Document Type : Research Paper
Authors
1 Assistent professor
2 Alzahra University
Abstract
Bromus is a large genus of Poaceae. Some species are important as forages while some are famous weeds. This genus is distributed in different habitats of Iran by 44 species. In this project, 44 accessions of 13 species of Bromus have been studied for chromosome counting. Chromosome number of species were from 2n=2x=14 to 2n=6x=42. B. scoparius, B. sterilis, B. madritensis, B. briziformis, B. danthoniae, B. sericeus, B. pseudodanthoniae, B. tectorum, B. rubens var. rubens were diploid (2n=2x=14). In B. japonicus all accessions were triploid (2n=3x=21). B. oxyodon has 2n=4x=28 chromosome number. B. kopetdaghensis one diploid accessions with 2n=2x=14 and two hexaploid accessions 2n=6x=42 were observed for the first time. B. tomentellus was found to be pentaploid (2n=5x=35).
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords: Bromus, Chromosome number, Iran, Polyploidy.
Keywords
تنوع عدد کروموزومی در گونه های (Poaceae) Bromus L. از خراسان و لرستان
مریم کشاورزی*، سمیه دیرکوندی و نفیسه خشنود
تهران، دانشگاه الزهرا، گروه علوم گیاهی
تاریخ دریافت: 13/5/92 تاریخ پذیرش: 25/9/92
چکیده
Bromus جنسی بزرگ از خانواده غلات با اهمیت علوفه ای و غیر علوفه ای است. این جنس با 44 گونه در زیستگاههای مختلف ایران یافت می شود. در این پژوهش 44 واحد جمعیتی متعلق به 13 گونه از جنس Bromus در استانهای خراسان و لرستان مورد بررسی و شمارش کروموزومی قرار گــرفتند. عـــدد کروموزومی گونـه ها از 142n=2x= تا 42 2n=6x= متغیر بـود. گونه هایB. danthoniae, B. briziformis, B. madritensis, B. sterilis, B. scoparius, B. pseudodanthoniae, B. sericeus، B. tectorum و B. rubens var. rubens دیپلوئید(142n=2x=) بودند. در تمامی جمعیت های گونه
B. japonicus حالت تریپلوئیدی (212n=3x= ) مشاهده شد. در گونه B. oxyodon عدد کروموزومی28 2n=4x= تشخیـص داده شـد. در گونه B. kopetdagensis یک جمعیت دیپلوئید(142n=2x=) و دو جمعیت هگزاپلوئید(422n=6x=) برای اولین بار گزارش شدند. گونه B. tomentellus پنتاپلوئید (352n=5x=) تشخیص داده شد.
واژه های کلیدی: عدد کروموزومی، Bromus، پلی پلوئیدی، ایران.
* نویسنده مسئول، تلفن: 02188044051، پست الکترونیکی: m.keshavarzi@alzahra.ac.ir
مقدمه
Bromus L. جنسی بزرگ از خانواده غلات با ارزش علوفه ای است. این گیاهان در زیستگاههای بسیاری یافت شده و خاص نواحی معتدله دنیا هستند و علاوه بر تولید علوفه خوشخوراک، جهت احیای سرزمین ها و جلوگیری از فرسایش خاک کاربرد دارند. تعدادی از گونه هایBromus بعنوان علف ناخواسته در مزارع مختلف مورد توجه محققان واقع شده اند (15).
پژوهشهای سیتوتاکسونومی انجام شده در Poaceae نسبتاً وسیع است. Poaceae دارای زیر تیره هایی با تعداد کروموزوم پایهای نسبتاً متفاوت می باشد. در این خانواده سطوح مختلف پلوئیدی از دیپلوئیدی تا اکتا پلوئیدی گزارش شده است (22؛ 13). Bennetzenو Kellogg (1997) در بررسی تنوع اندازه کروموزوم در رابطه با فیلوژنی Poaceae بیان کردند که تکامل با افزایش در اندازه ژنوم و کروموزوم همراه است. در خانواده گندم گروه Bambusoid کروموزوم های کوچک و متعدد، Chloridoid کروموزوم های کوچک و کم، Festucoid کروموزوم های بلند، Panicoid ها کروموزوم هایی با اندازه متوسط دارند و به این ترتیب این گروه ها از هم قابل تشخیص هستند. در ایران بیشتر مطالعات جهت تعیین سطح پلوئیدی و شمارش کروموزومی تعدادی از گونه های L. Bromus توسط برخی از محققان صورت گرفته است (5، 17، 1، 14 و 25). در سایر نقاط جهان نیز مطالعاتی درخصوص سطح پلوئیدی، ارتباط و خویشاوندی گونه های این جنس از طریق شباهت های کاریوتیپی و نیز تعیین فاصله ژنتیکی این گونه ها صورت گرفته است (7، 12، 28، 19 و18). براساس گزارشهای مربوط به شمارش عدد کروموزومی درجنس Bromus عدد پایه کروموزومی
برابر7 می باشد (17، 27).
