Document Type : Research Paper
Authors
1 teacher
2 student
Abstract
Abstract: Edible pistachio (Pistacia vera L.) is an important species of Pistacia genus and Anacardiaceae family. The morphological and anatomical traits of the male flower, anther and the pollen grain developmental stages of pistachio were investigated by cytohistological methods. The results showed that the male flowers are in grappe inflorescence and have 4-7 stamens with large anthers, 2-3 sepals and 0-1 bracktes. Two sacks of each side (theca) of the anther are completely separated from each other and are deeply dehiscent in length at the connective area. The cytoplasm division, during the microspore mother cell meiosis, occurs simultaneousely. The attained tetrad is tetrahedral and the tapetum layer is glandular. The number of the layers of the middle layer is three or more. These are remarkably viable and at the end of the maturation, degenerate with tapetum or even at the time of anther dehiscence. The mechanical layer has fibrous ornamentation and the epidermis is settled on it. The pollen grains are circular with 3-5 germinative pores and are brochate in surface.
Keywords
بررسی ویژگیهای ریختشناسی و تشریحی گل نر، مراحل تکوین بساک و دانه گرده در پسته خوراکی (Pistacia vera L.)
نجمه حسینی، الهه زمانی بهرامآبادی و فرخنده رضا نژاد*
کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان، گروه زیستشناسی
تاریخ دریافت: 3/9/91 تاریخ پذیرش: 6/6/92
چکیده
پسته خوراکی (Pistacia vera L.) از گونههای مهم سرده Pistacia L. و تیره Anacardiaceae است. با هدف توسعه دانش در مورد این گونه ارزشمند، ویژگیهای ریختشناسی و تشریحی گل نر، مراحل تکوین بساک و دانه گرده آن با روشهای سلولبافتشناسی مانند تهیه برش و مشاهده با میکروسکوپهای نوری و الکترونی بررسی شد. نتایج نشان داد که گلهای نر در گلآذین خوشه دارای 6-4 پرچم، 2 یا 3 کاسبرگ و 1-0 براکته میباشند. دو کیسه هر سمت (تکای) بساک از یکدیگر بطور کامل جدا هستند و شکوفایی آنها بصورت طولی و عمقی از محل رابط میباشد. تقسیم سیتوپلاسم طی میوز سلولهای مادر میکروسپور، بطور همزمان رخ میدهد، تتراد حاصل از نوع چهار وجهی و لایه تاپی از نوع ترشحی است. تعداد لایههای سلولی لایه میانی سه یا بیشتر بوده که بطور قابل توجهی پایا بوده و در مراحل پایانی بلوغ همراه با لایه تاپی یا حتی در زمان شکوفایی بساک از بین میروند. لایه مکانیکی با تزئینات فیبری میباشد و اپیدرم روی آن قرار دارد. دانههای گرده، کروی و دارای 5-3 منفذ رویشی و تزئینات سوراخدار هستند.
واژههای کلیدی: پسته، تشریح، تکوین، دانه گرده، گل نر
* نویسنده مسئول، تلفن : 3222032-0341 پست الکترونیکی: frezanejad@mail.uk.ac.ir
مقدمه
پستهی خوراکی یا Pistacia vera، از تیره Anacardiaceae و راستهی Sapindales است (6). تیره Anacardiaceae به پنج طایفه تقسیم شده که سردۀ Pistacia L. در طایفهی Rhoeae قرار دارد (11). این سرده تکنیا (Monophiletic) و بر اساس ویژگیهای ریختشناسی برگ، دارای دو بخش Pistacia و Lenticella است و پسته در بخشPistacia قرار داده شده است (6). سردۀ پسته توسط Zohary )1952) به یازده گونه طبقهبندی شده (27) اما مطالعات جدیدتر این سرده را دارای نه گونه و پنج زیرگونه میدانند (6). بر اساس صفات ریختشناسی، پسته (P. vera) را قدیمیترین گونۀ این سرده میدانند (9).
