بررسی پراکنش گونه‌های گیاهی استان سمنان (مطالعه موردی: هرباریوم دانشگاه دامغان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده زیست شناسی و پژوهشکده علوم زیستی، دانشگاه دامغان، دامغان

چکیده

مطالعه پوشش گیاهی مناطق مختلف ایران مقدمه‌ای برای بسیاری از طرح‌های پژوهشی و اجرایی محسوب می‌شود. هرباریوم ها گنجینه‌های دائمی نمونه‌های گیاهی یک منطقه و بهترین منبع اطلاعاتی در مورد رستنی‌های آن منطقه را دارا می‌باشند. در تحقیق حاضر نمونه های استان سمنان در هرباریوم دانشگاه دامغان مطالعه شدند. بر اساس نتایج حاصل از شناسایی نمونه‌های هرباریومی درمجموع 3۱۱ گونه گیاهی متعلق به 237 جنس و 68 تیره شناسایی شد. تیره گندم (Poaceae) با 23 جنس و 32 گونه، تیره کاسنی (Asteraceae) با 23 جنس و 30 گونه و تیره نعناع (Lamiaceae) با 16 جنس و 24 گونه تیره‌های بزرگ موجود در هرباریوم هستند. همچنین جنس‌های جاروعلفی (Bromus) با 6 گونه، شور (Salsola)، سنبله‌ای (Stachys) و آلو (Prunus) با 5 گونه و سلمک (Chenopodium) با 4 گونه بیشترین غنای گونه‌ای را دارا می‌باشند. در این مطالعه 122 گونه دارویی و 8 گونه مقاوم به شوری معرفی شدند و 25 گونه در فهرست گونه های در معرض خطر اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An investigation of plant species distribution in Semnan province (Case study: Herbarium of Damghan University)

نویسندگان [English]

  • Arefe Zakeri
  • Reza Naderi
  • Vahid Poozesh

Faculty of Biology and Institute of Biological Science, Damghan University, Damghan

چکیده [English]

Studying of plant vegetation is a prelude to many researches and executive projects. Herbaria are permanent treasures of plant specimens for a region and the best source of information about the flora of the region. The present study is concerned with the identification of plant species of herbarium of Damghan University (DU, Semnan province). Based on the results obtained from the plant identification of herbarium specimens, a total of 311 species belonging to 237 genera and 68 families from Semnan province were identified. The most species richness families were Poaceae (23 genera, 32 species), Asteraceae (23 genera, 30 species), Lamiaceae (16 genera, 24 species), respectively. Also, the genus Bromus with 6 species, Salsola, Stachys and Prunus each with 5 species and Chenopodium with 4 species are the largest genera in the region. This study documents 122 medicinal and 8 halophytic plant species in the region. Moreover, 25 plant species were listed as threatened species based on the criteria of the International Union for Conservation of Nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Medicinal plants
  • herbarium specimens
  • floristic study
  • vegetation

بررسی پراکنش گونه‌های گیاهی استان سمنان (مطالعه موردی: هرباریوم دانشگاه دامغان)

عارفه ذاکری، رضا نادری* و وحید پوزش

ایران، دامغان، دانشگاه دامغان، دانشکده زیست‌شناسی و پژوهشکده علوم زیستی

تاریخ دریافت: 11/7/1397            تاریخ پذیرش:  25/10/1397

چکیده

مطالعه پوشش گیاهی مناطق مختلف ایران مقدمه‌ای برای بسیاری از طرح‌های پژوهشی و اجرایی است. هرباریوم‌ها گنجینه‌های دائمی نمونه‌های گیاهی و بهترین منبع اطلاعاتی برای رستنی‌های منطقه هستند. در تحقیق حاضر نمونه‌های استان سمنان در هرباریوم دانشگاه دامغان مطالعه شدند. براساس نتایج حاصل از شناسایی نمونه‌های هرباریومی در مجموع 3۱۱ گونه گیاهی متعلق به 237 جنس و 68 تیره شناسایی شدند. تیره گندم (Poaceae) با 23 جنس و 32 گونه، تیره کاسنی (Asteraceae) با 23 جنس و 30 گونه و تیره نعناع (Lamiaceae) با 16 جنس و 24 گونه تیره‌های بزرگ موجود در هرباریوم هستند. همچنین جنس‌های جاروعلفی (Bromus) با 6 گونه، شور (Salsola)، سنبله‌ای (Stachys) و آلو (Prunus) با 5 گونه و سلمک (Chenopodium) با 4 گونه بیشترین غنای گونه‌ای را دارا می‌باشند. در این مطالعه 121 گونه دارویی و 8 گونه مقاوم به شوری معرفی شدند و 25 گونه در فهرست گونه‌های در معرض خطر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرارگرفتند.

واژه‌های کلیدی: گیاهان دارویی، نمونه‌های هرباریومی، مطالعه فلوریستیک، پوشش گیاهی

* نویسنده مسئول، تلفن: 02335220223، پست الکترونیکی: rezanaderia@du.ac.ir

مقدمه

 

هرباریوم مجموعه نمونه‌های گیاهی خشک و پرس شده یک منطقه جغرافیایی خاص مانند استان، کشور و یا قاره است و یکی از وظایف آن ساماندهی فعالیت‌های گیاه‌شناسان در رابطه با فلور هر منطقه است. هدف کلی مدیریت هرباریوم عبارت از جمع‌آوری و حفاظت از نمونه‌های گیاهی همراه با یادداشت‌های کافی و جمع‌آوری کتاب‌های تاکسونومی در کتابخانه هرباریوم است (34). نمایه بین‌المللی هرباریوم بیش از ۴۰۰۰ هرباریوم از ۱۶۵ کشور جهان و مجموعاً مشتمل بر بیش از ۳۵۰ میلیون نمونه گیاهی متعلق به چهارصد سال قبل را در سطح جهانی معرفی کرده است (33). از اهداف و کاربرد هرباریوم می‌توان به تائید شناسایی یک گیاه و یا کشف گونه جدید برای علم گیاه‌شناسی، برنامه‌ریزی برای سفرهای گیاه‌شناسی از قبیل تاریخ دقیق جمع‌آوری گل و بذور نمونه‌های گیاهی، ارائه خدمات آموزشی، بررسی تغییرات آب و هوایی درگذشته و پیش‌بینی آب‌وهوای آینده و شناخت و معرفی گیاهان دارویی اشاره کرد (39).

