تغییرات اسانس سرشاخه های آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) در مراحل مختلف رشد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ارومیه

2 مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندوآب- دانشگاه ارومیه

چکیده

آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) یکی از گیاهان دارویی بومی ایران است که در مناطق وسیعی از مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان و تهران می روید. در این پژوهش، تغییرات کمّی و کیفی اسانس سرشاخه گیاه آویشن کوهی در مراحل مختلف رشد شامل مراحل رویشی، ابتدای گل دهی و گل دهی کامل بررسی شد. سرشاخه خشک شده در سایه با روش تقطیر با آب با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. اسانس های حاصل به وسیله دستگاه های GC و GC/MS تجزیه و تحلیل شد. بیشترین مقدار اسانس در سر شاخه در مرحله گل دهی (5/3 درصد) مشاهده شد. در اسانس سرشاخه ها در مراحل رویشی، ابتدای گل دهی و گل دهی کامل، به ترتیب، 21، 25 و 19 ترکیب، شناسایی شد. ترکیبات عمده در اسانس سرشاخه ها در مراحل مختلف، مشترک و شامل کارواکرول، سابینن هیدرات، 1-8 سینئول، پارا- سایمن و بورنئول بودند. نتایج نشان داد که اسانس سرشاخه های kotschyanus Thymusسرشار از منوترپن ها بود (19 ترکیب) و 48/95، 26/95 و 69/90 از کل ترکیبات شناسایی شده به ترتیب، در مراحل رویشی، ابتدای گل دهی و گل دهی کامل را تشکیل می دادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Variation in the essential oil of Thymus kotschyanus Boiss.& Hohen. apical shoots at different developmental stages.

چکیده [English]

Thymus kotschyanus Boiss.& Hohen. is an Iranian medicinal plants that grows in different areas of Iran such as Mazandaran, Gilan, Azerbaijan, Kurdistan and Tehran. In this study, variation in the quantity and quality of the essential oil of Thymus kotschyanus Boiss.& Hohen. apical shoots at different developmental stages including vegetative, early flower opening and full flowering stages is reported. The obtained oils by hydro distillation of dried samples were analyzed by GC and GC/MS. The maximum percentage of oil was in full flowering stage (3.5%). 21, 25 and 19 compounds were identified in the oils of apical shoots in vegetative, early flower opening and full flowering plants, respectively. The major components of the branches essential oils were similar in all stages which included carvacrol, sabinene hydrate, 1,8-cineole, p-cymene and borneol. Results showed that the essential oil of T. kotschyanus apical shoots were rich in monoterpenes (19 compoiunds). 95.48%, 95.26% and 90.69% of the total identified compounds were monoterpens in vegetative, early flower opening and full flowering stages, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • carvacrol
  • thymol
  • Lamiaceae

تغییرات اسانسسرشاخه­های آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.)در مراحل مختلف رشد

فاطمه نژاد حبیب وش* و مژده دانشگر

ایران، ارومیه، دانشگاه ارومیه، مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندوآب، گروه گیاهان دارویی

تاریخ دریافت: 20/11/95              تاریخ پذیرش: 16/8/96

چکیده

آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) یکی از گیاهان دارویی بومی ایران است که در مناطق وسیعی از مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان و تهران می­روید. در این پژوهش، تغییرات کمّی و کیفی اسانس سرشاخه گیاه آویشنکوهیدر مراحل مختلف رشد شامل مراحل رویشی، ابتدای گل دهی و گل دهی کامل بررسی شد. سرشاخه خشک شده در سایه با روش تقطیر با آب با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس­گیری شد. اسانس­های حاصل به وسیله دستگاه­های GC و GC/MS تجزیه و تحلیل شد. بیشترین مقدار اسانس در سر شاخه در مرحله گل­دهی (5/3 درصد) مشاهده شد. در اسانس سرشاخه­­ها در مراحل رویشی، ابتدای گل­دهی و گل­دهی کامل، بترتیب، 21، 25 و 19 ترکیب، شناسایی شد. ترکیبات عمده در اسانس سرشاخه­ها در مراحل مختلف، مشترک و شامل کارواکرول، سابینن هیدرات، 1-8 سینئول، پارا- سایمن و بورنئول بودند. نتایج نشان داد که اسانس سرشاخه­های kotschyanus  Thymusسرشار از منوترپن ها بود(19 ترکیب) و 48/95، 26/95 و 69/90 از کل ترکیبات شناسایی شده بترتیب، در مراحل رویشی، ابتدای گل­دهی و گل­دهی کامل را تشکیل می دادند.

کلمات کلیدی: کارواکرول، تیمول، خانواده نعناعیان.

* نویسنده مسئول، تلفن: 09143467440، پست الکترونیکی: f.nejadhabibvash@urmia.ac.ir

مقدمه

 