P. vera گونهای درختی، دوپایه و دارای برگهای مرکب شانهای است که در پاییز میریزند (6). هر برگ دارای یک جوانۀ منفرد در زاویۀ خود است که اغلب این جوانۀ جانبی به پریموردیم گلآذین متمایز میگردد (15)، هر گل آذین نر 500-450 و هر گل آذین ماده 250-150 گل دارد (7). ارتفاع این درخت ممکن است به 10-7 متر برسد و عمر بسیار طولانی دارد (7). زمانی که گل ماده باز میشود سطح کلاله پذیرای گرده است و تولید میوه و دانه بطور معمول بدنبال گردهافشانی موفق صورت میگیرد. جوانۀ گلآذین ماده، واقع روی یک شاخهی چوبی یکساله، اوایل فروردین شروع به تورم میکند و در طول دو هفتهی آخر فروردین، 100 تا 300 گل داخل هر گلآذین گردهافشانی میشوند (15). مطالعات ریختشناسی و تکوینی گل ماده و رویانزایی در سردۀ Pistacia L. (4، 6، 8، 16) و در گونۀ P. vera (18، 19، 23، 24) توسط محققان مختلف انجام شده است. بعنوان مثال در گزارشهای Endress و Bachelier (2007) در مورد سردۀ Pistacia L. مشخص شده است که گل ماده 8-5 زائدۀ کاسبرگ مانند دارد، مادگی دارای تخمدان کروی حجیم با خامه کوتاه و کلاله سه شاخه (در هر شاخه دارای دو لوب) میباشد. Grundwag (1976) گزارش کرد که در این سرده مادگی، تکخانه و دارای یک تخمک قاعدهای واژگون، تک لایه و پرخورش است. کیسهی رویانی در این سرده (16) و گونه (18) تیپ علف هفتبند (Polygonum) را دارد. اما این مطالعات در مورد گل نر بمیزان کمتری وجود دارد (6، 7، 8، 22، 25، 26). بیشتر این بررسیها روی ساختار ریختی بودند و نمو گل در پسته کمتر مطالعه شده است. مطالعات ریختشناسی دانهی گردهی پسته توسط محققان مختلفی انجام شده است و نتایج این تحقیقات نشان میدهد که ریختشناسی آن در بین واریتههای مختلف، متنوع است (5، 12، 25، 26).
دانههای پسته، باعث اهمیت اقتصادی ویژهی سردۀ Pistacia L. در تیرهی Anacardiaceae شدهاند. طبق گزارشهای بانک اطلاعات مولکولی پسته ایران در سال 1387، پسته اولین محصول صادراتی غیرنفتی ایران است (1). تاکنون مطالعات و روشهای متعددی بمنظور توسعهی دانش و آگاهی در مورد این گونۀ ارزشمند و همچنین تشخیص تفاوتها بین واریتههای مختلف آن انجام شدهاست، اما بررسیهای ریختشناسی و تکوینی گل، بخصوص گل نر بسیار محدودند. صفات مهم اندامهای زایشی و همچنین مطالعۀ مراحل تکوینی گامتوفیتها جایگاه بزرگی در علم گیاهشناسی دارند و از ابزار مناسب برای شناسایی و طبقهبندی گیاهان هستند. بنابراین بررسی ویژگیهای ریختشناسی و تشریحی گل نر و مراحل تکوینی بساک و دانهی گرده در پسته، بعنوان هدف این پژوهش در نظر گرفته شد.
مواد و روشها
نمونهبرداری از گلها، در فصل بهار، از منطقهی نوق رفسنجان انجام شد. این منطقه، بین 16ّ 55ْ تا 2ّ 56ْ طول شرقی و 36ّ 30ْ تا 14ّ 31ْ عرض شمالی در شمال شهرستان رفسنجان واقع شده است (2). بمنظور مطالعۀ مراحل نموی بساک، نمونهبرداری از جوانۀ گلآذین نر تا زمان باز شدن بساکها و گردهافشانی انجام شد.
