نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشگاه زابل
2 عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 استادیار بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان،
چکیده
بررسی فلوریستیک هر منطقه اهمیت زیادی دارد، زیرا فهرست فلوریستیک، شناسنامهای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آنها را نشان میدهد. هدف از این مطالعه معرفی فهرست گیاهی منطقه اکوتون نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا سندی در استان سیستان و بلوچستان میباشد. جهت بررسی فهرست فلورستیک، نمونههای گیاهی جمع آوری و شناسایی شد. عملیات برداشت میدانی در سال 1392 در منطقه اجرا گردید. سپس پراکنش جغرافیایی و شکل زیستی آنها تعیین شد. بررسیها نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 51 تیره، 233 جنس و 327 گونه گیاهی وجود دارد. از مهمترین تیرههای منطقه میتوان تیره کاسنی، Asteraceae (42 گونه)، تیره گندمیان، Poaceae (39گونه)، تیره شب بو، Brassicaceae (28 گونه)، تیره چغندر، Chenopodiaceae (25 گونه) و تیره پروانه آسا، Papilionaceae (27 گونه) را نام برد. بزرگترین جنس، جنس گون با 7 گونه بود. شکلهای زیستی شامل: تروفیتها با (92/37 درصد) شکل رویشی غالب منطقه را تشکیل میدهد و همی کریپتوفیتها با (94/22 درصد)، فانروفیتها با (96/18 درصد) ، کاموفیتها با (37/14 درصد) و ژئوفیتها با (81/5 درصد) به ترتیب در ردههای بعدی قرار دارند. تحلیل پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که گونههای ایران وتورانی/صحرا-سندی با 77/24 درصد رویش غالب منطقه ، گونههای صحرا- سندی با 16/24 درصد، ایران و تورانی با 33/22 درصد و گونههای جهان وطن 36/3 درصد از رویشهای ناحیه را به خود اختصاص دادهاند و بقیه عنصر چند منطقهای هستند. با توجه به نتایج می توان گفت این منطقه در یک ناحیه گذر قلمرو گیاهی قرار دارد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Floristic studies,life forms and chorotype of plants in the transitional zone of Irano-Turanian and Sahara-Sindian phytochoria in Sistan and Baluchestan Province. Iran
نویسندگان [English]
3 Assistant Professor, Research Division of Natural Resources, Golestan Agricultural and Natural Resources Research
چکیده [English]
Floristic studies of any regions have high importance, because the florists list is an exploration document to identify the existing species and consequently the potential of the area. The aim of the study was introducing the flora of the transitional zone of Irano-Turanian and Sahara-Sindian phytochoria in Sistan and Baluchestan Province. For a floristic study of the area plant specimens were collected and identified.Field data collections were conducted during the year 2013. The life forms as well as geographical distributions of the species were determined. Flora in this region include 51 families, 233 genera and 327 species. The larger families are Compositae (42 species), Poaceae (39 species), Brassicaceae (28 species), Papilionaceae (27 species) and Chenopodiaceae (25 species) respectivly. The biggest genus was Astragalus with 7 species. Biological types of this area included Therophytes (37.92%) where the dominant life-form followed by hemicryptophytes (22.94%). phanerophytes (18.96%), Chamaephytes (14.37%) and Geophytes (5.81%). Chrological analysis showed 24.77% of the studied plant species belonged to Irano-Turanian / Sahara-Sindian region and 24.16% Sahara-Sindian, 22.33% Irano-Turanian, 3.36% cosmopolitan elements and others are ploriregional. According to the results of this study, it can be concluded that the research area is located in Ecoton region.
کلیدواژهها [English]
بررسی فلور، شکل زیستی و عناصر رویشی گیاهان منطقه گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان
سهیلا نوری1*، عادل سپهری2، حسین بارانی2 و فاطمه فدائی3
1 زابل، دانشگاه زابل، دانشکده آب و خاک، گروه مرتع و آبخیزداری
2 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گروه مرتعداری
3گرگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، بخش تحقیقات منابع طبیعی
تاریخ دریافت: 6/10/94 تاریخ پذیرش: 9/12/95
چکیده
بررسی فلوریستیک هر منطقه اهمیت زیادی دارد، زیرا فهرست فلوریستیک، شناسنامهای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آنها را نشان میدهد. هدف از این مطالعه معرفی فهرست گیاهی منطقه اکوتون نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا سندی در استان سیستان و بلوچستان میباشد. برای بررسی فهرست فلورستیک، نمونههای گیاهی جمعآوری و شناسایی شد. عملیات برداشت میدانی در سال 1392 در منطقه اجرا گردید. سپس پراکنش جغرافیایی و شکل زیستی آنها تعیین شد. بررسیها نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 51 تیره، 233 جنس و 327 گونه گیاهی وجود دارد. از مهمترین تیرههای منطقه میتوان تیره کاسنی، Asteraceae (42 گونه)، تیره گندمیان، Poaceae (39 گونه)، تیره شببو، Brassicaceae (28 گونه)، تیره چغندر، Chenopodiaceae (25 گونه) و تیره پروانه آسا، Papilionaceae (27 گونه) را نام برد. بزرگترین جنس، جنس گون با 7 گونه بود. شکلهای زیستی شامل: تروفیتها (92/37 درصد) شکل رویشی غالب منطقه را تشکیل میدهد و همیکریپتوفیتها (94/22 درصد)، فانروفیتها (96/18 درصد)، کاموفیتها (37/14 درصد) و ژئوفیتها (81/5 درصد) بهترتیب در ردههای بعدی قرار داشتند. تحلیل پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که گونههای ایران و تورانی/صحرا-سندی با 77/24 درصد رویش غالب منطقه، گونههای صحرا- سندی با 16/24 درصد، ایران و تورانی با 33/22 درصد و گونههای جهان وطن 36/3 درصد از رویشهای ناحیه را به خود اختصاص دادهاند و بقیه عنصر چند منطقهای هستند. با توجه به نتایج میتوان گفت این منطقه در یک ناحیه گذر قلمرو گیاهی قرار دارد.
واژههای کلیدی: فلور، ایران و تورانی، صحرا-سندی، اکوتون، سیستان و بلوچستان
* نویسنده مسئول، تلفن: 09153413881 ، پست الکترونیکی: Snoori.327@uoz.ac.ir
مقدمه
آگاهی از وضعیت پوشش گیاهی و ترکیب فلورستیک گیاهان موجود، وضعیت ساختاری گونهها و شکلهای زیستی و در نهایت نوع و چگونگی انتشار جغرافیایی آنها در اکوسیستمها، راهکارهای عملی مفیدی را در راستای مدیریت بهینه اکوسیستمهای مشابه پیش روی ما قرار میدهد (24). همچنین با توجه به اهداف طرح جامع فلورستیک مناطق رویشی ایران شناسایی و معرفی رستنیهای یک منطقه بطور اختصاصی و محلی اهمیت ویژهای دارد که از آن جمله میتوان امکان دسترسی به گونههای گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیلها و قابلیتهای رویشی منطقه، امکان افزایش تراکم گونههای منطقه، شناسایی گونههای مقاوم، مهاجم و گونه های جدید گیاهی و شناسایی عوامل مخرب رستنی های منطقه را میسر می سازد (7).
