اثر پلی‌آمین‌های برون زا بر برخی شاخص‌های رشد و فیزیولوژیک گیاه گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) تحت تنش کم آبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فیزیولوژی گیاهی دانشگاه تبریز

2 عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز

3 عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

4 عضو هیئت علمی دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز

چکیده

تنش خشکی رایج‌ترین تنش غیر‌زیستی در ایران است و بیشترین اثر منفی را بر رشد و تولید گیاهان دارد. پلی‌آمین‌ها، تنظیم‌کننده-های رشد گیاهان هستند و مقاومت آن‌ها را به تنش‌های محیطی مانند خشکی افزایش می‌دهند. در این پژوهش اثر غلظت‌های مختلف پوتریسین+اسپرمین (به ترتیب 0+0، 40+40، 40+60 و 60+40 میکرومولار) بر برخی ویژگی‌های فیزیولوژیک گیاه گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) تحت آبیاری مطلوب (% 100 ظرفیت زراعی) و آبیاری محدود (%40 ظرفیت زراعی) مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشگاه تبریز انجام گرفت. بدون کاربرد پلی‌آمین‌ها‌، خشکی سبب کاهش معنی‌‌دار شاخص‌های رشد، محتوای آب نسبی، رنگیزه‌های فتوسنتزی، غلظت پروتئین محلول کل برگ و افزایش غلظت پرولین آزاد برگ و قندهای محلول اندام هوایی گردید. کاربرد برگی 60 میکرومولار پوتریسین و 40 اسپرمین بیشتر این صفات را در برگ‌ها به ویژه تحت شرایط تنش افزایش داد. کاربرد پلی‌آمین‌های برون ‌زا میزان پرولین آزاد برگ را احتمالا به دلیل افزایش غلظت کلروفیل کاهش داد. کاهش انباشت اسمولیت‌های سازگار نظیر پرولین آزاد در ریشه و قند‌های محلول در برگ با تیمارهای 40+40 میکرومولار و 40+60 میکرومولار از پوتریسین+اسپرمین (به ترتیب) می‌تواند به دلیل نقش پلی‌آمین‌ها به عنوان اسمولیت و همچنین پاک کننده رادیکال‌های آزاد اکسیژن باشد. در مجموع نتایج نشان می‌دهد که اسپری برگی 60 میکرومولار پوتریسین و 40 اسپرمین می‌تواند برخی اثرات مخرب تنش خشکی را بر شاخص‌های فیزیولوژیک گیاه گلرنگ کاهش دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effects of exogenous polyamines on some growth and physiological parameters of spring safflower (Carthamus tinctorius L.) under drought stress

نویسندگان [English]

  • Zhila Toupchi Khosrowshahi 1
  • Seyed Yahya Salehi Lisar 2
  • Kazem Ghassemi-Golezani 3
  • Rouhollah Motafakkerazad 4

1 PhD student in university of Tabriz

2 Academic member in university of Tabriz

3 Academic member in University of Tabriz

4 Academic member in University of Tabriz

چکیده [English]

Drought stress is the most prevalent abiotic stress in Iran and has highest negative effect on plant growth and productivity. Polyamines are plant growth regulators that enhance resistance of plants to environmental stresses such as water deficit. In this research, effects of putrescine + spermine with different concentrations of 0 + 0, 40 + 40, 40 + 60, and 60 + 40 µM (respectively) on some of the physiological characters of spring safflower under well-watering (100% FC) and limited-watering (40% FC) were studied. The experiment was arranged as factorial based on completely randomized block design with three replications in a greenhouse at the University of Tabriz. Without polyamines application, water deficit decreased growth parameters, leaf relative water content, photosynthetic pigments, and soluble protein in the leaves. Proline and soluble sugar contents of leaf increased under water deficit. Foliar application of 60 µM putrescine + 40 µM spermine improved most of these traits in the leaves, particularly underwater stress conditions. However, exogenous polyamines reduced leaf proline content probably due to increase in chlorophyll content. Reduction in compatible osmolytes such as free proline in root and soluble sugars in leaf with application of 40 + 40 and 40 + 60 µM of putrescine + spermine (respectively) could be due to polymines role as osmolyte as well as ROS scavenger. These results suggest that foliar spray of polyamines can potentially mitigate some of the harmful effects of drought stress and physiological performance of spring safflower.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carthamus tinctorius
  • drought stress
  • osmolytes
  • polyamine

اثر پلی­آمین­های برون‌زا بر برخی شاخص­های رشد و فیزیولوژیک گیاه گلرنگ
(
Carthamus tinctorius L.) تحت تنش کم‌آبی

ژیلا توپچی خسروشاهی1، سید یحیی صالحی لیسار*1، کاظم قاسمی گلعذانی2 و روح اله متفکر آزاد1

1 ایران، تبریز، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم طبیعی، گروه علوم گیاهی

2 ایران، تبریز، دانشگاه تبریز، دانشکده کشاورزی، گروه اکوفیزیولوژی تبریز

تاریخ دریافت: 8/12/96                تاریخ پذیرش: 18/7/97

چکیده

تنش خشکی رایج­ترین تنش غیر­زیستی در ایران است و بیشترین اثر منفی را بر رشد و تولید گیاهان دارد. پلی­آمین­ها، تنظیم­کننده­های رشد گیاهان هستند و مقاومت آن­ها را به تنش­های محیطی مانند خشکی افزایش می­دهند. در این پژوهش اثر غلظت­های مختلف پوتریسین+ اسپرمین (0+0، 40+40، 40+60 و 60+40 میکرومولار) بر، برخی ویژگی­های فیزیولوژیک گیاه گلرنگ (Carthamustinctorius L.) تحت آبیاری مطلوب (100 درصد ظرفیت زراعی) و آبیاری محدود (40 درصد ظرفیت زراعی) مورد بررسی قرارگرفت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشگاه تبریز انجام گرفت. بدون کاربرد پلی­آمین­ها، خشکی سبب کاهش معنی­دار شاخص­های رشد، محتوای آب نسبی، رنگیزه­های فتوسنتزی، غلظت پروتئین محلول کل برگ و افزایش غلظت پرولین آزاد برگ و قندهای محلول اندام هوایی گردید. کاربرد برگی 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین بیشتر این صفات را در برگ­ها به‌ویژه تحت شرایط تنش افزایش داد. کاربرد پلی­آمین­های برون‌زا میزان پرولین آزاد برگ را احتمالاً به دلیل افزایش غلظت کلروفیل کاهش داد. کاهش انباشت اسمولیت­های سازگار نظیر پرولین آزاد در ریشه و قند­های محلول در برگ با تیمارهای 40+40 و 40+60 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین می­تواند به دلیل نقش پلی­آمین­ها به عنوان اسمولیت و همچنین پاک‌کننده رادیکال­های آزاد اکسیژن باشد. این نتایج نشان می­دهد که اسپری برگی 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین می­تواند برخی اثرات مخرب تنش خشکی را بر شاخص­های فیزیولوژیک گلرنگ کاهش دهد.