ریختشناسی گل آذین و گل نر با استفاده از میکروسکوپ تشریحی بررسی شد.
برای مطالعات تشریحی و نموی، نمونهها بوسیلۀ محلول FAA (90٪ اتانول 70+ 5٪ فرمالدهید+ 5٪ اسید استیک) بمدت 72-24 ساعت تثبیت و بعد بمدت 24 ساعت زیر آب جاری قرار داده شدند. نمونهها در سریهای رو به افزایش اتانول آبگیری (Dehydration) و در نهایت در الکل 70 درصد تثبیت شدند. برای پارافیندهی، ابتدا آبگیری نمونهها با استفاده از اتانول 70 انجام شد، سپس تولوئن (حلال پارافین) بتدریج جایگزین اتانول موجود در بافتها گردید، به این ترتیب که: نمونهها به مدت 30 دقیقه در محلولهایی با میزان رو به افزایش تولوئن قرار داده شدند. سپس بتدریج پارافین جایگزین تولوئن موجود در بافتها گردید، به این ترتیب که نمونهها به مدت 30 دقیقه در محلولهایی با میزان رو به افزایش پارافین قرار داده شدند. آنگاه از نمونههایی که حداقل 2 هفته در پارافین مذاب قرار گرفته بودند، قالبگیری انجام شد و برشگیری با میکروتوم چرخشی انجام گردید (14). بمنظور رنگآمیزی، ابتدا لامها با تولوئن پارافینزدایی شدند. سپس آبدهی (Hydration) نمونهها با سری اتانول رو به کاهش و آب مقطر صورت گرفت، نمونهها بمدت 15 دقیقه در سبز سریع قرار گرفتند و بمدت 30 ثانیه با اسید استیک 1% شسته شدند و بمدت 15 دقیقه با سافرانین رنگ گرفتند (13). برای چسباندن نمونهها، ابتدا برشها در آب مقطر و سری اتانول رو به افزایش آبگیری و بعد در تولوئن شفافسازی شدند. سرانجام لامها با استفاده از چسب انتالن و لامل دائمی شدند. مطالعه میکروسکوپی نمونهها توسط میکروسکوپ نوری (Olympus BH2 Japan) انجام شد و از نمونههای مناسب، توسط دوربین دیجیتال کنن مدل (IXUS 120 IS USA Canon) عکسبرداری شد.
بمنظور بررسی با میکروسکوپ الکترونی نگاره، دانههای گرده روی پایههای آلومینیومی چسبانده شدند. پایههای آماده، با دستگاه پوششدهندهی (SCDOO5BAL-TEC ALCATEL Belgium) میکروسکوپ الکترونی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با طلا پوششدهی شدند. سپس با استفاده از میکروسکوپ الکترونی (CamScan Mv2300 SEM CANADA) موجود در دانشگاه شهید باهنر کرمان بررسی و عکسبرداری شدند.
نتایج
مطالعۀ ریختشناسی و تشریحی گلهای نر نشان داد که گلآذینهای نر بصورت خوشهی مرکب قبل از ایجاد برگها، بصورت جانبی روی شاخهها تشکیل میشوند (شکل A1). در زمان شکوفایی گلها، بساکها قرمز رنگ هستند و طی مراحل نموی تغییر رنگ میدهند. در زمان گردهافشانی یا بطور کامل زرد میشوند و یا این که قاعدۀ آنها به رنگ زرد درمیآید، ولی نوک آنها همچنان قرمز باقی میماند. تغییر رنگ بساکها از سطح شکمی گلآذین آغاز میشود و به سطح پشتی میرسد (شکل B,C1). گلهای نر دارای 6-4 پرچم با بساک بزرگ و حجیم، 2 یا 3 کاسبرگ و 1-0 براکته میباشند که کاسبرگها و براکتهها بر اساس اندازه قابل تشخیص هستند. میلهی پرچمها کوتاه و حجیم است و شکوفایی بساکها بصورت طولی و عمقی (در مجاور دستهی آوندی مرکزی بساک) رخ میدهد (شکل D-I1). برشهای عرضی گلآذین نر تعداد بساکها را در هر گل تأیید کرد، که تعداد 5 بساک غالب بود. در این برشها تعداد کاسبرگ و براکته و تفکیک آنها از یکدیگر مشخص نبود (شکل J1). برش طولی گلآذین قرار گرفتن گلها بصورت خوشه را تأیید میکند، همچنین مجاری ترشحی در کنار دستجات آوندی دیده میشوند (شکل K1).
