معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه تنگ بالنگستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

2 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص) بهبهان

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

چکیده

آگاهی از خصوصیات اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی یک منطقه کمک به فعالیت های مدیریتی، حفاظتی و بهره برداری پایدار از پتانسیل آنها خواهد نمود. این تحقیق در محدوده حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار در استان خوزستان، شهرستان بهبهان واقع شده است، انجام پذیرفت. در این تحقیق به روش عملیات صحرایی در فاصله فروردین تا خرداد ماه 1392 تعداد 65 گونه گیاهی متعلق به 27 تیره شناسایی شد. که به ترنیب تیره Gramineae با 10 گونه وتیره Compositae با 9 گونه و تیره Papilionaceae با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص داده اند که از میان گونه های شناسایی شده 7 گونه اندمیک و 3 گونه نادر بودند و اینکه فرم های تروفیت ها با 23/49 درصد و همی کریپتوفیت ها با 23/29 درصد از مهمترین گروه های ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکیه بودند و در بررسی پراکنش جغرافیایی عناصر گیاهی براساس روش Zohary, Thakghtaja و Leonard نیز مشخص شد که 69/47 درصد گونه ها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران تورانی مربوط بوده وسایر گونه ها علاوه بر ناحیه رویشی ایران تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Introduced flora, life forms and geographical distribution of plants tight Balangestan

نویسندگان [English]

  • mansureh ghavam 1
  • somayeh Dehdari 2
  • shadab Hosseinpour 3

1 university of kashan

2 University of Behbahan

3 Kashan University

چکیده [English]

Knowledge of a regional ecological characteristics and geographical distribution of medicinal plants contribute to the activities of the management, conservation and sustainable use of their potential will be. The research within the catchment area of ​​1767 hectares in the province Balangestan tight, PA is located city was done. In this study, the method of Field Operations From March to June 1392 plant species belonging to 27 families were identified 65.and that forms Therophytes with 23/49 percent and 23/29 percent Hemicryptophytes with the whole structure of the most important groups of the region were Rankyh method and study the geographical distribution of plant elements based on Zohary, Thakghtaja and Leonard was also concluded that 69/47% of species (31 species) were related to other Irano Turan Turan other species in addition to Irano-growing regions are also found.
Life forms of endemic and rare plants, narrow basin Balangestan

Life forms of endemic and rare plants, narrow basin Balangestan

کلیدواژه‌ها [English]

  • Life forms of endemic. rare plants
  • narrow
  • basin Balangestan

معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی منطقه تنگ بالنگستان

منصوره قوام1*، سمیه دهداری2 و شاداب حسین پور1

1 ایران، کاشان، دانشگاه کاشان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، گروه مرتع و آبخیزداری

2 ایران، بهبهان، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص)، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، گروه مرتع و آبخیزداری

تاریخ دریافت: 26/4/95           تاریخ پذیرش: 13/3/96

چکیده

آگاهی از خصوصیات اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی یک منطقه به فعالیت­های مدیریتی، حفاظتی و بهره­برداری پایدار از پتانسیل آن­ها کمک خواهد نمود. این تحقیق به روش عملیات صحرایی در  فروردین تا خرداد ماه 1392، در محدوده حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار که در شهرستان بهبهان در استان خوزستان، واقع شده است، انجام پذیرفت. بر اساس نتایج بدست آمده تعداد 65 گونه گیاهی متعلق به 27 تیره شناسایی شد که به­ترتیب تیره Gramineae با 10 گونه، تیره Compositae با 9 گونه، تیره Papilionaceae  با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین تعداد گونه­ها را به­خود اختصاص داده­اند.از میان گونه­های شناسایی شده 7 گونه اندمیک و 3 گونه نادر بودند. اشکال زیستی تروفیت­ با 23/49 درصد و همی­کریپتوفیت با 23/29 درصد از مهم­ترین گروه­های ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکیه می­باشند. در بررسی پراکنش جغرافیایی عناصر گیاهی براساس روش Zohary, Thakghtaja  و Leonard نیز مشخص شد که 69/47 درصد گونه­ها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران تورانی مربوط بوده و سایر گونه­ها علاوه بر ناحیه رویشی ایران تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می­شوند. گفتنی است بیشترین کاربرد گیاهان منطقه، برای درمان سرماخوردگی بود.

واژگان کلیدی: شکل زیستی، گیاهان اندمیک و نادر، حوضه تنگ بالنگستان

* نویسنده مسئول، تلفن:09196609950، پست الکترونیکی:mghavam@kashanu.ac.ir

مقدمه

 

شناسایی و معرفی رستنی­های یک منطقه به­خصوص گیاهان دارویی به­عنوان یکی از عمده­ترین اجزای اکوسیستم مرتعی، از نظر شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی اهمیت ویژه­ای در امکان دسترسی آسان و سریع به گونه­های گیاهی خاص در مکان و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیت­های رویشی، امکان افزایش تعداد گونه­ها از نظر تراکم، شناسایی گونه­های مقاوم و دارویی در استفاده اصولی از آن­ها و کمک به تعیین پوشش گیاهی یک منطقه یا یک کشور دارد (3).