واژه­های کلیدی: اسمولیتها، پلی آمین، خشکی و گلرنگ

* نویسنده مسئول، تلفن: 09149003272 ، پست الکترونیکی: y_salehi@tabrizu.ac.ir

مقدمه

 

تنش­های غیر­زیستی دارای اثرات منفی بر رشد و نمو گیاهان هستند. تنش خشکی مهم­ترین تنش غیر­زیستی در دنیا و به‌خصوص کشور ایران می­باشد و در مقایسه با سایر عوامل تنش­زا بیشترین تأثیر نامطلوب را بر رشد و تولید گیاهان دارد (15). خشکی با کاهش پتانسیل آب در گیاه، سبب بسته شدن روزنه، کاهش تثبیت CO2، تولید گونه­های اکسیژن فعال و القاء تنش اکسیداتیو، کاهش غلظت کلروفیل، کاهش فتوسنتز و در نهایت کاهش رشد می­شود (19). پلی­آمین­ها پلی­کاتیون­های آلی با وزن ملکولی پایین هستند که برای رشد پروکاریوت­ها و یوکاریوت­ها ضروری می­باشند و در پاسخ و مقاومت گیاهان به تنش­های مختلف نقش دارند (30). در گیاهان عالی، پلی­آمین­ها به فرم پوتریسین (Put)، اسپرمیدین (Spd) و اسپرمین (Spm) یافت می­شوند. در سلول­های گیاهی دی­آمین پوتریسین، از اورنی­تین و آرژنین بترتیب توسط اورنی­تین­دکربوکسیلاز و آرژنین­دکربوکسیلاز، تری­آمین اسپرمیدین و تترا­آمین اسپرمین با آنزیم­های اسپرمیدین­سنتاز و اسپرمین­سنتاز سنتز می­شوند. گروه آمین پلی آمین­ها توسط پلی آمین اکسیداز جدا می­شود. گاما آمینوبوتیریک اسید و پراکسید­هیدروژن حاصل از اکسیداسیون پلی­آمین­ها در نمو گیاه و پاسخ­های تنش درگیر هستند (14). پلی­آمین­ها در تنظیم تکثیر سلولی، تمایز و مورفوژنز، بیان ژن، حفظ یکپارچگی و بقای غشاهای زیستی هنگام مواجهه با تنش خشکی و مقابله با تنش­های غیر­زیستی نقش دارند (20 و 29). این ترکیبات در پاسخ به خشکی به مقدار زیادی انباشته شده و ملکول­های مؤثر در مسیر ترارسانی علامت تنش­ها به شمار می­روند (11 و 32). اخیراً کاربرد پلی­آمین­ها در جهت افزایش مقاومت گیاهان به تنش خشکی از طریق تحریک فعالیت آنزیم­های آنتی­اکسیدان و افزایش راندمان فتوسنتزی، مورد توجه زیادی قرارگرفته است. به عنوان مثال، پلی­آمین­ها تحمل تنش آبی را در شبدر سفید (Trifolium repense L.) با افزایش توان دفاع آنتی­اکسیدانی افزایش دادند (24). افزایش سطح کلسیم سیتوسلی تحت تنش خشکی، با فعال کردن NADPH اکسیداز غشای پلاسمایی سبب تولید گونه­های فعال اکسیژن ازجمله پراکسید­هیدروژن می­گردد. پلی­آمین­ها با تنظیم سطح کلسیم سیتوسلی عملاً سبب کنترل تولید پراکسید­هیدروژن می­شوند (38). گیاهان آرابیدوپسیس تراریخته که بیان ژن­های بیوسنتزی پلی­آمین­ها در آن­ها افزایش یافته از طریق کاهش فعالیت گونه­های فعال اکسیژن، تحمل بیشتری به تنش خشکی نشان داده­اند (31). کاربرد برون­زاد پلی­آمین­ها در گیاهان تحت تنش خشکی از پراکسیداسیون لیپیدها و تخریب ماکروملکول­ها جلوگیری کرده و سبب افزایش مقاومت گیاهان به خشکی می­شوند. البته نوع واکنش گیاهان تحت تنش به پلی­آمین­ها بسته به نوع گیاه متفاوت است (33 و 36). کاربرد 1/0 میلی­مولار پوتریسین در بابونه آلمانی (Matricaria Chamomilla L.) تحت خشکی، با تحریک فعالیت آنزیم­های آنتی­اکسیدان سبب القاء تحمل به خشکی شده است (8). محلول­پاشی یک میلی­مولار اسپرمین در گیاه ارزن
 (Panicum miliaceum L.) تحت تنش خشکی سبب افزایش محتوای نسبی آب، رنگیزه­های فتوسنتزی و کاهش نشست الکترولیت شد (6). گونه زراعی گلرنگ (Carthamustinctorius L.) گیاهی یک­ساله از تیره آفتابگردان است. گلرنگ به عنوان گیاه زراعی چند منظوره روغنی، دارویی و صنعتی مطرح می­باشد (27). این گیاه به دلیل خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی ویژه­ای که دارد، به عنوان گیاه متحمل به خشکی شناخته شده است و برای کشت در اراضی مواجه با کمبود آب بسیار مناسب می­باشد. باوجود این، عملکرد فیزیولوژیکی این گیاه در تنش­های شدید کاهش می­یابد (27). تیمار کمبود آب در دو رقم گلرنگ به‌طور معنی­داری طول ساقه، ماده خشک ساقه و ریشه، مقدار آب نسبی برگ را در تنش آبی شدید 55 درصد کاهش داده است (22). همچنین تنش خشکی سبب کاهش محتوای کلروفیل، محتوای نسبی آب و افزایش پرولین در ارقام مختلف گلرنگ بهاره شده است (3 و 22). باتوجه به این‌که پاسخ­های فیزیولوژیک گیاه گلرنگ (رقم گلدشت) بهغلظت­های ترکیبی پلی­آمین­های اسپرمین و پوتریسین تحت شرایط کمبود آب مشخص نبود، در این پژوهش برای اولین بار اثر ترکیبی این دو پلی­آمین در افزایش احتمالی مقاومت به تنش خشکی گیاه گلرنگ مورد بررسی قرارگرفته است تا نتایج حاصل از آن برای افزایش عملکرد گیاه در شرایط کمبود آب که یکی از مشکلات کشور ایران است مورد استفاده واقع گردد.