هرباریوم دانشگاه دامغان در سال 1388 تأسیس شد و در نمایه بین‌المللی هرباریومی (باغ گیاه‌شناسی نیویورک) با کد هرباریومی DU ثبت و به‌طور رسمی معرفی شد (57). اهداف این مجموعه معرفی گونه‌های جدید، شناخت گیاهان دارویی استان سمنان و جمع‌آوری گیاهان شور پسند مناطق بیابانی و گونه‌های نادر آلپی می‌باشد. هم‌اکنون در این هرباریوم بالغ‌بر 6000 نمونه هرباریومی استاندارد از گیاهان آوندی نگهداری و با استفاده از نرم‌افزار مدیریت داده‌های تنوع زیستی (Biota) ثبت و طبقه‌بندی می‌شوند (7).

استان سمنان به دلیل زیست مرز بودن و حالت بینابینی که بین حوزه هیرکانی (استان‌های شمالی کشور) و ایران و تورانی (نواحی مرکزی ایران) دارد از تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری بالایی برخوردار است و معرفی فلور این منطقه بستر مناسبی برای تحقیقات گیاه‌شناسی و علوم محیطی فراهم خواهد نمود. شناسایی گیاهان سبب شناخت گیاهان دارویی، گونه‌های مقاوم، در حال انقراض و گیاهان ناخواسته (هرز) شده و تعیین‌کننده پتانسیل‌های رویشی و اکولوژیکی منطقه است. مطالعات فلوریستیک و پوشش گیاهی محدودی در این استان انجام‌شده است که می‌توان به معرفی فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان مراتع شهرستان دامغان (20)، شناسایی و معرفی گیاهان دارویی (6، 9 و 23)، معرفی فلور و پوشش گیاهی منطقه گرمسار (2 و 15)، ذخیره‌گاه بیوسفر توران (16) و منطقه امن سربند دیباج (3)، جمع‌آوری و شناسایی بخشی از فلور دارویی زیست‌بوم‌های کشاورزی و منابع طبیعی استان (8)، شناسایی اجتماعات گیاهی شورروی در مراتع سرخ‌ده دامغان (18) و فلور و جوامع گیاهی علف‌های هرز دامغان (26) اشاره کرد.

ایران دارای پیشینه غنی در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها است (13). با توجه به افزایش حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن، قرارگیری گیاهان دارویی در اولویت الف حوزه علوم پایه و کاربردی در نقشه جامع علمی کشور (12) و برای تحقق چشم‌انداز بیست‌ساله کشور ایران در افق 1404، مطمئناً شناسایی، مدیریت بهینه و سازمان‌یافته نمونه‌های گیاهی در هرباریوم امری لازم و ضروری است. طبق مطالعاتی که نویسندگان بر روی منابع به‌ویژه فلور ایران (1) و فلورا ایرانیکا (55) انجام داده‌اند نمونه‌های گیاهی محدودی از استان سمنان (به‌ویژه البرز شرقی) جمع‌آوری شده است. به دلیل موقعیت هرباریوم دانشگاه دامغان و دسترسی محلی و سریع آن به منطقه البرز شرقی، معرفی نمونه‌های گیاهی استان سمنان در این هرباریوم و بررسی خواص دارویی و وضعیت حفاظتی آن‌ها می‌تواند حائز اهمیت باشد.

مواد و روشها

استان سمنان با مساحت برابر با ۹7۴۹۱ کیلومترمربع که 9/5 درصد مساحت کل کشور را شامل می‌شود، ازنظر مساحت ششمین استان ایران است. این استان از ۳۴ درجه و ۱۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و از ۵۱ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۷ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی با مرکزیت شهرستان سمنان از جانب شمال به استان‌های خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استان‌های خراسان جنوبی و اصفهان، از مشرق به استان خراسان رضوی و از مغرب به استان‌های تهران و قم محدود است. استان سمنان در دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز واقع‌شده که ارتفاع آن از شمال به جنوب کاهش می‌یابد و به دشت کویر منتهی می‌شود.

براساس داده‌های هواشناسی آب‌وهوای استان سمنان در نواحی کوهستانی سرد، در دامنه کوه‌ها معتدل و در حواشی کویر گرم است (17). میانگین داده‌های 7 ساله ایستگاه هواشناسی چهار شهرستان استان سمنان شامل شهرستان سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار برآورد شد. براساس نمودار آمبروترمیک حاصل از داده‌های 7 ساله هواشناسی (2014-2008)، این استان در 9 ماه مارس تا نوامبر خشک می‌باشد (شکل 1).

نمونه‌های گیاهی در طی سال‌های مختلف از مناطق بیابانی و نیمه بیابانی استان سمنان جمع‌آوری و با استفاده از روش‌های رایج در تاکسونومی شناسایی شدند. شناسایی گونه‌های گیاهی غالباً براساس فلورا ایرانیکا انجام شد (55). برای شناسایی نمونه‌های گیاهی علاوه بر فلورا ایرانیکا از منابعی دیگر مانند فلور ایران (1)، فلور ترکیه (38)، فلور اروپا (58)، فلور عراق (56)، فلور روسیه (47)، اطلس گون‌های ایران (49)، فلور رنگی ایران (19)، رده‌بندی گیاهی برای شناسایی دقیق جنس‌های گیاهی (27) و درختان و درختچه‌های ایران (29) استفاده شد. در صورت وجود ابهام در شناسایی، نام‌گذاری دقیق نمونه‌های گیاهی با به‌کارگیری تک‌نگاره‌ها و منابعی مانند جنس‌های Acanthophyllum (37)، Allium (51)، Astragalus (4) Bromus (53)، Elymus (36) Eremopoa (54)، Ferula (21)، Festuca (43)، Glaucium (22)، Hyoscyamus (32)، Isatis (11)، Jurinea (31)، Oxytropis (50)، Poa (46)، Polygonum (52)، Trifolium (42) و Stipa (41) صورت گرفت.

نمونه‌های گیاهی با تصاویر نمونه‌های تیپ و نمونه‌های جمع‌آوری‌شده موجود در هرباریوم‌های مجازی مثل ادینبرو، برلین، کیو، وین و غیره مقایسه شدند (7). سپس نام علمی گونه‌های شناسایی‌شده با نمایه بین‌المللی نام‌های گیاهی (IPNI) یکسان سازی شدند (44). گونه‌های گیاهی منطقه ازنظر دارا بودن ارزش دارویی بررسی شدند. برای معرفی گیاهان دارویی منطقه از منابعی چون گیاهان دارویی زرگری (10) و شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران مظفریان (30) استفاده شد. گونه‌های در معرض خطر استان سمنان براساس مطالعات جلیلی و جم‌زاد (45) و طبق طبقه‌بندی حفاظتی محرابیان (25) و گونه‌های شورپسند نیز مطابق با آخانی و قربانلی (35) فهرست‌بندی شدند. نام‌های فارسی گونه‌های شناسایی‌شده براساس فرهنگ نام‌های گیاهان ایران (28) معرفی شدند.