فلور ایران از دیرباز مورد توجه محققان خارجی و داخلی بودهاست و نمونههای گیاهی زیادی جمعآوری و شناسایی شدهاست (59، 62، 69، 29، 46، 37، 57 و 49). به صورت منطقهای نیز در زمینه مطالعات فلورستیک پژوهشهایی در کشور انجام شدهاست که میتوان به پژوهشهای بتولی (1382)، اکبری نیا و همکاران (1383)، رضوی (1387)، نقینژاد و همکاران (1389)، خواجه الدین و یگانه (1391)، سنندجی و مظفریان (1392)، تیمورزاده و همکاران (۱۳۹۴) و عباسی و همکارن (۱۳۹۴) اشاره نمود. ولی هنوز مناطقی وجود دارند که با وجود پوشش گیاهی خاص و منحصر به فرد، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. ازجمله این مناطق استان سیستان و بلوچستان است که به دلیل شرایط خاص محیطی و راهبردها محدودیتهایی دارد. گیاهان این استان به طور پراکنده جمع آوری و شناسایی شدهاند که میتوان به بررسیهای مظفریان (1386)، صندوق داران (1381)، قنواتی و مرادی (1382) امتحانی و همکاران (1387)، جوانشیر (۱۳۷۸)، فدائی و صندوقداران (1392)، فدائی (1393)، نوری و همکاران (1393) و نوری و همکاران (1395) اشاره نمود، اما تاکنون جمعآوری مدونی بخصوص از مناطق مرزی استان مذکور انجام نشده است.
استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187502 کیلومترمربع در جنوبشرقی کشور و شامل دو محدوده رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی میباشد. هریک از نواحی رویشی، فلور یا عناصر گیاهی خاص خود را دارند. مناطق مرزی و مشترک هر ناحیه رویشی با ناحیه همجوار به عنوان منطقه گذر (Transition area) حالتی بینابین داشته و عناصری از هر دو ناحیه را در خود جای می دهد. این تحقیق در نظر دارد تا با مطالعه فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در منطقه گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا سندی در استان سیستان و بلوچستان، اطلاعات پایه در مورد ویژگی های فلورستیک-فیزیونومیک این منطقه ارائه دهد. لازم به ذکر است که اطلاعات حاصل از این بررسی در نوع خود تنها تحقیق انجام شده در رابطه با بررسی فلورستیک در این منطقه است.
مواد و روشها
منطقه مورد بررسی: این مطالعه در محدوده گذر نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان انجام شده است. منطقه مورد مطالعه در محدوده جغرافیایی 58 درجه و 50 دقیقه تا 63 درجه 15 دقیقه طول شرقی و 27 درجه تا 28 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی واقع است. برای تعیین ناحیه گذر نواحی رویشی فوق ابتدا نقشههای مختلفی که نواحی رویشی ایران را مشخص کردهاند (8، 67، 58، 59، 29، 11 و 5 طرح ملی شناخت مناطق اکولوژیک کشور، 1391) در محیط ARCGIS رقومی نموده و بعد با روی هماندازی آنها مرز دو ناحیه رویشی مشخص شد. از آنجا که در مورد مرز این دو ناحیه رویشی توافقی بین پژوهشگران فوق وجود نداشته و در واقع هیچکدام از مرز نقشه های فوق با هم همخوانی نداشتند ابتدا محدوده عدم توافق در نقشهها جدا و در مرحله بعد با استفاده از نظر کارشناسان مجرب منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان و همچنین با مطالعه طرحها و گزارشهای موجود محدوده گذر بصورت تقریبی مشخص گردید، سپس محدوده ای که طبق نقشه های موجود و نظر کارشناسان تعیین شده بود، مورد بازدید و مطالعه میدانی قرار گرفت و محدوده گذر این دو ناحیه رویشی در داخل استان مشخص گردید (41 ). شکل 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
منطقه مورد مطالعه به دلیل گستردگی دارای تنوع اقلیمی است. بررسی اقلیم با روش تحلیل عاملی نشان داد که در منطقه مورد مطالعه که شامل بخشهایی از 3 شهرستان خاش، سراوان و ایرانشهر می باشد به ترتیب عوامل بارش و تندر در خاش، عوامل گرما، تابش و تندر در ایرانشهر، عامل تابش در سراوان و در قسمت مرزهای شرقی عامل باد و غبار نقش مهمی در شکل گیری اقلیم این مناطق دارند. تحلیل خوشه ای این عوامل نیز نشان داد که این منطقه دارای اقلیم خشک و گرم بیابانی است (16).
شکل1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در استان سیستان و بلوچستان و در کشور
از نظر خاکشناسی، بطور کلی غلبه فرسایش بادی، کمبود نزولات جوی و بالا بودن درجه حرارت مانع از گسترش خاکسازی و حاصلخیزی خاک شده و خاکهای شور و قلیایی، خاکهای سیروزم و بیابانی، خاکهای بیابانی توأم با تپه های شنی و لیتوسل آهکی بر منطقه غلبه دارد. خاکهای آبرفتی وسعت کمی داشته و به بستر رودخانه ها و مسیل دره ها محدود میشود (1).
روش تحقیق: به دلیل اهمیت زیاد نمونهبرداری در یک تحقیق فلوریستی (فلورستیک) و بهمنظور شناخت هر چه بهتر ترکیب و اجزای فلوری منطقه، این کار بطور برنامهریزی شده و با توجه به آغاز فصل رویش، در صدر امور قرار داده شد. فلور منطقه به روش پیمایش زمینی که یکی از روشهای مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقهای میباشد جمعآوری شد. همزمان با برداشت هر نمونه گیاهی، اطلاعات مربوط به ویژگیهای پستیوبلندی و رویشگاهی یادداشت و تصاویری نیز به صورت دیجیتال از نمونههای گیاهی تهیه گردید. شناسایی گونهها با استفاده از منابع موجود ازجمله فلور ایرانیکا (62)، ترکیه (49)، عراق (64)، فلور فلسطین (70)، مجموعه فلورهای فارسی ایران (47)، فلور رنگی ایران (22)، ردهبندی گیاهی (35)، رستنیهای ایران (31) و فرهنگ نامهای گیاهان ایران (36) انجام شد. همچنین برای تطبیق و یکسان سازی نام مؤلفان تاکسونها به سایت IPNI (International Plant Name Index http://ipni.org) مراجعه شد. پراکنش جغرافیایی گونهها براساس تقسیم بندی نواحی رویشی توسط تاختاجان (1986)، زهری (1963)، زهری (1973)، وایت و لئونارد (1991)، آخانی (1998) و مبین (1360) تعیین گردید. برای طبقهبندی شکلهای زیستی گیاهان از طبقهبندی رانکیه (1934) استفاده شد. چون اهمیت بوم شناختی آن در اقلیمهای با فصل نامساعد بیشتر مورد پذیرش واقع شده است (38) و بر اساس آن طیف زیستی منطقه مورد مطالعه ترسیم گردید.