مواد و روشها

کشت، اعمال تیمار­ها و برداشت: بذرهای گیاه گلرنگ (Carthamus  tinctorius) رقم گلدشت، از مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان شرقی تهیه گردید. بذر­ها به مدت 5 تا 7 دقیقه با استفاده از هیپوکلریت سدیم 5 درصد ضدعفونی و چندین بار با آب مقطر شستشو داده شدند. در یک آزمایش مقدماتی گیاهان در مرحله شروع سه برگی (30 روز پس از کشت) در پنج سطح 20، 40، 60، 80، 100 درصد ظرفیت زراعی (FC) با سه تکرار به مدت دو هفته برای تعیین مناسب­ترین سطح تنش خشکی تیمار شدند. با اندازه­گیری شاخص­های رشد، میزان آبیاری به‌اندازه 40 درصد ظرفیت زراعی برای اعمال تنش خشکی در آزمایش­های بعدی انتخاب شد (داده­ها نشان داده نشده است). در آزمایش مقدماتی دیگر گیاهان سه برگی پس از دو هفته تنش (40 درصد ظرفیت زراعی)، با 20، 80،60،40 و 100 میکرومولار پوتریسین و اسپرمین به‌طور جداگانه، فقط یک‌بار اسپری برگی شدند. در نهایت پس از مدت دو هفته غلظت­های 40 و 60 میکرومولار از هر پلی­آمین به عنوان مؤثرترین غلظت در ایجاد مقاومت به خشکی گیاه گلرنگ، پس از اندازه­گیریشاخص­های رشد و فیزیولوژیک مانند وزن‌تر و خشک برگ، طول کل گیاهچه، طول و وزن‌تر اندام هوایی، سطح برگی، محتوای نسبی آب و رنگیزه­های فتوسنتزی تعیین شد (داده­ها نشان داده نشده است). پس‌ازاین آزمایش­های مقدماتی، بذرها در گلدان­های پلاستیکی و در بستر پرلیت کشت داده شدند. بذرها هر دو روز یک‌بار با آب مقطر تا حد ظرفیت زراعی آبیاری شدند. پس از ظاهر شدن برگ اولیه، دانه­رست­های جوان به روشنایی انتقال یافتند. گیاهان در گلخانه در دمای 30-25 درجه سانتی­گراد، رطوبت 60 درصد و در دوره روشنایی/ تاریکی 16/ 8 ساعت نگهداری شدند. دانه­رست هفت‌روزه با محلول هوگلند 50 درصد و دانه­رست 14 روزه با محلول هوگلند 100 درصد در حد ظرفیت زراعی جهت جبران آب از دست رفته گیاهان آبیاری شد. محلول غذایی هر هفته به گیاهچه­ها داده شد. برای محاسبه میزان آب موردنیاز هر گلدان از روش توزین گلدان­ها و تعیین میانگین آن به عنوان آب مصرفی تیمارها استفاده گردید (5). گیاهان در مرحله شروع سه برگی با سطوح مختلف آبیاری (40 و 100 درصد ظرفیت زراعی) به مدت دو هفته تیمار شدند. برای اعمال تیمار پلی­آمین مقادیر لازم از اسپرمین و پوتریسین در آب مقطر حل شدند. سپس پوتریسین+اسپرمین با غلظت­های مختلف (0+0، 40+ 40، 40+60 و 60+40) میکرومولار فقط یک‌بار بر روی برگ گیاهان اسپری شدند. دو هفته پس از تیمار با پلی­آمین­ها، (60 روز پس از کشت)، کلیه گیاهان جهت بررسی صفات رشد و برخی شاخص­های فیزیولوژیک برداشت شدند.

شاخص­های رشد: وزن‌تر و خشک برگ، وزن‌تر ریشه، وزن‌تر و طول اندام هوایی، طول ریشه اصلی و میانگین سطح برگ گلرنگ تحت تیمارهای مختلف اندازه­گیری شد. سطح برگیبا استفاده از کاغذ میلی­متری اندازه­گیری گردید.

محتوای آب نسبی برگ: 60 روز پس از کشت گیاه، قبل از زمان آبیاری، نمونه­برداری از برگ­های توسعه‌یافته انجام شده و وزن‌تر آن­ها اندازه­گیری شد. برای تعیین وزن در حالت آماس کامل، برگ­ها در آب مقطر به مدت 24 ساعت غوطه­ور شدند. سطح برگ­ها با کاغذ صافی خشک گردیدند و وزن در حالت آماس کامل برگ­ها ثبت شد. سپس برگ­ها در آون با دمای ºC 70 به مدت 48 ساعت قرارگرفتند و دوباره وزن شدند (وزن خشک). میزان آب نسبی برگ با روش اسمارت و بینگهام (1974) و با فرمول زیر محاسبه گردید (34).

 

محتوای نسبی آب برگ = وزن‌تر) وزن در حالت آماس کامل)/ (وزن خشک - (وزن خشک

 

سنجش رنگیزه­های فتوسنتزی برگ: غلظت کلروفیلa ، کلروفیل b و کاروتنوئید کل پس از 24 ساعت استخراج در استون 100 درصد در دمای ºC 4 با استفاده از اسپکتروفتومتر (Dynamica, Halo- db-20 series, Switzerland) با روش شوکران و همکاران (1998) محاسبه شد (35).

Ca= 75/11 A662 - 35/2 A645

Cb= 61/18 A645 - 96/3 A662

Ct=1000  A470  - 27/2 A Ca - 4/81Cb  / 227

که در آن­ها :Ca میزان کلروفیلa، Cb: میزان کلروفیل b،:Ct  میزان کاروتنوئید کل، 470A: جذب در طول‌موج 470 نانومتر(مربوط به کاروتنوئیدها) 645A: جذب در طول‌موج 645 نانومتر (مربوط به کلروفیل a ) 662A: جذب در طول‌موج 662 نانومتر (مربوط به کلروفیل b) می­باشند.

غلظت پروتئین کل و آمینواسیدهای آزاد کل برگ و ریشه: جهت سنجش پروتئین محلول کل به روش برادفورد، روشناور تهیه شده برای سنجش فعالیت آنزیم­ها با آب مقطر و معرف برادفورد مخلوط شد و جذب نوری در طول‌موج 595 نانومتر اندازه­گیری شد. برای تهیه منحنی استاندارد از سرم آلبومین گاوی در محدوده صفر تا 200 میکروگرم بر لیتر استفاده گردید (13). بر روی همان روشناور، معرف نین­هیدرین اضافه گردید و پس از قرار دادن در بن ماری جوشان، جذب نمونه­ها در 570 نانومتر خوانده شد. برای ترسیم منحنی استاندارد از اسیدآمینه گلیسین استفاده شد (23). معادله خطی پروتئین و آمینواسید­های آزاد کل بترتیب زیر است.

y=0886x00235/0+

y=497/0x-4942/0

قندهای محلول و نامحلول اندام هوایی و ریشه: غلظت قندهای محلول و نامحلول به روش فنل سولفوریک اسید تعیین گردید. مقدار 05/0 گرم از پودر خشک گیاه با پنج میلی­لیتر اتانول 70 درصد مخلوط شد و مدت یک هفته در یخچال نگهداری گردید. پس از سانتریفوژ نمونه­ها، 5/0 میلی­لیتر از محلول رویی با آب مقطر به حجم دو میلی­لیتر رسانده شد. یک میلی­لیتر فنل 5 درصد و پنج میلی­لیتر اسیدسولفوریک غلیظ به هریک از نمونه­ها اضافه گردید و جذب نوری محلول­ها در 485 نانومتر ثبت شد. از غلظت­های مختلف گلوکز (100-0 میکرو­گرم) برای تعیین منحنی استاندارد استفاده گردید. برای سنجش قند­های نامحلول، به رسوب خشک شده حاصل از سانتریفوژ، آب مقطر اضافه گردید و به مدت 15 دقیقه جوشانده شد. پس از صاف کردن، دوباره با آب مقطر به حجم 20 میلی­لیتر رسانده شد. مراحل بعدی به روش قندهای محلول انجام شد (23).