Oja در سال 2002 آنیوپلوئیدی را در گونه هایی از این جنس گزارش نمود. وضعیت هگزاپلوئید فقط در گونه های چندساله دیده می شود و ممکن است به خاطر بساک های طویل این گونه ها باشد که امکان برون زاد آوری را در این گونه ها باعث می شود. بساک های کوچک تر به خاطر درون زاد آوری دیپلوئید و یا تتراپلوئید می باشند.
Devesa و همکاران در سال 1991 مشخص ساختند که گونههایB. rigidus Roth. و B. diandrus Roth. به گونهB. sterilis L. از نظر سطح پلوئیدی نزدیک هستند. در B. sterilis سیتوتیپهای مختلفی شناسایی شده است و دو گونه (28, 14=n2) B. sterilis و (56, 42=n2)
B. diandrus با وجود شباهت ریختی از نظر وضعیت کروموزومی خودقابل تشخیص از یکدیگر هستند.
یکی از کامل ترین بررسی های منطقه ای مربوط به Acedo و Liamas در سال 1999 است. در سال های اخیر پژوهش های متعددی در خصوص اعضای جنس Bromus و کمپلکس های آن صورت پذیرفته است. در ایران بررسی وضعیت کروموزومی گونه هایی از این جنس توسطSheidai و Fadaei در سال 2005 در سیستان و بلوچستان و توسط برهان در سال 1370 در البرز مرکزی بررسی شدند. گونه B. tomentellus از جمله گونه هایی است که توسط زبرجدی و همکاران در سال 1380، میرزایی ندوشن و همکاران در سال 1380 و کریمی و همکاران در سال 1381 مورد بررسی واقع شده است.
در اعضای جنس Bromus در ایران، تاکنون سه سطح پلوئیدی شامل دیپلوئید، تتراپلوئید و هگزا پلوئید گزارش شده است. گونه های تتراپلوئید (B.oxyodon و
B. kopetdaghensis)، هگـزاپلوئید (B. kopetdaghensis) و تریپلوئید (B. japonicus) در نواحی مختلف خراسان توزیع شده بودند. هدف از بررسی حاضر تعیین عدد کروموزومی و بررسی وضعیت پلوئیدی 13 گونه از جنس Bromus در استانهای خراسان و لرستان (جدول1) می باشد.
مواد و روشها
برای شمارش عدد کروموزومی از تقسیمات میتوز سلول های انتهای ریشه استفاده شده است. از 44 واحد جمعیتی در مطالعات سیتولوژی استفاده شد (جدول1). کلیه نمونه ها در هرباریوم دانشگاه الزهرا نگهداری می شوند. در این بررسی برای بدست آوردن نوک ریشه در محدوده 1 سانتی متری انتهای آن ، ابتدا بذر با وایتکس رقیق ضد عفونی شده ، سپس در لیوان های محتوی ذرات سفید رنگی به نام بیتس (Bits) و تعدادی نیز روی کاغذ صافی در پتری و در دمای 25 درجه سانتی گراد قرار گرفتند. بذرهای جمعیت های B. oxyodon به مدت 48 ساعت در یخچال نگهداری شد و پس از تیمار سرما بمنظور رویش روی پتری قرار گرفتند. پس از 4-3 روز از ریشه خارج شده نمونه برداری شدند. از دو نوع پیش تیـمار برای ریشه ها استفاده شد. در روش اول نمونه برداری ریشه در ساعت حدود 8-7 صبح با استفاده از محلول اشباع شده آلفا برمو نفتالین به مدت 2 ساعت در یخچال 4 درجه سانتیگراد انجام شد. در روش دیگر به جای آلفا برومو نفتالین ریشه ها در شیشه های کوچک حاوی آب صفر درجه به مدت 24 ساعت قرار داده شدند. پس از اعمال پیش تیمار ، ریشه به مدت 24 ساعت در محلول تثبیت کننده دارای نسبت 1 به 3 اسید استیک گلاسیال به الکل اتیلیک مطلق در دمای 4 درجه قرار گرفت. بمنظور هیدرولیز، نوک ریشه به مدت 6 دقیقه در اسید کلریدریک 1 نرمال در حمام آب گرم 60 درجه سانتی گراد قرار داده شد. سپس ریشه با آب شسته و بعد خشک شد. جهت رنگ آمیزی نمونه ها به مدت 24 ساعت در رنگ استو اورسئین 1% قرارداده شدند (24).