آویشن کوهی Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.))، گیاهی چوبی- علفی، تقریباً راست، کوتاه قد، ساقه با انشعاب­های زیاد، بدون شاخه­های قاعد­ه­ای خوابیده، رگبرگ­ها در سطح زیرین برگ برجسته، جام گل سفید یا صورتی کم­رنگ که زمان گلدهی اواخر بهار تا اواسط تابستان می­باشد (1). خانواده نعناعیان (Lamiaceae) دارای گیاهان دارویی مهمی می­باشد و جنس آویشن یکی از جنس­های مهم این خانواده است. این خانواده دارای 200 جنس و بیش از 4000 گونه گیاهی است (30). پراکندگی گونه­های مختلف جنس آویشن به صورتی است که در بیشتر نواحی یافت می­شود، ولی بیشینه انتشار آن­ها در منطقه مدیترانه است. اسانس آویشن از جمله ده اسانس معروف می­باشد، از کاربردهای دارویی اسانس این گیاه می توان به داروهای تقویت معده، ضد تشنج، ضد اسپاسم، رماتیسم، ناراحتی­های پوستی، درمان خلط و سرماخوردگی اشاره نمود. (42). این گیاه در مناطق وسیعی از نواحی شمالی، غربی و مرکزی ایران مانند مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان، اطراف تهران و برخی مناطق دیگر می­روید (43). اندام هوایی گیاه آویشن کوهی دارای تانن­ها، ساپونین­ها و همچنین اسانس می باشد که‌ حاوی ترکیبات شیمیایی متعددی است که دو ایزومر تیمول و کارواکرول از مهم ترین آن­ها می­باشد (43;23). کارواکرول از اجزای اصلی اسانس گیاهان خانواده نعناعیان است و به طور وسیعی، به عنوان ضدعفونی کننده و ضد باکتری در انواع داروها استفاده می­شود. همچنین به عنوان بی حس کننده دندان و داروی ضدکرم پیشنهاد شده است. از آن به عنوان معطر کننده صابون نیز استفاده می­شود. اسانس این گیاه جایگاه خاصی در تجارت جهانی دارد (27). آویشن حاوی ترکیباتی مانند فلاونوئید، ساپونین و مواد تلخ می­باشد (11). تحقیقات زیادی در مورد ترکیبات اسانس آویشن در محیط­های مختلف صورت گرفته است، بدین ترتیب که، ترکیبات غالب اسانس در آویشن کوهی که از منطقه دیزین استان البرز تهیه شده بودند، شامل تیمول، کارواکرول و1-8 سینئول می­باشد (33). ترکیبات غالب اسانس آویشن کوهی تیمول، کارواکرول و گاماترپینن گزارش شده است (32). از جمله عوامل مهمی که در میزان مواد موثره گیاهان، تأثیر دارد، زمان برداشت می­باشد که می تواند روی رشد گیاه و افزایش عملکرد تأثیر بگذارد. در مورد تأثیر زمان برداشت بر میزان اسانس، تحقیقات مختلف، نتایج متفاوتی را نشان داده است. Rahimi Bidgoli (1387) اسانس گیاه آویشن کوهی را در سه مرحله رشد گیاه (مرحله رویشی، اوایل گل­دهی و گل­دهی کامل) استخراج کرده است (4). وی نشان داد که بیشترین بازده در مرحله گل­­­دهی می باشد. همچنین عمده­ترین اجزای اصلی اسانس کارواکرول، تیمول، گاما ترپینن، بورنئول و پاراسمین بوده است. مطالعه اثر زمان برداشت نشان داده است که در آویشن هیمالیائی(Thymus hyemalis Lange.)  بیشترین درصد مواد مؤثره تیمول و کارواکرول در آغاز گلدهی حاصل می­شود (17).

محقق دیگری با مطالعه بر روی گیاه
 Thymus pulegioidesمتوجه شد که میزان اسانس این گیاه در مرحله گلدهی کامل در بالاترین میزان خود می­باشد (35). Eftakhar و همکاران (2009) میزان اسانس آویشن کرمانی در مرحله گلدهی کامل را 5/2 درصد، گزارش کرده اند (14). Ozguven و Tansi (1994) با بررسی میزان اسانس آویشن باغی در مراحل مختلف برداشت بیان نمودند که در سال اول بیشترین میزان اسانس در مرحله آغاز گلدهی و در سال دوم در مرحله گلدهی کامل بدست آمده است (31). در اکوسیستم­های طبیعی عواملی مانند رطوبت، آب، نور و ارتفاع از سطح دریا از جمله عوامل اساسی و تعیین کننده کمیت و کیفیت مواد مؤثره دارویی در گیاهان هستند (22). ایران با تفاوت­های موجود در اقلیم و رویشگاه­های متشکل از گونه­های مختلف آویشن، اکوتیپ­های متنوعی از گونه­های مختلف را به وجود آورده است (29). برای استفاده بهینه از محصولات گیاهان دارویی و پیشبرد راهبردهای اصلاحی و به نژادی داشتن اطلاعات پایه از ترکیبات شیمیایی عمده و دارای اهمیت دارویی اندام­های دارای ماده موثره بیشتر و مرحله رشدی که بیشترین تولید ماده موثره در آن رخ می دهد الزامی است (10). بنابراین، در همین راستا، پژوهش حاضر به شناسایی ترکیبات شیمیایی اسانس سرشاخه­ها و بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس آن­ها در سه مرحله از رشد شامل مراحل رویشی، ابتدای گل­دهی و گل­دهی کامل در گیاه آویشن کوهی
Thymus kotschyanus در منطقه قوشچی در استان آذربایجان غربی پرداخته است.

مواد و روشها

نمونه برداری از سرشاخه­های گونهBoiss. & Hohen.  Thymus kotschyanus از رویشگاه طبیعی آن در منطقه قوشچی در سه مرحله رشد، مرحله رویشی ، شروع گلدهی و اواخر گلدهی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. میانگین بازده اسانس و ترکیبات آن حاصل از سه تکرار و نیز تیمار زمان برداشت با استفاده از برنامه آماری 21SPSS در سطح احتمال 5 درصد تجزیه واریانس شد. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن انجام گرفت.

منطقه مورد مطالعه: منطقه قوشچی در شمال استان آذربایجان غربی، 55 کیلومتری شهر ارومیه: حد فاصل شهر ارومیه و شهرستان سلماس قرار گرفته است (شکل 1). آب و هوای حوزه آبخیز گردنه قوشچی براساس ضریب خشکی دومارتن از نوع آب و هوای نیمه­خشک فراسرد محسوب می‌شود و براساس روش آمبرژه جزء اقلیم نیمه­خشک سرد قرار می‌گیرد. میزان متوسط بارندگی سالیانه حوزه 3/303 میلی متر بوده و متوسط درجه حرارت در حوزه 1/8 درجه سانتی گراد بوده که براساس روش آمبروترمیک یک دوره مرطوب دیده شده که از اوایل آبان ماه شروع و تا اوایل خرداد ماه ادامه دارد و بقیه ماه­های سال به عنوان دوره خشک، محسوب می‌گردد. از نظر موقعیت جغرافیایی بین ²10، ¢51 و °44 تا ²52،  ¢57 و °44 طول شرقی و ²01، ¢56 و °37 تا ²53 ، ¢00 و °38 عرض شمالی واقع شده است. حداکثر ارتفاع حوزه 2716 متر و حداقل ارتفاع در خروجی برابر 1483 متر از سطح دریا می‌باشد. این اطلاعات بر اساس سالنامه‌های هواشناسی در سال‌های مختلف‌، انتشارات سازمان هواشناسی کشور بیان گردید. خاک منطقه مورد مطالعه دارای اسیدیته 5/7 و هدایت الکتریکی 30/1 دسی زیمنس بر متر می باشد. مشخصات خاک منطقه مورد مطالعه در جدول شماره 1 آمده است.