پرولین آزاد برگ و ریشه: عصاره­ها در محلول آبی سولفوسالیسیلیک اسید 3 درصد استخراج شدند و پس از سانتریفوژ، معرف نین­هیدرین و اسیداستیک گلاسیال به آنها اضافه گردید. محلول حاصل به مدت یک ساعت در بن ماری  ºC100 قرارگرفت و بلافاصله در داخل یخ سرد شد. و به محلول فوق تولوئن اضافه شده و به مدت 30 ثانیه مخلوط گردید. جذب فاز فوقانی در 520 نانومتر اندازه­گیری شد. منحنی استاندارد با استفاده از محلول­های استاندارد پرولین (صفر تا 50 میکرومولار) تهیه شد (12).

طرح آزمایش و تجزیه تحلیل داده­ها: آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی و با دو عامل، شامل دو سطح خشکی 40 و 100 درصد ظرفیت زراعی و غلظت­های مختلف پوتریسین+اسپرمین بترتیب (0+0، 40+ 40، 40+60 و 60+40) میکرومولار در سه تکرار اجرا گردید. تجزیه‌وتحلیل آماری با نرم‌افزار(2/9)SAS  و مقایسه میانگین­ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام گردید. شکل­ها با استفاده از نرم‌افزار اکسل 2013 تهیه گردیدند.

نتایج

شاخص­های رشد: آبیاری در حد 40 درصد ظرفیت زراعی و محلول­پاشی پلی­آمین­ها، تمامی شاخص­های رشد را به‌طور معنی­داری تحت تأثیر قراردادند. اثر متقابل آبیاری × محلول­پاشی پلی­آمین­ها بر شاخص­های رشد غیر از وزن خشک برگ معنی­دار بود (جدول 1) (01/0P≤). تیمار غلظت­های 40+60 و 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین در شرایط خشکی سبب افزایش معنی­دار این شاخص­ها گردید.

اثر برون‌زاد غلظت­های ترکیبی اسپرمین و پوتریسین بر شاخص­های رشد در گیاهان شاهد نیز معنی­دار بود (جدول 2).

 

جدول1- تجزیه واریانس شاخص­های رشد گیاه گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری در واکنش به محلول­پاشی پلی­آمین­ها

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه آزادی

طول اندام هوایی

طول ریشه اصلی

وزن‌تر اندام هوایی

وزن‌تر ریشه

وزن‌تر برگ

وزن خشک برگ

سطح برگی

تکرار

2

87/0ns

52/2ns

29/819ns

ns29/120

ns15/4

ns19/0

ns53/292

آبیاری

1

25/417 **

69/17**

6/1534192**

**3/107334

**66/3360

**60/28

**15/101647

محلول­پاشی پلی­آمین­ها

3

**55/18

**25/72

** 1/76662

**1/117120

**66/662

**27/4

ns53/4656

محلول­پاشی پلی­آمین­ها×آبیاری

3

**86/22

**85/26

** 1/40868

**3/35205

**77/251

ns43/1

**60/5509

خطا

14

30/0

53/0

53/413

52/221

9/0

58/0

**04/1110

ضریب تغییرات (%)

-

42/3

72/4

41/3

35/5

44/2

30/20

50/17

ns، * و ** بترتیب غیر معنی­دار و معنی­دار در سطح احتمال پنج و یک­ درصد. پلی­آمین­ها: غلظت­های ترکیبی پوتریسین+ اسپرمین

جدول 2- اثر غلظت­های ترکیبی پوتریسین+ اسپرمینبر شاخص­های رشد گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری

آبیاری

غلظت پلی­آمین­ها (میکرومولار)

طول اندام هوایی(cm)

طول ریشه اصلی(cm)

وزن‌تر اندام هوایی (mg)

وزن‌تر ریشه

(mg)

وزن‌تر برگ

(mg)

وزن خشک برگ(mg)

 سطح برگی

( mm2)

 

0

50/19±05/0c

83/12±28/0e

624±43/23d

160±93/11d

33/35±52/1e

. 66/3±57/0bc

06/203±67/11cd

100درصد

40 p+40 sp

62/20±23/1b

37/15±17/0d

920±42/42b

319±14/14b

00/46±00/1c

66/5±76/0a

00/325±00/7a

ظرفیت

40 p+60 sp

33/17±15/1d

50/9±50/0f

825±41/30c

275±00/15c

00/70±00/1a

40/4±60/0ab

39/266±74/18b

زراعی

60 p+40 sp

33/23±15/1a

00/21±00/1a

1020±36.21a

625±00/25a

00/52±00/1b

66/5±04/1a

12/227±98/9bc

 

0

66/9±28/0g

16/12±15/1e

250±62/8g

105±66/8f

00/20±5/1g

16/2±28/0d

50/102±50/2e

40درصد

40 p+40 sp

35/9±25/0g

58/16±72/0cd

279±53/11g

133±08/6e

33/19±15/1g

06/2±90/0d

115±00/5e

ظرفیت

40 p+60 sp

66/14±57/0e

33/17±84/0c

472±62/16e

303±27/15b

33/29±15/1f

33/2±57/0cd

97/125±78/1e

زراعی

60 p+40 sp

66/13±28/0f

50/19±32/1b

370±00/20f

303±00/10b

00/40±50/00d

10/4±81/0b

50/157±50/7de

داده­ها میانگین سه تکرار ± انحراف معیار را نشان می­دهند. میانگین­های دارای حروف مشابه ازنظر آماری تفاوت معنی­داری در سطح 5 درصد ندارند.  sp 40 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین، sp 60 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 60 میکرومولار اسپرمین، sp 40 p+60: 60 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین.

 

شکل 1- میانگین وزن خشک برگ گلرنگ تحت (A) سطوح مختلف آبیاری (B) و در واکنش به محلول­پاشی پلی­آمین­ها

 

اثر متقابل این عامل­ها برای وزن خشک برگ معنی­دار نگردید (جدول 1). خشکی سبب کاهش معنی­دار وزن خشک برگ شد (شکل1،A ). تیمار پلی­آمین­ها وزن خشک برگ را افزایش داد (شکل 1،B).

محتوای رنگیزه­های فتوسنتزی برگ: اثرات آبیاری و محلول­پاشی پلی­آمین­ها بر میزانرنگیزه­های فتوسنتزی برگ­های گیاه گلرنگ معنی­دار بود. اثر متقابل این عامل­ها برای این موارد معنی­دار گردید (جدول 3). سطح آبیاری 40 درصد ظرفیت زراعی، غلظت کلروفیل a، b و کارتنوئید­ها را به‌طور معنی­داری کاهش داد. بیشترین غلظت رنگیزه­های فتوسنتزی با تیمار غلظت­های 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین در خشکی مشاهده گردید (شکل 2،C,B,A). در گیاهان با آبیاری کامل، محلول­پاشی غلظت­های ترکیبی پلی­آمین­ها سبب کاهش معنی­دار کلروفیل a و کارتنوئید­ها شد (شکل 2،A  وC).