2 میلی متر انتهای ریشه را بریده و در یک قطره اسید استیک %45 روی لام قرار داده و با گذاشتن لامل و له کردن کروموزوم های رأس ریشه قابل مشاهده شدند. پس از له کردن، لام و لامل را روی کاغذ صافی برگردانده و فشار داده شد تا رنگ اضافی خارج و سلول ها در یک سطح قرار گیرند. جهت بررسی نمونه ها از مرحله متافاز میتوزی با کمک عدسی شیئی 100 میکروسکوپ دوربین دار عکس تهیه شد. جمعیت های بررسی شده از نظر سیتولوژی در جدول 1 مشخص شده اند.
جدول1- گونه ها و جمعیت های مطالعه شده Bromus در این بررسی
Chromosome number |
Locations |
Herbarium vouchers |
Species |
|
2n= 14 |
خراسان، مشهد،پردیس دانشگاه فردوسی |
832n |
B. danthoniae Trin. ex C.A.Mey. |
1 |
خراسان، بجنورد، بش قارداش |
8516n |
|||
خراسان، جنوب چناران، فریزی، دهنه جاجی |
36081 AFUMH |
|||
لرستان، 35 کیلومتری جنوب غربی خرم آباد، دشت چگنی |
801 |
|||
لرستان، 5 کیلومتری شهرستان بروجرد، روستای سراب زارم |
800 |
|||
لرستان، 40 کیلومتری جنوب خرم آباد، دشت داد اباد |
802 |
|||
2n= 14 |
خراسان،جنوب چناران، 2 کیلومتری فریزی به محله سرخه |
36428 FUM |
B. scoparius L. var. scoparius |
2 |
خراسان، مشهد، روستای اخلمد |
854n |
|||
خراسان رضوی، نیشابور، بوژان |
855n |
|||
لرستان، 4 کیلومتری جنوب خرم آباد، روستای عربان |
821 |
|||
لرستان، 10 کیلومتری جنوب خرم آباد، روبروی فرودگاه |
822 |
|||
لرستان، 10 کیلومتری جنوب غربی خرم آباد، روستای تیر بازار |
824 |
|||
لرستان، 30 کیلومتری جنوب خرم آباد، گوشه |
823 |
|||
2n=14 |
خراسان، مشهد، روستای زشک |
844n |
B. japonicus Thun. var. japonicus. |
3 |
خراسان، کاشمر،کیلومتر5 نرسیده به کاشمر |
8521n |
|||
خراسان، سبزوار،روستای باغجر |
8520n |
|||
لرستان، 30 کیلومتری شهرستان دورود |
810 |
|||
لرستان، 35 کیلومتری جنوب غربی خرم آباد، دشت چگنی |
811 |
|||
2n=14 |
خراسان، جنوب چناران ، فریزی ، دهنه جاجی |
36408 FUMH |
B. kopetdagensis Drobow |
4 |
2n=6x= 42 |
خراسان، درگز،پارک ملی تندوره |
9012 |
||
2n=6x= 42 |
خراسان، جنوب چناران،3-1 کیلومتری فریزی به محله سرخه |
36571FUMH |
||
2n=14 |
خراسان، نیشابور،بوژان |
8530 n |
B. madritensis L. |
5 |
خراسان، سبزوار، روستای سنگ سفید |
8531 n |
|||
خراسان، مشهد،روستای اخلمد |
8529 n |
|||
2n=14 |
خراسان، جنوب چناران، 2 کیلومتری فریزی به دلور |
36042 FUMH |
B. sterilis L. var. vellutinus |
6 |
خراسان، مشهد، روستای اخلمد |
8533 n |
|||
خراسان، نیشابور، بوژان |
8532 n |
|||
لرستان، 25 کیلومتری جنوب خرم آباد،پارک جنگلی شورآب |
838 |
|||
لرستان، خرم آباد، روستای عربان |
839 |
|||
2n=4x=28 |
خراسان، شرق نیشابور،1 2کیلومتری جاده دیز باد علیا |
852n |
B. oxyodon Schrenk. |
7 |