طبیعت اطراف ما سرشار از گونه­های گیاهی ناشناخته­ای از نظر خواص دارویی و درمانی است که برای کشف خواص آن­ها ممکن است به سال­ها وقت نیاز باشد. گاهی در برخی مناطق از گونه­های گیاهی خاصی به عنوان گیاهان دارویی استفاده می­شود که هنوز علوم جدید به آن­ها دست نیافته­است و با استفاده از تجربه اهالی بومی می­توان به این مهم دست یافت. ارائه فهرست گیاهان دارویی در نقاط مختلف جهان اولین گام در جهت کاربرد آنها با استفاده از علوم و فنون جدید تلقی می­شود و تاکنون فهرست­های زیادی از این گیاهان گزارش شده است (8).

با توجه به اهمیت اقتصادی، درمانی و صنعتی گیاهان دارویی و توسعه نگرش به گیاه درمانی در جهان، شناسایی خصوصیات رویشی این گیاهان می­تواند جایگاه قابل ملاحظه­ای در مدیریت مراتع داشته باشد. فرم رویشی و شکل زیستی گیاهان ارتباط واضحی با عوامل محیطی و انسانی خاص برقرار می­کنند(12، 37، 28، 33). به­طوری که وفور شکل زیستی تروفیت در یک منطقه حاکی از اقلیم سرد نیمه­خشک و تخریب­های محیطی و شکل زیستی کامفیت حاکی از بهره­برداری اندک از اراضی زراعی می‍باشد (3، 4، 13). همچنین وفور شکل­های همی­کریپتوفیت در منطقه به­وجود شرایط آب و هوایی سرد و کوهستانی نسبت داده شده است (10).

از طرفی تحقیقات در زمینه جغرافیای گیاهان دارویی یک منطقه برای اکولوژیست­ها جهت ارزیابی و شناسایی گیاهان دارویی به­عنوان ذخائر ملی ضروری می­باشد. تحقیق حاضر برای اولین بار در این منطقه صورت گرفته است و هدف اصلی آن بررسی فلور گیاهان دارویی منطقه جهت شناخت گیاهان دارویی، بررسی اشکال زیستی، پراکنش جغرافیایی و عوامل تاًثیر گذار بر پراکنش آن­ها می­باشد.

مواد و روشها

حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار معادل 67/17 کیلومتر مربع در استان خوزستان، شهرستان بهبهان واقع شده است. این حوزه بین طول­های جغرافیایی ʺ8/15 ´15 º50 تا ʺ51/0 ´19  º51 و عرض­های  ʺ75/18 ´48 º30 تا ʺ57 ´49 º30 قرار دارد. کمترین ارتفاع حوزه 320 متر است که در حقیقت نقطه­ی خروجی و در قسمت جنوب غرب حوزه قرار دارد و بیشترین ارتفاع آن 1150 متر واقع در نوک قله­ای در قسمت شمال شرق حوزه می­باشد. سیمای منطقه متشکل از کوهستانی است که در گستره­ای از دشت و تپه ماهورهای باز قرار گرفته است. به­منظور دست­یابی به مشخصات آب و هوایی منطقه از آمار و اطلاعات 19 ساله شهرستان بهبهان استفاده گردید، میانگین بارندگی سالانه حدود 27/ 315 میلی­متر می­باشد، در این منطقه یخبندان صورت نگرفته و بارندگی بیشتر به­صورت باران می­باشد. متوسط حداقل درجه حرارت 87/11 درجه سانتی­گراد و متوسط حداکثر درجه حرارت 6/36 درجه سانتی­گراد است (متوسط دمای سالانه 69/24 درجه سانتی­گراد). این منطقه به­ترتیب سن از بزرگ به کوچک دارای سازندهای گورپی (تشکیلات شیل و مارنی)، پابده (تشکیلات شیل و مارنی)، آسماری (تشکیلات آهکی) و کواترنری (نهشته­های آبرفتی و رسوبی) است.

جمع­آوری نمونه­های گیاهی با استفاده از روش پیمایش صحرایی در سال 1392 انجام گرفت. همراه برداشت کامل هر نمونه­ی گیاهی، بعضی از اطلاعات مورد نیاز مثل ویژگی­های رویشگاهی و نوع سازند زمین­شناسی یادداشت شد. نمونه­ها پس از انتقال به دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان و گذراندن مراحل خشک و پرس با استفاده از منابع معتبر گیاه­شناسی از جمله فلور ایرانیکا، (2، 17، 20، 39 و 40) و منابع معتبر دیگر(21، 22، 23، 24، 26 و 27) شناسایی شدند. برای پراکنش جغرافیایی گونه­ها از طبقه بندی (42) به­کمک مجموعه فلورها (41، 35 و 2) استفاده شد. برای طبقه­بندی شکل زیستی گیاهان از طبقه­بندی رانکیه (38) به­دلیل کاربردی بودن آن (فراوانی گونه­های با شکل زیستی یکسان نشان دهنده­ی شرایط اقلیمی مشخص است) استفاده شد و مرجع تنوع زیستی گونه­های ایران (18) برای شناسایی گونه­های بومزاد و نادر به­کار رفت. خواص و اندام دارویی گیاهان با استفاده از منابع معتبر علمی (11) و برخی مقالات معتبر مشخص گردید.