 

 

شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در استان آذربایجان غربی

 

جدول 1- خصوصیات خاک منطقه مورد مطالعه

ازت کل (%)

05/0

پتاسیم قابل جذب (ppm)

300

فسفر قابل جذب (ppm)

5

کربن آلی (%)

45/0

اسیدیته (pH)

5/7

هدایت الکتریکی (دسی زیمنس بر متر)

30/1

بافت خاک

لومی شنی

استخراج اسانس:  سرشاخه­ها در مجاورت هوای آزاد و در سایه خشک شدند و آنگاه نمونه­های به دست آمده پودر شد. سپس به میزان 133 گرم از هر نمونه گیاهی به روش تقطیر با آب (دستگاه کلونجر) اسانس گیری شد. اسانس­های حاصل پس از جدا سازی از سطح آب توسط سدیم سولفات بدون آب، رطوبت زدایی گردیده و آنگاه توزین و سپس بازده تولید­ اسانس با استفاده از فرمول زیر محاسبه­ شد: 100× وزن خشک گیاه / وزن اسانس = درصد اسانس (19) اسانس­ها پس از آبگیری تا زمان تزریق به دستگاه گاز کروماتوگراف و گازکروماتوگراف متصل به طیف نگار جرمی در دمای 4 درجه سانتی گراد در یخچال در ظروف شیشه ای در بسته نگهداری شدند.

شناساییترکیب­هایموجوددراسانس: پس از تزریق اسانس­ها به دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و یافتن مناسب ترین برنامه ریزی ستون، جهت دستیابی به بهترین جداسازی، اسانس­های بدست آمده با دی کلرومتان رقیق شده و به دستگاه اتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) تزریق گردید و طیف­های جرمی و کروماتوگرافی­های مربوطه با استفاده از زمان بازداری، شاخص بازداری کواتس، مطالعه طیف­های جرمی و مقایسه با ترکیب­های استاندارد و استفاده از اطلاعات موجود در نرم افزار Saturn ترکیب های تشکیل دهنده اسانس­ها مورد شناسایی کمی و کیفی قرار گرفت.

مشخصات دستگاه GC: در این تحقیق از دستگاه گاز کروماتوگرافی Shimadzu مدل A9 و مجهز به ستون DB-5 به طول 30 متر، قطر 25/0 میلی متر و ضخامت لایه فاز ساکن 25/0 میکرومتر استفاده شد. گاز حامل هلیوم با درجه خلوص 999/99% که فشار ورودی آن به ستون برابر 5/1 کیلوگرم بر سانتی متر مربع تنظیم شده است. برنامه ریزی حرارتی ستون به این ترتیب بود که دمای اولیه از 60 درجه سانتی گراد شروع شد تا دمای نهایی 210 درجه سانتی گراد که در هر دقیقه 3 درجه به آن افزوده شد و بعد از دمای 210-240 درجه سانتی گراد با سرعت 20 درجه در دقیقه و توقف در این دما به مدت 5/8 دقیقه صورت گرفت. دمای قسمت تزریق و آشکارساز به ترتیب 300 و280 درجه سانتی گراد بود.

مشخصات دستگاهGC/MS : گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی مدل واریان 3400 از نوع تله یونی مجهز به ستون 5 DB- به طول 30 متر، قطر 25/0 میلی متر و ضخامت لایه فاز ساکن 25/0 میکرومتر بوده است. برنامه ریزی حرارتی ستون مشابه با برنامه ریزی ستون در  GCبوده است. دمای محفظه تزریق 10 درجه بیشتر از دمای نهایی ستون تنظیم شد. گاز حامل هلیوم بود که با سرعت 5/31 سانتی متر بر ثانیه در طول ستون حرکت کرده است. زمان اسکن برابر یک ثانیه، انرژی یونیزاسیون 70 الکترون ولت و ناحیه جرمی از 40 تا 340 بوده است.

نتایج

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین درصد اسانس، در اردیبهشت ماه (مرحله رویشی) 9/0، خرداد ماه (اوایل گلدهی) 5/3 و در تیرماه (گلدهی کامل) 5/0 درصد بود. بنابراین یک سیر صعودی در مقدار اسانس سرشاخه­ها از مرحله رویشی به سمت مرحله شروع گلدهی مشاهده شد و در مرحله گل دهی کامل از مقدار آن کاسته شد (جدول 2). بیشترین درصد اسانس مربوط به مرحله ابتدای گلدهی بود. تجزیه اسانس حاصل با استفاده از GC و GC/MS نشان داد که تعداد ترکیبات شناسایی شده از اسانس گونه T. kotschyanus در مراحل رویشی، شروع گلدهی و گلدهی کامل بترتیب، 21 (4/97 درصد کل اسانس)، 25 (46/97 درصد کل اسانس) و 19 ترکیب (04/93 درصد کل اسانس) بود (جدول 2).

در بررسی حاضر، طبق نتایج بدست آمده از جدول تجزیه واریانس مشخص شد که تأثیر مراحل مختلف رشد بر بازده و ترکیبات اسانس گیاه آویشن در سطح 5 درصد معنی دار بود (جدول­های3 و4). مقایسه میانگین ترکیبات اسانس اندازه گیری شده آویشن کوهی با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد نشان داد که مقدار سابینن در مراحل رویشی و اواخر گلدهی با هم اختلاف معنی دار آماری نداشتند. مقدار ترکیبات کامفن، میرسن ، 2- کارن و مورولن در دوره های رویشی و گلدهی با هم اختلاف معنی دار آماری نداشتند. مقادیر پارا- سایمن، 1و 8- سینئول، سابینن هیدرات، بورنئول و کارواکرول در سه دوره رویشی، شروع گلدهی و گلدهی کامل با هم اختلاف معنی دار آماری نداشتند. مقادیر ترکیبات ایزوکاریوفیلن و ایزوتیمول متیل اتر در دوره های شروع گلدهی و گلدهی کامل با هم اختلاف معنی دار آماری نداشتند. مقدار ترکیبات آلفا- پینن، 2-10 پینن، 3- کارن، آلفا- ترپینئول، بتا- ترپینئول، آرومادندرن، کادینن، کادینا -3 و 9- دی ان و کاریوفیلن اکسید در هر سه دوره فنولوژیک اختلاف معنی دار آماری داشتند (جدول 5).