نتایج
با بررسی فلور منطقه، 327 گونه گیاهی متعلق به 51 تیره و 233 جنس شناسایی شد. مهمترین تیره های گیاهی منطقه از نظر غنای گونه بهترتیب Asteraceae با 42 گونه، Poaceae با 39 گونه، Brassicaceae با 28 گونه، Chenopodiaceae با 25 گونه و Papilionaceae با 27 گونه هستند (شکل 2). جنس Astragalus با 7 گونه بیشترین تعداد گونه را در بین جنسها دارد. سپس جنس Convolvulus با 5 گونه در جایگاه بعدی و جنسهای Heliotropium، Prosopis و Tamarix هریک با 4 گونه دارای بیشترین تعداد گونه در منطقه هستند. جدول 1 فهرست فلورستیک منطقه است که شکل رویش و پراکنش جغرافیایی گیاهان شناسایی شده در منطقه را نشان میدهد.
شکل2- فراوانی تعداد جنس و گونه در تیره های گیاهی (تیره های یک جنسی حذف شده است)
جدول1- فهرست گونه های گیاهی، شکل زیستی و کورولوژی آنها در ناحیه گذر ایران و تورانی و صحرا-سندی در استان سیستان و بلوچستان.
(علائم مندرج در جدول عبارتند از: Th: تروفیت، Ch: کاموفیت، He: همی کریپتوفیت، Ph: فانروفیت، Ge: ژئوفیت،IT: ایرانی و تورانی، SS: صحرا-سندی، M: مدیترانه ای، ES: اروپا-سیبری، Cosm: جهان وطن)
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
Amaryllidaceae |
|||
۱ |
Ixiolirion tataricum (Pall.) (Schult. & Schult. f.) |
Ge |
IT,ES,SS |
Anacardiaceae |
|||
۲ |
Pistacia atlantica Desf subsp. (cabulica (Stocks) Rech.f.) |
Ph |
IT |
3 |
Pistacia khinjuk Stocks |
Ph |
IT |
Apiaceae |
|||
۴ |
Bunium persicum (Boiss.) B. Fedtsch. |
Ge |
IT,SS |
5 |
Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss. |
He |
IT,SS |
۶ |
Eryngium bungie Boiss. |
He |
IT |
7 |
Heracleum persicum Desf. ex Fischer |
He |
IT,ES |
۸ |
Pimpinella stocksii Boiss. |
He |
SS |
9 |
Pycnocycla aucherana Decne.ex Boiss. |
Ch |
SS |
۱۰ |
Pycnocycla nodiflora Decne. ex Boiss. |
Ch |
SS |
11 |
Pycnocycla spinosa Decne. ex Boiss. |
Ch |
IT |
۱۲ |
Zosimia absinthifolia (Vent.) Link. |
He |
IT |
Apocynaceae |
|||
۱۳ |
Nerium indicum Mill. |
Ph |
SS |
14 |
Nerium oleander L. |
Ph |
IT,M,SS |
۱۵ |
Rhazya stricta Decne. |
Ph |
SS |
Asclepiadaceae |
|||
۱۶ |
Calotropis procera (Ait.) Dryand. |
Ph |
IT,SS |
17 |
Pergularia tomentosa L. |
Ph |
SS |
18 |
Periploca aphylla Decne in Jacquem. |
Ph |
SS |
Asteraceae |
|||
۱۹ |
Achilea cuneatiloba Boiss. & Buhse |
He |
Cosm |
20 |
Amberboa turanica I1jin |
Th |
IT |
۲۱ |
Anthemis odontostephana Boiss. |
Th |
IT,SS |
22 |
Anthemis psedocotula Boiss. |
Th |
IT,M,SS |
۲۳ |
Artemisia quettensis Podl. |
Ch |
M,IT,ES |
24 |
Artemisia santolina Schrenk. |
Ch |
IT |
۲۵ |
Artemisia sieberi Besser |
Ch |
IT |
26 |
Asteriscus pygmaeus (DC.) Coss. & Du. |
Th |
IT,SS |
۲۷ |
Atractylis cancellata L. |
Th |
IT,M |
28 |
Calendula persica C,A. Mey |
Th |
IT,SS |
۲۹ |
Carthamus oxyacantha M. B. |
He |
IT,SS |
30 |
Carthamus tinctorius L. |
Th |
IT |
۳۱ |
Centaurea bruguieriana (DC.) Hand.-Mzt. |
Th |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
32 |
Centaurea pseudosinaica Czertp. |
Th |
SS |
33 |
Cousinia deserti Bunge. |
He |
IT,M,ES,SS |
34 |
Cousinia stocksii C. Winkl. |
Ch |
IT |
35 |
Cousinia prolifera Jaub. & Spach |
Th |
IT |
36 |
Echinops cephalotes Dc. |
He |
IT |
37 |
Echinops gedrosiacus Bornm. |
He |
IT,SS |
38 |
Eclipta alba (L.) Hask |
Th |
IT,M |
39 |
Grantia aucheri Boiss. |
Ch |
SS |
40 |
Gundellia tournefortii L. |
He |
IT |
41 |
Gymnarrhena micrantha Desf. |
Th |
IT,SS |
42 |
Heteroderis pusilla Boiss. |
Th |
IT |
43 |
Jurinea dumulosa Boiss. |
He |
IT,SS |
44 |
Karvandarina aphylla Rech.f. Aell.& Esfand |
Ph |
SS |
45 |
Koelpinia tenuissima Pav1.& Lipsch. |
Th |
IT |
46 |
Lactuca orientalis Boiss. |
He |
IT |
47 |
Lasiopogon muscoides (Desf.) DC. |
Th |
SS |
48 |
Launaea mucronata (Forssk.) Muchl. |
Th |
SS |
49 |
Launaea oligocephalla (Hausskn ex Bornm.) Bornm |
He |
SS |
50 |
Oligochaeta minima (Boiss.) Briq. |
Th |
IT |
51 |
Onopordon leptolepsis DC. |
He |
IT,SS |
52 |
Outreya carduiformis Jaub. & Spach. |
He |
IT |
53 |
Pentanema divaricatum Cass. |
Th |
IT,SS |
54 |
Platychaete glaucescens (Boiss.) Boiss. |
Ch |
IT,SS |
55 |
Pulicaria gnapholoides (Vent) Boiss. |
He |
IT,SS |
56 |
Scorzonera paradoxa Fisch. & C. A. Mey. |
Ge |
IT |
57 |
Scorzonera tortuosissima Boiss. |
Ge |
IT |
58 |
Senecio flavus (Decne.) Schultz-Bip. |
Th |
IT,SS |
59 |
Tragopogon caricifolium Boiss. |
He |
IT |
60 |
Zoegea purpurea Fresen. |
Th |
IT,SS |
Boraginaceae |
|
|
|
61 |
Arnebia decumbens (Vent.) Coss & Kral. |
Th |
IT,SS |
62 |
Arnebia fimbriopetala Stocks var. bungei (Boiss.) Riedl |
Th |
IT,SS |
63 |
Cordia myxa L. |
Ph |
SS |
64 |
Heliotropium ellipticum Ledeb. |
Th |
IT |
65 |