 

شکل1- تیپ شماره یک

 

شکل2- تیپ شماره 2

 

شکل3- تیپ شماره 3

نتایج

در منطقه ی مورد بررسی 65 گونه از 27 تیره­ی گیاهی شناسایی شد که فهرست گونه­ها همراه با شکل زیستی و پراکنش آن­ها در جدول 1 درج شده است. از میان 27 تیره شناسایی شده تیره Gramineae با 10 گونه، تیره Compositae با 9 گونه، تیره Papilionaceae با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین درصد فراوانی گونه­ها را (به ترتیب با 3/15، 8/13، 3/12، 2/9 درصد) به خود اختصاص دادند (نمودار 1).

 

 

نمودار1- نمودار تعداد گونه های گیاهی متعلق به هر تیره در منطفه تنگ بالنگستان

 

از 65 گونه شناسایی شده 7 گونه­ی اندمیک و 3 گونه نادر هستند که در جدول 1 به ترتیب با علامت­های * و ** مشخص شده اند. نتایج حاصل از طبقه­بندی شکل زیستی به روش رانکیایر (37) در منطقه مورد مطالعه نشان می­دهد که فرم های زیستی: تروفیت 23/49 درصد (32 گونه) و همی کریپتوفیت 23/29 درصد (19 گونه) و فانروفیت 3/12 درصد (8 گونه) و کامفیت 69/7 درصد (5گونه) ژئوفیت ریزوم­دار 53/1 درصد ( 1 گونه) و ژئوفیت پیازدار 53/1 درصد (1 گونه) از مهمترین اشکال بیولوژیک گیاهان منطقه  می باشند (نمودار 2).

از نظر پراکنش جفرافیایی 69/47 درصد گونه­ها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران و تورانی و سایر گونه­ها علاوه بر ناحیه رویشی ایران و تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می­شوند (نمودار 3).

بحث

اهمیت گیاهان دارویی به دلیل افزایش نیاز به مراقبت­های

بهداشتی و همچنین اعتقاد به این که درمان های طبیعی قابل اعتماد و موثرتر از داروهای سنتتیک می باشد افزایش یافته است (34).

استفاده از گیاهان دارویی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مبانی اصولی مناسبی برای حفاظت از سلامت است (36). مطالعه فلور هر منطقه از لحاظ مسائل زیست محیطی مانند حفاظت بیولوژیکی و مدیریت منابع طبیعی، تعیین پتانسیل و ظرفیت رشد منطقه، شناسایی گونه­های مقاوم و دارویی و در نهایت برای تعیین گونه­های گیاهی کشور مفید است (32).

یافته­های حاصل از این پژوهش در مورد فراوانی و تنوع گونه­های دارویی، نشان داد که  به ترتیب  خانواده­های گندمیان، کاسنی و پروانه آساها بیشترین تعداد گونه گیاهی را دارا بودند که با مطالعه نقی­پور و حسین­زاده (30) در تالاب بین المللی فریدونکنار همسو است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار2- نمودار درصد فراوانی شکل زیستی گونه های گیاهی منطقه تنگ بالنگستان

 

 

نمودار3- نمودار درصد فراوانی الگوهای پراکنش جغرافیایی گونه های گیاهی منطقه تنگ بالنگستان

جدول 1- فهرست اسامی علمی گونه ها, شکل های زیستی،پراکنش جغرافیایی و مهم­ترین موارد مصرف گیاهان منطقه تنگ بالنگستان

مهمترین موارد مصرف

بخش مورد استفاده

کوروتیپ

شکل زیستی

نام فارسی

گونه

 

 

Anacardiaceae

 

 

 

رشد مو، درمان آسم و مار گزیدگی و سم عقرب و سنگ کلیه

چوب،میوه، برگ

IT

ph

کلخنگ

Pistacia khinjuk

 

 

Apiaceae

 

 

 

درمان دیابت، پاکسازی کبد

ریشه و میوه

IT

He

زول

 

Eryngium Billardieri F.Delaroche

 

 

Apocynaceae

 

 

 

درمان کچلی و بیماری های پوستی

برگ

IT

ph

خرزهره

Nerium Oleander L.

 

 

Asclepiadaceae

 

 

 

خارج کردن کرم معده و روده­ها

شاخه و برگ

IT,ES

ph

لباشیر

Pergularia tomentosa L.

 

 

Boraginaceae

 

 

 

------

------

IT,M

He

زبان خارک دار

Anchusa strigosa Soland.