 

 

جدول 2- مقدار ترکیبات شناسایی شده اسانس آویشن کوهی (Thymus kotschyanus) در سه مرحله فنولوژیکی مختلف

گلدهی کامل

ابتدای گلدهی

مرحله رویشی

ترکیب

زمان بازداری

شماره

-

06/1

98/0

سابینن

50/10

1

69/1

74/1

97/1

آلفا - پینن

75/10

2

20/1

51/1

71/1

کامفن

38/11

3

50/0

63/0

74/0

2(10)- پینن

69/12

4

01/1

23/1

24/1

بتا- میرسن

59/13

5

99/0

16/0

-

فلاندرن

08/14

6

009/0

06/0

-

3- کارن

32/14

7

51/1

99/1

98/1

2- کارن

69/14

8

89/6

94/6

97/6

پارا-سایمن

16/15

9

50/7

34/7

51/7

1-8-سینئول

37/15

10

58/11

03/12

41/12

سابینن هیدرات

82/16

11

-

15/0

-

4- کارن

17/18

12

-

09/0

17/0

بتا- ترپینئول

81/18

13

 

39/1

49/1

کامفور

81/20

14

88/1

74/2

01/3

بورنئول

02/22

15

49/0

84/0

91/0

پارا- منتا1- ان -4- ال

56/22

16

26/0

41/0

49/0

آلفا- ترپینئول

56/23

17

23/1

91/1

23/1

ایزوتیمول متیل اتر

66/25

18

99/53

20/53

01/52

کارواکرول

80/28

19

49/1

93/1

86/1

بتا کاریوفیلن

22/33

20

-

10/0

24/0

آرومادندرن

02/34

21

18/0

24/0

29/0

مورولن

63/35

22

19/0

18/0

01/0

کادینن

16/37

23

49/0

28/0

-

کادینا 3و9-دی ان

54/37

24

-

24/0

18/0

کاریوفیلن اکسید

91/39

25

69/90

49/94

82/94

منوترپن

 

35/2

97/2

58/2

سزکوئی ترپن

 

 

04/93

46/97

4/97

مجموع

 

 

5/0

5/3

9/0

درصد اسانس

 

 

 

جدول3- تجزیه واریانس ترکیبات مختلف اسانس آویشن کوهی در سه مرحله فنولوژیکی

مراحل مختلف رشد

منبع تغییرات

مجموع مربعات

df

میانگین مربعات

F

گلدهی کامل

بین مراحل رشد

72/8540

26

48/328

*98/230167

داخل مراحل رشد

07/0

54

001/0

 

کل

80/8540

80

 

 

ابتدای گلدهی

بین مراحل رشد

22/8218

26

08/316

*136/125751

داخل مراحل رشد

136/0

54

003/0

 

کل

36/8218

80

 

 

مرحله رویشی

بین مراحل رشد

49/7918

26

55/304

*902/11213257

داخل مراحل رشد

001/0

54

000/0

 

کل

50/7918

80

 

 

             

*: معنی دار بودن را در سطح احتمال 5% نشان می دهد.

جدول 4- تجزیه واریانس مقدار اسانس آویشن کوهی در مراحل مختلف رشد

مراحل مختلف رشد

منبع تغییرات

مجموع مربعات

df

میانگین مربعات

F

گلدهی کامل

بین مراحل رشد

00/0

2

00/0

00/0*

داخل مراحل رشد

00/0

0

   

کل

00/0

2

   

ابتدای گلدهی

بین مراحل رشد

00/0

2

030/0

00/0*

داخل مراحل رشد

00/0

0

   

کل

060/0

2

   

مرحله رویشی

بین مراحل رشد

007/0

2

003/0

00/0*

داخل مراحل رشد

00/0

0

   

کل

007/0

2

   
             

             *: معنی دار بودن را در سطح احتمال 5% نشان می دهد.

 

عمده ترین ترکیبات در مرحله رویشی شامل : Carvacrol (01/52 درصد)، Sabinene hydrate (41/12درصد(،1-8 cineole (53/7 درصد)، p-Cymene (97/6 درصد)، Borneol (01/3 درصد) و در مرحله شروع گلدهی شامل: Carvacrol (99/53 درصد)، Sabinene hydrate (03/12 درصد(، )1-8 Cineole34/7 درصد)، p-Cymene (94/6 درصد) و Borneol (74/2 درصد) بود. در مرحله اواخر گلدهی شامل: Carvacrol (20/53 درصد)، Sabinene hydrate (88/11درصد(، )1-8 Cineole50/7 درصد)، p-Cymene (89/6 درصد) و Borneol (88/1درصد) بود (جدول2).

نتایج نشان داد که منوترپن­ها قسمت عمده ترکیبات شناسایی شده اسانس را در سه دوره رشد تشکیل دادند (19 ترکیب) و سزکوئی ترپن­ها سهم کمتری داشتند (6 ترکیب). مقدار منوترپن­ها در مرحله رویشی 82/94%، شروع گلدهی 49/94% و دوره گلدهی کامل 69/90­% کل اسانس بودند. به طور کل، نتایج تفاوت چندانی را در مقدار منوترپن­های مرحله رویشی و شروع گلدهی نشان نداد ولی در مرحله گلدهی کامل مقدار منوترپن­ها کاهش یافتند (جدول 2). مقدار سزکوئی ترپن­ها در دوره های رویشی، شروع گلدهی و گلدهی کامل بترتیب، 58/2، 97/2 و 35/2­% بود (جدول 2). مقدار سزکوئی ترپن­ها در

سه دوره تفاوت چندانی نشان ندادند.

