مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

تأثیر محلول‎پاشی سیلیکات‎پتاسیم بر برخی ویژگی‎های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی ژنوتیپ‎های بهاره کلزا تحت تنش خشکی آخر فصل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فیزیولوژی گیاهان زراعی دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران.

2 دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

3 استاد موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

چکیده

تنش خشکی یکی از مهمترین عواملی است که باعث تغییرات فیزیولوژیکی در گیاه می شود که در نهایت منجر به کاهش عملکرد می شود. افزایش رشد، عملکرد، کیفیت محصول و کاهش عوارض جانبی ناشی از تنش خشکی از جمله نقش‏های مهمی است که سیلیکات‏پتاسیم در گیاه دارد. به‏منظور بررسی اثرات خشکی آخر فصل و محلول‎پاشی سیلیکات پتاسیم بر روی عملکرد و اجزای عملکرد در ژنوتیپ‏های بهاره کلزا و انتخاب ژنوتیپ‎هایی که عملکرد بیشتری در این شرایط دارند، آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (95-96 و 97-96) در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در این آزمایش عامل آبیاری در دو سطح آبیاری معمول (شاهد) و قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد و عامل محلول‏پاشی در دو سطح (محلول‏پاشی با چهار گرم در لیتر سیلیکات‎پتاسیم و عدم محلول‏پاشی) به صورت فاکتوریل در کرت‏های اصلی و ژنوتیپ‎های بهاره کلزا شامل؛ DALGAN، RGS003، RGS×OKAPI، RGS×SLM و OG×AL در کرت‏های فرعی قرار‏گرفتند. نتایج نشان داد اثر متقابل آبیاری×سیلیکات پتاسیم×ژنوتیپ بر صفات تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه، میزان پرولین برگ، گلوکوزینولات و دمای کانوپی معنی‎دار شد. در آبیاری معمول و کاربرد سیلیکات ‎پتاسیم ژنوتیپ OG×AL و در شرایط خشکی آخر فصل و کاربرد سیلیکات پتاسیم ژنوتیپ‏های‎ RGS×SLM و DALGAN قابل توصیه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The impact of potassium silicate foliar application on some morphological, physiological and biochemical properties of rape genotypes under late seasonal drought stress

نویسندگان [English]

  • Mojdeh Sadat Khayat Moghadam 1
  • َAhmad Gholami 2
  • Amir Hossien Shirani Rad 3
  • Mahdi Baradaran Firoozabadi 2
  • hamid Abbasdokht 2

1 Ph.D. Candidate in Crop Physiology, Shahrood University of Technology, Iran.

2 Associate Professor of Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Shahrood University of Technology, Iran.

3 Professor of Seed and Plant Improvement Institute (SPII), Agricultural Research, Education and Extension Organization(AREEO), Karaj, I.R. of Iran.

چکیده [English]

ABSTRACT
Drought stress is one of the most impactive factors of Severe modification in plant physiology, eventually leading to a reduction in crop productivity. Increasing growth, yield, crop quality, and reducing the side effects of drought stress are some of the important roles that potassium silicate plays in plants. In order to study the effects of late-season drought stress and foliar application of potassium silicate on yield and yield components of spring genotypes of canola, a factorial split-plot experiment was conducted in Karaj, Iran in a randomized complete block configuration with three replications for two years of cultivation (2016-2018). The irrigation was performed at two levels in this study, including routine irrigation (control) and interruption of irrigation from the pod formation stage. Potassium silicate foliar application at two levels comprised of 0 and 4 g liter-1 in factorial status in main plots and five Brassica napus L. genotypes including OG×AL, RGS×SLM, DALGAN, RGS003 and RGS×Okapi in subplots. The authors found that the interaction impact of irrigation, the application of potassium silicate foliar, the genotype of the number of pods per plant, the number of seeds per pod, the yield of seeds, the level of leaf proline, the glucosinolate and the temperature of the canopy were significant. It is proposed that OG×AL genotype be used in regular irrigation and application of potassium silicate and in late-season dry conditions and in the application potassium silicate of RGS×SLM and DALGAN genotypes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Canopy
  • Glucosinolate
  • Potassium silicate
  • Proline
  • Rapeseed

تأثیر محلول‎پاشی سیلیکات‎پتاسیم بر برخی ویژگی‎های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی ژنوتیپ‎های بهاره کلزا تحت تنش خشکی آخر فصل

مژده سادات خیاط مقدم1*، احمد غلامی2، امیرحسین شیرانی‏راد3، مهدی برادران فیروزآبادی2 و حمید عباس دخت2

1 ایران، شاهرود، دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان

2 ایران، شاهرود، دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت

3 ایران، کرج، آموزش و ترویج کشاورزی، سازمان تحقیقات، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر

تاریخ دریافت: 10/04/1399          تاریخ پذیرش: 25/10/1399

چکیده

تنش خشکی یکی از مهمترین عواملی است که باعث تغییرات فیزیولوژیکی در گیاه می شود که در نهایت منجر به کاهش عملکرد می شود. افزایش رشد، عملکرد، کیفیت محصول و کاهش عوارض جانبی ناشی از تنش خشکی از جمله نقش‏های مهمی است که سیلیکات‏پتاسیم در گیاه دارد. به‏منظور بررسی اثرات خشکی آخر فصل و محلول‎پاشی سیلیکات پتاسیم بر روی عملکرد و اجزای عملکرد در ژنوتیپ‏های بهاره کلزا و انتخاب ژنوتیپ‎هایی که عملکرد بیشتری در این شرایط دارند، آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (95-96 و 97-96) در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در این آزمایش عامل آبیاری در دو سطح آبیاری معمول (شاهد) و قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد و عامل محلول‏پاشی در دو سطح (محلول‏پاشی با چهار گرم در لیتر سیلیکات‎پتاسیم و عدم محلول‏پاشی) به صورت فاکتوریل در کرت‏های اصلی و ژنوتیپ‎های بهاره کلزا شامل؛ DALGAN، RGS003، RGS×OKAPI، RGS×SLM و OG×AL در کرت‏های فرعی قرار‏گرفتند. نتایج نشان داد اثر متقابل آبیاری×سیلیکات پتاسیم×ژنوتیپ بر صفات تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه، میزان پرولین برگ، گلوکوزینولات و دمای کانوپی معنی‎دار شد. در آبیاری معمول و کاربرد سیلیکات ‎پتاسیم ژنوتیپ OG×AL و در شرایط خشکی آخر فصل و کاربرد سیلیکات پتاسیم ژنوتیپ‏های ‎ RGS×SLMو DALGAN قابل توصیه است.

واژه های کلیدی: پرولین، سیلیکات‏پتاسیم، کانوپی، کلزا، گلوکوزینولات.