Heliotropium lasiocarpum Fisch . & C.A.Mey. |
Th |
IT,SS |
66 |
Heliotropium remotiflorum Rech.f. &H. Riedl |
Th |
SS |
67 |
Heliotropium crispum Desf. |
Ch |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
68 |
Heterocaryum szovisianum (Fich & Mey.) DC. |
Th |
IT |
69 |
Paracaryum rugulosum (DC.) Boiss. |
He |
IT,SS |
70 |
Paracaryum salsum Boiss. |
Th |
IT |
71 |
Trichodesma africanum (L.) R. Br. |
He |
SS |
Brassicaceae |
|
|
|
72 |
Alyssum szowitsianum Fisch. & C. A. Mey. |
Th |
IT,SS,M,ES |
73 |
Anastatica hierontica L. |
Th |
SS |
74 |
Brassica tournefortii Gouan |
Th |
ES,IT,SS |
75 |
Cardaria draba (L.) Desv. |
He |
Cosm |
76 |
Cramb kotsehyana Boiss. |
He |
IT |
77 |
Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl. |
Th |
Cosm |
78 |
Diceratella canescens (Boiss.) Boiss. |
He |
SS |
79 |
Diplotaxis harra (Forssk.) Boiss. |
Th |
IT,M,SS |
80 |
Eremobium aegyptiacum (Spreng.) Asch. ex Boiss. |
Th |
SS |
81 |
Erucaria hispanica (L.) Druce |
Th |
IT,M,SS |
82 |
Erysimum griffithianum Boiss. |
Th |
IT |
83 |
Farsetia heliophila Bge. ex Coss. |
Ch |
SS |
84 |
Fortuynia bungei Boiss |
He |
IT,SS |
85 |
Goldbachia laevigata (M. Bieb.) DC. |
Th |
IT,ES,M |
86 |
Isatis minima Bge. |
Th |
IT,SS |
87 |
Leptaleum filifolium (Willd.) DC. |
Th |
IT,SS |
88 |
Malcolmia africana (L.) R. Br. |
Th |
IT,M,SS |
89 |
Malcolmia behboudiana Rech. f. & Esfand. |
Th |
IT |
90 |
Malcolmia strigosa Boiss. |
Th |
IT |
91 |
Matthiola chenopodifolia Fisch. & C. A. Mey |
Th |
IT |
92 |
Matthiola farinosa Bge. ex Boiss. |
Th |
IT |
93 |
Matthiola flavida Boiss. |
Th |
IT,SS |
94 |
Notoceras bicorne (Aiton) Amo. |
Th |
M,SS |
95 |
Savignya parviflora (Delile)Webb. |
Th |
IT,SS |
96 |
Sisymbrium irio L. |
Th |
ES,M,IT |
97 |
Sisymbrium erysimoides Desf. |
Th |
IT,M,SS |
98 |
Sterigmostemum rhodanthum Rech. f.,Aell.& Esfand. |
He |
IT |
99 |
Torularia aculeolata Boiss. |
Th |
IT,SS |
Capparidaceae |
|
|
|
100 |
Capparis decidua (Forssk.) Edgew. |
Ph |
SS |
101 |
Capparis mucronifolia Boiss. |
Ch |
IT,SS |
102 |
Cleome amblyocarpa Barr. & Murb. |
Th |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
103 |
Cleome brachycarpa Vahl ex DC. |
He |
IT,SS |
104 |
Cleome oxypetala Boiss. |
He |
SS |
Caryophyllaceae |
|
|
|
105 |
Acanthophyllum squarrosum Boiss. |
Ch |
IT |
106 |
Acanthophyllum bracteatum Boiss. |
Ch |
IT |
107 |
Arenaria serpyllifolia L. |
Th |
M,IT,ES |
108 |
Cometes surattensis L. |
Th |
SS |
109 |
Gymnocarpus decander Forssk. |
Ch |
IT,SS |
110 |
Pteranthus dichotomus Forssk. |
Th |
IT,SS |
111 |
Vaccaria hispanica (Miller) Rauschert |
Th |
SS,IT |
112 |
Silene conoidea L. |
Th |
IT,M |
Chenopodiaceae |
|
|
|
113 |
Agriophyllum latifolium Fisch. & C. A. Mey. |
Th |
IT,SS |
114 |
Agriophyllum minus Fisch. & C. A. Mey. ex Fenzel |
Th |
IT,SS |
115 |
Anabasis setifera Moq |
Ch |
IT,SS |
116 |
Atriplex dimorphosegia Kar. et Kir. |
Th |
IT,SS |
117 |
Atriplex leucoclada Boiss. |
Ch |
IT,SS |
118 |
Chenopodium murale L. |
Th |
Cosm |
119 |
Cornulaca monacantha Del. |
Ch |
IT,SS |
120 |
Halocnemum strobilaceum (Pall.) M. B. |
Ch |
IT,SS |
121 |
Halopeplis perfoliata (Forssk.) Bunge ex Aschers. |
Ch |
SS |
122 |
Halostachys belangeriana Bunge ex Boiss. |
Ph |
IT |
123 |
Halothamnus glaucus (M.Bieb.) Botsch. |
Ch |
IT |
124 |
Haloxylon persicum Bge. & Boiss. Et Buhse |
Ph |
SS |
125 |
Haloxylon salicornicum (Moq.) Bunge ex Boiss. |
Ch |
SS |
126 |
Haloxylon ammodendron (C. A. Mey.) Bge. |
Ch |
IT,SS |
127 |
Krascheninnikovia ceratoides (L.) Gueldenst. |
Ch |
IT,ES |
128 |
Londesia eriantha Fisch. & C. A. Mey. |
Th |
IT |
129 |
Noaea mucronata (forssk.) Asch. & schweinf |
Ch |
IT,M,SS |
130 |
Salsola arbuscula Pall. |
Ph |
IT,M,SS |
131 |
Salsola crassa M. B. |
Th |
IT |
132 |
Salsola kali L. |
Th |
Cosm |
133 |
Seidlitzia cinerea (Moq.) Bge.ex Botsch |
Th |
IT,SS |
134 |
Seidletzia rosmarinus Ehrenb.ex Boiss. |
Ch |
IT,M,SS |
135 |
Suaeda aegyptica (Hasselq.) Zohary |
Th |
SS |
136 |
Suaeda fruticosa Forssk. ex Gemelin |
Ch |
IT,SS |
137 |
Suaeda maritima (L.) Dumort. |
Th |
Cosm |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
Cistaceae |
|
|
|
138 |
Helianthemum salicifolium (L.) Mill. |
Th |
M,ES,IT |
139 |
Helianthemum ledifolium (L.) Miller. |
Th |
IT,M,SS |
140 |
Helianthemum lippi (L.) Pers. |
Ch |
SS |
Convolvulaceae |
|
|
|
141 |
Convolvulus acanthocladus Boiss. |
Ch |
IT,SS |
142 |
Convolvulus cephalopodus Boiss. |
He |
SS |
143 |
Convolvulus spinosus Burm. |
Ph |
IT,SS |
144 |