 

 

جدول 5- مقایسه میانگین های مقدار و ترکیبات اسانس آویشن کوهی با استفاده از آزمون دانکن در سه دوره فنولوژیکی مختلف

مرحله گلدهی کامل

مرحله ابتدای گلدهی

مرحله رویشی

ترکیب

000/0m

04/1l

976/0m

سابینن

78/1f

73/1h

96/1g

آلفا - پینن

16/1h

47/1i

70/1i

کامفن

486/0j

620/0n

736/0o

2(10)- پینن

00/1i

22/1k

23/1k

میرسن

98/0i

156/0u

000/0v

فلاندرن

008/0m

05/0z

000/0v

3- کارن

50/1g

98/1f

97/1f

2- کارن

88/6d

89/6d

96/6d

پارا-سایمن

46/7c

22/7c

50/7c

1-8 سینئول

57/11b

02/12b

40/12b

سابینن هیدرات

000/0m

146/0v

000/0v

4- کارن

000/0m

140/0x

166/0u

ترپینئول

000/0m

36/1j

48/1o

کامفور

87/1e

73/2e

00/3e

بورنئول

486/0j

826/0m

906/0n

پارا- منتا1- ان -4- ال

256/0k

406/0o

486/0q

آلفا- ترپینئول

22/1h

90/1h

22/1l

ایزوتیمول متیل اتر

98/53a

111/53a

00/52a

کارواکرول

48/1g

92/1g

85/1h

بتا کاریوفیلن

000/0m

100/0w

236/0s

آرومادندرن

176/0l

236/0r

286/0r

مورولن

186/0l

176/0t

006/0v

کادینن

486/0j

276/0p

000/0v

کادینا 3و9-دی ان

000/0m    

226/0s

176/0t

کاریوفیلن اکسید

                                                                                                                         

 

بحث و نتیجه گیری

آویشن محتوی 8/0 تا 6/2 درصد اسانس است که قسمت اعظم آن را فنول­ها، هیدروکربن­های منوترپنی و الکل­ها تشکیل می­-­دهند (15). Mc Gimpsey و همکاران (25) گزارش کردند که بییشترین درصد اسانس آویشن در مرحله گلدهی بوده است. رحیمی بیدگلی (1378) اسانس گیاه آویشن کوهی را در سه مرحله رشد گیاه (مرحله رویشی، اوایل گل دهی و گل­دهی کامل) استخراج کرده است (4). وی نشان داده که بیشترین بازده اسانس در مرحله اوائل گل­دهی می باشد. بدین ترتیب نتایج این محققین در تطابق با نتایج پژوهش حاضر است.

مطالعه انجام شده توسط عظیمی و همکاران (1393) بر روی جمعیت های مختلف آویشن کوهی در ایران که بالاترین مقدار اسانس )85/0 درصد( را از جمعیت های تهران و آذربایجان غربی گزارش کردند (6)، مقدار اسانس جمعیت قوشچی بالاتر از مقدار اسانس گزارش شده توسط آن محققین است. مطالعات متعددی در ارتباط با تاثیر رویشگاه بر مقدار اسانس گزارش شده است (2; 13).

بررسی سیر تغییرات میزان این ترکیب­ها نشان داد که در حالی که مقدار کارواکرول از ابتدای مرحله رویشی به مرحله گل دهی کامل به تدریج افزایش یافته است، تمام ترکیبات دیگر به تدریج کاهش یافته اند. طبق بررسی­های حاصل، ترکیبات آلفا فلاندرن، 3- کارن، 4- کارن و کادینا 3 -9 دی ان فقط در مرحله ابتدای گلدهی وجود داشته اند و در مرحله قبل گلدهی یافت نشدند. همچنین، ترکیبات بتا- ترپینئول، کاریوفیلن اکسید و آرومادندرن در طول مرحله رویشی و شروع گلدهی به تدریج کاهش یافتند، به طوری که در مرحله گل دهی کامل این ترکیبات شناسایی نشدند (جدول 2). ترکیب 4- کارن تنها در مرحله ابتدای گلدهی وجود داشت و در دو مرحله رویشی و گلدهی کامل یافت نشد (جدول 2). محتوای ترکیب اسانس به عوامل متعددی چون محل رشد و مرحله نموی بستگی دارد (8).

 وجود ترکیبات ارزشمند همچون کارواکرول، سابینن هیدرات، 1-8 سینئول، پارا- سایمن و بورنئول با درصد بالا در اسانس گیاه آویشن کوهی ما را به سمت استفاده از اسانس این گیاه در صنعت داروسازی و عطرسازی رهنمون می­سازد. پارا- سایمن یک ترکیب منو ترپنی با فرمول (C10H14) دارای فعالیت ضد میکروبی است (37). سابینن هیدرات (یک منوترپن الکلی با فرمول  C10H18O)) فعالیت ضد میکروبی از خود نشان می­دهد (9).

1-8 سینئول (یک منوترپن اتری با فرمول (C10H18O10)، خاصیت ضد باکتریایی دارد. Zangin  وBaysal  (2014) مکانیسم اثرات ضدباکتریایی این ترکیب اسانسی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که اکالیپتول (1-8 سیئنول)، باعث تغییر نفوذپذیری غشای بیرونی باکتری شده و باعث تغییر عملکرد غشا ، نشت ترکیبات درون سلولی  و در نهایت مرگ سلول می-­شود. این ترکیب، همچنین در فرمول گرد دندان به مقدار 25 درصد وارد می­شود (40). در تهیه شربت اکسپکتورانت و درمان برونشیت مزمن، به عنوان بی حس کننده موضعی و ضدعفونی کننده به کار می­رود. در اسپری­های خانگی، داروهای شست و شو و در انواع روغن های پوست و مو مصرف می­شود. در مقابل حشرات، اثر کشندگی دارد و در تهیه عطر و مواد معطر کننده نیز به کار می­رود (21). این ترکیب، همچنین فعالیت ضد توموری (38) دارد.

کارواکرول یک منوترپن فنلی با فرمول بسته C10H14O با بوی تند و گرم استوایی است که در برخی از گیاهان خانواده نعنا یافت می­شود (26). دارای اثرات ضد میکروبی، ضد سرفه، خلط آور، ضد اسپاسم و ضد باکتریایی است (16). اثر قوی ضد باکتریایی آن همراه با طعم مطبوع و عطر و خواص آنتی اکسیدانی، این ماده را به عنوان یک افزودنی نگهدارنده مواد غذایی مطرح می­کند تا از آلودگی­های میکروبی مواد غذایی جلوگیری کند (30). فعالیت ضد میکروبی اسانس­ها به وجود الکل­ها، آلدهید­ها، کتون­ها، آلکن­ها، استرها و اترها در ساختار آن­ها ارتباط دارد (12). Ultee و همکاران (2001) اظهار نمودند که گروه هیدروکسیل موجود در مولکول اجزا اسانس، مانند کارواکرول برای بروز خاصیت ضد باکتریایی آن­ها بسیار مهم است (40).