* نویسنده مسئول، تلفن: 09153058759، پست الکترونیکی: moghadam.mojde@shahroodut.ac.ir

مقدمه

 

خشکی مهمترین عامل محدود کننده در رشد گیاهان و تولید محصولات کشاورزی در سراسر جهان به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است (45). گیاهان برای مقابله با تنش خشکی استراتژی‎های مختلف مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی را تکامل داده‎اند (31). در بین دانه‎های روغنی، کلزا به دلیل کیفیت بالای روغن یکی از مهمترین گونه‎های دانه روغنی در جهان می‎باشد، اما تنش خشکی یکی از مهمترین فاکتورهایی است که می‎تواند توسعه و کشت موفقیت‎آمیز کلزا را محدود کند (39). درصد بالای روغن دانه عامل مهمی در سودآوری تولید کلزا بوده (3)، که میزان روغن دانه تحت تأثیر تنش خشکی (46،10) و درجه حرارت (10) در طول دوره پرشدن دانه قرار می‎گیرد. سیلیکون دومین عنصر فراوان در پوسته زمین و مفید برای تولید محصولات کشاورزی محسوب می‎شود (15). سیلیکون در بین مواد مغذی معدنی به عنوان عنصر غیر ضروری گیاهان زراعی است (35). این عنصر قادر است اثرات منفی تنش‏های غیر زنده  از جمله خشکی، شوری و فلزات سنگین را کاهش دهد (7،21). اخیراً، تلاش برای درک چگونگی کمبود مواد مغذی معدنی مانند پتاسیم (16،29)، گوگرد (36)، نیتروژن (27) و فسفر (6، 30، 33) باعث شده محققان بر نقش سیلیکون در گیاهان زراعی نیز تمرکز نمایند. در مطالعات متعددی گزارش شده است که کاربرد سیلیکون برای محصولات زراعی، تحمل آنها را در برابر خشکی بهبود می‎بخشد (8، 17، 25) با توجه به شرایط خشکی حاکم بر کشور، کشت پاییزه کلزا از راه‎های بهره‎وری بهتر از آب است. با کشت پاییزه این محصول علاوه بر تقویت خاک و افزایش پایداری کشت از بارندگی‎های پاییز و زمستان نیز استفاده بهتری می‎شود. جهت صرفه‎جویی در مصرف آب به ‎ویژه آب‎های آخر (مراحل گلدهی، خورجین‎دهی و پرشدن دانه کلزا) که مصادف با آبیاری‎های اولیه است و کشاورزان عمدتاً در این مراحل، آب کافی جهت اختصاص به هر دو زراعت (بهاره و پاییزه) را ندارند، استفاده از عناصر یا راهکارهایی که در شرایط قطع آبیاری بتوانند تا حدود زیادی از افت بیشتر عملکرد جلوگیری نمایند یکی از راه‏های موثر در صرفه‏جویی در میزان آب صرفی خواهد بود.

این تحقیق بمنظور بررسی تأثیر محلول‏پاشی سیلیکات پتاسیم بر صفات زراعی ارقام و لاین‏های امید‏بخش بهاره کلزا در شرایط خشکی آخر فصل جهت توسعه کشت کلزا در مناطق معتدل و نیمه خشک اجرا شد، تا بتوان لاین یا رقمی را معرفی کرد که در شرایط تنش خشکی و از طریق محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم، عملکرد اقتصادی قابل قبولی تولید نماید و تحمل به تنش بالاتری داشته باشد که در نهایت به سطح زیر کشت کلزا اضافه شود.

مواد و روشها

در این تحقیق بمنظور ارزیابی ژنـوتیپ‏های بهـاره کلـزا به

محلول‏پاشی سیلیکات پتاسیم در تنش خشکی آخر فصل، آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (95-96 و 97-96) در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج با موقعیت طول جغرافیایی ´56 و˚٥0 شرقی و عرض جغرافیایی ´47 و˚35 شمالی و ارتفاع 1160 متر از سطح دریا اجرا گردید. براساس میانگین داده‎های سی ساله هواشناسی کرج، متوسط بارندگی سالیانه منطقه ٢٤3 میلی‎متر بوده و بارندگی‎ها عمدتاً در اواخر پاییز و اوایل بهار روی می‎دهد. آمار هواشناسی محل آزمایش در طی دو سال زراعی در شکل یک ارائه شده است. بافت خاک مزرعه آزمایش، لومی بود و مشخصات خاک محل آزمایش در جدول دو ارائه شده است.

در این آزمایش عامل آبیاری در دو سطح آبیاری معمول (شاهد) و قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد و عامل محلول‏پاشی در دو سطح (محلول‏پاشی با چهار گرم در لیتر سیلیکات‎پتاسیم و عدم محلول‏پاشی) به صورت فاکتوریل در کرت‏های اصلی و ژنوتیپ‎های بهاره کلزا شامل؛ DALGAN، RGS00، RGS×OKAPI، RGS×SLM و OG×AL در کرت‏های فرعی قرار‏گرفتند (رقم تجاری DALGAN به عنوان رقم شاهد در نظر گرفته شد) (جدول 1).

کاشت در تاریخ 15 مهر ماه صورت گرفت. دور آبیاری بر‎اساس 80 میلی‎متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A در نظر گرفته شد و مقدار آب مصرفی در هر بار آبیاری 80 درصد آب تبخیر شده بود. میزان آب ورودی به مزرعه با کنتور اندازه‎گیری شد. تعداد دفعات آبیاری در تیمارهای شاهد و قطع آبیاری از مرحله خورجین‎دهی به بعد بترتیب هشت و شش مرتبه بود. همچنین میزان آب مصرفی در تیمارهای مذکور بترتیب برابر با 5120 و 3840 متر مکعب در هکتار بود. زمان محلول‏پاشی سیلیکات‏‎پتاسیم بعد از خروج از مرحله رزت طی دو مرحله با فاصله 10روز صورت گرفت. هرکرت آزمایشی شامل شش خط شش متری با فاصله خطوط 30 سانتی‏متر و فاصله بوته روی خط چهار سانتی‏متر بود که دو خط کناری به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد.

 

 

جدول 1- مشخصات مهم ژنوتیپ‏های بهاره کلزا

 

OG×AL

RGS×SLM

RGS×OKAPI

RGS003

DALGAN

مبدأ

ایران

ایران

ایران

آلمان

ایران

ژنوتیپ

لاین امید بخش

لاین امید بخش

لاین امید بخش

آزاد گرده ‌افشان

آزاد گرده ‌افشان

کیفیت روغن

دو صفر

دو صفر

دو صفر

دو صفر

دو صفر

تیپ رشد

بهاره×زمستانه

بهاره×زمستانه

بهاره×زمستانه

بهاره

بهاره

مناطق کشت

معتدل سرد

معتدل سرد

معتدل سرد

گرم و معتدل

گرم و معتدل

 

 

بمنظور کنترل علف‏های هرز، از علف‏کش ترفلان به میزان (5/2 لیتر در هکتار به طور یکنواخت در سطح مزرعه استفاده شد و به وسیله دیسک سبک،‌ کود و علف‏کش با خاک مخلوط شد. پس از عملیات کاشت مطابق نقشه آزمایش و سبز شدن و استقرار گیاهچه، عملیات داشت، شامل کنترل احتمالی آفات به ویژه شته مومی با استفاده از سموم متاسیستوکس (یک و نیم لیتر در هکتار) و اکتاین (یک لیتر در هکتار) صورت گرفت.

