornm) را مورد مطالعه قرار دادهاند (37). برخی محققین (22) با مطالعه اسانس مرزنجوش ( Origanum vulgare L.) روی سمیت و قیزیولوژی شبپره پشت الماسی (Plutella xylustella L.) نشان دادند که استفاده از اسانس این گیاه دارای خاصیت دورکنندگی بالایی بوده و همچنین سبب کاهش وزن لاروها و تغییر در میزان هضم و جذب مواد غذایی و تغییر در خصوصیات بیوشیمیایی حشره شده است. محققین دیگری (29) با مطالعه سمیت تنفسی و اثرات زیرکشندگی اسانس دو گونه درمنه (Artemisia khorassanica و Artemisia sieberi) روی بید غلات ( (Sitotroga cerealella نشان دادند که اسانس A. khorassanica تاثیر حشرهکشی بالاتری و سریعتری نسبت به A. sieberi روی این آفت دارد و کاربرد هر دو اسانس سبب اثرات آنتیبیوزی روی مراحل نابالغ آفت داشته و نیز باعث کاهش نرخ خالص و نرخ ذاتی افزایش جمعیت حشره شده است.گیاهان مورد مطالعه در این تحقیق شامل گیاه خرزهره و اشورک هر دو در تیره گیاهی Apocynaceae قرار میگیرند که محققین مختلفی روی شناسایی و میزان ترکیبات شیمیایی ثانویه آنها مطالعه انجام داده اند و بیان داشتند که گیاهان این تیره دارای اللوکمیلهای مختلفی با خواص درمانی، سمی و دورکنندگی برای برخی از جانداران میباشند که از آن جمله میتوان به کاردنولیدها اشاره نمود که برای گونههای مختلف حشرات خاصیت سمی دارند (33). محققیتی (19) ترکیبات شیمیایی و متابولیتهای ثانویه گیاه اشورک را شامل ترکیبات مختلف آلکالوئیدی، فلاونوئیدی و فنلی مختلفی از جمله کوئرستین،ایزوکوئرستین، هسپرتین و کائمفرول که دارای خواص ضد سرطانی و نیز ضد بیماریها و آفات گیاهی هستند، بیان نمودند. ترکیبات شیمیایی موجود در اندامهای رویشی و زایشی خرزهره شامل ترکیباتی از قبیل اولیندرین، نریاین، نریانتین، کوریژن، نریولین و فولینریین با خواص مختلف ضد انگلی، ضد عوامل بیماریزای گیاهی و حشرات میباشد (33).
لذا با توجه به اهمیت مطالعه روی ترکیبات گیاهی که اثرات زیست محیطی کمتری نسبت به آفتکشهای شیمیایی رایج دارند و همچنین عدم وجود مطالعه منتشر شدهای در مورد پتانسیل دو عصاره خرزهره و اشورک روی پسیل معمولی پسته، هدف از انجام این تحقیق، مطالعه و ارزیابی خاصیت حشرهکشی و دورکنندگی عصارههای اتانولی این دو گیاه روی آفت مذکور بود.
مواد و روشها
پرورش پسیل معمولی پسته: به منظور فراهم کردن جمعیت آزمایشگاهی پسیل معمولی پسته در طول آزمایش ها، تعدادی نهال پسته جوان به گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته واقع در ماهان کرمان منتقل گردید. تعدادی حشره بالغ پسیل که از باغات آلوده جمعآوری شده بود روی نهال ها رهاسازی شد. برای تهیه حشرات کامل همسن، تعدادی پوره سن آخر (پنجم) با قلم مو از روی برگهای آلوده شده در کلنی پرورش خارج شد و روی برگ پسته در ظروف پلاستیکی کوچک با درپوش توری ریز نگهداری شدند. پس از ظهور حشرات کامل تازه ظاهر شده برای انجام آزمایشها از آنها استفاده شد.