ترکیب بورنئول، یک منوترپن الکلی با فرمول (C10H18O)، برای خوشبو کردن انواع تولیدات بهداشتی و فرآورده­های پزشکی استفاده می­شود (ربیعی و همکاران، 1382). این ترکیب دارای فعالیت ضد باکتریایی است (39). همچنین بورنئول دارای خواص آنتی ویروسی علیه ویروس هرپس (Hsv-1) است (7).

عموما، فعالیت سمیت سلولی اسانس­ها به وجود فنول­ها، الکل­ها و آلدهیدهای منوترپنی ارتباط دارد (34). فعالیت آنتی اکسیدانی ترکیبات اسانسی به ترکیب آن­ها بستگی دارد. فنول­ها و متابولیت­های ثانویه با پیوند­های دوگانه کمپلکس برقرار می کنند و فعالیت­های آنتی اکسیدانی نشان می­دهند (22).

 میزان نسبی ترکیب­های عمده کارواکرول، 1-8 سینئول، سابینن هیدرات و پارا- سایمن در سه مرحله رویشی، اوایل گلدهی و اواخر گلدهی، بالا و بسیار نزدیک به یکدیگر است (جدول2).

طی یک بررسی توسط  Goodnerو همکاران (2006)، ترکیب­های عمده اسانس T. kotschyanus، تیمول، پارا-سایمن، کارواکرول و آلفا پنینن، گزارش شده است (17) که با نتایج این بررسی فقط در سه ترکیب تیمول، پارا- سایمن و کارواکرول مطابقت دارد، ولی تیمول در ترکیبات اسانس آویشن کوهی منطقه قوشچی یافت نشد و مقدار آلفا پینن کم بود (جدول 1). در تحقیق دیگر بر روی آویشن کوهی نشان داده شد که در مرحله اواخر گلدهی، میزان تیمول و کارواکرول بیشترین مقدار خود بوده است (43). در تحقیق حاضر، کارواکرول بیشترین مقدار را داشت و از مرحله رویشی به سمت شروع گلدهی و اواخر آن مقدار آن بالا رفته است و جز ترکیبات اصلی گیاه محسوب شده است (53/99-01/52 درصد). ولی تیمول در این تحقیق یافت نشد و از این جهت با گزارش  Zargari (1989) مغایرت دارد.

Sefidkon و Askari (2002) از اندام­های هوایی خشک شده آویشن کوهی که از منطقه سیراچال استان تهران جمع آوری شده بود با روش تقطیر با بخار آب، 20 ترکیب اسانس در قبل از گلدهی و 25 ترکیب اسانس در زمان گلدهی شناسایی کردند که به ترتیب، 5/93 و 3/99 درصد اسانس را تشکیل دادند (36). در زمان گلدهی، میزان کارواکرول 4/41 درصد، گاماترپینن 3/10درصد، تیمول 5/19درصد، بورنئول 4/2 درصد، بتاکاریوفیلن 5/2 درصد و پارا- سایمن 3/5 درصد بود. این گزارش با نتایج این پژوهش از لحاظ عدم حضور گاماترپینن و تیمول و همچنین تعداد کل ترکیبات اسانس مغایرت دارد، ولی از نظر تشابه مقدار ترکیب عمده کارواکرول با پژوهش حاضر مطابقت دارد.

Kasumov (1988) ترکیبات غالب اسانس آویشن کوهی را تیمول 48/35 درصد، کارواکرول 65/11درصد، پارا-سایمن 74/17 درصد و گاماترپینن 50/6 درصد، گزارش کردند (20). یافته های Rasooli و همکاران (2003) نشان داد که ترکیبات غالب اسانس آویشن کوهی، کارواکرول، تیمول و گاماترپینن بودند (32). در پژوهش دیگری توسطRustaiyan  و همکاران (1999) ترکیبات غالب اسانس در آویشن کوهی که از منطقه دیزین استان البرز تهیه شده بودند، را تیمول 38 درصد، کارواکرول 2/14 درصد و 1- 8 سینئول 2/13 درصد اعلام کردند (33)، که از نظر حضور کارواکرول و 1-8 سینئول با پژوهش حاضر مطابقت دارد ولی از نظر حضور تیمول با مطالعه حاضر مغایرت دارند.

  Mazooji و همکاران (2012) با مقایسه ترکیبات شیمیایی اسانس آویشن کوهی دریافتند که 10 ترکیب در اسانس وجود دارد (24). عمده ترکیبات جمعیت­ها، تیمول و گاماترپینن بودند و سه ترکیب شاخص آلفاپینن، بورنئول و تیمول در بین شش جمعیت مشاهده شد. این گزارش با نتایج پژوهش حاضر مطابقت ندارد. در تحقیقات Nikvar و همکاران (2005) ترکیبات غالب اسانس در آویشن کوهی تیمول، کارواکرول، پارا-سایمن و گاماترپینن بیان کردند (28). این گزارش با نتایج این مطالعه در حضور ترکیبات کارواکرول و پاراسیمن مطابقت دارند ولی از نظر عدم حضورگاماترپینن و تیمول در این پژوهش مطابقت ندارد.

در راستای نتایج مطالعه حاضر گزارشی که توسط عظیمی و همکاران (1393) صورت گرفته است، جمعیت­های قزوین، تهران، زنجان، آذربایجان غربی و لرستان، ترکیب تیمول گزارش نشده است ولی جمعیت کردستان دارای مقدار بالایی تیمول بوده است (6). به نظر می­رسد تفاوت فاکتورهای اکولوژی و جغرافیایی مهم ترین تفاوت شیمیوتاکسونومیک و میزان ترکیبات اسانس آویشن کوهی در جمعیت مناطق مختلف باشد.

ترکیب سابینن هیدرات از ترکیبات عمده شناسایی شده در این تحقیق می­باشد (41/12-81/11 درصد) که در دیگر پژوهش­های به عمل آمده بر روی اسانس آویشن کوهی نامی از آن به میان نیامده است.