 

 

 

شکل 1- منحنی آمبروترمیک مربوط به میانگین داده‌های 7 ساله از 4 ایستگاه هواشناسی شهرستان سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار

 

نتایج

از مجموع 6000 نمونه گیاهی موجود در هرباریوم دانشگاه دامغان، ۷۴۶ نمونه هرباریومی از استان سمنان تا اسفند 1394 جمع‌آوری شدند که این تعداد به ۳۱۱ گونه گیاهی، ۲۳۷ جنس و ۶۸ تیره تعلق دارند (جدول ۱). تمامی گونه‌های شناسایی‌شده متعلق به نهاندانگان هستند. از مجموع ۶۸ تیره از نهاندانگان، ۸ تیره شامل 36 جنس و 50 گونه متعلق به تک‌لپه‌ای‌ها و ۶۰ تیره شامل ۲۰۱ جنس و ۲۶۱ گونه متعلق به دولپه‌ای‌ها هستند. تیره‌های  Poaceae با ۲3 جنس و ۳۲ گونه، Asteraceae با ۲۳ جنس و ۳۰ گونه، Lamiaceae با ۱۶ جنس و ۲۴ گونه،  Fabaceae با ۱۶ جنس و ۱۹ گونه، Rosaceae با ۱۱ جنس و ۱۷ گونه و Brassicaceae با ۱۴ جنس و ۱۶ گونه بترتیب بیشترین میزان تنوع گونه‌ای را به خود اختصاص دادند (شکل 2). جنس Bromus با ۶ گونه دارای بیشترین غنای گونه‌ای است و جنس‌های Salsola، Stachys و Prunus با ۵ گونه و Chenopodium با ۴ گونه رتبه‌های بعدی را کسب کردند. جنس‌های Amaranthus، Astragalus، Cucumis، Dianthus، Nepeta، Plantago، Poa، Rosa، Salix و Tulipa هرکدام دارای ۳ گونه و مابقی جنس‌ها دارای ۱ تا ۲ گونه هستند.

 

 

 

شکل 2- نمودار تعداد جنس‌ها و گونه‌های متعلق به تیره‌های بزرگ استان سمنان در هرباریوم دانشگاه دامغان

 

از مجموع گونه‌های شناسایی‌شده در استان سمنان، 30/32 درصد گونه‌ها (94 گونه) جزء عناصر ایران و تورانی/ اروپا-سیبری، 61/31 درصد گونه‌ها (92 گونه) متعلق به ناحیه ایران و تورانی، 95/14 درصد گونه‌ها (42 گونه) متعلق به نواحی ایران و تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانه‌ای، 12/4 درصد (12 گونه) جهان‌وطن، 78/3 درصد (11 گونه) چند ناحیه‌ای، 10/3 درصد (9 گونه) متعلق به نواحی ایران و تورانی/ مدیترانه‌ای می‌باشند. نواحی ایران و تورانی/ اروپا-سیبری/ صحرا-سندی، ایران و تورانی/ مدیترانه‌ای/ صحرا-سندی و ایران و تورانی/ صحرا-سندی هرکدام 38/1 درصد (4 گونه) گونه‌ها را به خود اختصاص دادند و تعداد 19 گونه (10/6 درصد) متعلق به گونه‌های کاشته شده هستند (شکل 3). تعداد 20 گونه در حد جنس شناسایی شدند. 21 گونه گیاهی نیز جزء گونه­های انحصاری ایران می‌باشند که از این تعداد تیره Fabaceae دارای 5 گونه انحصاری و تیره‌های Lamiaceae و Rosaceae هرکدام دارای 4 گونه انحصاری هستند. تیره­های Asteraceae با 3 گونه، Apiaceae با 2 گونه، و Boraginaceae، Papaveraceae و Rubiaceae هرکدام با یک‌گونه انحصاری رتبه‌های بعدی را کسب کردند. از گونه‌های شاخص، در معرض انقراض و یا انحصاری که در هرباریوم وجود دارد می‌توان بهAstragalus semnanensis Bornm. & Rech.f.، A. fridae Rech.f. (شکل­های 4و 5) Cloutea porphyrogramma Rech.f. و Drymocallis dmaghanensis Naderi & Faghir اشاره نمود.

 

 

 

شکل 3- نمودار پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی. IT: ایرانی و تورانی، ES: اروپا-سیبری، M: مدیترانه‌ای، PL: چند ناحیه‌ای، Cosm: جهان‌وطن، SS: صحرا سندی، CULT: کاشته شده

 

 

شکل 4- گونه انحصاری و در معرض انقراضAstragalus (sect. Semnanense Podlech & Zarre) semnanensis Bornm. & Rech.f. با شماره هرباریومی نادری 2441 (DU)

 

شکل 5- گونه انحصاری و در معرض انقراض Astragalus (sect. Incani DC.) fridae Rech.f. با شماره هرباریومی نادری 2448 (DU)

121 گونه دارای ارزش دارویی هستند (جدول 1). از این نظر تیره Lamiaceae و Asteraceae با 12 گونه بیشترین تعداد گونه دارویی را دارا می‌باشند. تیره‌های Rosaceae و Fabaceae بترتیب با داشتن 11 و 10 گونه، Poaceae با 7 گونه، Chenopodiaceae با 6 گونه، Brassicaceae و Apiaceae هرکدام با 5 گونه، Oleaceae با ۴ گونه، Moraceae،Cucurbitaceae  و Polygonaceae با 2 گونه و Convolvulaceae، Papaveraceae، Plantaginaceae، Caprifoliaceae و Scrophulariaceae هرکدام با ۲ گونه رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص دادند. ۳2 تیره نیز تنها دارای یک‌گونه دارویی می‌باشند.

25 گونه در فهرست گونه‌های در معرض خطر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار می‌گیرند (جدول ۱). بر اساس طبقه‌بندی IUCN و مطالعات جلیلی و جم‌زاد (45) گونه‌های در معرض خطر موجود در هرباریوم ازنظر وضعیت حفاظتی شامل 3 گونه در معرض انقراض (EN؛ شکل 4 و 5 را ببینید)، 3 گونه آسیب‌پذیر (VU)، ۱۶ گونه کمتر درخطر (LR) و 3 گونه با اطلاعات ناکافی (DD) می‌باشد (جدول 1). تیره‌های Lamiaceae و Fabaceae هرکدام با ۴ گونه و Poaceae با ۳ گونه بترتیب سهم بیشتری از گونه‌های در معرض خطر را به خود اختصاص دادند و مابقی تیره‌های مربوطه هرکدام دارای ۱ گونه در معرض خطر هستند. در این هرباریوم دو نمونه هولوتیپ و پاراتیپ از گونه Drymocallis damghanensis Naderi & Faghir نگهداری می‌شود.