 

جدول3- تجزیه واریانس میزان رنگیزه­های فتوسنتزی و محتوای نسبی آب برگ گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری در واکنش به محلول­پاشی پلی­آمین­ها

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه آزادی

کلروفیل a

   کلروفیل b

کارتنوئیدها

محتوای نسبی آب

تکرار

2

00002/0ns

00002/0ns

ns000007/0

319/0ns

آبیاری

1

02/0 **

004/0 **

**0004/0

31/541**

محلول­پاشی پلی­آمین­ها

3

**004/0

**001/0

**0001/0

40/27ns

محلول­پاشی پلی­آمین­ها × آبیاری

3

**002/0

0001/0**

**0002/0

**07/758

خطا

14

00002/0

00002/0

00001/0

62/6

ضریب تغییرات (%)

-

10/6

73/18

84/12

87/3

                     

              ns، * و ** بترتیب غیر معنی­دار و معنی­دار در سطح احتمال پنج و یک ­درصد.

 

 

 

 

شکل2- اثر غلظت­های ترکیبی پوتریسین+ اسپرمین بر غلظت رنگیزه­های فتوسنتزی برگ گلرنگ، (A) کلروفیل a، (B)  کلروفیل b (C) کارتنوئیدها تحت سطوح مختلف آبیاری. داده­ها میانگین سه تکرار ± انحراف معیار را نشان می­دهند. میانگین­های دارای حروف مشابه ازنظر آماری تفاوت معنی­داری در سطح 5 درصد ندارند. sp 40 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین، sp 60 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 60 میکرومولار اسپرمین، sp 40 p+60: 60 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین.

محتوای نسبی آب برگ: اثرات آبیاری و محلول­پاشی پلی­آمین­ها بر محتوای نسبی آب معنی­دار بود. اثر متقابل این عامل­ها نیز برای این مورد نیز معنی­دار گردید (جدول 3). کاربرد غلظت­های ترکیبی پوتریسین+ اسپرمین در آبیاری محدود سبب افزایش معنی­دار محتوای نسبی آب شد. تیمار با پلی­آمین­ها در شرایط آبیاری طبیعی محتوای نسبی آب را به‌طور معنی­داری کاهش داد (شکل 3).

غلظت قندهای محلول و نا­محلول اندام هوایی: آبیاری و پلی­آمین­ها، قندهای محلول و نا­محلول اندام هوایی را به‌طور معنی­داری تحت تأثیر قرارداد. اثر متقابل این عامل­ها برای این موردها در برگ و ریشه معنی­دار گردید (جدول 4).

 

شکل 3- محتوای نسبی آب گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری در واکنش به محلول­پاشی پلی­آمین­ها. میانگین­های دارای حروف مشابه ازنظر آماری تفاوت معنی­داری در سطح 5 درصد ندارند، sp 40 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین،  sp60 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 60 میکرومولار اسپرمین، sp  40 p+60: 60 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین.

سطح آبیاری 40 درصد ظرفیت زراعی، غلظت قندهای محلولاندام هوایی و ریشه را به‌طور معنی­داری افزایش داد، ولی سبب کاهش غلظت قندهای نا­محلول اندام هوایی شد. میزان قندهای محلول با تیمار 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین تحت تنش خشکی در اندام­ هوایی افزایش و در ریشه کاهش یافت. محلول­پاشی سایر غلظت­های ترکیبی پلی­آمین­ها در گیاهان تحت تنش سبب کاهش قندهای محلول اندام هوایی شد. در شرایط آبیاری کامل نیز استفاده از غلظت­های ترکیبی اسپرمین و پوتریسین سبب کاهش معنی­دار غلظت قندهای محلول اندام هوایی و ریشه گردید (05/0P≤) (جدول 5).

غلظت پرولین آزاد: اثرات آبیاری، پلی­آمین­ها و آبیاری × محلول­پاشی پلی­آمین­ها روی پرولین برگ و ریشه معنی­دار شد (جدول 4).

تنش خشکی سبب افزایش معنی­دار غلظت پرولین برگ و ریشه گردید. اسپری برگی غلظت­های ترکیبی اسپرمین و پوتریسین در شرایط تنش خشکیغلظت پرولین را در برگ به‌طور معنی­داری کاهش داد.

 

 

جدول 4- تجزیه واریانس میزان اسمولیت­های اندام هوایی، برگ و ریشه گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری در واکنش به محلول­پا­شی­پلی­آمین­ها

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه آزادی

قندهای محلول اندام هوایی

قند­های نا­محلول اندام هوایی

پرولین برگ

پروتئین محلول کل برگ

آمینواسید آزاد کل برگ

تکرار

2

3682/0ns

334/0ns

10/0ns

03/0ns

ns0002/0

آبیاری

1

80/107 **

**92/20

46/11**

78/13**

**015/0

محلول­پاشی پلی­آمین­ها

3

**29/313

**54/155

** 51/12

** 73/86

**79/1

محلول­پاشی پلی­آمین­ها × آبیاری

3

**52/45

**87/106

**23/4

** 27/74

**60/0

خطا

14

99/1

45/1

019/0

049/0

001/0

ضریب تغییرات (%)

-

27/6

73/5

83/3

88/1

85/4

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه آزادی

قندهای محلول ریشه

قند­های نا­محلول ریشه

پرولین ریشه

پروتئین  محلول ریشه

آمینواسید آزاد کل ریشه

تکرار

2

02/0ns

41/1ns

10/0ns

0004/0ns

ns0002/0

آبیاری

1

26/8 **

**78/17

46/11**

65/102ns

**015/0

محلول­پاشی پلی­آمین­ها

3

**98/8

ns78/5

** 51/12

** 05/57

**79/1

محلول­پاشی پلی­آمین­ها × آبیاری

3

**37/1

**77/21

**23/4

** 47/39

**60/0

خطا

14

14/0

77/21

019/0

004/0

001/0

ضریب تغییرات (%)

-

02/5

32/8

72/4

61/0

58/6

               

ns، * و ** بترتیب غیر معنی­دار و معنی­دار در سطح احتمال پنج و یک­ درصد

 

در ریشه کاربرد غلظت 60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین در خشکی سبب افزایش غلظت پرولین شد. در شرایط آبیاری طبیعی، محلول­پاشی غلظت­های ترکیبی اسپرمین و پوتریسیناثر معنی­داری بر میزان پرولین برگ و ریشه نشان داد (جدول 5).

غلظت پروتئین­های محلول کل و آمینواسید­های آزاد کل: میزان پروتئین کل برگ و آمینواسید­های آزاد برگ و ریشه به‌طور معنی­داری تحت تأثیر تنش آبیاری و تیمار پلی­آمین­ها قرارگرفت. اثر متقابل این عامل­ها برای این موردها معنی­دار بود (01/0P≤) (جدول 4). خشکی سبب کاهش معنی­دار غلظت پروتئین­ها در برگ و ریشه و افزایش غلظت آمینواسید­های آزاد ریشه گردید. غلظت پروتئین کل برگ و ریشه با تیمار 60+40 و 40+60 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین تحت تنش خشکی افزایش معنی­داری نشان داد. کاربرد غلظت­های ترکیبی اسپرمین و پوتریسین در شرایط آبیاری کامل موجب کاهش معنی­دار غلظت پروتئین­ محلول کل برگ شد. در ریشه، استفاده از غلظت­های 40+60 و60+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین در شرایط آبیاری نرمال سبب افزایش معنی­دار غلظت پروتئین محلول کل گردید (05/0P≤) (جدول 5).