------

------

IT

He

زنگوله ای پشمالو

Onosma dasytricha Boiss.*

------

------

IT

He

زنگوله ای صخره زی

Onosma  rostellatum Lehm.

 

 

Brassicaceae

 

 

 

------

------

IT

Th

سپرسپری

Biscutella didyma L.

بند آورنده خون، ضدعفونی کننده مجاری ادرار، درمان اسهال، کاهش فشار خون

گیاه شکوفه دار خشک

IT,ES

Th

کیسه کشیش

Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus.

کمر درد و رماتیسم را تسکین می­دهد، درمان سرماخوردگی و سرفه، هضم بهتر غذا

دانه

IT,(SS)

Th

خردل سپری خاکی

Clypeola aspera(Grauer) Turrill.

نیرو دهنده، مقوی قوه باء

کلیه اندام

M

Th

مندابی

Erucaria hispanica (L.) Druce.

 

 

IT,M,(SS)

Th

چلیپا

Matthiola longipetala (Vent.)**

ضد­یبوست، درمان سرماخوردگی، تسکین کمر­درد و رماتیسم، درمان سرفه

دانه

ES,IT,M,SS

Th

خردل بیابانی

Sinapis arvensis L.

 

 

Capparidaceae

 

 

 

-----

-----

IT,M,SS

Ch

خردل سپری خاکی

Capparis spinosa L.

 

 

Caryophyllaceae

 

 

 

خرد کردن سنگ مثانه، درمان درد سیاتیک

کلیه اندام

IT

Ch

چوبک خوزستانی

Acanthophyllum khuzistanicum Rech. F.

-----

-----

IT

He

کروج

Gymnocarpus decander Forssk.

 

 

Chenopodiaceae

 

 

 

-----

-----

IT

He

خارگونی

Noaea mucronata(Forssk.)Aschers.&Schweinf

 

 

Cistaceae

 

 

 

-----

-----

IT,M

Th

دانه گنجشکی

Helianthemum­­­ salicifolium (LMiller.)

 

 

Compositae

 

 

 

درمان بیماری­های گوارشی، اعصاب و روان، زنان، پوست و مو

گل

IT,M,S

Th

بابونه شیرازی

Anthemis pseudocotula Boiss.

ضد نفخ معده و روده، تحریک کار کلیه، افزایش­دهنده جریان خون و فعالیت­های قلبی، تسکین درد عضلانی

گل

IT,S

Th

همیشه بهار ایرانی

Calendula persica C. A. Mey.

مقوی معده، تصفیه­کننده خون، درمان یرقان، افزاینده صفرا و ملین

کلیه اندام

IT,M

Th

کاسنی

Cichorium pumilum Jacq.

درمان التهاب معده، کاهنده فشار خون، ضد عفونی­کننده، درمان زخم های واریسی، میخچه و زیگیل

گل

IT

He

شکر تیغال جنوبی

Echinops dichrous Boiss. & Hausskn.*

جلوگیری از رسوب چربی در جداره رگ­ها،درمان یرقان، درمان نارسایی کبد، نفخ، تهوع و بی­اشتهایی

برگ و ریشه

IT

He

کنگرخوراکی

Gundelia turnefortii L.

 

----

----

IT

He

سوگند بهبهانی

Jurinea cartilaginea Mozaffarian.*,**

----

----

IT,S

He

خار پیر زن

فرچه ای

Outreya carduiformis.Jaub& Spach

----

----

IT,M,SS

Th

پیرگیاه رایج

Senecio glaucus L.

آرام­بخش، معرق، ضد عفونی­کننده، درمان برونشیت، سیاه­سرفه و سل

کلیه اندام

IT

He

گاو چاق کن

Scariola orientalis

 

 

Geraniaceae

 

 

 

درمان خونریزی، افزایش شیر مادر، درمان عفونت­های پوستی، درمان روماتیسم

برگ و ریشه

IT,M,SS

He

نوک لک لکی زاگرس

Erodium glaucophyllum (L.) Aiton.

 

 

Gramineae

 

 

 

----

----

IT

Th

جارو علفی هرز

Bromus danthoniae Trin.

----

----

IT,S,M

Th

جارو علفی ارغوانی

Bromus rubens L.

----

----

Cosm

Th

جارو علفی

Bromus tectorum L.

----

----

IT

He

جارو علفی

Bromus tomentellus Boiss.

تنظیم قند و چربی خون، ضدالتهاب، ملین، برونشیت، اختلالات پوستی، سرماخوردگی، دیابت،درمان نقرس، سنگ کلیه و سنگ صفرا

کلیه اندام

Cosm

Ge.r

مرغ

Cynodon dactylon (L.) pers.

ملین، درمان نقرس، درمان تب، کم­خونی و سوءهاضمه، پایین آوردن کلسترول، برطرف کردن گلودرد

 

IT

Th

جو هرزه

Hordeum glaucum

----

----

IT,S,M

He

نریشت

Hyparrhenia hirta (L.)Stapf

----

----

IT

Th

چچم ایرانی

Lolium persicum Boiss. &Hoken. ex Boiss.