 

جدول 1- فهرست گونه‌های شناسایی‌شده در استان سمنان (هرباریوم دانشگاه دامغان)

نام علمی گیاه

پراکنش جغرافیایی

نام فارسی

خواص دارویی

وضعیت حفاظتی

شماره هرباریومی

Aceracaeae

       

 

Acer monspessulanum L.

IT-M

کیکم آشوری

 

DD

2590، 2591

Ailanthaceae

       

 

Ailanthus altissima (Mill.) Swingle

CULT

درخت عرعر

*

 

1873، 2423

Amaranthaceae

       

 

Amaranthus blitoides S.Watson.

CULT

تاج‌خروس گسترده

 

LR

2555

A. graecizans L.

IT-ES-M

تاج‌خروس هرز

   

2554

A. retroflexus L.

COSM

زلف عروسان

   

2556 تا 2562

Celosia argentea L. var.cristata (L.) Kuntze

IT

تاج‌خروسی

   

2546 تا 2553

Gomphrena globosa L.

IT-M

تکمه‌ای

*

 

1862

Amaryllidaceae

       

 

Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult. f.

IT

خیارک

   

2562 تا 2565

Anacardiaceae

       

 

Rhus coriaria L.

IT-ES-M

سماق

*

 

1874

Apiaceae

       

 

Anethum graveolens L.

IT-M

شوید

*

 

216، 1822، 1823

Astrodaucus orientalis (L.) Drude

IT-ES

هویج کوهی

   

2283

A. persicus (Boiss.) Drude

IT-ES

هویج کوهی ایرانی

   

2286

Chaerophyllum cf. macropodum Boiss.

IT

جعفری فرنگی کوهستانی

   

2285

Coriandrum sativum L.

IT

گشنیز

*

 

1825، 2280

Cuminum cyminum L.

IT-M-SS

زیره سبز

*

 

1826، 2279

C. setifolium (Boiss.) Koso-Pol.

IT

زیره سفید

   

2281

Dorema ammoniacum D.Don

IT [End]

وشق

*

LR

1824

Prangos latiloba Korovin

IT

جاشیر گچ‌دوست

   

2282

Pycnocycla spinosa Decne.

IT [End]

سگ‌دندان خاردار

*

 

204، 2287

Apocynaceae

       

 

Nerium indicum Mill.

IT-M-SS

کیش

   

2566 تا 2570

Vinca herbacea Waldest. & Kit. subsp. mixavelen.

IT-ES

پیچ تلگرافی ایرانی

   

بدون شماره

Arecaceae

       

 

Phoenix dactylifera L.

CULT

نخل، خرما

*

 

1837 تا 1839

Washingtonia filifera (Lindel ex Andr'e) H.Wendle. ex de Bary

CULT

     

2595، 2596

Asteraceae

       

 

Achillea tenuifolia Lam.

IT-ES

بومادران ایرانی

   

2299، 2306، 2309، 2310، 2311

Acroptilon repens (L.) DC.

IT-ES

تلخه

   

2326، 2328

Anthemis tinctoria L.

IT-ES

بابونه زرد

*

 

1999

Anthemis sp.

 

بابونه

   

2320

Artemisia aucheri Boiss.

IT [End]

درمنه کوهی

*

 

1626، 2002 تا 2006

A. turcomanica Gand.

IT [End]

درمنه

   

بدون شماره

Aster sp.

CULT

ستاره‌ای

   

2323، 2329، 2330

Calendula officinalis L.

IT-ES

همیشه‌بهار

*

 

2014، 2327

Carthamus oxyacantha M.Bieb.

IT-ES

گلرنگ زرد

*

 

2057

Centaurea depressa M.Bieb.

CULT

گل گندم

*

 

2015 تا 2019، 2325

C. virgata Lam.

IT

گل گندم بوته­ای

   

2308

Cichorium intybus L.

IT-ES

کاسنی

*

 

2021 تا 2023، 2029

Cirsium sp.

 

کنگر

   

2304، 2305، 2307

Conyza canadensis (L.) Cronquist

COSM

پیر بهارک کانادایی

*

 

2001، 2008 تا 2010

Echinops sp.

 

شکر تیغال

   

2314

Gundelia tournefortii L.

IT

کنگر خوراکی

   

2321

Koelpinia linearis Pall.

IT-M

هزار پایی

   

2318

Lactuca undulata Ledeb.

IT

کاهوی مواج

   

2319

Lactuca serriola L.

IT-ES-M

کاهوی خاردار

*

 

2240، 2313

Launaea acanthodes (Boiss.) Kuntze

IT [End]

کاهوسای بیابانی

   

2331 تا 2333

Scariola orientalis (Boiss.) Soja’k

IT-ES

گاو چاق ترکه‌ای

   

2334

Senecio glaucus L.

PL

پیام بهار

   

1406، 2312، 2315 تا 2317

S. vulgaris L.

IT-ES-M

پیر گیاه

*

 

2007

Sonchus asper (L.) Hill

IT-M

شیر تیغک

*

 

2011، 2012

Sonchus sp.

 

شیر تیغک

   

2321

Tagetes erecta L.

CULT

جعفری زینتی

   

2322

Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss.

IT-ES

شنگ ایرانی

   

2300 تا 2302

T. graminifolius DC.

IT-ES

شنگ

   

2297، 2303

Tussilago farfara L.

IT-ES-M

پای خر

*

 

1888 تا 1891

Xanthium strumarium L.

IT-ES

زردینه

*

 

2242، 2324

Berberidaceae

       

 

Berberis integerrima Bunge

IT-ES

زرشک زر افشانی

*

 

1856 تا 1861، 2042، 2422

B. orthobotrys Bien. ex Aitch.

IT-ES

زرشک راست خوشه

   

2420، 2421

Boraginaceae

       

 

Anchusa aegyptiaca (L.) A.DC.

IT-M-SS

گاوزبان مصری

   

2429، 2430

Asperugo procumbens L.

IT-ES

علفک چسبک

   

 

Echium amoenum Fish. & C.A.Mey.