بمنظور تعیین صفاتی مانند ارتفاع بوته، قطر ساقه و تعداد خورجین در بوته، تعداد 10 بوته از هر کرت آزمایشی با نزدیک شدن گیاه به زمان رسیدگی فیزیولوژیک به صورت تصادفی انتخاب شد و این صفات در آن‏ها اندازه‎گیری شد. 30 عدد خورجین از 10 بوته‏ منتخب برای تعیین تعداد دانه در خورجین به‎طور تصادفی انتخاب و این صفت در آن‏ها محاسبه شد. پس از کف‏بر نمودن بوته‏های هر کرت آزمایشی پس از جدا کردن دانه‏ها از خورجین، عملکرد دانه محاسبه شد. مقدار پرولین در طول موج 520 نانومتر در دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه‎گیری شد (13). میزان کل گلوکوزینولات دانه با استفاده از روش کروماتوگرافی مایع با استفاده از دستگاه High performance liquid chromatography (HPLC) اندازه‏گیری شد (28). در ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺲ از اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻣﻔﺮوﺿﺎت آزﻣﺎﻳﺸﻲ و ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﺑﺎرﺗﻠﺖ و اﺛﺒﺎت ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن وارﻳﺎﻧﺲهای آزﻣﺎﻳﺸﻲ در ﻫﺮ ﺳﺎل، ﻛﻠﻴﻪ ﺻﻔﺎت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از نرم افزار آماری  SAS Ver.9.1 تجزیه واریانس مرکب شدند. برای مقایسه میانگین‏ اثرات متقابل از رویه برش‏دهی و برای رسم نمودارها و جداول از نرم‏افزار Excel استفاده شد.

 

 

شکل 1- تغییرات میانگین دما و بارندگی ایستگاه هواشناسی منطقه کرج (سال­های زراعی 97-1395)

 

جدول 2- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش در عمق های 30- 0 و 60- 30 سانتی‏متر در طول فصل رشد (95-97)

عمق‎نمونه برداری (cm)

واکنش‏گل

اشباع

هدایت‏الکتریکی خاک (dS.m-1)

کربن آلی

(%)

فسفر قابل جذب

 (mg/kg)

پتاسیم قابل جذب (mg/kg)

آهن قابل جذب

 (mg/kg)

نیتروژن کل

 (%)

0-30

1/7

05/2

46/0

6/12

198

82/3

09/0

30-60

5/7

13/1

46/0

7/14

164

90/4

09/0

عمق‎نمونه برداری (cm)

منگنز قابل جذب (mg/kg)

روی  قابل جذب (mg/kg)

مس  قابل جذب (mg/kg)

رس

 (%)

سیلت

(%)

شن

 (%)

بافت خاک

0-30

02/4

5/0

6/0

24

36

40

لومی

30-60

34/3

1

7/0

27

34

39

لومی

 

 

نتایج

ارتفاع بوته: نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‏ها نشان داد که اثر ساده سال، آبیاری، ژنوتیپ و همچنین اثر متقابل آبیاری در محلول پاشی در سطح یک درصد و اثر متقابل آبیاری در ژنوتیپ در سطح پنچ درصد معنی‏دار بود (جدول 3). ارتفاع بوته در سال دوم نسبت به سال اول نه درصد افزایش داشت (جدول 4). در اغلب گیاهان این صفت با تغییر شرایط محیطی تغییر می‏کند، به نظر می‌رسد بارندگی بالاتر در سال دوم آزمایش باعث افزایش ارتفاع بوته شد. مقایسه میانگین برهمکنش دوگانه آبیاری و سیلیکات‏پتاسیم بر ارتفاع بوته نشان داد که بیشترین ارتفاع مربوط به تیمار آبیاری معمول و محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم با میانگین 62/155 سانتی‏متر بود به‏طوری‏که نسبت به تیمار شاهد پنج درصد بیشتر بود. در شرایط تنش تحت‏ تأثیر سیلیکات‏پتاسیم ارتفاع بوته 47/134 سانتی‏متر شد که نسبت به شرایط عدم محلول‏پاشی 14 درصد افزایش داشت (جدول 5). در بین ژنوتیپ‏های مورد بررسی تفاوت معنی‏داری از نظر ارتفاع بوته در سطوح آبیاری وجود داشت، به‏طوری‏که در شرایط آبیاری معمول، رقم DALGAN و ژنوتیپ‏های OG×AL و RGS×SLM به‏ترتیب با میانگین 15/159، 75/158 و 95/156 سانتی‏متر و در شرایط قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد ژنوتیپ‏های OG×AL، RGS×SLM و رقم DALGAN بترتیب با میانگین 16/133، 75/128 و 65/126 سانتی‎متر بیشترین ارتفاع را به خود اختصاص‏دادند (جدول 6).

 

جدول 3-  نتایج تجزیه مرکب برخی صفات مورد بررسی کلزا


جدول 4- مقایسه میانگین اثر سال بر صفات مورد بررسی در کلزا

عملکرد  دانه

(کیلوگرم در هکتار)

تعداد دانه در خورجین

(عدد)

قطر ساقه
(میلی‎متر)

ارتفاع گیاه

(سانتی‎متر)

سال

3617  b

17.5855  b

13.19  b

131.905  b

سال اول

 

4406.7  a

20.8130  a

16.4987  a

144.823  a

سال دوم

 

میزان پرولین برگ

(میکرومول در گرم وزن‎تر)

دمای کانوپی

(درجه سانتی‎گراد)

عملکرد روغن

(کیلوگرم در هکتار)

سال

21.0900  a

33.3015  a

1593.50  b

سال اول

 

15.6817  b

32.4035  b

1976.92  a

سال دوم

 

میانگین‏های هر ستون با حروف مشترک فاقد اختلاف معنی‏دار می‏باشند.

 


جدول 5- مقایسه میانگین برهمکنش دوگانه آبیاری، محلول پاشی سیلیکات پتاسیم بر ارتفاع بوته

ارتفاع گیاه(سانتی‎متر)

محلول پاشی سیلیکات پتاسیم

آبیاری

147.450  b

0 g.liter -1

شاهد

155.620  a

4 g.liter -1

4.609

                                                                                                                   LSD (0.05)

115.910  b

0 g.liter -1

قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد

134.477  a

4 g.liter -1

4.6874

                                                                                                                   LSD (0.05)

میانگین‏های هر ستون با حروف مشترک فاقد اختلاف معنی‏دار می‏باشند.

 


جدول 6- مقایسه میانگین برهمکنش دوگانه آبیاری، ژنوتیپ بر صفات مورد بررسی در ژنوتیپ‏های کلزا

قطر ساقه (میلی‎متر)

ارتفاع گیاه (سانتی‎متر)

ژنوتیپ

آبیاری

17.5275  a

158.758   a

OG × AL

شاهد

 

15.7383  b

156.950  a

RGS × SLM

15.9358  ab

159.150  a

DALGAN

15.3533  b

143.442  b

RGS 003

15.8383  ab

139.375  b

RGS × OKAPI

1.7411

7.2874

LSD (0.05)

13.6450  abc

133.167  a

OG × AL

قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد

 

14.8500  a

128.750  a

RGS × SLM

14.6800  ab

126.650  a

DALGAN

12.9025  bc

118.783  b

RGS 003

11.9725   c

118.617  b

RGS × OKAPI

1.9327

7.4115

LSD (0.05)

میانگین‏های هر ستون با حروف مشترک فاقد اختلاف معنی‏دار می‏باشند.