----

----

Cosm

Th

شال دم

Polypogon monspeliensis (L.) Desf.

مقوی قلب، از بین برنده نفخ،از بین برنده سنگ کلیه و سنگ­های مجاری ادراری

ریشه

IT,S,M

Th

بهمن

Stipa capensis Thunb.

 

 

Labiatae

 

 

 

----

----

IT

He

لبدیسی جنوبی

Ajuga austro-iranica Rech. f.

تنظیم قند و چربی خون، اثر نیرو­دهنده، مقوی معده، ضد­کرم و ضد­ عفونی­کننده، رفع برونشیت­های مزمن، ضد نفخ

سرشاخه های گلدار

IT,M

Ch

مریم

نخودی

Teucrium polium L.

 

 

Liliaceae

 

 

 

----

----

IT,M

Ge.b

نجم طلایی رنگین

Gagea chlorantha (M. B.) Schultes & Schultes

 

 

 

Malvaceae

 

 

 

برطرف­کننده بیماری­های تنفسی، گلو درد، تنظیم قند خون، رعشه را برطرف می­کند،التیام شکستگی­ها

گل،ریشه،برگ

IT

He

ختمی جنوبی

Alcea aucheri (Boiss.) Alef

درمان آسم، برونشیت، سرفه، عفونت گلو و نفخ، سنگ کلیه، التهاب کلیه، درمان سرماخوردگی

گل و برگ

IT,M

Th

پنیرک

Malva parviflora L.

 

 

Papaveraceae

 

 

 

درمان برونشیت، آسم، سیاه­سرفه، درمان سیاتیک، سینه­پهلو و یرقان

گلبرگ و ریشه

IT

Th

شقایق

Papaver dubium L.

 

 

Papilionaceae

 

 

 

درمان سرماخوردگی، عفونت­های تنفسی، آلرژی­ها،کم­­خونی، تقویت سیستم ایمنی، بیماری­های کلیوی، دیابت

صمغ،ریشه

IT

Ph

گون

Astragalus fasciculifolius Boiss.

 

صمغ،ریشه

IT

Ch

گون

Astragalus talimensurensis.Sirj & Rech.f.*

نرم کننده سینه، تصفیه خون، معالج رعشه و بیماری­های عصبی

کلیه اندام

IT,SS

Th

یونجه سکه ای

Hymenocarpus circinnatus.L.Savi.

----

----

IT,M

Th

خلرنیام پهن

Lathyrus cicero L.

معالجه رعشه و ناراحتی­های عصبی،کاهش قند خون، درمان نرمی استخوان

کلیه اندام

IT,M

Th

یونجه تکمه ای

Medicago orbicularis (L.) Bartalini.

درمان غده­های سرطانی، افزایش جریان خون در رگ­ها، درمان سرفه، سرماخوردگی و ناراحتی معده

 

IT

Th

شبدر ایرانی

Trifolium resupinatum L.

 

کلیه اندام

IT

Th

شبدر ستاره ای

Trifolium stellatum L.

----

----

IT

Th

ماشک پرسپولیس

Vicia michauxii Spreng. Var. Stenophylla Boiss.

 

 

Plantaginaceae

 

 

 

ضد آلزایمر، ضد التهاب، ضد تب، ضد روماتیسم، ضد عفونی کننده، ضد تومور، کاهش­دهنده چربی

کلیه اندام

S

Th

بارهنگ ساقه آغوش

Plantago amplexicaulis Cav.**

S

Th

بارهنگ استوانه ای

Plantago cylindrical Forssk.

IT,S

Th

بارهنگ مزرعه روی

Plantago loeflingii L.

IT

He

بارهنگ تخم مرغی

Plantago ovata Forssk.

 

 

Plumbaginaceae

 

 

 

----

----

IT,M

Ch

کلاه میرحسن اشکری

Acantholimon eschkerence Boiss. & Hausskn.*

 

 

Primulaceae

 

 

 

خلط آور، ضد قارچ، مدر

برگ,کل گیاه

cosm

Th

آنا غالیس

Anagallis  arvensis L.

 

 

Ranunculaceae

 

 

 

----

----

IT,ES,M

Th

چشم خروس آتشین

Adonis flammea Jacp.subsp.flammea

 

 

Rhamnaceae

 

 

 

پودر برگ برای شستشوی موی سر، درمان انگل­های پوستی، درمان سرماخوردگی، افزایش فشار خون، درمان برونشیت، سرفه و سل

برگ و میوه

IT

Ph

کنار

Zizyphus spinachristi (L.) Willd.