Convolvulus turrillianus Parsa |
Ph |
SS |
145 |
Convolvulus virgatus Boiss. |
Ch |
IT,SS |
146 |
Cressa cretica L. |
He |
IT,M,SS |
Cucurbitaceae |
|
|
|
147 |
Citrullus calocynthis (L.) Schrad. |
He |
SS,M |
Cyperaceae |
|
|
|
148 |
Carex stenophylla Wahlenb |
Ge |
Cosm |
149 |
Cyperus conglomeratus Rettb. Subsp. Conglomeratus |
He |
SS,M |
150 |
Cyperus laevigatus L. |
He |
SS |
Dipsaceae |
|
|
|
151 |
Scabiosa olivieri Coult. |
Th |
IT,SS |
152 |
Scabiosa kermanensis Bornm. |
Th |
IT,SS |
Ephedraceae |
|
|
|
153 |
Ephedra foliata Boiss. ex C. A. Mey. |
Ph |
IT,SS |
Euphorbiaceae |
|
|
|
154 |
Andrachne telephioides L. |
Ch |
IT,M,SS |
155 |
Chrozophora obliqua (V ahl)Juss.ex Spreng. |
He |
IT,M |
156 |
Euphorbia falcata L. |
Th |
IT,M,SS |
157 |
Euphorbia helioscopia L. |
Th |
IT |
158 |
Euphorbia peplus L. |
Th |
IT,ES,M |
Geraniaceae |
|
|
|
159 |
Erodium cicutarium (L.) L Her. |
Th |
SS |
160 |
Monsonia heliotropioides (Cav.) Boiss. |
He |
SS |
Iridaceae |
|
|
|
161 |
Iris songarica Schrenk |
Ge |
IT |
Juncaceae |
|
|
|
162 |
Juncus rigidus Desf. |
Ge |
IT,M,SS |
Lamiaceae |
|
|
|
163 |
Lallemantia royleana (Benth.) Benth. |
Th |
IT |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
164 |
Marrubium crassidens Boiss. |
He |
IT |
165 |
Mentha longifolia (L.) Hudson |
He |
IT,SS,ES,M |
166 |
Nepeta eriosphaera Rech. F. & Koeie |
Th |
IT,SS |
167 |
Nepeta ispahanica Boiss. |
Th |
IT |
168 |
Otostegia aucheri Boiss. |
Ch |
SS |
169 |
Otostegia persica (Burm.) Boiss. |
Ch |
IT,SS |
170 |
Perovskia abrotanoides Karel. |
Ph |
IT |
171 |
Salvia macrosiphon Boiss. |
He |
IT |
172 |
Teucrium polium L. |
Ch |
Cosm |
173 |
Teucrium stocksianum Boiss. Subsp Stocksianum |
He |
IT,M |
174 |
Teucrium orientale L.subsp. glabrescens (Hausskn.ex Bornm.) Rech.f. |
He |
IT,SS |
175 |
Thymus kotschyanus Boisns. & Hohen. |
Ch |
IT |
176 |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
Ch |
IT |
177 |
Ziziphora tenuir L. |
Th |
IT |
Liliaceae |
|
|
|
178 |
Allium eriophyllum Boiss. |
Ge |
IT,SS |
179 |
Asphodelus tenuifolius cav. |
Th |
SS,M |
180 |
Gagea reticulata (Pull.) Schult. & Schult. f. |
Ge |
IT,ES |
181 |
Muscari neglectum Guss |
Ge |
M,IT |
linaceae |
|
|
|
182 |
Linum usitatissimum L. |
Th |
IT,M |
Malvaceae |
|
|
|
183 |
Malva parviflora L. |
Th |
IT,M,SS |
Mimosaceae |
|
|
|
184 |
Acacia ehrenbergiana Hayne |
Ph |
SS |
185 |
Acacia farnesiana (L.) Willd. |
Ph |
SS |
186 |
Prosopis cineraria (L.) Druce. |
Ph |
SS |
187 |
Prosopis farcta (Banks & Sol.) Macbr. |
Ph |
IT,M,SS |
188 |
Prosopis juliflora (Swartz) DC. |
Ph |
SS |
189 |
Prosopis stephaniana (M. Bieb.) Kunth ex Spreng. |
Ph |
SS |
Moraceae |
|
|
|
190 |
Ficus johannis Boiss. |
Ph |
SS |
191 |
ficus carica L. |
Ph |
ES,IT,M |
Nymphaceae |
|
|
|
192 |
Nymphaea alba L. |
Ge |
ES,IT,M |
Oleaceae |
|
|
|
193 |
Olea europea L.subsp. cuspidate (Wall. Ex DC.) Ciferri |
Ph |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
Palmaceae |
|
|
|
194 |
Nannorhops ritchieana(Griff.) Aitch |
Ph |
SS |
195 |
Nannorhops ritchieana Pork |
Ph |
SS |
196 |
Phoenix dactylifera L. |
Ph |
SS |
Papaveraceae |
|
|
|
197 |
Hypecoum pendulumL. Var. pendulum |
Th |
IT,SS |
198 |
Papaver decaisnei Hochst. & Steud. ex Boiss. |
Th |
IT |
199 |
Roemeria hybrida (L.) DC. |
Th |
ES,M,IT,SS |
Papilionaceae |
|
|
|
200 |
Alhaji camelerom Fisch. |
Ch |
IT,SS |
201 |
Alhaji pseudoalhagi (M. Bieb.) Desv. Ex B. Keller & Shap. |
Th |
IT,M |
202 |
Ammodendron conollyi Boiss. |
Ph |
IT |
203 |
Argyrolobium roseum (Camb.) Jaub. & Spach |
Th |
IT,SS |
204 |
Astragalus ammodendron Bunge. |
Ph |
IT,ES |
205 |
Astragalus crenatus Schultes. |
Th |
IT,SS |
206 |
Astragalus fasciculifolius Boiss. |
Ph |
IT,SS |
207 |
Astragalus Kahiricus DC |
He |
IT |
208 |
Astragalus mucronifolius Boiss. |
He |
IT,SS |
209 |
Astragalus squarrosus Bunge. |
Ch |
IT |
210 |
Astragalus tribuloides Del. |
Th |
IT,SS |
211 |
Chesneya parviflora Jaub. & Spach |
Th |
SS |
212 |
Dalbergia sissoo Roxb |
Ph |
SS |
213 |
Ebenus stellata Boiss. |
Ch |
IT |
214 |
Glycyrrhiza glabra L. |
He |
IT,ES |
215 |
Melilotus indicus (L.) All. |
Th |
IT |
216 |
Medicago laciniata (L.) Miller |
Th |
IT,M,SS |
217 |
Medicago lupulina L. |
Ge |
M,ES,IT |
218 |
Medicago polymoropha L. |
Th |
Cosm |
219 |
Onobrychis aucheri Boiss. |
Th |
IT |
220 |
Onobrychis tavernieraefolia Boiss. |
Th |
SS |
221 |
Sophora pachycarpa Schrenk ex C. A. Mey |
He |
IT |
222 |
Sophora mollis (Royle) Baker. |
He |
IT |
223 |