IT-ES

گل‌گاوزبان ایرانی

*

LR

1869

Heliotropium supinum L.

IT-ES-M

آفتاب‌پرست خوابیده

   

2432

Heliotropium sp.

 

آفتاب‌پرست

   

2440

Lappula sinaica (A.DC.) Asch. & Schweinf.

IT

خارلنگری

   

2428

Myosotis lithospermifolia )Willd.) Hornem.

IT-ES

فراموشم مکن کوهستانی

   

2425 تا 2431

Onosma bulbotrichum DC.

IT

زنگوله‌ای تیغالی

   

2434

Paracaryum persicum (Boiss.) Boiss.

IT [End]

   

DD

2435 تا 2439

Brassicaceae

       

 

Alyssum heterotrichum Boiss.

IT

قدومه پرسپولیسی

   

2619، 2623، 2624

Camelina hispida Boiss.

IT

کتان کش کرکی

   

2613

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

COSM

کیسه کشیش

*

 

1559، 1779

Cardaria draba (L.) Desv.

IT-ES

ازمک

*

 

1555، 1556، 1780، 2232

Cardamina sp.

 

ترتیزک

   

2627، 2628

Chorispora tenella (Pall.) DC.

IT-ES

     

2612

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

PL

خاکشیر ایرانی

*

 

1460، 1570، 1774، 1775، 2236

Erysimum sisymbrioides C.A.Mey.

IT-ES

خاکشیر تلخ

   

2622

Isatis cappadocica Desv.

IT-ES

وسمه آذربایجانی

   

2629

Lepidium perfoliatum L.

IT-ES

ترتیزک ساقه آغوش

*

 

1778

L. sativum L.

IT

شاهی

*

 

1772، 1773

Malcolmia spryginioides Botsch. & Vved.

IT

شب‌بوی صحرایی

   

2615، 2620، 2621، 2625، 2626

Matthiola longipetala (Vent.) DC.

IT-ES

چلیپایی

   

2616، 2617

Matthiola alyssifolia Bornm.

IT

چلیپای مرتفع

   

بدون شماره

Sinapis aucheri O.E.Schulz

IT

خردل زاگرسی

   

2614، 2618

Sisymbrium sp.

 

خاکشیر

   

بدون شماره

Caesalpinaceae

       

 

Caesalpinia gilliesii (Hook.) D.Dietr.

CULT

ابریشم مصری

   

2474 تا 2480

Cercis siliquastrum L.

IT

ارغوان

*

 

1763، 2237

Cannabaceae

       

 

Cannabis sativa L.

IT-ES

شاهدانه

*

 

1852

Caprifoliaceae

       

 

Lonicera caprifolium L.

IT-ES

پیچ امین‌الدوله

*

 

1808 تا 1810، 1812

Viburnum opulus L.

IT-ES-M

بداغ جنگلی

*

 

1811

Capparidaceae

       

 

Capparis spinosa L.

IT-ES-M

علف مار

*

 

1853، 1854

Cleome coluteoides Boiss.

IT

علف مار بادکنکی

   

2406 تا 2407

Caryophyllaceae

       

 

Acanthophyllum verticillatum C.A.Mey.

IT

چوبک فراهم

   

2580

Dianthus armeria L.

IT-ES

میخک جنگلی

   

2586 تا 2589

D. orientalis Adams. subsp. stenocalyx (Boiss) Rech.f.

IT

میخک شرقی

   

2581 تا 2583

D. pseudarmeria M.Bieb.

IT-ES

میخک

   

بدون شماره

Minuartia lineata Bornm.

IT

مرواریدی کوهسری

   

2584

Silene latifolia Poir.

IT

سیلن

   

2579

Stellaria media (L.) Vill.

COSM

دانه قناری

*

 

2585

Celasteraceae

       

 

Euonymus japonicus Thunb.

IT

     

2482 تا 2487

Chenopodiaceae

       

 

Anabasis annua Bunge

IT

آسمانی یک‌ساله

   

2515، 2516

A. aphylla L.

IT-ES

آسمانی بی‌برگ

*

 

1976، 1981، 1984

Atriplex flabellum Bunge ex Boiss.

IT

سلمکی بادبزنی

   

2522

Camphorosma monspeliaca L.

IT-ES-M

کافوری

*

 

1975، 2013

Chenopodium album L.

COSM

سلمه تره

*

 

1974، 1980

Ch. ambrosoides L.

IT-ES

سلمک

*

 

1973، 1979

Ch.  novopokrovskyanum (Aellen) Uotila

IT-ES

سلمک

   

2513، 2514، 2518

Ch. sosnowskyi Kapeller

IT-ES

سلمک

   

 

Kochia prostrata Roth.

IT-ES-SS

علف مرتعی

   

2503 تا 2506، 2511، 2517

K. scoparia (L.) Schard.

IT-ES

جاروی قزوینی

*

 

1982

Salsola dendroides Pall.

IT-ES

شور گچ‌دوست

   

2519، 2520

S. gossypina Bunge ex Boiss.

IT

شور پنبه‌ای

   

2509، 2510، 2512، 2523

S. kali L.

IT-ES-SS

شور خاردار

*

 

1977، 1983، 2050

S. kerneri (Wol.) Botsch.

IT

شور البرزی

   

2521

S. lanata Pall.

IT-ES

شور پشمالو

   

2507

Convolvulaceae

       

 

Convolvulus arvensis L.

IT-ES

پیچک صحرایی

*

 

1863، 1864، 1866، 1867

Convolvulus fruticosus Pall.

IT-ES

پیچک درختچه‌ای

   

بدون شماره

Ipomoea purpurea (L.) Roth

IT-ES

نیلوفر

*

 

2059، 2060

Cornaceae

       

 

Cornus mas L.

IT-ES

زغال‌اخته

*

 

1757

Cucurbitaceae

       

 

Cucumis melo var. flexuosus (L.) Naudin

IT-ES

خیارچنبر

*

 

1795

C. melo var. reticulatus Ser.

CUIT

طالبی

*

 

1791

C. sativus L.

IT-ES

خیار

*

 

1793، 1794

Cuscutaceae

       

 

Cuscuta campestris Yunck.

IT

سس زراعی

   

221، 2592

Cyperaceae

       

 

Cyperus alternifolius L.

PL

نخل مرداب

   

2470

C. rotundus L.

COSM

اویارسلام

*

 

1796، 1798 تا 1803، 2470 تا 2473

Dipsacaceae

       

 

Pterocephalus sp.

 

سربال

   

بدون شماره

Scabiosa olivieri Coult.

IT

طوسک صحرایی

   

2439

Elaeagnaceae

       

 

Elaeagnus angustifolia L.