 

 

 

قطر ساقه: بررسی اثر تیمارهای مورد بررسی بر صفت قطر ساقه نشان داد که تیمارهای سال، آبیاری، ژنوتیپ، برهمکنش آبیاری در ژنوتیپ بر این صفت در سطح یک درصد معنی‌دار بود (جدول 3). قطر ساقه در سال دوم نسبت به سال اول 20 درصد افزایش داشت که می‏توان این میزان افزایش را به بارندگی بالاتر در سال دوم نسبت داد (جدول 4). در بین ژنوتیپ‏های مورد بررسی تفاوت معنی‏داری از نظر قطر ساقه در سطوح آبیاری وجود داشت، به‏طوری‏که در شرایط آبیاری معمول، ژنوتیپ‏ OG×AL با میانگین 25/17 میلی‎متر و در شرایط قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد ژنوتیپ RGS×SLM با میانگین 85/14 میلی‎متر بیشترین قطر ساقه را به خود اختصاص ‏دادند (جدول 6).

تعداد خورجین در بوته: میانگین تعداد خورجین در بوته در اثرات سه گانه برهمکنش آبیاری، محلول پاشی و ژنوتیپ در سطح احتمال پنج درصد معنی‏دار بود (جدول 3). در بین ژنوتیپ‎های مورد بررسی تفاوت معنی‎داری از نظر تعداد خورجین در بوته در دو سطح آبیاری در سطوح مختلف محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم وجود داشت، به طوری‏که در آبیاری معمول در بین سطوح محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم در شرایط عدم محلول‏پاشی، ژنوتیپ‏های OG×AL، DALGAN وRGS×SLM  به ترتیب با میانگین 8/146، 9/140 و 9/134 عدد و در شرایط کاربرد محلول‏پاشی OG×AL با میانگین 7/170عدد، بیشترین تعداد خورجین در بوته را به خود اختصاص دادند. در قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد در شرایط عدم محلول‏پاشی، ژنوتیپ‏های OG×AL، RGS×SLM و DALGAN به ترتیب با میانگین 6/117، 4/113 و 8/108 عدد و در شرایط محلول‏پاشی RGS×SLM، DALGAN و OG×AL به ترتیب با میانگین 5/134، 1/132 و 5/127 عدد بیشترین تعداد خورجین در بوته را داشتند (جدول 8).

تعداد دانه در خورجین: نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‏ها نشان داد که اثر سال و اثر متقابل سه‏گانه آبیاری، محلول‏پاشی سیلیکات پتاسیم و ژنوتیپ نیز بر این صفت در سطح یک درصد معنی‏دار بود (جدول 3). تعداد دانه در خورجین در سال دوم نسبت به سال اول 20 درصد افزایش داشت (جدول 4). در بین ژنوتیپ‏های مورد بررسی تفاوت معنی‏داری از نظر تعداد دانه در خورجین در دو سطح آبیاری در سطوح مختلف محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم مشاهده شد، به طوری‏که در آبیاری معمول در شرایط عدم‏ محلول‏پاشی، ژنوتیپ‏ OG×AL با میانگین 98/20 عدد و در شرایط محلول‏پاشی OG×AL با میانگین 30/23 عدد، بیشترین تعداد دانه در خورجین را به خود اختصاص داد (جدول 8). در قطع آبیاری از مرحله خورجین‏دهی به بعد در شرایط عدم محلول‏پاشی، ژنوتیپ‏ OG×AL با میانگین 58/18 عدد و در شرایط محلول‏پاشی RGS×SLM با میانگین 96/20 عدد بیشترین تعداد دانه در خورجین را داشتند (جدول 8).

عملکرد دانه: نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‏ها نشان داد که اثرات ساده سال، آبیاری، سیلیکات پتاسیم و ژنوتیپ، اثر متقابل آبیاری در ژنوتیپ و اثر سه‏گانه آبیاری، محلول‏پاشی سیلیکات پتاسیم و ژنوتیپ نیز بر این صفت معنی‏دار بود (جدول 3).  عملکرد دانه در سال دوم 17 درصد بیشتر از سال اول به دست آمد (جدول 4). بالاترین میزان عملکرد دانه در آبیاری معمول، بدون محلول‏پاشی به ژنوتیپ‏ OG×AL با عملکرد دانه 5087 کیلوگرم در هکتار و در تیمار محلول‏پاشی سیلیکات‎پتاسیم به ژنوتیپ OG×AL با عملکرد دانه 5620 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که 4/9 درصد افزایش داشت (جدول 8). در شرایط قطع آبیاری بعد از خورجین‏دهی در شرایط بدون محلول‎پاشی ژنوتیپ‎های OG×AL، RGS×SLM و DALGAN به ترتیب با عملکرد دانه 3506، 3464 و 3388 کیلوگرم در هکتار و در تیمار کاربرد سیلیکات‏پتاسیم ژنوتیپ‏های RGS×SLM و DALGAN به ترتیب با 4124 و 4017 کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را داشتند که بترتیب 16 و 65/15 درصد افزایش عملکرد نسبت به شرایط قطع آبیاری بعد از خورجین‏دهی در شرایط بدون محلول‎پاشی را احراز کرد (جدول 8).

پرولین برگ: جدول تجزیه واریانس نشان داد میزان پرولین تحت تأثیر اثرات ساده سال، آبیاری، سیلیکات پتاسیم و ژنوتیپ و اثرات ترکیب تیماری آبیاری × ژنوتیپ، سال × آبیاری × ژنوتیپ و آبیاری × سیلیکات پتاسیم × ژنوتیپ قرار گرفت (جدول 3). بیشترین میزان پرولین (47/24 میلی گرم بر وزن تر) در ژنوتیپ  RGS003در قطع آبیاری بعد از خورجین‎دهی در سال اول به دست آمد (جدول 7). میزان پرولین برگ در برهمکنش سه‌گانه آبیاری در محلول‌پاشی در ژنوتیپ نیز نشان داد بالاترین میزان پرولین (33/23 میکرومول در گرم وزن‎تر) که نشان‌گر تحمل بیشتر به خشکی می‌باشد در ژنوتیپ RGS×OKAPI در شرایط قطع آبیاری و بدون محلول‌پاشی بدست آمد. کمترین مقدار نیز در شرایط آبیاری کامل و محلول‌پاشی بدست آمد. (جدول 8).

 

 

جدول 7- مقایسه میانگین برهمکنش سه گانه سال، آبیاری و ژنوتیپ بر صفات مورد بررسی در ژنوتیپ‏های کلزا

میزان پرولین برگ (میکرومول در گرم وزن‎تر)

 

ژنوتیپ

آبیاری

سال

 

 

17.60 b

OG × AL

 

شاهد

 

سال= 1396- 1395

 

17.78 b

RGS × SLM

17.27 b

 

DALGAN

20.40 a

RGS 003

21.17

RGS × OKAPI

1.32

 

LSD (0.05)

21.45 b

 

OG × AL

قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد

 

23.34 ab

RGS × SLM

23.65 ab

DALGAN

24.47 a

RGS 003

23.65 ab

RGS × OKAPI

2.11

 

LSD (0.05)

 

12.42 c

OG × AL

 

شاهد

 

سال= 1397-1396

 

12.29 c

RGS × SLM

12.05 c

DALGAN

14.09 b

RGS 003

14.98 a

RGS × OKAPI

0.51

 

LSD (0.05)

15.68 c

OG × AL

قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد

 

17.43 b

RGS × SLM

17.94 b

DALGAN

20.13 a

RGS 003

19.76 a

RGS × OKAPI

1.15

 

                         LSD (0.05)

 

میانگین‏های هر ستون با حروف مشترک فاقد اختلاف معنی‏دار می‏باشند.