بررسی برشهای میکروسکوپی نشان داد که تکوین بساک شامل سه مرحلۀ پیشمیوزی، میوزی و پسمیوزی است. در مرحلۀ پیشمیوزی از تقسیم و تمایز یک یا چند سلول زیراپیدرمی بساک، دیوارهی میکروسپورانژ و بافت هاگزا تولید میشود. بافت هاگزا بوسیلهی سلولهای در حال تقسیم با رنگپذیری بالا و سیتوپلاسم متراکم مشخص میشود (شکل A, B2). فاصلۀ دو اسپورانژ شکمی نسبت به دو اسپورانژ پشتی بیشتر است و در این مرحله میکروسپورانژهای واقع در یک خانه (Theca) به میزان زیادی از هم جدا هستند و در واقع از هم فاصله دارند، اما در بخش عمقی نیز بوسیلهی تیغه (Septum) از یکدیگر جدا میشوند. همزمان با تقسیمات بافت هاگزا، تقسیمات مماسی بعضی از سلولهای حاصل از تقسیم سلولهای زیر اپیدرمی در جهت تشکیل دیوارههای بساک صورت میگیرد (شکل C2). مرحلۀ پیشمیوزی با توقف میتوز بافت هاگزا و تغییر شکل سلولهای هاگزا به سلولهای مادر میکروسپور کامل میشود که سلولهایی درشت با هستههای حجیم و سیتوپلاسم متراکم هستند (شکلD2). مرحلۀ میوزی با فاصله گرفتن سلولهای مادر میکروسپور از سلولهای تاپی آغاز میشود، در این مرحله فرورفتگی میانی هر خانۀ بساک بطور کامل عمیق شده و مجاور دستهی آوندی مرکزی بساک میرسد، بهطوری که دو میکروسپورانژ درون یک خانه (تکا) بطور کامل از یکدیگر جدا میشوند و تیغه یا سپتوم دیده نمیشود (شکل E, F2). همزمان با میوز I دیوارهی پکتوسلولزی سلولهای مادر میکروسپور هیدرولیز و بوسیلۀ دیوارههای کالوزی جدید جانشین میشود که این دیوارهها، سلولهای مادر میکروسپور را از برهمکنش بر یکدیگر، طی میوز جدا نگه میدارند.
شکل A-K1. ریخت و ساختار تشریحی گلآذین و گل نر پسته (P. vera): A- ظهور گلآذین نر قبل از برگها بصورت جانبی، X5/1، B- سطح پشتی گلآذین نر همراه با بساکهای قرمز،X 3، C- سطح شکمی گلآذین نر که شروع تغییر رنگ بساکها به رنگ زرد را نشان میدهد،X 3، D- سه گل نر بصورت خوشه دارای دمگلهای کوتاه و بساکهای حجیم، X4، E- گل دارای شش بساک، سه کاسبرگ و فاقد براکته،X 4، F- گل دارای چهار بساک، دو کاسبرگ و یک براکته، X4، G- گل دارای پنج بساک، دو کاسبرگ و یک براکته، X4، H- گل دارای چهار بساک، دو کاسبرگ و یک براکته،X 4، I- گل دارای چهار بساک، دو کاسبرگ و فاقد براکته،X 4، J- برش عرضی گلآذین، پیکان باریک به گل دارای پنج بساک، پیکان قطور به گل دارای چهار بساک و نوک پیکان به گل دارای شش بساک اشاره میکنند،X 6، K- برش طولی گلآذین، پیکان به مجاری ترشحی در کنار دستجات آوندی اشاره میکند، X3 (رنگآمیزی با سبز سریع و سافرانین). A= بساک، S= کاسبرگ، B= براکته.