 

 

Rosaceae

 

 

 

تقویت ریه و طحال، درمان درد معده، برطرف کننده سرفه خشک، کلسترول خوب خون را بالا می­برد

میوه

IT

Ph

بادام خاکستری

Amygdalus eburnean Spach.*

قطع اخلاط، تحریک اشتها، خرد کردن سنگ مثانه، برای دندان درد، درمان تنگی نفس، سرفه و ورم سینه

پوست,برگ،میوه

IT

Ph

بادام کوهی

Amygdalus scoparia Spach

 

 

 

Scrophulariaceae

 

 

 

معالجه سرماخوردگی، آنژین و برونشیت، تسکین حالت­های عصبی اضطراب، اختلال­های ضربان قلب و ناراحتی­های معده

گل،برگ

IT

He

گل ماهور بهبهانی

Verbascum kochiforme Boiss.& Hausskn.*

 

 

Urticaceae

 

 

 

تقویت مو، تقویت دستگاه هاضمه، درمان بیماری قند، درمان کم خونی، اخلاط خونی را برطرف می­کند

کلیه اندام

IT,SS

Th,He

گزنه

Urtica urens L.

 

 

Verbenaceae

 

 

 

درمان سر درد، اضطراب، اختلال در خواب، عصبانیت، نفخ، باز کننده گرفتگی­های کبدی و مغزی

میوه،گل

IT

Ph

بنگرو

Vitex pseudonegundo Hand.- Mazz.

*گونه­های بومزاد و ** گونه­های نادر موجود در منطقه مورد بررسی هستند.  شکل زیستی  -Ch :(Life form) کامفیت، Ge.b- ژئوفیت پیازدار، Ge.r- ژئوفیت ریزوم دار He- همی کریپتوفیت، Ph- فانروفیت، Th- تروفیت ، منطقه رویشی(chorotype): Cosm- جهان وطن، ES- اروپایی-سیبریایی، IT- ایران-تورانی، S- سودانی، M- مدیترانه ای، SS- صحرا سندی. لازم به ذکر است قرار گرفتن برخی از گونه ها در دو منطقه رویشی یا بیشتر بدین معنی است که آن­ها خاستگاه دو یا چند منطقه­ای دارند (42). برای مثال گونه Anthemis pseudocotula Boiss.دارای خاستگاه ایران-تورانی، مدیترانه­ای، سودانی است.


همچنین مطالعات انجام شده در  شهرستان بیرجند (21)،  در شهرستان مریوان (9)، در شهرستان کازرون (8) ، در کوه ساورز (6) و در رینه آمل (31) نیز به خانواده کاسنی اشاره نمودند.

نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین درصد عناصر شناسایی شده در حوضه تنگ بالنگستان (69/47 درصد) متعلق به منطقه ایران تورانی است که با نتایجی که از تحقیقات پوشش گیاهی جنگل­های زاگرس توسط ابراری واجاری و ویس­کرمی (1) در استان لرستان، پور رضایی و همکاران (5) در استان خوزستان، جعفری و ظریفیان (6) در استان کهگیلویه و بویراحمد، حمزه و همکاران (7) در استان کرمانشاه، عصری و مهرنیا (14) در منطقه حفاظت شده سفید کوه، گرگین کرجی و همکاران (20) در استان کردستان و نیز فتاحی و همکاران (15) صورت گرفته مطابقت دارد. به­طورکلی می­توان این طور استنباط نمود که شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی نیز مانند سایر خصوصیات گیاهان، علاوه بر ویژگی­های ژنتیکی با عوامل محیطی نیز ارتباط دارد.

دو فرم زیستی تروفیت و همی­کریپتوفیت  به­ترتیب با سهم 23/49 و 23/29 درصد (32 و 19 گونه) فراوان­ترین گونه­های گیاهی منطقه را تشکیل می­دهند. فراوانی تروفیت­ها با 23/49 درصد در منطقه به عواملی مانند مداخله انسان مربوط است، که باعث کاهش تراکم گیاهان و افزایش فرصت برای توسعه گیاهان یکساله می شود (19). پراکنش جغرافیایی گونه­های منطقه نشان می­دهد که 31 گونه با بیشترین فراوانی مربوط به ناحیه ایران – تورانی است که می­توان نتیجه گرفت که این منطقه به ناحیه  ایران-تورانی تعلق دارد، که مطابق با نظر قربانی (16)، ارتفاع بین 2000 تا 2500 می تواند غالبیت صفت ایران-تورانی را ثابت نماید، لذا غلبه گونه­های انحصاری ناحیه رویشی ایران-تورانی بیانگر افزایش سریع دامنه­های ارتفاعی منطقه است (14) و انتشار گونه­های صحرا-سندی به علت ارتفاع از سطح دریا و دمای زیر صفر در منطقه بسیار کم است (42). ، در این منطقه تروفیت­ها بخش قابل توجهی از گیاهان را تشکیل می­دهند که نشان­دهنده دخالت انسان با تخریب آشکار منطقه، قطع کردن درختان و چرای مفرط آن توسط دام­های بهره­برداران منطقه است.