خراسان، مشهد،روستای اخلمد |
851n |
|||
2n=14 |
خراسان، مشهد، زشک |
845n |
B. pseudodanthoniae Drobow |
8 |
خراسان، 5 کیلومتری کاشمر |
8523n |
|||
2n=14 |
خراسان، جنوب چناران، 2 کیلومتری فریزی به دلور |
36046FUMH |
B. tectorum L. |
9 |
خراسان، مشهد، روستای اخلمد |
859n |
|||
خراسان، نیشابور، عطائیه |
8511n |
|||
2n=14 |
خراسان، نیشابور، بوژان |
20578 FUMH |
B. sericeus Drobow |
10 |
خراسان، جنوب سرخس بین نوروز آباد و دولت آباد |
16107FMH |
|||
لرستان، خرم آباد، پارک جنگلی شوراب |
831 |
|||
لرستان، 5 کیلومتری شمال خرم آباد، دره گرم |
831 |
|||
5n=35 |
لرستان،30 کیلومتری جنوب خرم آباد، کوه هشتاد پهلو |
840 |
B. tomentellus Boiss. |
11 |
2n=14 |
لرستان، 7 کیلومتری جنوب خرم آباد، بدر آباد |
817 |
B. rubens L. var. rubens |
12 |
2n=14 |
خراسان، بین قوچان و درگز، ابتدای جاده علی بلاغ |
34709 FUMH |
B. briziformis Fisch & C.A. Mey. |
13 |
خراسان، درگز، چلمیر |
12974 FUMH |
نتایج
نتایج حاصل از شمارش کروموزومی 44 جمعیت متعلق به13 گونه Bromus ازنواحی مختلف خراسان و لرستان نشان دهنده چهار سطح کروموزومی در میان جمعیت های آن می باشد. نتایج شمارش کروموزومی در جدول 1 آمده است. بهترین زمان بررسی میتوز در انتهای ریشه گونه های Bromus بین ساعت 8-7 صبح است.
شکلهای 1 و 2 تصاویری از وضعیت کروموزومی میتوز هر یک از گونه های مطالعه شده را در منطقه مریستمی رأس ریشه نشان می دهد. گونههای دیپلوئید شامل
B. danthoniae و B. rubens var. rubens و
B. scoparius var. scoparius و B. japonicus var. japonicus و B. sericeus و B. sterilis var. vellutinus بود. دیپلوئید بودن B. danthoniae با نظر Sakamoto و Muramatsu در سال 1965 منطبق است. وضعیت دیپلوئید B. sterilis نیز تائید کننده سایر تحقیقات انجام شده است (16، 25). (2002) Oja and Laaremann احتمال دادند که حالت تتراپلوئید در B. sterilis ناشی از اتوپلی پلوئید است.
Scholz and Oberprieler در سال 1998 گونۀ B. rubens
را دیپلوئید (14=n2) تشخیص دادند و یافته های مربوط به این گونه در لرستان با نظر آنها همخوانی دارد.
بحث
با توجه به بررسی 5 واحد جمعیتی از دو نقطه متفاوت ایران، گونۀ B. sericeus فقط دارای سطح دیپلوئید بود و این با سطوح پیشنهادی Sheidai and Fadaei 2005 همخوانی ندارد. Devesa et al 1991 گونه B. scoparius را تتراپلوئید تشخیص دادند در صورتی که این گونه در بررسی حاضر تنها دارای سطح دیپلوئید بود.
نتایج تحقیق حاضر مشخص می سازد که B. japonicus گونهای دیپلوئید است و این نتیجه با نظر محققانی چون Sokolovskaya and Probatova (1979) منطبق است. برای گونۀ B. tomentellus میرزاییندوشن و همکاران در سال 1380 وضعیت تریپلوئید را گزارش کردند. کریمی و همکاران در سال 1381 در جمعیتهایی از