در زمان میوز سلول مادر میکروسپور، دیوارهی بساک از اپیدرم، یک لایۀ مکانیکی، بیش از سه لایۀ میانی و لایۀ تغذیهای تشکیل شده است (شکل G, H2).
شکلA-I2. مراحل تشکیل میکروسپورهای تتراد درون بساک پسته (P. vera) در برش عرضی. A- نمای کامل برش عرضی بساک در مرحلۀ تقسیم میتوز سلولهای بافت هاگزاX 40،B – تقسیم سلولهای بافت هاگزا با بزرگنمایی بیشتر،X 100، C- تقسیمات مماسی سلولهای حاصل از سلول جداری برای تولید لایههای دیوارهی بساک همزمان با تقسیمات میتوزی بافت هاگزا، پیکان به سلول در حال تقسیم مماسی اشاره میکند، X80، D- توقف میتوز سلولهای بافت هاگزا و تولید سلولهای مادر میکروسپور، X60، E - فاصله گرفتن سلولهای مادر میکروسپور از لایۀ تغذیهای، X10، F- ایجاد فاصله میان لایۀ تغذیهای با سلولهای مادر میکروسپور با بزرگنمایی بیشتر، X40، G- نمای کامل بساک با سلولهای مادر میکروسپور در حال میوز، X10،H – دیوارهی بساک زمان میوز سلول مادر میکروسپور که از اپیدرم، یک لایۀ مکانیکی، بیش از سه لایۀ میانی و لایۀ تغذیهای تشکیل شده است،X 60، I- سلول مادر میکروسپور در مرحله دو و چهار هستهای، X120، J- تقسیم سیتوپلاسم بطور همزمان در سلولهای مادر میکروسپور و تولید تتراد چهاروجهی که با لایۀ ضخیمی از کالوز شفاف احاطه شده است،X 50، K- آغاز تجزیهی دیوارهی کالوزی اطراف تتراد و رها شدن میکروسپورهای آزاد، نوک پیکان به دانههای نشاستهی موجود در لایۀ میانی اشاره میکند،X 60. ST= بافت هاگزا، MMC= سلول مادر میکروسپور، Ts= مادر میکروسپور چهارهستهای (سلول تتراد)، Bs= مادر میکروسپور دو هستهای (سلول دیاد)، Tp= لایۀ تغذیهای.
تقسیم سیتوپلاسم طی میوز این سلولها بطور همزمان رخ میدهد و درون هر میکروسپوراژ در این مرحله سلولهای مادر میکروسپور دو و چهار هستهای به ترتیب بعد از میوز I و II حضور دارند (شکل I2). بعد از میوز تقسیم سیتوپلاسم بوسیلهی بنیانگذاری شیارهایی از پیرامون سلول مادر میکروسپور بسمت مرکز سلول و ایجاد چهار سلول میکروسپور انجام میشود و این سلولها بصورت چهاروجهی جهتگیری و بعنوان تتراد چهاروجهی (Tetrahedral) نامیده میشوند. همهی تترادها از نوع چهاروجهی هستند و چهار سلول در یک دیوارهی کالوزی مشترک قرار میگیرند و همچنین بوسیلهی کالوز از هم جدا میشوند (شکل J2). مرحلۀ پسمیوزی با شکست دیوارهی کالوزی و گذر از مرحلۀ تتراد به مرحلۀ میکروسپور آزاد آغاز میشود که در آغاز این مرحله، میکروسپورها هنوز در آرایش تتراد میباشند (شکل K2). میکروسپورها پس از رهایی از تتراد و در ابتدای تمایز دارای هستهی مشخص با موقعیت حاشیهای و سیتوپلاسم متراکم میباشند. سپس پوشش کالوزی بطور کامل از بین میرود و دیوارهی بساک دارای لایۀ مکانیکی، سه لایۀ میانی و لایۀ تغذیهای میباشد (شکل A3). سرانجام همراه با تمایز دانههای گردهی بالغ، لایههای میانی و تاپی تحلیل میروند، که تاپی از نوع ترشحی است (شکل B, C3). سپس آثار ضخیمشدگی دیوارههای لایۀ مکانیکی بجزء دیوارهی رو به اپیدرم آشکار میشود که باعث میگردد این لایه الگوی –U شکل را به نمایش بگذارد.