گفتنی است از نظر اندام دارویی گیاهان مورد مطالعه، برگ بیشترین و چوب کمترین اندام مورد استفاده بود که با نتایج مطالعه انجام شده در بیرجند(21) و در مرتع کچیک (29) که برگ را به عنوان بیشترین اندام به کار رفته نام بردند مطابقت دارد . نتایج حاصل از بررسی نوع مصرف دارویی گیاهان مورد مطالعه نشان داد که بیشترین کاربرد گیاهان در درمان سرماخوردگی، کاهش قند خون، بیماری­های تنفسی و گوارشی است و از این نظر با مطالعه­های گنچعلی و خاک­سفیدی (21)، میردیلمی و همکاران (29) و نیک­نژاد و همکاران (31) همسو است. لذا با توجه به اهمیت منطقه و حساس بودن این اکوسیستم، امید است کوشش­های جدی­تری در جهت حفظ ذخایر ژنتیکی این منطقه انجام گیرد.

نتیجه گیری نهایی

به طور کلی می­توان بیان نمود که عوامل محیطی و مدیریتی از جمله مدیریت بر پراکنش گیاهان موثر می­باشند به­طوری که موثرترین آن­ها اقلیم، چرای دام و بهره برداری مفرط از اراضی معرفی شدند. بدین جهت توصیه می­شود اقدامات مدیریتی، دستیابی به توسعه پایدار و بهره برداری بهینه از گیاهان دارویی یک منطقه جهت حفظ این ذخایر ارزشمند اعمال شود. لازم است آگاهی لازم در خصوص ارزش گیاهان دارویی و اصول برداشت مستقیم آن ها را در اختیار مردم آن منطقه قرار دهیم.

1- ابراری واجاری، ک.، ویس کرمی، غ، ح.، (1384). مطالعات فلورستیک منطقه هشتاد پهلو خرم آباد (استان لرستان)، مجله پژوهش و سازندگی .18(2): 58-64.
2- اسدی، م.، معصومی، ع، ا.، خاتمساز، م. و مظفریان، و.، (ویراستاران)، (1381-1367). فلور ایران، شماره های 38-1، انتشارات موسسه ی تحقیقات جنگل ها و مراتع.
3- امیری،ف.، بصیری،م.، (1387). مقایسه برخی مشخصات خاک و پوشش گیاهی مراتع در دو منطقه قرق و چرا. مجله مرتع. 2 (3): 253-237.
4- اکبرزاده،م.، (1386). بررسی فلورستیک، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان مراتع ییلاقی واز مازندران. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. 75: 199-198.
5- پوررضایی، ج،. ترنیان، ف.، پایرنج، ج. و دیفرخش، م.، (1389). بررسی های فلورستیک و جغرافیای گیاهی حوضه آبخیز تنگ بن بهبهان. مجله جنگل ایران. 2(1): 49-37.
6- جعفری، ع. و ظریفیان، ا.، (1394).  مطالعه فلوریستیک کوه ساورز در استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله پژوهش­های گیاهی (زیست شناسی ایران)،  28(5): 951-929.
7- حمزه، ب.، خان حسنی، م.، خدا کرمی، ی. و نعمتی پیکانی، م.، (1387). بررسی فلورستیکی و جامعه شناسی گیاهی جنگل های چهازبر کرمانشاه، فصل نامه پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران:16(2).
8- دولتخواهی، م.، قربانی نهوجی، م.، مهرآفرین،  ع.، امینی نژاد،  غ. و دولتخواهی، ع.، (1391). مطالعه اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی شهرستان کازرون: شناسایی، پراکنش و مصارف سنتی. فصلنامه گیاهان دارویی،11(42): 163-178
9- رستمی، م.، رستمی، ع. و حیدری، ک.، (1395)، مطالعه اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی شهرستان مریوان و کاربرد آنها در طب سنتی. مجلّه طب سنّتی اسلام و ایران، 7(2):215-220.
10- زارع زاده، ع.، میروکیلی، س.م. و میرحسینی، ع.، (1386). معرفی، فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دره دام گاهان مهریز (استان یزد). پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. 74: 137-129.
11- زرگری، ع. 1375. گیاهان دارویی. انتشارات دانشگاه تهران
12- سلطانی پور، م.ع.، (1385). مقدمه ای بر فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان جزیره هرمز، ایران. رستنیها (مجله گیاه شناسی ایران). 7(1): 34-19.
13- شهرکی، م.، پاکروان، م. و عصری، ع.، (1387). مطالعه رستنی های (فلورستیکی) منطقه عین الکش کرمانشاه. فصلنامه پژوهش های علوم گیاهی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان. 9: 19-9.
14- عصری، ی. و مهرنیا، م.، (1381). معرفی فلور بخش مرکزی منطقه حفاظت شده سفید کوه مجله منابع طبیعی ایران. 363:55- 376.
15- فتاحی، م.، انصاری، ن.، عباسی، ح، ر. و خان حسنی، م.، (1379). مدیریت جنگل های زاگرس، جلد اول، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل و مرتع، ص 471.
16- قربانی، م. (1380) . نگرشی بر فلور و پوشش گیاهی بیابان های ایران، تالیف لئونارد، جی. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، شماره انتشار: 290.
17- قهرمان، ا.، (1387-1354) . فلور رنگی، جلد های 20-1، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع.
18- قهرمان، ا. و عطار، ف.، (1377)، تنوع زیستی گونه های گیاهی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 1212.
19- قهرمانی نژاد، ف. و عاقلی، س.، (1388). بررسی فلورستیک پارک ملی کیاسر. مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 47:1- 62.
20- گرگین کرجی، م..، کرمی، پ. و معروفی، ح.، (1392). معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان منطقه سارال کردستان (زیر حوزه فرهاد آباد). مجله پژوهش­های گیاهی (زیست شناسی ایران)، 26(4): 510-525            
21- گنچعلی، ع. و خاک­سفیدی، ع.، (1395). مطالعه اتنوبوتانیکی برخی از گیاهان دارویی شهرستان بیرجند. مجلّه طب سنّتی اسلام و ایران، 7(3):349-357
22- مبین، ص.، (1354). رستنی های ایران، جلد 1، انتشارات دانشگاه تهران، ص 502.
23- مبین، ص.، (1364). رستنی های ایران، جلد3، انتشارات دانشگاه تهران، ص 665.
24- مبین، ص.، (1374). رستنی های ایران، جلد 4، انتشارات دانشگاه تهران، ص 336.
25- مظفریان، و.، (1383). درختان و درختچه های ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، ص 982.
26- مظفریان، و.، (1379). فلور یزد، موسسه انتشارات یزد، ص 472.
27- مظفریان، و.، (1362). گیاهان خانواده ی چتریان در ایران نشریه شماره 35، انتشارات سازمان جنگل ها و مراتع، ص 395.
28- مهربانی، ع.ر.، نقی نژاد، ع.ر.، مصطفوی، ح.، کیابی، ب.، عبدلی، ع.، (1387). سهم فلور و زیستگاه های منطقه حفاظت شده موند (استان بوشهر). مجله مطالعات محیطی (گزارش علمی محیط)، 34(46): 18-1.
29- میردیلمی، ز.،   حشمتی، غ. و  بارانی، ح.، (1393). مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونههای دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان). دو فصلنامه دانش های بومی ایران، شماره 2: 129-153
30- نقی­نژاد، ع. و حسین­زاده، ف.، (1393).  بررسی تنوع گونه­های گیاهی تالاب بین المللی فریدونکنار مازندران. مجله پژوهش­های گیاهی (زیست شناسی ایران)،  27(2): 335-320.
31- نیک­نژاد، ی.، رضایی، م، ب.، ذاکری مهر، م، ر.، (1392). معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گونه های گیاهان دارویی منطقه رینه آمل. فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، 1(4):32-43
 