 

 

جدول 5- اثر غلظت­های ترکیبی پوتریسین+ اسپرمین بر میزان قندهای محلول و نامحلول، پرولین، پروتئین محلول کل و آمینواسید­های آزاد کل گلرنگ تحت سطوح مختلف آبیاری

آبیاری

غلظت پلی­آمین­ها (میکرومولار)

قندهای محلول اندام هوایی (میلی­گرم بر گرم وزن خشک)

قند­های نا­محلول اندام هوایی (میلی­گرم بر گرم وزن خشک)

پرولین آزاد برگ (میکرو­گرم بر گرم وزن‌تر)

پروتئین  محلول کل برگ (میلی­گرم بر گرم وزن‌تر)

آمینواسید آزاد کل برگ (میلی­گرم بر گرم وزن‌تر)

 

0

17/27±45/1d

76/35±73/0b

66/3± 33/0c

73/22±08/0a

31/0±01/0e

100درصد

40 p+40 sp

71/21±11/1f

52/34±76/2bc

85/3±01/0c

72/5±60/0f

10/2±08/0a

ظرفیت

40  p+60 sp

61/24±59/1e

58/28±60/3de

57/2±001/0e

94/9±005/0e

55/0±004/0d

زراعی

60  p+40 sp

00/27±34/0d

32/36±69/1e

70/1±11/0f

79/11±002/0c

33/0±005/0e

 

0

42/39±44/1b

53/21±78/1f

36/7±14/0a

32/11±04/0d

74/0±01/0c

40درصد

40 p+40 sp

05/32±50/1c

65/31±00/2cd

22/4±01/0b

93/10±04/0d

13/1±01/0b

ظرفیت

40 p+60 sp

95/29±08/0c

55/28±10/0de

52/2±21/0e

64/9±002/0e

60/0±005/0d

زراعی

60 p+40 sp

75/41±86/1a

16/45±27/1a

21/3±21/0d

22/12±005/0b

61/0±05/0d

 

 

 

ریشه

 

 

 

 

0

61/10±60/0c

73/8±34/0g

56/1±08/0ef

77/12±09/0d

39/0±01/0d

100درصد

40 p+40 sp

04/7±63/0e

33/8±40/0g

39/1±002/0f

70/6±10/0g

32/0±03/0e

ظرفیت

40 p+60 sp

97/6±13/0e

24/14±23/0d

95/2±17/0cd

74/13±09/0b

26/0±03/0f

زراعی

60 p+40 sp

55/5±52/0f

34/10±14/0f

94/3±04/0b

19/18±02/0a

51/0±01/0b

 

0

17/8±40/0d

11/16±05/0a

03/3±05/0c

23/8±31/0e

28/0±01/ef

40درصد

40 p+40 sp

77/11±20/0b

33/23±05/1b

72/1±01/0e

42/6±01/0h

67/0±03/0a

ظرفیت

40 p+60 sp

67/35±40/0a

20/33±05/1a

76/2±28/0d

26/13±02/0c

30/0±30/0e

زراعی

60 p+40 sp

61/5±57/0f

89/12±55/0e

08/5±04/0a

94/6±04/0f

46/0±007/0c

 

                     

 

داده­ها میانگین سه تکرار ± انحراف معیار را نشان می­دهند. میانگین­های دارای حروف مشابه ازنظر آماری تفاوت معنی­داری در سطح 5 درصد ندارند.  sp 40 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین، sp 60 p+40: 40 میکرومولار پوتریسین با 60 میکرومولار اسپرمین، sp 40 p+60: 60 میکرومولار پوتریسین با 40 میکرومولار اسپرمین.

 

بحث

نتایج این پژوهش نشان داد که تنش خشکی در حد 40 درصد ظرفیت زراعی سبب کاهش رشد گیاه گلرنگ شد. کاهش شاخص­های رشد، رنگیزه­های فتوسنتزی و محتوای نسبی آب در شرایط خشکی به دلیل کاهش پتانسیل آب سبب بسته شدن روزنه می­گردد. این موضوع به همراه کاهش محتوای رنگیزه­های فتوسنتزی منجر به کاهش فتوسنتز و درنتیجه کاهش رشد می­گردد که با نتایج انجام شده در گیاه کتان (Linum usitatissimum L.) (7) و گیاه زیره سیاه (Carum copticum L.) (30) مطابقت دارد. وزن خشک برگ، وزن‌تر ریشه، وزن‌تر اندام هوایی، طول اندام هوایی و سطح برگی تحت خشکی بترتیب 56/46، 79/36، 54/59، 40/41 و 96/50 درصد نسبت به شاهد کاهش یافتند. در مطالعاتی که در گیاه گلرنگ بهاره انجام شد، کمبود آب سبب کاهش محتوای نسبی آب و غلظت رنگیزه­های فتوسنتزی گردیده است (10و27). طول اندام هوایی، وزن خشک و تر برگ با غلظت 40+40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین کاهش یافتند ولی دو غلظت دیگر پلی­آمین­ها این صفات را افزایش دادند. تأثیر مثبت پلی­آمین­ها بر روی سایر صفات رشدی در شرایط تنش و تحت آبیاری کامل مشابه بود. پژوهش­های پیشین نشان داده است که استفاده از پلی­اتیلن­گلیکول در گیاه یونجه (Medicago sativa L.) سبب کاهش رنگیزه­های فتوسنتزی و پروتئین برگ می­شود و تیمار با پوتریسین سبب افزایش این صفات می­گردد (37). در بررسی دیگری مشخص‌شده است که تنش خشکی در حد 50 درصد ظرفیت زراعی، باعث کاهش محتوای آب برگ گیاه برنج (Orysa sativa L.) می­شود و اسپری برگی 10 میکرومولار اسپرمین باعث عملکرد بهتر در این شرایط می­گردد (18). در مطالعه دیگری که در گیاه سیتروس
(Citrus aurantifolia L.) انجام شده است، محتوای رنگیزه­های فتوسنتزی تحت تنش خشکی کاهش نشان داده است که با تیمار اسپرمیدین 1/0 و دو میکرومولار بهبود یافته است (12).