شکل A-F3. A- ساختار تشریحی برشهای عرضی بساک پسته (P. vera) از زمان تولید میکروسپور آزاد تا شکوفایی بساک. A- تجزیه کامل دیواره کالوزی اطراف تترادها و تولید میکروسپورهای آزاد، دیوارهی بساک از یک لایۀ اپیدرم، یک لایه دیوارهی مکانیکی، سه لایۀ میانی و یک لایۀ تاپی تشکیل شده است، X50، B- نمای کامل برش عرضی بساک در مرحله میکروسپورهای آزاد و تحلیل لایه تغذیهای، X10، C- میکروسپورهای در حال تغذیه از لایۀ تغذیهای، پیشروی تحلیل لایۀ تغذیهای بهمراه سلولهای لایۀ میانی، X50، D- نمای کامل برش عرضی بساک در مرحلۀ دانهی گردهی بالغ، نوک پیکان به محل تجزیهی دیوارهی یک حفره برای شکوفایی بساک اشاره میکند،X 10، E- بزرگنمایی بیشتر بساک دارای دانهی گردهی بالغ که لایۀ مکانیکی الگوی U- شکل را به نمایش گذاشته بهمراه اثراتی از لایۀ تغذیهای و لایۀ میانی، نوک پیکان به باقیماندهی لایۀ تغذیهای اشاره میکند، X40، F- نمای کامل بساک شکوفا، X10. Ep= لایه اپیدرم، En= لایه مکانیکی، ML= لایه میانی.
دیوارهی بساک دارای دانهی گردهی بالغ، دارای لایه مکانیکی با الگوی U- شکل بهمراه اثراتی از لایۀ تاپی و لایۀ میانی است. در اثر قطع ارتباط دو دیوارهی میانی هر خانه با قسمت مرکزی بساک شکوفایی طولی و عمقی رخ میدهد (شکلD-F3).
مطالعۀ ریختشناسی دانهی گردهی پسته نشان داد که گردهها کروی شکل و دارای 5-3 (با تعداد غالب 5) منفذ (Pore) هستند. دانههای گرده دارای تزئینات شبکهای (Reticulate) هستند که در بین شبکهها سوراخهای (Brochi) با اندازهی یکسان (Reticulate- Homobrochate) وجود دارد (شکل A-D4).
شکل A-C4. A- تصاویر میکروسکوپ الکترونی نگاره از دانههای گردهی بالغ پسته (P. vera)، شکل کروی دانههای گرده و تعداد 4 و 5 منفذ رویشی در این شکل مشخص هستند، X400، B – دانهی گردهای با 5 منفذ رویشی با بزرگنمایی بیشتر، X 500، C و D- نگارهی دانهی گردهی پسته که تزئینات شبکهای حفرهای روی سطح آن مشخص است، بزرگنمایی به ترتیب در C و D، µm 5 و µm 2 است.