 

 

 

گلوکوزینولات: نتایج تجریه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد که اختلاف معنی داری در اثرات ساده و اثر متقابل سه‎گانه برهمکنش آبیاری، محلول پاشی و ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد وجود دارد (جدول 3). به طوری که مقایسه میانگین ژنوتیپ ها در آبیاری معمول بدون محلول‎پاشی نشان داد که ژنوتیپ های OG×AL،  RGS×SLM و DALGAN بترتیب با میانگین 22/13، 81/13 و 51/13 میکرو مول بر گرم کنجاله، و در تیمار محلول‎پاشی سیلیکات پتاسیم ژنوتیپ‎های OG×AL،  RGS×SLM و DALGAN بترتیب با میانگین 89/12، 22/12 و 04/12 میکرو مول بر گرم کنجاله،کمترین میزان گلوکوزینولات را به خود اختصاص دادند (جدول 8). در شرایط قطع آبیاری بعد از خورجین‏دهی بدون محلول‎پاشی نیز ژنوتیپ‎های OG×AL و RGS×SLM بترتیب با میانگین 89/16 و 28/17 میکرو مول بر گرم کنجاله، و در تیمار محلول‎پاشی سیلیکات پتاسیم ژنوتیپ OG×AL با میانگین 77/14 میکرو مول بر گرم کنجاله،کمترین میزان گلوکوزینولات را به خود اختصاص دادند (جدول 8).

دمای کانوپی: نتایج تجریه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد که اختلاف معنی‎داری در اثرات ساده و اثر متقابل سه‎گانه برهمکنش آبیاری، محلول پاشی و ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد وجود دارد (جدول 3). دمای کانوپی در سال دوم سه درصد کمتر از سال اول به دست آمد (جدول 4). برش‏دهی اثر متقابل ژنوتیپ‎های کلزا در آبیاری معمول بدون محلول‎پاشی نشان داد که ژنوتیپ‎ RGS×OKAPI با میانگین 78/32 درجه سانتی‎گراد بیشترین و ژنوتیپ‎ OG×AL با میانگین 50/31 درجه سانتی‎گراد کمترین و در تیمار محلول‎پاشی سیلیکات‏پتاسیم نیز ژنوتیپ‎ RGS×OKAPI با میانگین 78/32 درجه سانتی‎گراد بیشترین و ژنوتیپ‎ OG×AL با میانگین 36/32 درجه سانتی‎گراد کمترین دمای کانوپی را داشتند (جدول 8). در شرایط قطع آبیاری بعد از خورجین‏دهی بدون محلول‎پاشی نیز ژنوتیپ‎ RGS×OKAPI با میانگین 16/35 درجه سانتی‎گراد بیشترین و ژنوتیپ‎‎های OG×AL و RGS×SLM  بترتیب با میانگین‎های 54/33 و 65/33 درجه سانتی‎گراد کمترین، و در تیمار محلول‎پاشی سیلیکات‏پتاسیم نیز ژنوتیپ‎ DALGAN  با میانگین 57/35 درجه سانتی‎گراد بیشترین و ژنوتیپ‎ RGS×OKAPI با میانگین 21/31 درجه سانتی‎گراد کمترین دمای کانوپی را داشتند (جدول 8).

 

 

 

جدول 8- مقایسه میانگین برهمکنش سه گانه آبیاری، محلول پاشی سیلیکات پتاسیم و ژنوتیپ بر صفات مورد بررسی در ژنوتیپ‏های کلزا

 

گلوکوزینولات دانه

(میکرومول برگرم‎کنجاله)

میزان پرولین برگ

(میکرومول درگرم وزن‎تر)

دمای کانوپی

(درجه سانتی‎گراد)

عملکرد  دانه

(کیلوگرم در هکتار)

تعداد خورجین
 در بوته (عدد)

تعداد دانه در خورجین

(عدد)

ژنوتیپ

محلول پاشی سیلیکات پتاسیم

آبیاری

 

 

13.2250  b

15.407  a

31.5950 b

5086.7  a

146.802  a

20.983  a

OG × AL

0 g.liter -1

شاهد

 

13.8183  b

16.088 a

31.9183  ab

4681.5  ab

134.938  a

20.117  ab

RGS × SLM

 

13.5133  b

15.627 a

31.7583  ab

4725.3  ab

140.975  a

20.617  ab

DALGAN

 

15.3467 a

17.720 a

32.6767  ab

4179.8  b

108.112  b

18.550  ab

RGS 003

 

15.5950 a

18.095 a

32.7867 a

4053.0  b

103.958  b

18.183  b

RGS × OKAPI

 

1.2915

4.1923

1.15

752.13

15.471

2.6803

 

LSD (0.05)

 

12.8967  c

14.622  ab

32.3650  b

5620.3  a

170.713  a

23.300  a

OG × AL

4 g.liter -1

 

12.2217  c

13.988  b

29.9083  c

4731.8  b

147.205  b

20.535  ab

RGS × SLM

 

12.0483  c

13.702  b

29.7617  c

4832.2  b

152.892  b

20.933 ab

DALGAN

 

14.4283  b

16.780  ab

32.1867  b

4527  b

126.050  c

19.767  b

RGS 003

 

15.5500  a

18.062  a

34.1183  a

4637.5  b

127.650  c

20.500  ab

RGS × OKAPI

 

0.9707

3.8657

1.0832

741.73

16.536

3.3176

 

LSD (0.05)

 

16.8917  b

19.947 a

33.5433 c

3506.5 a

117.643 a

18.583 a

OG × AL

0 g.liter -1

قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد

 

17.2867 b

20.335 a

33.6533 c

3464.3 a

113.460 a

18.200 ab

RGS × SLM

 

17.5317 bc

20.760 a

33.8117 bc

3388.7 a

108.825 a

17.883 ab

DALGAN

 

18.6150 a

22.797 a

34.7317 ab

2732.8 b

87.977 b

16.250 b

RGS 003

 

18.7467 a

23.333 a

35.1650 a

2608.5 b

83.718 b

16.050 b

RGS × OKAPI

 

1.2164

3.6661

0.9666

602.08

12.236

2.1878

 

LSD (0.05)

 

14.7783  c

17.278 b

30.7450  c

3532.0 ab

127.532 a

18.800 ab

OG × AL

4 g.liter -1

 

17.3350  ab

20.443 ab

35.3450 ab

4124.2 a

134.503 a

20.967 a

RGS × SLM

 

17.6967  ab

20.835 ab

35.5750 a

4017.8 a

132.192 a

20.533 ab

DALGAN

 

17.9850  a

21.813 a

34.1917 b

3078.5 bc

101.983 b

17.583 bc

RGS 003

 

16.5333  b

20.085 ab

31.2133 c

2708.6 c

90.475 c

15.650 c

RGS × OKAPI

 

1.2623

3.9858

1.1993

619.58

11.399

3.0772

 

                         LSD (0.05)

میانگین‏های هر ستون با حروف مشترک فاقد اختلاف معنی‏دار می‏باشند.
                       