IT-ES

سنجد

*

 

1841 تا 1844

Euphorbiaceae

       

 

Euphorbia bungei Boiss.

IT-ES

فرفیون شاهرودی

   

2340

Fabaceae

       

 

Alhagi persarum Boiss. & Buhse

IT

خارشتر ایرانی

*

 

1945

Astragalus (sect. Incani DC.) fridae Rechi.f.

IT [End]

گون

 

EN

2441

A. (sect. Poterion Bunge) glaucacanthus Fisher.

IT [End]

گون اسبی

 

LR

2414

A. (sect. semnanense Podlech & Zarre) semnanensis Bornm. & Rech.f.

IT [End]

گون سمنانی

 

EN

2448

Colutea buhsei (Boiss.) Shap.

IT

دغدغک البرزی

   

2409، 2410

C. porphyrogramma Rech.f.

IT [End]

دغدغک رگه

 

LR

2412

Coronilla varia L.

IT-ES

یونجه تاجی

*

 

1933، 1949

Glycyrrhiza glabra L.

IT

شیرین‌بیان

*

LR

1948

Lotus corniculatus L.

IT-ES-M

آهو ماش زرد

*

 

1644، 1927 تا 1931

Medicago sativa L.

PL

یونجه

*

 

1934، 1955، 1641

Melilotus officinalis (L.) Pall.

IT-ES-M

یونجه زرد

*

 

1643، 1936 تا 1944، 2415

Onobrychis cornuta (L.) Desv.

IT

اسپرش پشته‌ای

   

2413

Robinia pseudoacacia L.

CULT

اقاقیای قرمز

*

 

1238، 1926

Sophora alopecuroides L.

IT-ES

تلخ‌بیان

*

 

1951، 1952

Spartium junceum L.

CULT

طاووسی

   

2418

Trifolium pratense L.

IT-ES-M

شبدر قرمز

*

 

1635، 1639

Trigonella foenum-graecum L.

IT-M

شنبلیله

*

 

1925

Vicia iranica Boiss.

IT [End]

ماشک ایرانی

   

2411

Vigna radiata (L.) R.Wilczek

IT

ماش

   

2419

Fumariaceae

       

 

Fumaria asepela Boiss.

IT-ES

شاه‌تره بی کاسبرگ

   

2497 تا 2502

Geraniaceae

       

 

Erodium cicutarium (L.) L'Hér.

IT-ES-M

نوک‌لک‌لکی هرز

*

 

1761

Geranium stepporum P.H.Davis

IT-ES

سوزن چوپانی استپی

   

2274 تا 2276

Pelargonium quercetorum Agnew

IT

شمعدانی ارغوانی

   

2277، 2278

Iridaceae

       

 

Crocus caspius Fisch. & C.A.Mey.ex Hohen.

IT-ES

زعفران خزری

   

2236

Iris kopetdagensis (Vved.) B.Mathew & Wendelbo

IT

زنبق خراسانی

   

2235

Juglandaceae

       

 

Juglans regia L.

IT

گردو

*

 

1817

Juncaceae

       

 

Juncus sp.

 

سازو

   

2344

Lamiaceae

       

 

Ajuga chamaecistus Going. ex Benth.

IT [End]

لبدیس بوته‌ای پرسپولیسی

*

LR

1446، 1754

Dracocephalum moldavica L.

IT-ES

بادرنجبویه

*

 

1753

Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth.

IT

سنبل بیابانی

   

2269

Lamium amplexicaule L. var. amplexicaule

IT-ES-M

گزنه‌سای ساقه آغوش

*

 

1749 تا 1751

Marrubium cuneatum Banks & Sol.

IT

فراسیون ایرانی

   

2263

Mentha langifolia (L.) L. var. amphilema Briq. ex Rech.f.

IT [End]

پونه یکرنگ

*

LR

1736، 1737

Moluccella laeavis L.

IT-ES

زنگوله ایرلندی

*

 

1735، 1744، 1745

Nepeta crispa Willd.

IT [End]

پونه سای مواج

 

LR

2266

N. glomerulosa Boiss.

IT [End]

پونه سای انبوه کرمانی

*

LR

1738، 2271

N. ispahanica Boiss.

IT

پونه سای بیابانی

   

2272

Ocimum basilicum L.

IT-M

ریحان

*

 

1752، 2273

Phlomis cancellata Bunge

IT

گوش بره شاهرودی

   

2261

Salvia multicaulis Vahl.

IT

مریم‌گلی ارغوانی

   

2262، 2270

S. sclarea Crantz

IT-ES

مریم‌گلی

*

 

1740، 1742، 2257

Satureja hortensis L.

IT-ES

مرزه

   

2273

Stachys annua (L.) L.

IT-ES

سنبله

   

2268

S. byzantina K.Koch

IT-ES

سنبله‌ای نقره‌ای

   

2267

S. inflata Benth.

IT-ES-M

سنبله‌ای ارغوانی

   

2253 تا 2256

S. lavandulifolia Vahl

IT-ES

سنبله‌ای زیبا

*

 

1443، 1755

S. laxa Boiss. & Buhse

IT

سنبله‌ای دماوندی

   

2264، 2265

Teucrium polium L.

IT-ES-M

کلپوره

*

 

1434، 1774، 1748، 2258

Vitex negundo L.

IT-ES-M

بنگرو

   

2259، 2260

Ziziphora persica Bunge

IT-ES

کاکوتی ایرانی

*

 

1739، 1740

Z. tenuior L.

IT-ES

کاکوتی

*

 

1437، 1743

Liliaceae

       

 

Allium cristophii Trautv.

IT-ES

والک ستاره‌ای

   

2249

A. rubellum M.Bieb.

IT

پیاز صورتی

   

2246، 2248

Colchicum robustum (Bunge) Stef.

IT

گل حسرت غول‌آسا

   

2247

Eremurus olgae Regel

IT

سریش طناز

   

1411، 2252

Gagea tenuifolia (Boiss.) Fomin

IT-ES-M

نجم طلایی پرسپولیسی

   

1409، 2250

Tulipa biflora Pall.

IT-ES

لاله هفت‌رنگ

   

2245

T. micheliana Hoog

IT

لاله خط‌دار

   

2243

Tulipa sp.

 

لاله

   

2244

Yucca filamentosa L.

CULT

زنگوله‌ای نخ دار

*

 

1868

Loranthaceae

       

 

Loranthus europaeus Jacq.

IT-ES

موخور

*

 

1815، 1816

Malvaceae

       

 

Abutilon sp.