بحث و نتیجهگیری
Al-saghir (2010) در مطالعه سردۀ Pistacia L. بیان کرد که گلها کوچک، تک جنس، فاقد گلبرگ و در گلآذینهای خوشهای هستند. پژوهش حاضر نیز نشان داد که گلها تک جنس هستند و در گلآذینهای خوشهی مرکب روی پایهای جداگانه از پایهی ماده تولید میشوند، همچنین دارای 6-4 پرچم، 2 یا 3 کاسبرگ و 1-0 براکته هستند. تعداد پرچمها در سردۀ Pistacia توسط Hormaza و Polito (1996) 6-4 عدد و توسط Shiyan و همکاران (2001)، 5-3 عدد و در گونۀ P. chinensis توسط Zeng-Fang و همکاران (2010) 5-4 عدد گزارش شده است. Al-Saghir (2010) در مطالعۀ سردۀ Pistacia L.، برای زواید غیر از براکته در اطراف گلها، عنوان براکتئول را بکار برده است و گلهای نر و مادۀ این سرده را دارای 3-1 براکتهی کوچک و 7-2 براکتئول میداند. Bachelier و Endress (2007) در مطالعۀ چند گونه از Pistacia L.، زواید غیر از براکته را کاسبرگمانند معرفی نمودند و تعداد آنها را در گلهای نر lenticus P.، برابر با تعداد پرچمها یعنی 6-4 عدد گزارش کردند. این پژوهشگران بیان کردند که در این که این زواید کاسبرگ هستند یا براکته شک دارند، همچنین در P. terbinthus 10-5 عدد و در
P. Mexicana ، فقط دو عدد اندام کاسبرگمانند گزارش کردهاند. بهعلاوه از آنجایی که گلها در سردۀ Pistacia L. با باد گردهافشانی میشوند تمایل مسیر تکاملی را بسمت دو پایه بودن و کاهش پوشش گل (فقدان گلبرگ و کاهش کاسبرگ)، نشان میدهند (8).
در مطالعات مروری ما، گزارشهای بسیار محدودی روی مراحل تکوینی بساک تا تولید دانۀ گرده در سردۀ پسته دیده شد که در مورد گونۀ P. vera منحصر به مطالعۀ Xu-Xin و همکاران (2011) بود. در پژوهش حاضر، دیوارهی بساک در زمان میوز سلول مادر میکروسپور، از اپیدرم، یک لایۀ مکانیکی، بیش از سه لایۀ میانی و یک لایۀ تاپی از نوع ترشحی تشکیل شده بود. ویژگی پایداری لایههای میانی در این گونه قابل توجه است. زیرا در اغلب گیاهان لایۀ میانی در مراحل اولیه و قبل از نمو لایۀ تاپی از بین میرود (21)، اما در این گونه لایههای میانی همراه با لایۀ تاپی در زمان تمایز دانههای گرده، تحلیل میروند که این ویژگی توسط Xu-Xin و همکاران (2011) نیز نشان داده شده است. تقسیم سیتوپلاسم بعد از میوز سلول مادر میکروسپور مانند تیپ علف هفتبند از نوع همزمان بود که این یافته و همچنین ترشحی بودن لایۀ تاپی با نتایج Xu-Xin و همکاران (2011) روی P. vera و نتایج Zeng-Fang و همکاران (2010) روی P. chinensis همسویی دارد. در این پژوهش دیده شد که بعد از میوز، تقسیم سیتوپلاسم بوسیلهی بنیانگذاری شیارهایی از پیرامون سلول مادر میکروسپور بسمت مرکز سلول و ایجاد چهار سلول میکروسپور بطور همزمان انجام میشود. این سلولها بصورت چهاروجهی جهتگیری میشوند. همهی تترادهای مشاهده شده از نوع چهاروجهی بودند. Xu-Xin و همکاران (2011) تتراد P. vera را دوهمکنار (Isobilateral) گزارش کردند، بنابراین هر دو نوع تتراد در واریتههای P. vera وجود