تهیه گیاهان خرزهره (Nerium oleander L.) و اشورک (Rhazya stricta Decne): هر دو گیاهان مورد آزمایش از تیره Apocynacea میباشند. در این آزمایش از برگهای گیاهان مذکور جهت تهیه عصاره استفاده شد. برگهای گیاه خرزهره از فضای سبز شهر کرمان و برگهای گیاه اشورک از جنوب شرق کشور تهیه شد. برگها به طور جداگانه به مدت یک هفته در سایه خشک شد. سپس برگهای خشکشده هر گیاه به کمک دستگاه آسیاب برقی آزمایشگاهی به پودر تبدیل شد.
عصاره گیری با استفاده از دستگاه سوکسله: عصارهگیری با استفاده از دستگاه سوکسله انجام شد. برای این منظور 50 گرم از برگ خشک شده پودرشده هر یک از دو گیاه خرزهرو و اشورک جداگانه به مدت 24 ساعت درآب و اتانول خیس شده و سپس داخل کارتوش دستگاه قرارگرفتند. در دستگاه سوکسله تنها از الکل اتیلیک 96 درجه جهت عصارهگیری استفاده شد. عصارهای که پس از هشت ساعت کار دستگاه استخراج شد، در پتریدیش شیشهای با قطر پنج سانتی متر در دمای اتاق و در تاریکی نگهداری شد. پس از خشکشدن، عصارههای تهیه شده در شیشه های دربدار تیرهرنگ داخل یخچال نگهداری شد.
آزمایش های زیست سنجی پسیل پسته: ابتدا در آزمایش مقدماتی، در این مرحله 750 میکرولیتر از غلظتهای مختلف یک، 10،100، 200، 400،600، 800 و هزار میلیگرم بر لیتر (پیپیام) از دو عصاره خرزهره و اشورک به روش اسپری روی تعداد 20 پوره سن پنجم پسیل پسته پاشیده شده در تیمار شاهد (غلظت صفر) از محلول 20 درصد آب و اتانول استفاده شد. حشرات تلف شده بعد از گذشت 24 ساعت شمارش شدند و مرگ و میر به صورت درصد پورههای تلفشده به تعداد اولیه در هر تکرار بر اساس فرمول ابوت محاسبه شد. آزمایش اصلی زیست سنجی به منظور بررسی اثرات غلظتهای مختلف عصارههای برگ دو گیاه روی پورههای سن پنجم پسیل پسته انجام گرفت. با انجام آزمایشهای مقدماتی، دوز پایین )مربوط به تلفات 25 درصد( و دوز بالا )مربوط به تلفات 75 درصد( عصارهها مشخص و سپس غلظتها در فاصلهی لگاریتمی تعیین شدند. برای تهیه محلول آزمایش، وزن مورد نظر از عصاره برای ساختن هر یک از غلظتها در دو میلیلیتر از حلال اتانول حل شد و سپس با آب مقطر به حجم رسانده شد. بدین ترتیب غلظتهای 20، 6/77، 4/153، 3/303 و 600 میلیگرم بر لیتر از عصاره غلیظشده برگ اشورک و غلظتهای 40، 8/128، 7/231، 8/416 و 750 میلیگرم بر لیتر از عصاره غلیظشده برگ خرزهره با اتانول 96 درجه به عنوان حلال تهیه شد. حشرات تلفشده بعد از گذشت 24 ساعت شمارش شدند و مرگ و میر به صورت درصد پورههای مرده به تعداد اولیه در هر تکرار محاسبه شد. سپس درصد مرگ و میر اصلاح شده بر طبق فرمول ابوت محاسبه گردید (14). آزمایشها برای هر غلظت از هر یک از دو عصاره برگ خرزهره و اشورک در سه تکرار انجام شد.