32- Ahmadi, F., Mansory, F., Maroofi, H. and Karimi, K. (2013). Study of flora, Life form and Chorotypes of the Forest area of West Kurdistan (Iran). Bull. Env. Pharmacol. Life Sci., Vol.2(9):11-18.
33- Alaie, E. and Ghahreman, A. (2001). Notes on the distribution, climate and flora of the oil field areas, south-west of Iran. Iranian International Journal of Sciences, 2(1): 15-32
34- Alsarhan , A., Sultana N., Khatib A. and Abdul Kadir, M.R. (2014). Review on some Malaysian traditional medicinal plants with therapeutic properties.Journal of basic & Aplied Sciences, 10: 149-159.
35- Davis, P.H. (1965-1988). Flora of Turkey, Vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
36- Farzana M., Tharique, I.A1. and Sultana A. (2014). A review of ethno medicine, phytochemical and pharmacological activities of Acacia nilotica (Linn) willd.Journal of Pharmacognosy and phyto chemistry, 3(1):84-90
37- Moradi, G.H., Marvie Mohadjer, M.R., Zahedi A miri, Gh.,Shirvany, A. and Zargham, N. (2010). Life form  and geographical distribution of plants in posthband region, Khonj, Fars Province, Iran. Journal of Forestry Research, 21(2): 201-206.
38- Raunkiaer, C. (1934). The life form of plant and  statistical plant geography, Clarendon Press Oxford, 328p.
39- Rechinger K.H., (1963-1998). Flora Iranica, Vol. 1-173, Akademische Druck und Verlagsanstalt,Garz.
40- Townsed, C.C., (1968). Flora of Iraq (Gramineae). Vol. 9, Minsty of Agricultue and Agriarian Reform, Baghdad, 588 p.
41- Zohary, M. & feinbrun –Dothan, N. (1966-1986). Flora Palaestina, Vol. 1-4, The Jerusalem Academie Press, Israel.
42- Zohary, M. (1963). On the geobotanical structure of Iran. Bulletin of the Research Council of Israel, Section D., Botany. Supplement. 113P. Middle East, 2 Vol., Stuttgart, 793P.
دوره 31، شماره 4
بهمن 1397
صفحه 936-946
  • تاریخ دریافت: 26 تیر 1395
  • تاریخ بازنگری: 06 فروردین 1396
  • تاریخ پذیرش: 13 خرداد 1396