در این بررسی افزایش محتوای قندهای محلول اندام هوایی و ریشه تحت تنش خشکی ممکن است ناشی از کاهش نیاز به مواد فتوسنتزی به دلیل کاهش رشد و افزایش فعالیت آنزیم اینورتاز باشد (17). انباشت قندهای محلول در شرایط تنش، علاوه بر نقش­های فیزیولوژیکی مهمی که ازنظر تأمین انرژی دارد، می­تواند سبب کاهش پتانسیل آب گیاه و تداوم جذب آب و درنتیجه افزایش میزان تحمل گیاه به خشکی گردد (26). نتایج مشابهی در گیاه بابونه آلمانی (Matricaria Chamomilla L.)، گیاه کلزا (Brassica napus L.) و لوبیا سفید (L. vulgaris (Phaseolus در شرایط خشکی نیز گزارش شده است (2،1 و 4). در گیاه ارزن (.Panicum miliaceum L) از بین تیمارهای صفر، نیم و یک میلی­مولار اسپرمین در تنش خشکی (50 درصد ظرفیت زراعی)، اسپرمین یک میلی­مولار در رفع آسیب­های ناشی از تنش خشکی نقش موثرتری نشان داده است (6). همچنین پرولین آزاد نیز به عنوان تنظیم­کننده اسمزی در گیاهان عمل می­کند و در پایداری غشاها، پروتئین­ها و خاموش­سازی رادیکال­های آزاد در شرایط تنش نقش دارد. افزایش میزان پرولین در خشکی می‌تواند به دلیل القای فعالیت آنزیم پیرولین- 5-کربوکسیلات سنتاز باشد (16). بنا به گزارش نیک­روش و همکاران (1395) مقادیر پرولین و قند محلول گیاهان کلزا تحت تنش خشکی افزایش معنی­داری نشان دادند (9). میزان قند محلول اندام هوایی و پرولین برگ و ریشه بسته به غلظت پلی­آمین­ها متفاوت بود. تنها غلظت 60+40 میکرومولارپوتریسین+ اسپرمین در ریشه سبب افزایش میزان پرولین شد. دراین پژوهش، کاهش غلظت پرولین برگ و قند­های محلول اندام هوایی در گیاهان تحت تنش تیمار شده با پلی­آمین­ها نشان می­دهد که پلی­آمین­ها با بهبود وضعیت آبی گیاه، سبب کاهش اثرات تنش خشکی و درنتیجه نیاز کمتر گیاه به انباشت پرولین آزاد و قندهای محلول شده­اند. همچنین کاهش پرولین آزاد با پلی­آمین­ها می­تواند به دلیل افزایش سنتز کلروفیل با تیمار ترکیبی پلی­آمین­ها باشد، چرا که پیش­ساز هر دو ترکیب گلوتامات است. از سوی دیگر نقش پلی­آمین­ها به عنوان اسمولیت و پاک‌کننده رادیکال­های آزاد اکسیژن در گیاهان نیز مطرح می­باشد (25) که دلیلی بر کاهش تولید و انباشت اسمولیت­های سازگار نظیر پرولین آزاد و قند­های محلول می­تواند باشد. هرچند بین مقاومت به تنش و تجمع پرولین آزاد در گیاهان عالی ارتباط قوی وجود دارد، ولی این ارتباط برای همه گیاهان صادق نیست، زیرا برخی از گیاهان تراریخت شده که مقادیر زیادی پرولین آزاد تولید می­کنند، مقاومت چندانی به خشکی ندارند (17). کاربرد پوتریسین (ppm2 و 1 و0) در شرایط خشکی 50 درصد ظرفیت زراعی در گیاه پنبه (Gossypium barbadense L.) سبب کاهش پرولین آزاد شده است که با یافته حاصل از این پژوهش مطابقت دارد (21). 

کاهش پروتئین برگ و ریشه و افزایش آمینواسیدهای آزاد ریشه در خشکی می­تواند به دلیل افزایش فعالیت پروتئاز یا کاهش بیوسنتز پروتئین­ها در تنش خشکی باشد (18). افزایش محتوای پروتئین­های محلول برگ و ریشه با 60 +40 میکرومولار پوتریسین+ اسپرمین در گیاهان تحت تنش خشکی نیز شاید به دلیل سنتز از نو پروتئین­های خاص یا جلوگیری از تجزیه پروتئین­ها با این تنظیم­کننده­های رشد باشد. پلی­آمین­ها جهت حفاظت از غشای پلاسمایی در برابر صدمات تنش، از فعالیت پروتئاز ممانعت می­کنند. همچنین پیوند کووالان پلی­آمین­ها با پروتئین­ها به پایداری ساختار و عمل سلول کمک می­کند (28).

نتیجه­ گیری

تنش خشکی سبب تغییرات فیزیولوژیک و کاهش رشد گیاه گلرنگ شد و کاربردغلظت­های ترکیبی پوتریسین و اسپرمین در کاهش اثرات تنش خشکی مؤثر بودند. محلول­پاشی 60+40 میکرومولار پوتریسین+اسپرمین بیشترین اثر مثبت در بهبود شاخص­های رشد و افزایش رنگیزه­های فتوسنتزی، سطح برگی، پروتئین محلول کل برگ و قندهای محلول اندام هوایی را به همراه داشت. پلی­آمین­ها می­توانند در کاهش اثرات مخرب تنش خشکی مؤثر باشند و سبب افزایش تحمل خشکی و افزایش عملکرد در گیاه گلرنگ شوند. این نتیجه می­تواند در استفاده از آن­ها به‌منظور کشت گیاه گلرنگ در مناطق کم باران و همچنین کاهش مصرف آب در کشاورزی مفید واقع گردد.

1- آرزمجو، ا.، حیدری، م.، و قنبری، ا.، 1389. اثر تنش خشکی و نوع کود بر عملکرد و کیفیت بابونه آلمانی، مجله­ علوم زراعی ایران، 12، صفحات 111- 100.
2- احمدی موسوی، ع.، منوچهری کلانتری، خ.، و ترکزاده، م.، 1384. اثر نوعی براسینواستروئید (24- epibrassinolide) بر مقدار تجمع مالون­دی­آلدئید، پرولین، قند و رنگیزه­های فتوسنتزی در گیاه کلزا (Brassica napus L.) تحت تنش کم‌آبی، مجله زیست‌شناسی ایران، 18، صفحات 306-295.
3- باغخانی، ف.، و فرحبخش، ح.، 1385. اثرات تنش خشکی بر عملکرد و برخی صفات فیزیولوژیکی سه رقم گلرنگ بهاره. مجله پژوهش کشاورزی، آب، خاک و گیاه در کشاورزی، 8 ، صفحات 57-45.
4- جوانمردی، ش.، زاده باقری، م.، و کامل منش، م. م.، 1389. اثر تنش خشکی بر تجمع پرولین، قندهای محلول و تغییرات عناصر سدیم و پتاسیم در ژنوتیپ­های لوبیا سفید، مجله علوم زراعی ایران، 2، صفحات 94-83.  
5-  دانشمندی، م. ح.، و عزیزی، م.، 1388. بررسی اثر تنش خشکی و کاربرد زئولایت معدنی بر خصوصیات کمی و کیفی ریحان، رقم اصلاح شده مجارستانی، ششمین کنگره­ علوم باغبانی ایران، صفحات 129-123.
6- فرحبخش، ح.، توحیدی­نژاد، ع.، و رشاد، س.، 1393. تأثیر پلی­آمین­ها بر خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی و شیمیایی ارزن علوفه­ای تحت تنش خشکی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان، صفحات 51-50.
7- موحدی­دهنوی، م.، رنجبر، م.، یدوی، ع.، و کاووسی، ب.، 1390. اثر سایکوسل بر میزان پرولین، قندهای محلول، پروتئین، درصد روغن و اسیدهای چرب کتان روغنی تحت تنش خشکی در شرایط کشت گلدانی، مجله تنش­های محیطی در علوم زراعی، 3، صفحات 138-129.
8- نظرلی، ح.، هادیان، ج.، و احمدی، ع.، 1394. ارزیابی تأثیر پوتریسین در القاء تحمل به خشکی و تغییر فعالیت آنزیم­های ضد اکسنده در گیاه بابونه­ آلمانی (Matricaria Chamomilla L.)، مجله­ علوم گیاهان زراعی ایران، 4، صفحات 293-222.
9- نیک­روش، م.، خلدبرین، ب.، نژادستاری، ط.، و نجفی، ف.، 1395. اثر سدیم نیتروپروساید (SNP) بر برخی عوامل فیزیولوژیکی گیاه کلزا (napus L. Brassica) تحت تنش خشکی، مجله زیست‌شناسی ایران، 29، صفحات 658-644.
10- معراجی­پور، م.، موحدی­دهنوی، م.، دهداری، ا.، فرجی، ه.، و معراجی­پور، م.، 1391. تأثیر تنش خشکی بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی چهار رقم گلرنگ بهاره در منطقه یاسوج، مجله تنش­های محیطی در علوم زراعی، 5، صفحات 134-125.
 