آزمایش مطالعه اثر دور کنندگی عصارههای خرزهره و اشورک روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته: بدین منظور از روش McDonuld و همکاران (28) و تالوکدر و هاوز (37 و 38) با اعمال تغییراتی استفاده شد. بدین منظور دو ظرف پلاستیکی درب دار بوسیله یک لوله رابط به طول 5 سانتی و با قطر یک سانتیمتر به هم متصل شدند. دیواره یک ظرف با یک میلیلیتر از هر یک از غلظت های دو عصاره خرزهره (100، 200، 600، 1000، 5000 و 10000 پیپیام) به طور مجزا آغشته شدند. برای آغشته کردن دیواره ظروف شاهد (دیواره ظرف مقابل هر تیمار) به میزان مشابه اتانول 96 درجه برای ظرف شاهد دو عصاره استفاده شد. پس از گذشت 10 دقیقه و خشک شدن عصاره تعداد 20 حشره کامل پسیل پسته تازه ظاهر شده که از پرورش پورههای سن پنجم جمع آوری شده از کلنی پرورش تهیه شده بود به آرامی با اسپیراتور در مرکز لوله رابط دو ظرف آزمایشی قرار داده شد. ظروف متصل به هم به صورت افقی داخل اتاقک رشد در دمای 2±25، رطوبت نسبی 5±55 و در تاریکی قرار داده شدند. این آزمایش هر یک ساعت تکرار میشد. این آزمایش تا شش ساعت به طور متوالی برای همه تمارها و هر دفعه با حشرات کامل جدید انجام شد. در هر مرتبه تعداد حشرات کامل موجود در ظرف شاهد شمارش شدند و درصد آن تعیین گردید. این آزمایش برای هر غلظت از هر یک از دو عصاره گیاهی مذکور به طور مجزا در پنج تکرار انجام شد. درصد دورکنندگی از طریق فرمول تالوکدر و هاوز (37 و 38) محاسبه گردید:
Percentage Repellency (PR) = 2 (C - 50)
در این فرمول، C، درصد حشرات موجود داخل ظرف شاهدو PR درصد دورکنندگی ا ست.
تجزیه و تحلیل آماری: آزمایشهای زیستسنجی و دورکنندگی در قالب طرحهای کاملاً تصادفی به ترتیب در سه و پنج تکرار انجام شدند. برای بررسی اثر تماسی عصارهها از روش تجزیه پروبیت برای تخمین LC50 استفاده شد. برای این منظور نرمافزار POLO-PC به کار گرفته شد. برای نرمال سازی دادههای درصد دور کنندگی بین غلظتهای مختلف آزمایشی از آرک سینوس ریشه دوم استفاده شد. مقایسه میانگین بین هر یک از غلظتهای آزمایشی بین دو عصاره خرزهره و اشورک با آزمون t در سطح 5 درصد انجام شد.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 انجام گرفت. در صورت وجود اختلاف معنیدار، میانگینهای به دست آمده از طریق آزمون مقایسه میانگین توکی در سطح 5 درصد مقایسه شدند. منحنیها و نمودارها به کمک نرمافزار Excel رسم گردیدند.
نتایج
LC50 به دست آمده از تاثیر تماسی عصاره اتانولی گیاه اشورک معادل 109997 میکرولیتر بر میلیلیتر و در خرزهره معادل 142244 میکرولیتر بر میلیلیتر تعیین شد (جدول 1). نتایج نشان داد بین درصد تلفات پورههای پسیل معمولی پسته بین غلظتهای مختلف هر دو عصاره تفاوت معنیداری وجود دارد (جدول 2). درصد تلفات از غلظتهای پایین به بالا هر دو عصاره روند افزایشی را نشان داد به طوریکه درصد تلفات پورههای سن پنجم پسیل از 19/1±13/4 درصد در غلظت 400 میلیگرم بر لیتر تا 24/1±81/63 درصد در غلظت 750 میلیگرم بر لیتر عصاره اتانولی برگ خرزهره و از 19/1±25/7 درصد در اثر استفاده از غلظت 20 میلیگرم بر لیتر تا 24/1±62/71 درصد در غلظت 600 میلیگرم بر لیتر عصاره اتانولی برگ اشورک متغیر بود (جدول 2). همچنین نتایج نشان داد که برای اثر دور کنندگی عصاره اتانولی خرزهره و اشورک با غلظتهای مختلف روی جمعیت حشرات کامل پسیل پسته اختلاف معنیدار بین غلظتهای عصاره وجود دارد و با افزایش غلظت دورکنندگی بیشتر است.با مقایسه اثر دورکنندگی عصارههای تهیه شده از هر یک از دو گیاه خرزهره و اشورک این عصارهها در کلیه غلظتهای آزمایشی دارای اختلاف معنی داری بودند (جدول 3). همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظتهای عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره در غلظتهای مشابه بود (جدول 1). بیشترین خاصیت دورکنندگی در اثر استفاده از غلظت 10000 میلیگرم بر لیتر (پیپیام) عصاره اتانولی اشورک با میانگین 75/88 درصد و میانگین 25/71 درصد دور کنندگی عصاره خرزهره روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته ثبت شد (جدول 3).