B. tomentellus حالت هگزاپلوئید را گزارش کردهاند.
شناخت ویژگی های کاریوتیپی و سطح پلوئیدی از نیازهای اولیه هر برنامه اصلاحی برای گونه های گیاهی است. تنوع در سطح پلوئیدی، بخصوص در میان جمعیت های مختلف یک گونه ضمن این که می تواند مسبب تنوع ریختی و بتبع آن پایداری بهتر این گونه ها باشد، زمینه مناسبی را نیز جهت بکارگیری این تنوع در اصلاح و توسعه ارقام اصلاح شده این گونه ها در کشور ایجاد نمــاید. Sakamoto and Muramatsu (1965) برای
B. madritensis به جمعیت هایی با وضعیت تترا و هگزاپلوئید اشاره نموده اند. دیپلوئید بودن B. briziformis، B. danthoniae و B. madritensis با نظرات Sakamoto and Muramatsu (1965) منطبق است. Sheidai and Fadaei در سال 2005 B. madritensis را بعنوان گونه ای تتراپلوئید اما دارای رفتار دیپلوئید در جمعیت فارس گزارش نمودند.
شکل1- گستره کروموزومی مریستم راس ریشه (2500×): A) B. danthoniae var. danthoniae 2n= 14،
B) B. briziformis 2n= 14/ C) B. japonicus var. japonicus 2n=14 / D) B. madritensis 2n= 14، E ) B. scoparius 2n=14 / F) B. pseudodanthoniae 2n=14 / G) B. oxyodon 4 n=28، H) 2n=14 B. sericeus
در این تحقیق تنها سطح دیپلوئید برای گونه
B. madritensis مشاهده شد که ممکن است مربوط به فرم زاد آوری این گونه باشد. Bartlett و همکاران (2002) برای B. tectorum وضع پلوئیدی را به صورت 2n=14 گزارش کرده و تنوع ژنتیکی بسیار پایینی را در این گونه معرفی نموده اند. یافته های ما نشان می دهد B. tectorum که گونه ای شدیداً خود گرده افشان است، در ایران دارای تنوع ریخت شناسی پایین با عدد کروموزومی(14=n2) است.
شکل2- گستره کروموزومی مریستم راس ریشه (2500×) در گونه های A) B. tectorum var. tectoru 2n=14، B) B. sterilis 2n=14، C-F)B. kopetdaghensis : C) 2n = 14/ D-F) 6n = 42، G) B. rubens var. rubens 2n=14 ، H)2n=35 B. tomentellus
به اعتقاد Bartlett و همکاران در سال 2002 در پیش گرفتن خود گرده افشانی و در نتیجه تنوع ژنتیکی پایین، راه کاری است که گیاهانی مانند B. tectorum پس از رویارویی با رویدادهای تنگنای ژنتیکی(Bottle neck) و کلنی سازی شدید در زیستگاه های مختلف، دنبال می کنند. طبق پژوهش Rudyka (1986) و Sokolovskaya and Probatova (1979)، گونه
B. pseudodanthoniae از بخش Bromus دارای سطح تتراپلوئید می باشد. درحالی که این گونه در منطقه خراسان دارای سطح دیپلوئید است. تنها برای گونه
B. kopetdagensis دو سطح پلوئیدی (دیپلوئید و هگزا) دیده شد. جمعیت هایی از گونهB. kopetdagensis عموماً در ارتفاعات توزیع شده اند. با توجه به اندازه بزرگ بساک و ارتباط اندازه بساک با نوع سیستم زادآوری، بنظر می رسد B. kopetdagensis در خراسان یک گونه برون زادآور باشد (4).
لازم به ذکر است کریمی و همکاران (1381) برای چندین جمعیت از B. tomentellus حالت هگزاپلوئید را گزارش کردهاند. از خراسان جمعیت های بجنورد و اسفراین مورد بررسی این محققان واقع شده بود. آنها به وجــود جمعیت هایی حــدواسط B. tomentellus و B. kopetdaghensis نیز اشاره می کنند. B. kopetdaghensis در خراسان تنوع پلوئیدی نشان می دهد.
همانگونه که می دانیم پلی پلوئیدی نقشی موثر در تکامل گیاهان داراست و باتوجه به اینکه جنس Bromus شامل سطوح پلوئیدی متغیر است که در اثر دورگه گیری درون گونه ای ایجاد شده و تنوع بالای گونه های این جنس منجر به پیچیدگی های تاکسونومیکی شده است، بنظر می رسد مطالعات ژن-اکولوژی بر روی واحدهای جمعیتی متفاوت هر گونه، بیانگر تحلیل های جالبی از روند گونه زایی در این جنس باشد.