Taverniera cunifolia (Roth.) Arn. |
Ch |
SS |
224 |
Taverniera spartea (Burn.f.) DC. |
Ch |
SS |
225 |
Tephrosia persica Boiss. |
Ch |
SS |
226 |
Trigonella elliptica Boiss. |
He |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
Plantaginaceae |
|||
۲۲۷ |
Plantago ciliata Desf. |
Th |
SS,IT,ES |
228 |
Plantago indica L. |
Th |
IT,ES |
Plumbaginaceae |
|||
۲۲۹ |
Acantholimon scorpius (Jaub. et Spach.) Boiss. |
Ch |
IT |
230 |
Limonium iranicum (Bornm.) Lincz. |
He |
IT |
Poaceae |
|||
۲۳۱ |
Aeluropus lagopoides (L.) Trin. ex Thw. |
Ge |
IT,M,SS |
232 |
Aeluropus littoralis (Gouan) Parl. |
He |
IT,M,SS |
۲۳۳ |
Aeluropus macrostachyus Hack. |
He |
SS |
234 |
Aristida caerulescens Desf. |
He |
IT,M,SS |
۲۳۵ |
Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & Presl |
He |
IT,M |
236 |
Arundo donax L. |
He |
SS |
۲۳۷ |
Boissiera squarrosa (Banks et soland) Nevski |
Th |
M,IT,ES,SS |
238 |
Bromus tectorum L. |
Th |
Cosm |
۲۳۹ |
Bromus danthoniae Trin. |
Th |
IT |
240 |
Cenchrus ciliaris L. |
Th |
SS |
۲۴۱ |
Cenchrus pennisetiformis Hochst& Steud.ex.Steud. |
He |
IT,SS |
242 |
Chrysopogon aucheri (Boiss.) Stapf |
He |
SS |
۲۴۳ |
Cymbopogon olivieri (Boiss.) Bor |
He |
IT,SS |
244 |
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
Ge |
COSM |
۲۴۵ |
Danthoniopsis stocksii (Boiss.) C. E. Hubb. |
He |
SS |
246 |
Desmostachya bipinnata (L.)Stapf. |
He |
IT,SS |
۲۴۷ |
Eleusine compressa (Forssk.) Asch. |
He |
SS |
248 |
Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski |
Th |
IT |
۲۴۹ |
Enneapogon persicus Boiss. |
He |
IT |
250 |
Heteranthelium piliferum (Banks. & Soland.) Hochst. |
Th |
IT |
۲۵۱ |
Hyparrhenia hirta (L.) Stapf. |
He |
SS |
252 |
Imperata cylindrica (L.) P. Beauv. |
Ge |
ES,IT,SS,M |
۲۵۳ |
Hordeum glaucum Steud. |
Th |
IT,M |
254 |
Lamarckia aurea (L.) Moench |
Th |
IT,M,SS |
۲۵۵ |
Lophochloa phleoides (Vill.) Reichenb. |
Th |
IT |
256 |
Melica persica Kunth. |
He |
IT,M |
۲۵۷ |
Orysopsis lateralis (Regel) Stapf. |
He |
IT,M,SS |
258 |
Pennisetum divisum (Gmel.) Henrard. |
He |
SS |
۲۵۹ |
Pennissetum orientalis L.C. Rich |
He |
IT,SS |
260 |
Phalaris minor Retz. |
Th |
IT,SS |
۲۶۱ |
Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steud. |
Ge |
IT,M,SS |
262 |
Poa bulbosa L. |
Ge |
ES,M,IT |
۲۶۳ |
Poa sinaica Steud. |
Ge |
ES,M,IT |
264 |
Saccharum ravennae (L.) Murray |
Ge |
IT,M,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
۲۶۵ |
Schismus arabicus Nees |
Th |
IT,M,SS |
266 |
Setaria glauca (L.) P. Beauv. |
Th |
IT,M |
۲۶۷ |
Stipa capensis Thumb. |
Th |
IT,M,SS |
268 |
Stipagrostis plumosa (L.) Munro ex T. Andres |
He |
IT,SS |
۲۶۹ |
Tricholaena teneriffae (L.f.) Link. |
He |
M,SS |
Polygonaceae |
|||
۲۷۰ |
Atraphaxis spinosa L. |
Ph |
IT |
271 |
Calligonum comosum L,Her |
Ph |
IT,SS |
۲۷۲ |
Calligonum polygonoides L. |
Ph |
IT,SS |
273 |
Emex spinosus (L.) Campd. |
Th |
SS |
۲۷۴ |
Polygonum monspeliensis (L.)Desf. |
Th |
IT,M,SS |
275 |
Polygonum patulum M. B. |
Th |
IT,ES,SS |
۲۷۶ |
Pteropyrum aucheri Jaub. & Spach |
Ph |
IT |
277 |
Rheum ribes L. |
He |
IT |
۲۷۸ |
Rumex dentatus L. |
Th |
M,SS |
279 |
Rumex vesicarius L. |
Th |
SS,M |
Ranunculaceae |
|||
۲۸۰ |
Adonis aestivalis L. |
Th |
IT,M,SS |
281 |
Ceratocephalus falcata (L.) Pers. |
Th |
IT,SS |
282 |
Ranunculus muricatus L. |
Th |
IT,M |
Resedaceae |
|||
۲۸۳ |
Ochradenus aucheri Boiss. |
Ph |
SS |
284 |
Oligomeris linifolia (Vahl.) Macbr. |
Th |
SS |
۲۸۵ |
Reseda aucheri Boiss. Subsp. Rechingeri (Abdallah & De Wit) |
He |
SS |
286 |
Reseda lutea L. |
He |
IT,SS,ES |
Rhamnaceae |
|||
۲۸۷ |
Ziziphus nummularia (Burm. F.) Wight & Arn |
Ph |
SS |
288 |
Ziziphus spina christii (L.) Willd. |
Ph |
SS |
Rosaceae |
|||
۲۸۹ |
Amygdalus eburnea Spach |
Ph |
IT |
290 |
Amygdalus lycioides Spach |
Ph |
IT |
۲۹۱ |
Amygdalus scoparia Spach |
Ph |
IT |
292 |
Rosa persica Michx. ex Juss. |
Ch |
IT,SS |
۲۹۳ |
Sanguisorba minor L. |
He |
IT,ES,M |
Rubiaceae |
|||
۲۹۴ |
Callipeltis cucullaria (L.) Stev. |
Th |
IT,SS |
295 |
Gaillonia aucheri Jaub. & Spach |
Ch |
SS |
296 |
Galium tricornutum Dandy |
Th |
IT,M,SS |
Salicaceae |
|
|
|
۲۹۷ |
Populus euphratica Oliv. |
Ph |
IT,SS |
تیره |
نام علمی گونه ها |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
298 |
Salix excelsa S. G. Gmel. |
Ph |
IT |
Salvadoraceae |
|||
۲۹۹ |
Salvadora persica L. |
Ph |
SS |
Sapindaceae |
|||
۳۰۰ |
Stocksia brahuica Benth. |
Ph |
SS |
Scrophulariaceae |
|||
۳۰۱ |
Scrophularia deserti Del. |
He |
SS |
302 |