G |
Df |
Slop |
chi-s |
LC50 |
تیمارها |
11/0 |
5 |
0071/0 ± 1963/0 - |
102/3 |
(31/574- 97/14) 9/109 |
عصاره اشورک |
693/0 |
5 |
091/0 ± 566/0 |
89/2 |
(27/658-57/13) 2/142 |
عصاره خرزهره |
غلظتهای عصاره اتانولی عصارهها بر حسب میلیگرم بر لیتر (پیپی-ام) است.
جدول 2- (میانگین±خطای معیار) درصد تلفات اصلاح شده پورههای پسیل معمولی پسته تیمار شده با غلظتهای مختلف عصاره اتانولی خرزهره و اشورک
غلظتهای مختلف (میلیگرم بر لیتر) |
درصد تلفات عصاره خرزهره |
غلظتهای مختلف (میلیگرم بر لیتر) |
درصد تلفات عصاره اشورک |
*صفر (شاهد) |
00/00 |
*صفر (شاهد) |
00/00 |
40 |
d19/1±13/4 |
20 |
d19/1±25/7 |
8/128 |
d15/1±43/18 |
6/77 |
d15/1±35/22 |
7/231 |
c09/1±57/27 |
4/153 |
c09/1±45/37 |
8/416 |
b13/1±62/39 |
3/303 |
b13/1±85/48 |
7500 |
a24/1±81/63 |
600 |
a24/1±62/71 |
LC50 |
142244 |
LC50 |
109997 |
*میانگین های دارای حروف غیر مشابه در هر ستون دارای اختلاف معنیدار در سطح پنج درصد بر اساس آزمون توکی می باشند.
جدول 3- (میانگین±خطای معیار) اثر دورکنندگی عصاره اتانولی اشورک و خرزهره روی حشرات کامل پسیل پسته
غلظتهای آزمایشی (میلیگرم بر لیتر) |
درصد دورکنندگی عصاره اتانولی برگ اشورک |
درصددورکنندگی عصاره اتانولی برگ خرزهره |
غلظت 100 |
f (A)65/0±75/4 |
f(B)32/0±25/3 |
غلظت 200 |
e(A)54/0±75/11 |
e(B)65/0±75/9 |
غلظت 600 |
d(A)65/0±25/26 |
d(B)44/0±75/17 |
غلظت 1000 |
c(A)51/1±25/47 |
c(B)67/0±50/30 |
غلظت 5000 |
b(A)26/1±50/67 |
b(B)38/1±50/56 |
غلظت 10000 |
a(A)34/1±75/88 |
a (B)55/1±25/71 |
حروف مشابه کوچک در هر ستون بر اساس گروهبندی توکی و حروف مشابه بزرگ در هر ردیف بر اساس آزمون t دارای اختلاف معنیدار در سطح پنج درصد نمیباشند.