 

گاو پنبه

   

2388

Alcea sp.

 

ختمی

   

2389

Hibiscus sp.

 

ختمی

   

2387

Malva sylvestris L.

IT-ES

پنیرک قرمز

*

 

1781 تا 1789

Meliaceae

       

 

Melia azedarach L.

IT-SS

زیتون‌تلخ

*

 

1759، 1760، 2545

Mimosaceae

       

 

Albizia julibrissin Durazz.

IT-ES-SS

درخت گل‌ابریشم

*

 

1762

Prosopis farcta (Banks & Sol.) J.F.Macbr.

IT-ES-M

کهورک

   

2481

Moraceae

       

 

Ficus carica L.

IT-ES

انجیر خوراکی

*

 

1878

Morus alba L.

IT-ES-M

توت سفید

*

 

1875

M. nigra L.

IT-ES-M

توت سیاه

*

 

1877

Myrtaceae

       

 

Callistemon citrinus (Curtis.) Skeels

IT-ES-M

شیشه‌شور

   

2572

Eucalyptus obliqua L'Hér.

IT-ES-M

اکالیپتوس

   

2573

Oleaceae

       

 

Forsythia suspensa (Thumb.) Vahl.

IT

یاس

   

2489

Fraxinus angustifolia Vahl

IT-ES

زبان‌گنجشک

   

2492 تا 2494

F. excelsior L.

IT-ES

ون

*

LR

1971، 1972، 2233، 2495

Jasminum fruticans L.

IT-ES-M

یاسمن زرد

   

2488

Ligustrum vulgare L.

IT-ES

برگ نو

*

 

1957، 1962، 1964 تا 1968، 2490، 2491

Olea europaea L.

PL

زیتون خوراکی

*

LR

1956، 1958 تا 1961

Syringa persica L.

IT

یاس بنفش ایرانی

*

 

1969، 1970

Papaveraceae

       

 

Glaucium contortuplicatum Boiss.

IT [End]

شقایق درهم‌تنیده

 

LR

2630، 2631

G. paucilobatum Freyn

IT

شقایق خراسانی

 

DD

بدون شماره

Hypecoum pendulum L.

IT-ES-M

شاه‌تره‌ای

*

 

1767، 1768، 1771

Papaver argemone L.

IT-ES-M

خشخاش بیابانی

*

 

1769، 1770

Pittosporaceae

       

 

Pittosporum tobira (Thumb.) W.T.Aiton

CULT

میخک زینتی

   

2341 تا 2343

Plantaginaceae

       

 

Plantago lagopus L.

IT-ES-M

بارهنگ کپه‌ای

   

2335 تا 2338

P. lancelota L.

IT-ES-M

بارهنگ سرنیزه‌ای

*

 

1827، 1828، 2037

P. major L.

IT-ES

بارهنگ

*

 

1829 تا 1832

Plantanaceae

       

 

Plantanus orientalis L.

IT-ES

چنار

*

 

1870 تا 1872

Plumbaginaceae

       

 

Acantholimon sp.

 

کلاه میرحسن

   

2597

Poaceae

       

 

Aegilops sp.

 

گندم نیا

   

2361

Agropyron cristatum (L.) Gaertn.

PL

چمن گندمی تاج‌خروسی

   

2386

A. longiaristatum (Boiss.) Boiss.

IT

چمن گندمی سیخک دار

   

1351

Arundo donax L.

IT-M

قمیش

*

 

1892، 1893، 1895، 2382

Avena sativa L.

COSM

یولاف

*

 

1903 تا 1907

Bromus cappadocicus Boiss. & Balansa

IT-ES

جاروعلفی آسیای صغیر

 

LR

1150

B. danthoniae Trin.

IT-ES-SS

جاروعلفی هرز

   

1328، 1345

B. gracillimus Bunge.

IT

جاروعلفی نازک

   

1169، 1352

B. pumilio (Trin.) P.M.Sm.

PL

جاروعلفی

   

1346

B. tectorum L.

COSM

جاروعلفی بامی

   

1165، 1349، 1353، 2383

B. tomentellus Boiss.

IT

جاروعلفی نمدی

*

LR

1149، 1329، 1347، 1350، 1354

Bothriochloa ischaemum (L.) Keng

IT-ES-M

جارو پنجه‌ای

   

2353، 2354، 2359

Cymbopogo jwarancusa (Jones) Schult. subsp. olivieri (Boiss.) Soenarko

IT-SS

چمن معطر

*

 

1902، 2032

Cynodon doctylon (L.) Pers.

IT-ES

مرغ

*

 

1896 تا 1898، 2235، 2381

Eremopyrum distans (K. Koch) Nevski

IT-ES

بیابان گندمی تنک

   

2356

Hordeum geniculatum All.

PL

جو زانو دار

   

بدون شماره

H. glaucum Steud.

IT-SS

جو هرز

   

2378

Lolium multiflorum Lam.

IT-ES

چچم پر گل

   

2379

Loliolum subulatum (Banks & Sol.) Eig

IT

چمنک

   

1416

Oryzopsis molinioides (Boiss.) Hack. ex Paulsen

IT-ES

برنج دنایی

   

2385، 2384

Phalaris minor Retz.

COSM

دانه قناری

   

2372، 2373

Phleum pratense L.

IT-ES-M

دم‌گربه‌ای چمن زاری

 

LR

2362، 2377

Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.

IT-ES-M

نی

*

 

1900

Poa annua L.

COSM

چمن یک‌ساله

   

2355

P. bulbosa L. subsp. vivipara (Koeler) Arcang.

IT-ES-M

چمن پیازک دار

   

2352، 2360

Poa sp.

 

چمن

   

2374

Polypogon monspeliensis (L.) Deaf.

PL

چمن ریشی

   

2358

Setaria viridis (L.) P.Beauv.

IT-ES-M

ارزنی سبز

   

2363 تا 2371

Stipagrostis plumosa Munro ex T.Anderson

IT-M-SS

سبط پاکوتاه

   

2376

Stipa sp.

 

چمن سوزنی

   

2357

Trisetum flavescens (L.) P.Beauv.

IT-ES

شبه یولاف طلایی

   

2375

Triticum aestivum L.

COSM

گندم

*

 

1888 تا 1891، 2380

Podophyllaceae

       

 

Bongardia chrysogonum (L.) Spach

IT-ES-M

علف کبکی

   

2593

Polygonaceae

       

 

Atraphaxis spinosa L.