Verbascum farsistanicum (Murb.) Hub. Mor. |
He |
SS |
Solanaceae |
|||
۳۰۳ |
Hyoscymus reticulatus L. |
He |
IT,SS |
304 |
Hyoscyamus pusillus L. |
Th |
IT,SS |
۳۰۵ |
Lycium depressum Stocks. |
Ph |
IT |
306 |
Lycium ruthenicum Murray. |
Ch |
IT,SS |
۳۰۷ |
Lycium shawii Roemer & Schultes. |
Ph |
SS |
308 |
Solanum nigrum L. |
Th |
Cosm |
۳۰۹ |
Withania coagulans (Stocks) Dun. |
Ph |
SS |
310 |
Withania somnifera (.L.) Dun |
Ph |
IT,M,SS |
Tamaricaceae |
|||
۳۱۱ |
Reaumuria stocksii Boiss. |
Th |
SS |
312 |
Tamarix aphylla (L.) Krasten. |
Ph |
SS |
۳۱۳ |
Tamarix leptopetala Bge |
Ph |
IT,SS |
314 |
Tamarix mascatensis Bge. |
Ph |
SS,ES,IT |
۳۱۵ |
Tamarix stricta Boiss. |
Ph |
SS |
Tiliaceae |
|||
۳۱۶ |
Grewia tenax (Forssk.) Fiori |
Ph |
IT,SS |
317 |
Grewia tenax – subsp. makranica (Rech. f.& Esfand.) Browicz |
Ph |
SS |
Verbenaceae |
|||
۳۱۸ |
Vitex negundo L. |
Ph |
SS |
319 |
Vitex pseudo-negundo (Hausskn.) Hand-Mzt. |
Ph |
SS |
Urticaceae |
|||
۳۲۰ |
Forsskaolea tenacissima L. |
Th |
IT,M,SS |
Zygophyllaceae |
|||
۳۲۱ |
Fagonia indica Burm. f. var indica |
He |
SS |
322 |
Fagonia bruguieri DC. Var bruguieri |
He |
SS |
۳۲۳ |
Nitraria schoberi L. |
Ph |
IT |
324 |
Peganum harmala L. |
He |
IT,M,SS |
۳۲۵ |
Tribulus terrestris L. |
Th |
IT,M,SS |
326 |
Zygophyllum eurypterum Boiss. & Buhse. |
Ph |
IT,SS |
۳۲۷ |
Zygophyllum fabago L. |
Ch |
IT |
از نظر غالبیت شکلهای زیستی، تروفیتها با 124 گونه (92/37 درصد) شکل رویشی غالب منطقه را تشکیل میدهد و همیکریپتوفیتها با 75 گونه (94/22 درصد)، فانروفیتها با 62 گونه (96/18 درصد)، کاموفیتها با 47 گونه (37/14 درصد) و ژئوفیتها با 19 گونه (81/5 درصد) بهترتیب در رده های بعدی قرار میگیرند (شکل 3).
تحلیل پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه (جدول 2) نشان داد که گونههای دو منطقهای ایران وتورانی و صحرا-سندی با 77/24 درصد رویش غالب منطقه، گونههای تک منطقهای صحرا- سندی با 16/24 درصد و ایران و تورانی با 33/22 درصد در رتبههای بعدی قرار دارند.
بحث
اکوسیستم مطالعه شده در این تحقیق زیستگاهی است که با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیک خاص خود گونههای گیاهی را وادار میکند تا برای بقا و تولید مثل، نهایت فشارهای محیطی حاصل از گرما و خشکی را تحمل کنند. نتیجه این تنشها و پاسخ گونههای گیاهی این زیستگاه را میتوان به صورت کمی در کاهش اندازه گیاه یا فیتوماس بالای زمین و بهصورت کیفی به صورت تغییر در فنولوژی یا زمان گلدهی و تأثیر بر ساختار گونهای با حضور گونهها و جوامع گیاهی گزروفیت مشاهده کرد. بهطوریکه جوامع گیاهی منطقه با حضور گونههای گزروفیت مانند Artemisia sieberi، Calligonum comosum و گونههای گزروهالوفیت مانند Anabasis setifera، Bromus tectorum، Salsola kali و Suaeda fruticosa و گونههای هالوفیت مانند Seidletzia rosmarinus، S. florida، S. cinerea و Haloxylon ammodendron مشهود است. این نتایج با یافتهها و گزارشهای محققان دیگر از سایر بیابانهای سنگریزهای، دشتها، تپههای شنی و مناطق شور ایران مطابقت دارد (28، 25، 44 و 55).
فراوانی گیاهان تیره Asteraceae (۳۳ جنس و ۴۲ گونه) را میتوان به ویژگیهای مورفولوژیک، آناتومی و فیزیولوژیک ویژه این تیره نسبت داد. راهکارهای دفاعی گیاه مانند: وجود خار و تیغ، وجود ترکیبات شیمیایی بازدارنده (33) و چرای شدید را میتوان ازجمله عللی دانست که گونههای این تیره به فراوانی در منطقه دیده میشوند. همچنین علت فراوانی نسبی گیاهان این تیره را می توان به عوامل تکاملی، تنوع بالای گونههای آن در کشور، سازشپذیری گیاهان این تیره به شرایط سخت کوهستانی و توانایی فوق العاده گیاهان این تیره در ایجاد و انتشار بذرهای کوچک و معمولا مجهز به عوامل انتشار دانست (10).
بین عناصر گیاهی و محیط زندگی آنها یک نوع تعادل برقرار است که موجب سازش گیاه با شرایط محیط زندگی آن میشود. نتیجه این سازش بوجود آمدن شکلهای خاص زیستی است که با محیط مربوطه هماهنگی کامل دارد. طیف شکلزیستی منطقه نشانگر فلور تیپیک مناطق بیابانی است که در آن تروفیتها بیشترین سهم را دارند. در این مطالعه حدود 92/37 درصد از گیاهان منطقه متعلق به شکل زیستی تروفیتها است که دوره زندگی خود را در فاصله زمانی شرایط مرطوب حاکم بر منطقه (اواسط اسفند تا اوایل خرداد ماه) میگذرانند. بنابراین در فصول خشک، فقط بقایای این گیاهان در لابهلای پوشش گیاهی منطقه دیده میشوند. در توزیع مکانی و زمانی پوشش گیاهی در سطح زمین، دو عامل درجه حرارت و رطوبت بهعنوان عوامل درجه یک و دو، بیشترین نقش را در این رابطه داشته و تقدم و تأخری نمیتوان برای آنها قائل شد (23). همچنین فراوانی تروفیتها ممکن است به دلیل شرایط نامساعد رشد باشد. این گیاهان فصل نامساعد برای رشد را با سازوکار گریز از خشکی از طریق خواب بذر پشت سر میگذارند و پس از مهیا شدن شرایط رشد، شروع به جوانه زنی و رشد میکنند (30 و 32).
شکل3- طیف شکل های زیستی گیاهان منطقه با استفاده از روش رانکیه
جدول 2- تحلیل پراکنش جغرافیایی گونه های منطقه مورد مطالعه.