بحث و نتیجه گیری
در تحقیق حاضر مشخص شد که هر دو عصاره اشورک و خرزهره دارای اثر کشندگی بالا و میزان دورکنندگی مناسبی روی آفت پسیل معمولی پسته هستند. همچنین از نتایج حاصل اینگونه استنباط شد که عصاره اشورک نسبت به عصاره خرزهره سبب درصد تلفات بیشتر پورههای سن پنجم آفت و دورکنندگی بیشترحشرات کامل آن شد. مطالعات متعددی در رابطه با بررسی تاثیر حشرهکشی و نیز درصد دورکنندگی عصاره و اسانسهای مختلف گیاهی روی آفت پسیل در گیاهان مختلف از جمله پسته انجام شده است. به طور نمونه در مطالعهای (16) اثر کشندگی و دورکنندگی عصاره اتانولی پنج گیاه مختلف شامل چریش (Azadirachta indica)، به لیمو ((Lippia graveolens، گواوا (Psidium guajava)، نارنج (Citrus reshni) و سیر (Allium sativum) را روی پسیل آسیایی مرکبات بررسی نمودند. بر اساس نتایج این محققین عصاره سیر بیشترین درصد دورکنندگی و عصاره به لیمو بیشترین درصد تلفات را روی این آفت نشان داد. در مطالعهای دیگر تاثیر حشرهکشی و دورکنندگی ترکیبی گیاهی با نام AkseBio2 روی میزان تلفات تخم و پوره پسیل گلابی، (Foerster) Cacopsylla pyricola و همچنین تاثیر این ماده روی درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل گلابی مطالعه شده است (21). همچین محققین دیگری (40) تاثیر حشرهکشی عصاره سیر (Allium sativum L.) را روی حشرات کامل زمستانگذران پسیل چینی گلابی، Cacopsylla chinensis ، مطالعه نمودند و نشان دادند که عصاره و اسانس سیر دارای سمیت حاد بالا روی حشرات تیمار شده بود. محققینی تاثیر عصارههای اتانولی گیاه آویشن (Thymus vulgaris L.)، رزماری (Rosmarinus officinalis L.)، کرچک (Ricinus communis L.) و تلخه بیان Sophora alopecuriodes (Rehder)) روی سن پنجم پسیل معمولی پسته را مطالعه نمودند (9) و نشان دادند که بالاترین درصد مرگومیر پورهها در اثر استفاده از عصاره تلخهبیان به دست آمده است. محققینی (4) تاثیر حشرهکشی دو عصاره تجاری فلفل قرمز (تنداکسیر) و عصاره تجاری سیر (سیرینول) را روی پسیل معمولی پسته در شرایط صحرایی ارزیابی کردهاند و بیان نمودن که محلولپاشی عصاره فلفل قرمز باعث تلفات بیشتر پورههای آفت نسبت به کاربرد حشرهکش شیمیایی استامیپراید شده است. در مطالعهای دیگر (6) تاثیر عصاره دو گونه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach) و رقم آمارای بادام (Prunus dulcis) را روی تلفات پوره سن پنجم پسیل پسته مطالعه نمودند و بیان کردند که عصاره بادام کوهی دارای سمیت تماسی بیشتری نسبت به عصاره بادام میباشد. در مطالعهای اثر دورکنندگی اسانس گیاهان آویشن (Thymus vulgaris L.)، رز، اسطوخودوس (Ziziphora clinopodioides Lam.) و چای به طور جدا گانه و ترکیب دو اسانس با یکدیگر روی پسیل آسیایی مرکبات (Diaphorina citri Kuwayama) بررسی شده است (27). این محققین نشان دادند که ترکیب دو اسانس رز و آویشن بیشترین اثر دورکنندگی را روی حشرات کامل پسیل مرکبات داشته است. توسط محققینی (17) تاثیر حشره کشی و دورکنندگی عصاره برگ و عصاره میوه گیاه اشورک را روی دو آفت غلات شامل سوسک لمبه گندم ، Trogoderma granarium Everts ، و سوسک کشیش،Rhyzopertha dominica (F.)