Baher و Mirza (2003) در اسانس یک نمونه هیبرید از جنس  Thymus vulgaris25 ترکیب شناسایی شد، که ترکیبات اصلی اسانس تیمول،  بتا کاریوفیلن و پارا- سیمن بودند (26). تغییرات فصلی میزان و ترکیب اسانس Thymus vulgaris در نیوزیلند مورد بررسی قرار گرفت، که بالاترین عملکرد اسانس در ماه دسامبر (بعد از اتمام دوره گلدهی) به دست آمده است. بالاترین میزان ترکیب­های فنلی تیمول و کارواکرول در فصل تابستان در بعد از گلدهی مشاهده شده اند. پارا- سیمن به عنوان یکی از ترکیب­های مهم در زمستان و اوایل بهار بین 40 تا 50 درصد اسانس را تشکیل می­داده و در ژانویه به 21 درصد کاهش یافته است. از این تحقیق نتیجه گرفته شده که زمان مناسب برداشت آویشن در منطقه مورد بررسی برای دستیابی به بالاترین عملکرد اسانس، فصل تابستان و بعد از اتمام مرحله گلدهی است (25) که از این نظر با یافته­های پژوهش حاضر مطابقت ندارد. یافته­های Habibi و همکاران (2006) ترکیب غالب در آویشن کوهی در منطقه طالقان را لینالول و آلفا- ترپینن بیان نمودند (18)، از این رو این گزارش با یافته­­ های این تحقیق مغایرت دارد. در واقع، شرایط اقلیمی متفاوت به حضور احتمالی شیمیوتایپ­های مختلف آویشن کوهی در مناطق جغرافیایی مختلف از نظر نوع و مقدار ترکیبات شیمیایی اسانس در این گیاه منجر می شود.

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که ترکیبات فلاندرن، 3- کارن، ترانس سابینن هیدرات، 4- کارن و کادینا 3 و 9- دی ان در مرحله رویشی در اسانس گیاه یافت نشدند. ترکیبات سابینن، 4- کارن، بتا-ترپینئول، آرومادندرن و کاریوفیلن اکسید در مرحله گلدهی کامل در اسانس گیاه مذکور حضور نداشتند. ولی همه 25 ترکیب شناسایی شده در مرحله شروع گلدهی در اسانس مشاهده شدند. بنابراین، نتایج تغییراتی را هم در نوع و هم درصد ترکیبات اسانس در مراحل مختلف رشد نشان دادند (جدول 2).

در کل، نتایج نشان داد که مرحله ابتدای گلدهی بالاترین مقدار اسانس را به خود اختصاص داده است و همه 25 ترکیب شناسایی شده در مرحله اوایل گلدهی یافت شدند. همچنین بیشترین مقدار ترکیبات اصلی گیاه در مرحله شروع گلدهی حضور داشتند، لذا جهت استحصال بالاترین مقدار اسانس و بیشترین مقدار ترکیبات اصلی آن پیشنهاد می شود برداشت در مرحله شروع گلدهی صورت بگیرد.

سپاسگزاری

نویسندگان از پژوهشکده علوم زیستی دانشگاه ارومیه به خاطر فراهم آوردن امکانات لازم تشکر و قدردانی می‍کنند.

1- جم زاد، ز. آویشن ها و مرزه های ایران. 1389. موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع. 172 صفحه.
2- دوستی، ب. 1395. مقایسه کمی و کیفی اسانس مرزه خوزستانی (Satureja khuzistanica Jamzad.) در رویشگاه های مختلف غرب و جنوب غرب ایران. مجله پژوهش های گیاهی. 384-377 : (2) 29.
3- ربیعی،  م،  جلیلی،  ع.،  سفیدکن،  ف.  1382.  بررسی  ترکیبات
شیمیایی اسانس 4 گونه درمنه (Artemisia) در شمال ایران. پژوهش و سازندگی. 63-61:57.
4- رحیمی بیدگلی، ع.1378. بررسی تاثیر مراحل مختلف رشد و روش های اسانس گیری بر کمیت و کیفیت روغن اسانسی آویشن کوهی. تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم. پایان نامه کارشناسی ارشد.
5- سفیدکن، ف.، عسکری، ف. ترکیبات اسانس 5 گونه آویشن. مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر.51-29: 12.
6- عظیمی، م ح.، نقدی بادی، ح.، کلاته جاری، س.، عبدوسی و مهرآفرین ع.1393. مقایسه ترکیبات شیمیایی اسانس جمعیت های آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Hohen. & Boiss) ایران. فصلنامه گیاهان دارویی. 146- 136 :(52)4.
 