IT: ایرانی و تورانی، SS: صحرا-سندی، M: مدیترانه ای، ES: اروپا-سیبری، Cosm: جهان وطن
پراکنش جغرافیایی |
تعداد گونه |
درصد فراوانی |
|
یک ناحیهای |
|
IT |
73 |
22/33 |
SS |
79 |
24/16 |
|
دو ناحیهای |
|
IT,SS |
81 |
24/77 |
IT,ES |
6 |
1/83 |
IT,M |
13 |
3/98 |
SS,M |
7 |
2/14 |
|
چند ناحیهای |
|
IT,M,SS |
33 |
10/10 |
IT,ES,SS |
6 |
1/83 |
IT,ES,M |
12 |
3/67 |
IT,ES,M,SS |
6 |
1/83 |
Cosm |
11 |
3/36 |
مطالعه فلور و پوشش گیاهی مناطق مشابه با شرایط اقلیمی منطقه مورد مطالعه، توسط برخی از پژوهشگران مانند دانین و همکاران (1975)، هالوِجی و همکاران (1982) رشینگر و وندلبو (1976)، القانی و عامر (003)، الشیخ و عبادی (2004)، القانین و همکاران (2010)، عصری (1378)، نجفی تیره شبانکاره و همکاران (1384)، زارعی و همکاران (1387)، قربانلی و همکاران (1388)، محمودی و همکاران (1394) و نوری و همکاران (1393) نیز دربرگیرنده نتایجی است که فراوانی شکل زیستی تروفیت را نسبت به سایر شکلهای زیستی در این مناطق مورد تأیید قرار میدهد. همان طور که نتایج تحلیل شکلهای زیستی گیاهان نشان داد، پس از تروفیتها، همیکریپتوفیتها بیشترین فراوانی را دارند (51/23 درصد). این وضعیت میتواند پاسخی به آب و هوای بسیار گرم و خشک باشد که بهعلت خشکی و نامساعد بودن محیط، بخشهای بالایی گیاه از بین میروند و در شرایط مساعد دوباره از سطح خاک ظاهر میشوند. زیاد بودن فراوانی گونههای تروفیت و همیکریپتوفیت نشان دهنده اقلیم خشک در منطقه است که این نتیجه با نتایج نجفی تیره شبانکاره و همکاران (1384)، قربانلی و همکاران (1388) و محمودی و همکاران (1394) مطابقت دارد. دلیل دیگر فراوانی همیکریپتوفیتها در این منطقه، سازگاری این گونه گیاهان در برابر چرای دراز مدت و شدید دام است که به قرار گرفتن جوانه انتهایی این گیاهان در سطح خاک مربوط میشود (6). در مقابل گیاهان کاموفیت و فانروفیت که درصد کمتری از فلور منطقه را تشکیل میدهند، تحمل کننده خشکی هستند، این گروه از گیاهان به دلیل سازگاری کمتر در مقایسه با گروههای قبلی آستانه تحمل مشخصی نسبت به شرایط خشک دارند و با افزایش شرایط نامساعد زیستی محکوم به مرگ هستند (20). البته وجود این فرمهای رویشی با خصوصیات اکولوژیکی منطقه مورد مطالعه ارتباط مستقیمی دارد.
پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی یک منطقه بازتاب تأثیرپذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (26). بررسی میدانی نشان داد که در بخشهای شمالی منطقه مورد مطالعه (حوزه شهرستان خاش) جنسهای شاخص ایران-تورانی ازجمله Astragalus، Cousinia، Acanthophyllum ، Acantholimon، Ferula، Nepeta، Stachys، Allium حضور چشمگیری دارند که بیانگر تسلط رویشهای ایران-تورانی در منطقه است. اوج گسترش و انبوهی این رویشها در رویشگاههای دشت سردسیری و کوهستان سردسیری و تا حدودی در رویشگاه بخشهای معتدله میباشد. اما گستردگی این رویشها از شمال به جنوب کمرنگ میشود. بهطوریکه به سمت جنوب رویشهای غالب در منطقه حالت گذرگاهی داشته و حضور گسترده گونه قیچ تأیید کننده این مطلب است که این مشاهده با نظر مبین و تریگوبو ( 1348) تطابق دارد. این وضعیت شامل شهرستان سراوان و حوزه های اطراف آن میشود. علاوه بر آن وجود رویشهایی از گونه Ebenus stellata که در بیشتر موارد در منطقه ایران-تورانی و در حاشیه قلمرو صحرا-سندی گسترش دارد که این نتیجه نیز با نظر هج و وندلبو (۱۹۷۸) همخوانی داشته و دلیل دیگر وضعیت گذرگاهی رویشهای این بخش از منطقه است. سپس گونههای صحارا-سندی تسلط بیشتری را نشان دادند. ازجمله گونههای Cenchrus pennisetiformis,Cymbopogon olivieri و Pennisetum divisum را میتوان نام برد که پراکنش گستردهای در بخشهای جنوبی منطقه مورد مطالعه بهویژه حوزه شهرستان ایرانشهر دارند (41).
با توجه به اینکه بالاترین فراوانی گونههای گیاهی منطقه (82 گونه) مربوط به عناصر رویشی ایران و تورانی و صحرا- سندی است، میتوان نتیجه گرفت که این منطقه در یک ناحیه گذر قلمرو گیاهی (گذر از پالئوتروپیک به هولارکتیک) قرار داشته و ناحیه گذر (اکوتون) نواحی رویشی ایران و تورانی و صحرا- سندی است. این نتیجه با نتایج نوری و همکاران (1395) که انتشار جغرافیایی فلور شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان را بررسی نمودهاند، همخوانی دارد. زهری (۱۹۷۳) نیز بیان کرد که ناحیه رویشی صحارا-سندی در جنوب ایران دچارگسیختگی شده و بههمین دلیل تعیین مرز بین ناحیه رویشی صحارا-سندی و ایران و تورانی بسیار مشکل است. نتایج این تحقیق این گفته را تأیید می کند، زیرا بیشتر گونه های منطقه مورد مطالعه مربوط به ناحیه رویشی صحارا-سندی میباشند، در حالی که ریختار پوشش گیاهی منطقه بیانگر سیمای قلمرو رویشی ایران و تورانی است. بنابراین میتوان گفت این گسیختگی همان منطقه اکوتون است.
در مجموع میتوان گفت که گزارش ۳۲۷ گونه برای اولین بار، با توجه به مجموعه فلور ایران (47) و فلور ایرانیکا (62) نشان میدهد که فلور این منطقه قبلا مطالعه نشده و گیاهشناسان معدودی از این منطقه بازدید و گونههای گیاهی را جمعآوری کردهاند. بنابراین میتوان گفت که این پژوهش یک کار جدید و تقریباً جامع از نظر فلور برای منطقه مورد مطالعه میباشد.
سپاسگزاری
نویسندگان از زحمات همکاران محترم اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان، بهویژه مهندس مسعود ریگی و همچنین همکاران ادارات شهرستانهای خاش، مهندس عبدالباسط پاکزاد، سراوان، مهندس محمد رفیع دهقان بخشان و مهندس محمد انور ندرتزهی، ایرانشهر، مهندس ابراهیم سپاهی و مهندس خدابخش بامری و کلیه دوستانی که در مراحل بازدید مقدماتی تعیین ناحیه گذر و جمعآوری نمونههای گیاهی همکاری نمودهاند، تشکر و قدردانی مینمایند.