 

بحث و نتیجه گیری

داده های حاصل از سنجش صفت ارتفاع بوته نشان می‎دهد که در شرایط قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد محلول پاشی سیلیکات‏پتاسیم این صفت را تحت تأثیر قرار داد. به نظر می‏رسد سیلیکات‏پتاسیم اثرات تنش خشکی را از طریق بهبود توانایی برگ در جذب نور و ظرفیت فتوسنتزی (24، 4)، با افزایش میزان کلروفیل در برگ کاهش داده و سبب افزایش رشد و در نهایت ارتفاع گیاه می‏شود (22). افزایش ارتفاع بوته در شرایط تنش خشکی تحت تأثیر ترکیبات سیلیکاتی توسط بسیاری از محققین دیگر نیز گزارش شده است که با نتایج این آزمایش همخوانی دارد (1، 12، 24، 38).

 در تحقیق حاضر مشاهده شد که قطع آبیاری باعث کاهش قطر ساقه در ژنوتیپ‎های مورد بررسی شد. در شرایط آبیاری معمول، ژنوتیپ‏ OG×AL و در شرایط قطع آبیاری ژنوتیپ RGS×SLM بیشترین قطر ساقه را داشتند. محققین گزارش نمودند تنش خشکی در کلزا باعث کـاهش قطر ساقه شد (42).  بررسی اثر تنش خشکی بر قطر ساقه نشان داد که کاهش منابع ذخیره و تولید مواد فتوسنتزی در اثر اعمال تنش بوده و تنش خشکی از طریق کاهش سرعت رشد در گره‎ها، کاهش گسترش سطح برگ و ماندگاری آن باعث کاهش ارتفاع بوته می‏شود. با توجه به هم زمانی رشد طولی ساقه با رشد شاخه‎های جانبی و توسعه خورجین‎ها بروز تنش خشکی در مرحله آخر فصل نه‏تنها مواد ذخیره‎ای ساقه را کاهش داده، بلکه از توسعه اندام‎های ذخیره‎ای و شاخه‎های جانبی جلوگیری کرده و بطور غیرمستقیم از طریق کاهش مواد فتوسنتزی و کاهش جایگاه توسعه خورجین‎ها منجر به کاهش عملکرد گیاه می‎شود (43). در قطع آبیاری در شرایط عدم محلول‏پاشی، ژنوتیپ‏های OG×AL، RGS×SLM و در شرایط محلول‏پاشی RGS×SLM و OG×AL بیشترین تعداد خورجین در بوته را داشتند. محلول‎پاشی سیلیکات‏پتاسیم در شرایط تنش خشکی بر تعداد خورجین در بوته، که حساس‎ترین صفت در اجزای عملکرد در این شرایط است (23)، موثر بود و منجر به کاهش آن شد که با نتایج تحقیقات برخی محققین مطابقت داشت (20). تنش خشکی باعث کاهش توان مخزن در جذب مواد فتوسنتزی می‏شود (5)، که در نهایت با کاهش تعداد خورجین در بوته باعث کاهش عملکرد دانه میشود (44). سیلیکات‎پتاسیم به دلیل رسوب در برگ، به بهبود قدرت مکانیکی ساقه و برگ‎ها در جذب نور و افزایش ظرفیت فتوسنتزی کمک می‎کند. همچنین سیلیکات‎پتاسیم در شرایط خشکی باعث افزایش تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین در کلزا شد، که با نتایج تحقیقات محققان دیگر در گیاهان زراعی در یک راستا بود (14، 41).

در شرایط قطع آبیاری در شرایط بدون محلول‎پاشی سیلیکات‏پتاسیم ژنوتیپ‎های OG×AL، RGS×SLM و در تیمار کاربرد سیلیکات‏پتاسیم ژنوتیپ‏ RGS×SLM بالاترین عملکرد دانه را داشتند. تنش خشکی با تأثیر مستقیم بر مقدار تولیدات فتوسنتزی از طریق بسته شدن روزنه‌ها و تجزیه آنزیم‌ها و سلول‌ها منجر به کاهش عملکرد دانه شد (19). سیلیکون با سرعت بخشیدن به رشد رویشی و افزایش تولید ماده خشک و کاهش تعرق باعث افرایش کیفیت دانه و در نهایت عملکرد می‏شود. نتایج مشابه در پژوهش‏های صورت گرفته حاکی از تأثیر مثبت سیلیکات‎پتاسیم بر رشد و عملکرد دانه در گونه‏های زراعی است (8، 9، 32، 26، 34).

داده‎های حاصل از سنجش مقدار کمی پرولین نشان داد در شرایط تنش خشکی و قطع آبیاری میزان پرولین افزایش یافت و محلول‌پاشی سیلیکات‏پتاسیم توانست در جهت بهبود تنش خشکی عمل کند و براساس نتایج میزان پرولین برگ در شرایط آبیاری معمول و محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم، نسبت به سایر تیمارها کم‌تر بود. تجمع پرولین در شرایط تحت تنش به واسطه سنتز پرولین و غیر فعال شدن تخریب آن انجام می‌شود. افزایش محتوای پرولین در شرایط تنش باعث محافظت غشای سلولی، پروتئین­ها، آنزیم­های سیتوپلاسمی و مهار گونه‎های فعال اکسیژن و حذف رادیکال­های آزاد می‌شود (2). محققین نیز نشان دادند که در رقم‌های مختلف کلزا، با افزایش تنش خشکی میزان پرولین افزایش یافت، هرچند در بین ارقام تفاوت در مقدار پرولین مشاهده شد. میزان پرولین برگ در شرایط قطع آبیاری به دلیل نقش خود در تنظیم اسمزی افزایش می‌یابد، این امر موجب حفظ تورژسانس سلول‌ها می‌شود که نقش حفظ کننده گیاه در شرایط تنش خشکی را بر عهده دارد که میزان آن در ژنوتیپ‌های متحمل به تنش خشکی بیشتر می‌باشد (37).

در هر دو شرایط کاربرد و عدم کاربرد سیلیکات پتاسیم و در دو سطح آبیاری، میزان گلوکوزینولات در سطح استاندارد و کمتر از حد 30 میکرومول بر گرم کنجاله بود. افزایش گلوکوزینولات موجب کاهش کیفیت و ارزش غذایی کنجاله‏ی کلزا شده که تحت تأثیر عوامل وراثتی و محیطی است (40).

دمای کانوپی در شرایط قطع آبیاری در ژنوتیپ‏های مورد مطالعه نسبت به شرایط آبیاری معمول بالاتر بود و محلول‏پاشی سیلیکات‏پتاسیم توانست در برخی ژنوتیپ‏ها باعث افزایش دمای کانوپی تحت شرایط تنش گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در شرایط قطع آبیاری به دلیل کاهش تعداد شاخه و برگ گیاه، دمای کانوپی می‌تواند افزایش یابد، به‏طوری‏که در شرایط آبیاری کامل دمای کانوپی کاهش می‌یابد. بیشترین دمای کانوپی مربوط به قطع آبیاری بدون محلول‎پاشی بود که نشان از تنظیم هدایت روزنه‏ای است. گیاهان تحت تنش با تنظیم روزنه‎ای مانع از اتلاف شدید آب شده که منجر به افزایش دمای کانوپی می‎شود (18). سیلیکات پتاسیم کاهش از طریق کاهش سرعت تعرق در شرایط تنش، منجر به صرفه‏جویی در مصرف آب از طریق ممانعت از تخریب آوندها و خروج آب کمتر از گیاه می‏گردد (11).