11- Alcazar, R., Bitrian, M., Zarza, X., and Tiburcio, A. F., 2012. Polyamines metabolism and signaling in plant abiotic stress. Recent Advances Pharmacol. Sci. II, 5, PP: 29-47.
12- Amri, E., and Shahsavar, A. R., 2010. Response of lime seedling (Citrus aurantifolia L.) to exogenous spermidine treatments under drought stress. Aust. J .Basic Appl. Sci, 4, PP: 4483-4489.
13- Bates, L., Waldren, S. P., and Teare, I. D., 1973. Rapid determination of free proline for water-stress studies. Plant Soil, 39, PP: 205-207.
14- Bitrián, M., Zarza, X., Altabella, T., Antonio, F., and Alcázar, R., 2012. Polyamines under Abiotic Stress: Metabolic Crossroads and Hormonal Crosstalks in Plants. Metabolites, 2, PP: 516-528.
15- Bradford, M., 1976. A rapid and sensitive method for the quantitation of quantities of protein utilizing the principle of protein-dye binding. Anal. Biochem, 72, PP: 248-254.
16- Farhangi-Abriz, S., and Ghassemi-Golezani, K., 2018. How can salicylic acid and jasmonic acid mitigate salt toxicity in soybean plants? Ecotoxicol. Environ. Saf, 147, PP: 1010-1016.
17- Farooq, M., Wahid, A., Kobayashi, N., Fujita, D., and Barsa, S. M., 2009. Plant drought stress: effects, mechanisms and management. Agric. Sustain. Dev, 29, PP: 185-212.
18- Farooq, M., Wahid, A., and Lee, D. J., 2009. Exogenously applied polyamines increase drought tolerance of rice by improving leaf water status, photosynthesis and membrane properties. Acta Physiol. Plant, 31, PP: 937–945.
19- Ghassemi-Golezani, K., Dalil, B., and Dastborhan, S., 2013. Water stress in plants. West Azerbaijan Jahad Daneshgahi Publication, Iran. PP: 30-40.
20- Hajiboland, R., and Ebrahimi, N., 2011. Growth, photosynthesis and phenolic metabolism in tobacco plants under salinity and application of polyamines. Iran. J. Plant Biol, 3, PP: 13-26.
21- Hanafy Ahmed, A. H., Darvish, E., and Alobaidy, M. G., 2017. Impact of putrescine and 24-epibrassinolide on growth, yield and chemical constituents of cotton (Gossypium barbadense L.) plant grown under drought stress conditions. Asian J. Plant Sci, 16, PP: 9-23.
22- Hojati, M., Modarres-Sanavy, S. M. M., Karimi, M., and Ghanati, F., 2011. Responses of growth and antioxidant systems in Carthamus tinctorius under water deficit stress. Acta Physiol. Plant, 33, PP: 105-112.
23- Hwang, M., and Ederer, G. M., 1975. Rapid hippurate hydrolysis method for presumptive identification of group B streptococci. J. Clin. Microbiol, 1, PP: 14-115.
24- Kochert, G., 1978. Carbohydrate determination by the phenol sulfuric acid method, In Helebust , J. A., Craig, J. S. (ed) Handbook physiological methods, Cambridge university, Press Cambridge, 9697 p.
25- Kotakis, C., Theodoropoulou, E., Tassis, K., Oustamanolakis, C., and Kotzabasis, K., 2014. Putrescine, a fast-acting switch for tolerance against osmotic stress, J., Plant Physiol, 171, PP  : 48–51.
26- Li, Z., Jing, W., Peng, Y., Zhang, X. Q., and Huang, L. K., 2015. Spermine alleviates drought stress in white clover with different resistance by influencing carbohydrate metabolism and dehydrins synthesis, PLOS J., 10, PP: 250-258.
27- Mohammadi, M., Ghassemi-Golezani, K., Zehtab-Salmasi, S., and Nasrollahzade, S., 2016. Assessment of some physiological traits in spring safflower (Carthamus tinctorius L.) cultivars under water stress. Int. J. Life Sci, 10, PP: 58-64.
28- Pal, M., Szalai, G., and Janda, T., 2015. Polyamines are important in abiotic stress signaling. Plant Sci, PP: 1-34.
29- Pasban-Eslam, B., 2011. Evaluation of physiological indices for improving water deficit tolerance in spring safflower. J. Agric. Sci, Technol, 13, PP: 327-338.
30- Razavizadeh, R., Adabavazeh, F., Rostami, F., and Teimouri, A., 2017. Comparative study of osmotic stress effects on the defense mechanisms and secondary metabolites in Carum copticum seedling and callus. J. Plant Proc. Function, 18, PP: 23-33.
31- Sathe, A. P., Paserkar, N. G., Thakre, M. B., and Gaikwad, S. M., 2015. Engineeing polyamines for abiotic stress tolerance. Indian J. Appl. Res, 5, PP: 20-25.
32- Shukla, V., Ma, Y., and Merevitz, V., 2015. Creeping Bentgrass responses to drought stress and polyamine application. J. Am. Soc Hort. Sci, 140, PP: 94-101.
33- Singh-Gill, S., and Tuteja, N., 2010. Polyamines and abiotic stress tolerance in plants. Plant Signal Behav, 5, PP: 26-31.
34- Smart, R. E., and Bingham, G. E., 1974. Rapid estimates of relative water content. Plant Physiol, 53, PP: 258-260.
35- Sukran, D., Gunes, T., and Sivaci, R., 1998. Spectrophotometric determination of chlorophyll A, B and total carotenoid contents of some algae species using different solvents. Turk J. Bot, 22, PP: 13-18.
36- Vladimir, V., Kuznetsov, N., and Shevyakova, I., 2007. Polyamines and stress tolerance of plants. Plant Stress. 1, PP: 50-71.
37- Zeid, I. M., and Shedeed, Z. A., 2007. Alternations in nitrogen matabolites after putrescine treatment in alfalfa under drought stress. Pak. J. Biol. Sci. 10, PP: 1513-1518.  
38- Zhou, L., Yn, Z. H., Danda, P., Xiaojan, W., Yan, P., and Yan, Y., 2015. Polyamine regulates tolerance to water stress in leaves of white clover associated with antioxidant defense and dehydrin genes via involvement in calcium messenger system and hydrogen peroxide signaling. Front. Physiol, 6, PP: 1-16.
دوره 33، شماره 1
اردیبهشت 1399
صفحه 45-57
  • تاریخ دریافت: 08 اسفند 1396
  • تاریخ بازنگری: 02 تیر 1397
  • تاریخ پذیرش: 18 مهر 1397