دارند. Xeng-Fang و همکاران (2010) در P. chinensis تترادها را هم از نوع چهاروجهی و هم از نوع دوهمکنار گزارش کردند. در مرحلۀ پیش میوزی، بخشی از میکروسپورانژهای واقع در یک خانه بوسیلهی تیغه از یکدیگر جدا میشوند. اما در مرحلۀ میوزی فرورفتگی میانی هر خانهی بساک بطور کامل عمیق میشود و مجاور دستهی آوندی مرکزی بساک میرسد. بطوری که دو میکروسپورانژ درون یک خانه بطور کامل از یکدیگر جدا میشوند. این ویژگی نیز در گیاهان محدودی دیده میشود. در اغلب موارد تیغه تا پایان بلوغ دو کیسهی گرده را بطور کامل از هم جدا میکند و سرانجام ضمن تجزیۀ آن دو خانه به هم متصل و دانههای گرده را از طریق منفذ شکوفایی که سطحی است، رها میکنند. مرحلۀ پسمیوزی با تجزیهی دیوارهی کالوزی و گذر از مرحلۀ تتراد به مرحلۀ میکروسپور آزاد آغاز میشود. سرانجام همراه با تمایز دانههای گردهی بالغ، لایههای میانی و تاپی تحلیل میروند. دیوارهی بساک بالغ، دارای لایۀ مکانیکی با الگوی U- شکل بهمراه اثراتی از لایۀ تاپی و لایۀ میانی است. در اثر قطع ارتباط دو دیوارهی میانی هر خانه با قسمت مرکزی بساک، شکوفایی طولی و عمقی رخ میدهد. دانههای گرده از محل شکافتگی عمقی رها میشوند.
در مطالعات ریختشناسی گرده در این پژوهش، دیده شد که دانههای گرده دارای سطح شبکهای- حفرهای بودند که در بین شبکهها سوراخها دیده میشوند. همهی دانههای گرده دارای شکل کروی و دارای 5-3 منفذ رویشی بودند که تعداد 5 منفذ غالب بود. مطالعات قبلی توسط محققان دیگر نشان داده که ریختشناسی دانههای گردهی P.vera متنوع است. Davarinejad و همکاران (1996) شکل دانههای گردهی واریتههای مختلف پسته را کروی تا بیضی همراه با پنج منفذ و دارای سطح ستونی تا چوگانی معرفی کردند. Belhadj و همکاران (2007) تعداد منافذ گردهای در Pistacia atlantica را 9-4 با تعداد غالب 6 گزارش کردند. همچنین آنها تزئینات سطح دانهی گرده را بصورت شبکهای گزارش نمودند که دارای سوراخ نیز هستند. Afshari و همکاران (2008) در مطالعۀ چهار واریتهی انتخابی پسته، سطح دانههای گرده را شبکهای یا منفذدار دانستند و شکل دانههای گردهی یک واریته را کروی تا بیضی و در سه واریتهی دیگر فقط کروی معرفی کردند و اظهار داشتند که دانهی گرده در یکی از واریتهها هیچ منفذ رویشی نداشت، در یک واریتهی دیگر تعدادی منفذ کوچک و در دو واریتهی دیگر تعدادی منفذ بزرگ داشت اما آنها تعداد دقیق منفذها را ذکر نکردند. همان طور که Xeng-Fang و همکاران (2010) در مطالعۀ دانۀ گردۀ
P. chinensis تعداد منفذها را متفاوت (2 تا 4 عدد) گزارش کردند. Xu-Xin و همکاران (2011) نیز تعداد منفذهای دانۀ گردهی پسته را سه عدد گزارش کردند.
نتیجهگیری کلی: با توجه به یافتههای پژوهش حاضر و یافتههای سایر پژوهشگران، مشخص است که صفات ریختشناسی و تشریحی گل و دانهی گرده، در واریتههای مختلف گونۀ پستهی خوراکی متنوع است و تفکیک دقیق واریتهها نیازمند پژوهشهای گسترده در زمینههای مختلف زیست شناسی میباشد.