بر اساس نتایج به دست آمده تنش خشکی آخر فصل و محلول‎پاشی سیلیکات پتاسیم اکثر صفات مورد بررسی را تحت تأثیر قرار داد. سال زراعی به دلیل تفاوت در میزان بارندگی بر صفات مورد بررسی تأثیرگذار بود، که نشان از تأثیر شرایط محیطی بر رشد و واکنش کلزا دارد. ژنوتیپ‌های مورد بررسی تفاوت‌های آشکاری در واکنش به تیمارها داشتند، به‌طورکلی نتایج این آزمایش نشان داد ژنوتیپ OG×AL نسبت به دیگر ژنوتیپ‏های مورد بررسی از عملکرد و توانایی بالاتری بمنظور استفاده از منابع برخوردار است. در شرایط آبیاری کامل و کاربرد محلول‌پاشی ژنوتیپ OG×AL بالاترین عملکرد را در صفات مورد بررسی دارا بود، با این وجود در شرایط تنش خشکی و کاربرد محلول‌پاشی ژنوتیپ‏های RGS×SLM وDALGAN از عملکرد قابل قبولی برخوردار بودند. به طورکلی می‌توان گفت تنش خشکی از دلایل کاهش عملکرد کلزا می‌باشد، هرچند محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم می‌تواند شرایط تنش را تعدیل کند، با این حال باید از بروز تنش آخر فصل اجتناب نمود.

سپاسگزاری

بدینوسیله از زحمات اساتید و کارکنان محترم بخش دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج که اینجانب را در انجام ابن مهم یاری کردند، سپاسگزاری و قدردانی به عمل می آید.

  • 1- اله بخش، ا.، سیروس مهر، ع.، ابراهیمی، ا.، شهرکی، ن.، (1397). اندوزش و تحمل آلودگی کادمیومی و تأثیر تیمار سیلیسیم بر برخی شاخص‌های فیزیولوژیک در گیاه خرفه (Portulaca oleracea). مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی). 31 (2): 247-235.

    2- بروجردنیا، م.، بی همتا، م. ر.، عالمی‌سعید، خ.، عبدوسی، و.، (1395). اثر تنش خشکی بر میزان پرولین، کربوهیدرات‌های محلول، نشت الکترولیت‌ها و محتوای آب نسبی لوبیا (Phaseolus vulgaris L.). مجله علمی فیزیولوژی گیاهان زراعی. ۸ (۲۹) :۲۳-۴۱.

    3- جباری، ح.، خوش خلق سیما، ن. ا.، شیرانی‎راد، ا. ح.، (1396). تغییرات ترکیب اسیدهای چرب روغن دانه در ارقام پاییزه کلزا در شرایط تنش خشکی. نشریه پژوهش های کاربردی زراعی. 30 (3): 66-81.

    4- عسگری، ف.، مجد، ا.، جنوبی، پ.، نجفی، ف.، (1399). اثر کوتاه مدت ذرات نانوسیلیکون بر برخی ویژگی‏های بافت شناختی و فیزیولوژیکی گیاه جودوسر (Avean sativa L.) و مقایسه آن با اثر سیلیکات سدیم. مجله پژوهش‏های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی). 33 (2): 433-422.

    5- فیاض، ف.، نادری درباغشاهی، م.ر.، شیرانی‎راد، ا. ح.، (1386). تاثیر تنش کم آبی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام پیشرفته کلزا در منطقه اصفهان. مجله علمی یافته های نوین کشاورزی. 1 (3): 177-189.

     