7- Armaka, M., Papanikolau, E., Sivropoulou, A., Arsenakis, M. 1999. Antiviral properties of   isoborneol, a potent inhibitor of herpes simplex virus type 1. Antiviral Research,43:79–92.
8- Bakhshikhaniki, A., Sefidkon, F. and Dehghan, Z., 2010. Examination of effect some habnitat condition on quantity and quality Ziziphora clinopodioides essential oil, Journal of herbal Drugs, 1:11-20.
9- Benites, J., Bravo, F., Rojas, M., Fuentes, R., Moiteiro, C., Venãncio, F. 2011. Composition and antimicrobial screening of the essential oils from the leaves and stems of Senecio atacamensis Phil. from Chile. Journal of Chilean Chemical Society, 56:712–714
10- Bourd, R., Rezazadeh, S.H., Nagavi, M., Omidi, M., Torabi, S., Parvaneh, S., Hariri Akbari, F., Taghizadeh Farid, R., 2014. Variation in the essential oil of Artemisia annua L. apical shoots at different developmental stages. Iranian Journal of Horticultural Science, 45(3):319-324.
11- Burnie, D., 1995.Wild Flowers of Mediterranean Dorling Kinderseley, 320p. Burt, S. 2004. Essential oils: their antibacterial properties and potential applications in foods - a review. International Journal of Food Microbiology, 94, 223-253. 
12- Chalchat, J.C., Muhayimana, A., Habimana, J.B., Chabard, J.L. 1997. 13. Aromatic plants of Rawanda II. Chemical composition of essential oils of ten Eucalyptus species growing Ruhande Arboretum, Butare Rwanda. Journal of Essential Oil Research, 9(2):159-65.
13- Dehghan, Z., Sefidkon, F., Emami S.M., Kalvandi, R. 2014. The effects of ecological factors on essential oil yield and composition of Ziziphora clinopodioides lam. Subsp. rigida (Boiss) Rech.f. Journal of Plant Research (Iranian Biology Journal), 27(1): 49-63.
14- Eftakhar, F., Nariman, F., Yousefzadi, M., Hadian, J. and Nejad Ebrahimi, S., 2009. Anti- Helicobacter pylori activity and essential oil composition of Thymus caramanicus from Iran. Natural Products Communications, 4(8): 1139- 1142.
15- Evans, WC., 2002.Trease and Evans Pharmacognosy. 15th ed. WB Saunders Company Ltd. London, pp: 33 - 5.
16- Fachini-Queiroz, F.C., Kummer, R., Estevao-Silva, C.F., Carvalho, M.D.D.B., Cunha, J.M., Grespan, R., Bersani-Amado, C.A. and Cuman, R.K.N., 2012. Effects of thymol and carvacrol, constituents of Thymus vulgaris L. essential oil on the inflammatory response. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine.
17- Goodner, K.L., Mahattanataweea, K., Plotto, A., Sotomayor, J. A. and Jordan, M. J., 2006. Aromatic profiles of Thymus hyemalis and Spanish Thymus vulgaris essential oils by GC–MS/GC–O. Industrial Crops and Products, 24: 264.
18- Habibi,H., Mazaheri, D., Majnoon Hosseini, N., Chaeechi,M.R., 2011.Effect of altitude on essential oil and components in wild thyme (Thymus kotschyanus Boiss.) Taleghan region. Pajouhesh & Sazandegi, 73: 2-10.
19- Jaymand, K. and Rezaei, M. B., 2004. Chemical composition Essence shoot (Achillea millefolium subsp. millefolium) Distillation methods. Medicinal and Aromatic Plants Research of Iran, 20(2):181-190.
20- Kasumov, YOF. 1988. Chemical compositon of essential oils of Thymus species in the flora of Armenia. Chemistry of Natural Products, 24(1): 121-122.
21- Klein, DR. 2011. Organic Chemistry. John wiley & Sons press. 1360 P
22- Koh K. J, Pearce A. L., Marshman G., Finlay-Jones J. J., Hart P. H. Br. J. 2002. Dermatol, 147: 1212 – 1217
23- Leung, A. Y. and Foster, S., 1996. Encyclopedia of common natural ingredients used in food drugs and cosmetics. A Wiley In ter science publication-John Wiley and sons. INC. 649p.
24- Mazooji, A., Salimpur, F., Danaei, M., Akhoondi Darzikolaei, S. and Shirmohammadi, K., 2012. Comparative study of the essential oil chemical composition of Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. Var kotschyanus from Iran. Annals of Biological Research, 3 (3): 1443 - 51.
25- Mc Gimpsey, J. A., Douglas, M, H., Van Klink. J.W., Beauregard, D.A. and Perry, N. B., 2006. Seasonal variation in essential oil yield and composition from naturalized Thymus vulgaris L. in New Zealand. Flavour and Fragrance Journal, 9(6): 347-352.
26- Mirza, M. and Baher, Z., 2003. Chemical composition of essential oil from Thymus vulgaris -hybrid. Journal of Essential Oil Research, 15, 329-330.
27- Naghdi Badi, H. and Makkizade Tafti, M., 2003. Review of Thymus vulgaris L. Journal of Medicinal Plants, 7: 1 - 12.
28- Nikvar, B., Mojab, F. and Dolat- Abadi, R., 2005. Analysis of the essential oils of Thymus species from Iran. Food Chemistry, 90: 609 - 11.
29- Omidbeighi, A., 1995. Approaches to production and processing of medicinal plants. Press of thought of the day. 283p.
30- Ozcan, M. and Chalchat, J. C., 2004. Aroma profile of Thymus vulgaris L. growing wild in Turkey. Bulgarian Journal of Plant Physiology, 30: 68 - 73.
31- Ozguven, M. and Tansi, S., 1998. Drug yield and essential oil of Thymus vulgaris L. as in influenced by ecological and ontogenetical variation. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22: 537-542.
32- Rasooli, I. and Mirmostafa, S., 2003. Bacterial susceptibility and chemical composition of essential oil from Thymus kotschyanus and Thymus persicus. Journal of Food Chemistry, 51: 2200 - 2005.
33- Rustaiyan, A., Lajvardi, T., Rabbani, M. Yari, M. and Masoudi, S.H., 1999. Chemical constitution of the essential oil of Thymus kotschyanus from Iran. Daru, 7 (4): 27 – 8.

34- Santoro G. F., Das Gracas Cardoso M., Guimaraes L. G., Salgado A. P., Menna-Barreto, R. F. Soares M. J. 2007. Effect of oregano (Origanum vulgare L.) and thyme (Thymus vulgaris L.) essential oils on Trypanosoma cruzi (Protozoa: Kinetoplastida) growth and ultra structure. Parasitology Research, 100: 783 –790.

35- Senatore, F., 1996. Influence of harvesting time on yield and composition of the essential oil of a thyme (Thymus pulegioides L.) growing wild in Campania (Southern Italy). Journal of Agriculture Food Chemistry, 44: 1327-1332.

36- Sefidkon F., Askari F., 2002 . Essential oil composition of 5 Thymus species. Research Institute of Forests and Rangelands. Iranian J. Med. Aromat. Plants Research, 12: 29-51.

37- Sharifian, A., 2005. Effect of essential oil of Thymus vulgaris , Ziziphora clinopodioides and Zataria multifloraon Staphylococcus aureus. PhD thesis in Agricultural Engineering and Food Science, Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran, Iran.
38- Sobral, M. V., Xavier, A. L., Lima, T. C., de Sousa D. P. 2014. Antitumor activity of monoterpenes found in essential oils, The Scientific World Journal, 35 p.
39- Tabanca, N., Kirimer, N., Demirci, B., Demirci, F. and Baser, K.H.C., 2001. Composition and antimicrobial activity of the essential oils of Micromeria cristata subsp. phrygia and the enantiomeric distribution of borneol. Agricultural and Food Chemistry, 49: 4300- 4303.
40- Ultee, E., Smid, J. 2001. Influence of carvacrol on growth and toxin production by  Bacillus cereus. International Journal of Food Microbiology, 64:373-378.
41- Zengin, H. Baysal A. H.2014. Molecules, 19: 17773 – 17798.
42- Zargari, A., 1984. Medicinal plants (In Persian 4th ed. Tehran University Press, Iran), 2: 947.
43- Zargari, A., 1989. Medicinal plants (In Persian 4th ed. Tehran University Press, Iran), 4: 28 - 38.
دوره 32، شماره 2
تیر 1398
صفحه 474-486
  • تاریخ دریافت: 20 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 19 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 16 آبان 1396