، ارزیابی شد و بیان نمودند که عصاره برگی این گیاه هم دارای اثرات حشرهکشی و هم دارای خاصیت دورکنندگی مطلوبی روی ایتن دو آفت بوده است. در تحقیق دیگری (18) تاثیر سه نوع مختلف عصاره آبی، استنی و اتانولی سه گیاه از جمله اشورک را روی تلفات لاروهای آفت لمبه گندم مطالعه شد و مشخص شد که عصاره استنی هر سه گیاه اثر بیشتری نسبت به دو عصاره دیگر داشته و همچنین میزان LC50 اشورک برای این لاروهای سن آخر (ششم) معادل 251 میلیگرم بر لیتر بوده است که این نتیجه نزدیک با مقدار این فاکتور در تحقیق حاضر در ارتباط با پورههای سن آخر پسیل معمولی پسته (109 میلیگرم بر لیتر) بوده و نشاندهنده اثر کشندگی بالای عصاره این گیاه برای حشرات آفت میباشد. نتایج محققین (12) ثابت کردکه عصاره خرزهره دارای خاصیت دورکنندگی روی حشرات کامل شپشه آرد است. همچنین در تحقیق دیگری (1) نشان دادند که عصاره برگ و ساقه خرزهره دارای خاصیت کشندگی بین 82 تا 90 درصد روی شته معمولی گندم،Schizaphis graminum (Rondani) ، بوده است.در مطالعهای دیگر (5) با ارزیابی عصاره برگ چند گیاه شامل آنغوزه، چریش و اشورک روی رفتار تخمریزی سرخرطومی حنایی خرما،Rhynchophorus ferrugineus (Olivier) ، نشان دادند که عصاره 10 درصد برگ اشورک سبب ایجاد بالاترین میزان شاخص بازدارندگی تخمریزی (83 درصد) آفت شده است که این نتیجه بسیار نزدیک با نتیجه تحقیق حاضر در مورد اثر دورکنندگی عصاره برگ اشورک روی حشرات کامل پسیل معمولی پسته ( 88 درصد) میباشد. محققین دیگری (7) نیز نشان دادند که عصاره اشورک دارای خاصیت حشرهکشی و دورکنندگی بالا روی حشرات کامل شپشه آرد و شپشه برنج بود. نتایج این تحقیق با نتایج روشن بر در مورد خاصیت دور کنندگی اشورک روی شپشه آرد و شپشه برنج (7) و با تنایج (12) در رابطه با دورکنندگی برگ خرزهره روی شپشه آرد همخوانی دارد.
در سالهای اخیر استفاده از حشرهکشهای گیاهی و جایگزین شدن آنها با حشرهکشهای شیمیایی برای مدیریت آفات پیشنهاد میشود، زیرا ماندگاری کمتری در محیط داشته و سمیت کمی برای پستانداران دارند. علاوه بر این ثابت شده که استفاده از اسانس و عصارههای گیاهی به جای سموم شیمیایی سبب حمایت از دشمنان طبیعی آفات در اکوسیستم خواهد شد همچنین استفاده از سموم سنتتیک که برای حفاظت محصولات گیاهی مختلف از صدمه حشرات به کار میرود منجر به افزایش مقاومت حشرات آفت به حشرهکشها شده است (3).
نتیجهگیری کلی
نتایج نشان داد که LC50 عصاره اتانولی گیاه خرزهره روی پوره سن پنجم پسیل پسته معادل 2/142 میلیگرم بر لیتر (پی پی ام) بود و این مقدار برای عصاره اشورک 9/109 میلیگرم بر لیتر تعیین شد. همچنین نتایج نشان داد که درصد دور کنندگی در همه غلظتهای عصاره اتانولی اشورک به طور معنی داری بیشتر از عصاره خرزهره در غلظتهای مشابه بود. به ترتیب میانگین درصد دورکنندگی حشرات کامل پسیل معمولی پسته در اثر کاربرد عصاره اتانولی اشورک و عصاره خرزهره 75/88 و 25/71 درصد به دست آمد. در نهایت از نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر مشخص شد که عصاره اشورک نسبت به عصاره خرزهره سبب درصد تلفات بیشتر پورههای سن پنجم آفت و دورکنندگی بیشترحشرات کامل آن شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که دو عصاره خرزهره و اشورک پتانسیل مناسبی برای جایگزینی سموم شیمییایی علیه پسیل معمولی پسته دارند و میتوانند در برنامههای کنترل تلفیقی آفات مهم پسته کاربرد داشته باشند.
سپاسگزاری
این مقاله مربوط به مطالعات انجام شده طرح پژوهشی به قرارداد شماره 1703/95/ص/7 میباشد که در پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان به ثبت رسیده است. نویسندگان مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از مسئولین پژوهشگاه و دانشگاه اعلام می دارند. همچنین از همکار محترم جناب آقای دکتر محمدرضا لشکری برای ویرایش این مقاله کمال تشکر را داریم.