    • Agostinho, F., Tubana, B., Martins, M., Datnoff, L., 2017. Effect of Different Silicon Sources on Yield and Silicon Uptake of Rice Grown under Varying Phosphorus Rates. Plants. 6: 35.
    • Ali, N., Schwarzenberg, A., Yvin, J. C., Hosseini, S. A., 2018. Regulatory Role of Silicon in Mediating Differential Stress Tolerance Responses in Two Contrasting Tomato Genotypes Under Osmotic Stress. Frontiers in Plant Science. 9: 1–16.
    • Amin, M., Ahmad, R., Ali, A., Hussain, I., Mahmood, R., Aslam, M., et al., 2016. Influence of silicon fertilization on maize performance under limited water supply. 10: 177–183. doi:10.1007/s12633-015-9372-x.
    • Artyszak, A.; Kucin´ska, K., 2016. Silicon nutrition and crop improvement: Recent advances and future perspective. In Silicon in Plants; Tripathi, D.K., Singh, V.P., Ahmad, P., Chauhan, D.K., Prasad, S.M., Eds.; CRC Press: London, UK; New York, NY, USA; pp. 297–319.
    • Aslam, M. N., Nelson, M. N., Kailis, S. G., Bayliss, K. L., Speijers, J., Cowling, W. A., 2009. Canola oil increases in polyunsaturated fatty acids and decreases in oleic acid in drought-stressed Mediterranean-type environments. Plant Breed. 128: 348–355.
    • Aziz T. and Gill M. A. 2002. Silicon nutrition and crop production. A review. Journal of agricultural science. 39, pp 181-187.
    • Bakhat, H.F., Hanstein, S., Schubert, S., 2009. Optimal level of silicon for maize (Zea mays L. c.v. Amadeo) growth in nutrient solution under controlled conditions. The Proceedings of the International Plant Nutrition Colloquium XVI, Davis, CA.
    • Bates, L. S.‚ Waldren, R.P., Teare, L. D., 1973. Rapid determination of free proline for water-stress studies. Plant and Soil. 39: 205-207.
    • A., 2016. Effesct of zeoltte, selenium and silicon on yield , yield components and some physiological traits of canola under salt stress conditions. Iranian Journal Of Field Crops Research. 14(1): 169-170.
    • Chaiwong, N., Prom-U-thai, C., Bouain, N., Lacombe, B., Rouached, H., 2018. Individual versus combinatorial effects of silicon, phosphate, and iron deficiency on the growth of lowland and upland rice varieties. International Journal of Molecular Sciences. 19: 1–13.
    • Chen, D., Cao, B., Wang, S., Liu, P., Deng, X., Yin, L., Zhang, S., 2016. Silicon moderated the K deficiency by improving the plant-water status in sorghumScientific Reports. 2016: 6, 22882
    • Chen, W., Yao, X., Cai, K., Chen, J., 2011. Silicon alleviates drought stress of rice plants by improving plant water status, photosynthesis and mineral nutrient absorption. Biological Trace Element Research. 142, 67 – 76. doi:10.1007/s12011-0108742-x.
    • Cornic, G., 2000. Drought stress inhibits photosynthesis by decreasing stomatal aperture-not by affecting at synthesis. Trends in Plant Science. 5 (5): 187-188.
    • EL Sabagh A., Hossain A., Islam M.S., Barutçular C., Ratnasekera D., Kumar N., ... and da Silva J.A.T. 2019. Sustainable soybean production and abiotic stress management in saline environments: a critical review. Australian journal of crop science., 13, 2, pp 228.
    • Fani, E., Hassibi, P., Meskarbashee, M., Khanlou, K. M., Seyedahmadi, S. A., 2019. Effect of drought stress and silica spraying on some physiological and functional traits of canola cultivars. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 25(1), 62–66.
    • Frew, A., Weston, L. A., Reynolds, O. L., Gurr, G. M., 2918 The role of silicon in plant biology: A paradigm shift in research approach. Annals of Botany. 121: 1265–1273.
    • Gao, X., Zou, CH., Wang, L., Zhang, F., 2004 "Silicon improves water use efficiency in maize plants". Journal of Plant Nutrition. 27: 1457-1470.
    • Ghobadi, M., Bakhshandeh, M., Fathi, G., Gharineh, M.H., Alami-Said, K., Naderi, A., Ghobadi, M.E., 2006. Short and long periods of water stress during different growth stages of canola (Brassica napus): Effect on Yield, Yield Components, Seed Oil and Protein Contents. Journal of Agronomy. 5, 336-341.
    • Gong, H., Chen, K., Chen, G., Wang, S., Zhang, C., 2003 "Effects of silicon on growth of wheat under drought". Journal of Plant Nutrition. 26:1055-1063.
    • Gong, J., Chen, K. M., Zhao, Z. G., Chen, G. C., Zhou, W. J., 2008. Effects of silicon on defense of wheat against oxidative stress under drought at different developmental stages. Biologia Plantarum. 52, 592–596. doi:10.1007/s10535-008-0118-0.
    • Gugała, M.; Sikorska, A.; Zarzecka, K.; Kapela, K.; Mystkowska, I., 2017. The effect of sowing method and biostimulators on autumn development and overwintering of winter rape. Acta Scientiarum Polonorum Agricultura. 16, 111–120.
    • Haddad, C., Arkoun, M., Jamois, F., Schwarzenberg, A., Yvin, J. C., Etienne, P., Laîné, P., 2018. Silicon promotes growth of Brassica napus and delays leaf senescence induced by nitrogen starvation. Frontiers in Plant Science. 9: 516.
    • Harinder, P., S. Makkar, P. Siddhuraju, and K. Becker., 2007. Plant secondary metabolites. New York: Hummana 58–60.
    • Hosseini, S. A., Yvin, J., 2017. Induction of Barley Silicon Transporter HvLsi1 and HvLsi2, increased silicon concentration in the shoot and regulated Starch and ABA Homeostasis under Osmotic Stress and Concomitant Potassium Deficiency. Frontiers in Plant Science. 8, 1359.
    • Hu, A. Y., Che, J., Shao, J. F., Yokosho, K., Zhao, X. Q., Shen, R. F., Ma, J. F., 2018.Silicon accumulated in the shoots results in down-regulation of phosphorus transporter gene expression and decrease of phosphorus uptake in rice. Plant Soil. 423: 317–325.
    • Ijaz, R., Ejaz, J., Gao, S., Liu, T., Imtiaz, M., Ye, Z., et al., 2017. Overexpression of annexin gene AnnSp2, enhances drought and salt tolerance through modulation of ABA synthesis and scavenging ROS in tomato. Scientific. Reports. 7:12087.doi: 10. 1038/s 41598-017-11168-2.
    • Kalandyk, A.; Waligórski, P.; Dubert, F., 2014. Application of biostimulators in alleviation of effects of drought and other environmental stresses in common soybean (Glycine max. L. Merr.) Czas. Nauk.-Kult. 22: 267–274.
    • Kostic, L., Nikolic, N., Bosnic, D., Samardzic, J., Nikolic, M., 2017. Silicon increases phosphorus (P) uptake by wheat under low P acid soil conditions. Plant and Soil. 419: 447–455.
    • Ma, J. F., Yamaji, N., 2008. Functions and transport of silicon in plants. Cellular and molecular life sciences. 65: 3049–3057.
    • Ma, J. F., Yamaji, N. A., 2015. cooperative system of silicon transport in plants. Trends plant science. 20: 435–442.
    • Maillard, A., Ali, N., Schwarzenberg, A., Jamois, F., Yvin, J. C., Hosseini, S. A., 2018. Silicon transcriptionally regulates sulfur and ABA metabolism and delays leaf senescence in barley under combined sulfur deficiency and osmotic stress. Environmental and Experimental Botany. 155: 394–410.
    • Mirzaee, M., Moieni, A., Ghanati, F., 2012. Effect of drought stress on proline and soluble sugar content in canola (Brassica napus) seedlings. Iranian Journal of Biology. 26(1), 90-98.
    • Pulz, A.L., Crusciol, C.A.C., Lemos, L.B., Soratto, R. P., 2008. Silicate and limestone effects on potato nutrition, yield and quality under drought stress. Rev Bras Ciênc Solo. 32:1651–1659.
    • Rashidi, S., Shirani Rad, A. H., Ayene Band. A., Javidfar, F., Lak, S., 2012. Study of relationship between droughts stresses tolerances with some physiological parameters in canola genotypes (B. napus L.). Annals of Biological Research. 3: 564–569.
    • Rathke, G. W., Christen, O., Diepenbrock, W., Effects of nitrogen source and rate on productivity and quality of winter oilseed rape (Brassica napus L.) grown in different crop rotations. Field Crops Research. 94: 103-113.
    • Saleh, J., Najafi, N., 2011. Silicon role in the plant. Zeitoon Journal. 31(217), 8-16. Sarparast, R., 2002. Selection of advanced lines of Broad bean in Gorgan and Dezfoul. Abstract of the 7th Iranian congress of Agronomy and Plant Breeding. 174. (In Persian).
    • Sangtarash, M. H., Qaderi, M. M., Chinnappa, C. C., Reid. D. M., 2009. Differential sensitivity of canola (Brassica napus) seedlings to ultraviolet-B radiation, water stress and abscisic acid .envirmental and expriemental. 2 :212-219.
    • Seyed Ahmadi, A., Bakhshandeh, A., Garineh, M. H., 2015. Evaluation physiological characteristics and grain yield canola cultivars under end seasonal drought stress in weather condition of Ahvaz. Iranian Journal of Field Crops Research, 13 (1): 71-80. (In Persian).
    • Shirani Rad, A. H., Zandi, P., 2014. Agronomic Evaluation of Rapeseed Varieties (Brassica napus L.) in Response to Late-Season Water Deficit Stress. Agriculturae Conspectus Scientificus[Internet].[pristupljeno26.06.2020.]. 9(3):157-169.
    • Sun, X. P., H. L. Yan, X. Y. Kang, and F. W. Ma. 2013. Growth, gas exchange, and water-use efficiency response of two young apple cultivars to drought stress in two scion-one rootstock grafting system. Photosynthetica 51 (3):404–10. doi: 10.1007/s11099-013-0040-3.
    • Tohidi Moghaddam, H. R. T, Zahedi, H., Ghooshchi, F., 2011. Oil quality of canola cultivars in response to water stress and super absorbent polymer application. Pesq. Agropec. Trop. 41: 579–586, doi: 10.5216/pat.v41i4.13366.
مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 35، شماره 3
مهر 1401
صفحه 511-524
  • تاریخ دریافت: 10 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 08 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 25 دی 1399