IT-ES

کاروان کش

   

1391، 2542، 2543

Polygonum arenastrum Boreau

IT-ES

هفت‌بند شن دوست

   

2544

P. aviculare L.

IT-ES

علف هفت‌بند

*

 

1647، 1913 تا 1917

Pteropyrum aucheri Jaub. & Spach

IT

پرند

   

1921، 1923، 1924

Rumex crispus L.

IT-ES

ترشک مواج

*

 

1908 تا 1912

Portulacaceae

       

 

Portulaca oleracea L.

COSM

خرفه

*

 

1814

Punicaceae

       

 

Punica granatum L.

IT-ES-M

انار زینتی

*

 

1766

Ranunculaceae

       

 

Adonis dentata Delile.

IT

چشم خروس ایرانی

   

2459، 2460

Ceratocephala falcata (L.) Pers.

IT-ES

گل آفتاب‌رو

   

2461

C. testiculata (Crantz) Besser

IT-ES

گل آفتاب روی دوقلو

   

2462

Clematis ispahanica Boiss.

IT

کلماتیس اصفهانی

   

2468، 2469

Consolida sp.

 

زبان در قفا

   

2147، 2457، 2458، 2466، 2467

Ficaria kochii (Ledeb.) Iranshar & Rech.f.

IT

آلاله برف زی

*

 

1820، 1821

Ranunculus constantinopolitanus (DC.) d'Urv.

IT-ES

آلاله پشمالو

   

2463 تا 2465

Resedaceae

       

 

Reseda aucheri Boiss.

IT

ورث مصری

   

2345 تا 2348

R. lutea L.

IT-ES-M

ورث

   

بدون شماره

Rhamnaceae

       

 

Rhamnus pallasii Fisch. & C.A.Mey.

IT-ES

سیاه تنگرس

   

بدون شماره

Rosaceae

       

 

Contoneaster assadii Khat.

IT [End]

شیرخشت

 

VU

بدون شماره

Crataegus aronia (L.) Bosc ex DC.

IT

زالزالک

   

2642

C. babakhanloui Khat.

IT [End]

زالزالک

 

VU

2640، 2641

Cydonia oblonga Miller.

IT-ES

به جنگلی

*

 

1986

Drymocallis damghanensis Naderi & Faghir

IT [End]

چوب زیبای دامغانی

   

بدون شماره

Malus domestica Borkh.

IT

سیب

*

 

1990

M. orientalis Uglitzk. ex Juz.

IT-ES

سیب جنگلی

*

 

1992

Potentilla aucheriana  Th.Wolf ex Bornm.

IT [End]

پنجه‌برگ آزاد بری

   

بدون شماره

Prunus armeniaca L.

IT

زردآلو

*

 

2055، 2056

P. cerasus L.

CULT

آلبالو

*

 

1996، 1998، 2633

P. divaricata Ledeb.

IT-ES

آلوچه

*

 

2054، 2632، 2643

P. dulcis (Mill.) D.A.Webb.

CULT

بادام

*

 

1988، 1989

P. persica (L.) Batsch.

CULT

هلو

*

 

1987، 1995

Rosa canina L.

IT-ES

نسترن وحشی

*

 

1991

R. foetida Herrm.

IT-ES

نسترن زرد

   

بدون شماره

R. persica Michx. ex Juss.

IT

رز ایرانی

   

2635 تا 2639

Sanguisorba minor Scop.

IT-ES-M

توت روباهی آبله روی

*

 

1698، 1985، 1993، 1994، 2634

Rubiaceae

       

 

Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb.

IT [End]

زبرینه کوهستانی

   

بدون شماره

Galium aparine L.

IT-ES-M

بی تی راخ

*

 

1846 تا 1848، 1850، 2053، 2524 تا 2527

Rutaceae

       

 

Haplophyllum acutifolium (DC.) G.Don

IT

سدابی

   

2351

Salicaceae

       

 

Populus caspica (Bornm.) Bornm.

IT-ES

سفید پلت

 

EN

2607

P. euphratica Oliv.

IT-ES-M

پده

   

2608، 2609

Salix acmophylla Boiss.

IT-M

زرد بید

   

2601 تا 2605

S. daviesii Boiss.

IT

بید مرجانی

   

2598 تا 2600

Salix sp.

 

بید

   

2606

Scrophulariaceae

       

 

Antirrhinum majus L.

CULT

گل میمونی

   

2390 تا 2403

Scrophularia variegata M.Bieb.

IT-ES

گل میمونی رنگارنگ

   

2405

Veronica anagalis-aquatica L.

IT-ES

سیزاب آبی

*

 

1887، 2035

V. hederifolia L.

IT

سیزاب آبی عشقه‌ای

*

 

1883 تا 1886، 2404

Solanaceae

       

 

Capsicum annuum L.

CULT

فلفل قرمز

   

2292

Datura innoxia Mill.

IT-SS

داتوره گل‌درشت

*

 

1804 تا 1807

Hyoscyamus pusillus L.

IT-ES-M

بذر البنج کوتاه

   

2288 تا 2289

Lycium ruthenicum Murray.

IT-ES

گرگ تیغ

   

2290

Lycopersicon esculentum Mill.

CULT

گوجه‌فرنگی

   

2296

Petunia × atkinsiana D.Don ex W.H. Baxter

CULT

اطلسی

   

2295

Solanum asiae-mediae Pojark.

IT

تاج‌ریزی خراسانی

 

VU

2293

Tamaricaceae

       

 

Myricaria germanica (L.) Desv.

IT-ES

شبه گز

*

 

1819

Tamarix ramosissima Ledeb.

IT-ES

گز پر شاخه

   

2528 تا 2539

Tamarix sp.

 

گز

   

2540، 2541

Typhaceae

       

 

Typha domingensis Pers.

PL

لویی

*

 

1764

Ulmaceae

       

 

Ulmus foliacea Gilib.

IT-ES

نارون

   

2350

Urticaceae

       

 

Parietaria judaica L.

IT-ES-M

گوش موش افشان

   

2496

Urtica dioica L.

IT-ES

گزنه دوپایه

*

 

1765، 2039

Verbanaceae

       

 

Phyla nodiflora (L.) Greene.

IT-ES-M

توت پایابی

*

 

1818، 2611

Vitaceae

       

 

Vitis vinifera L.

IT

انگور

*

 

1879 تا 1882، 2424

Zygophyllaceae

       

 

Peganum harmala L. Var. harmala

PL

اسپند

*

 

1833 تا 1835، 2048، 2594

Zygophyllum atriplicoides Fish. & C.A.May Var. atriplicoides

IT

قیچ ارمنستانی

   

1396

پراکنش جغرافیایی: ES= اروپا-سیبری، IT= ایران و تورانی، M= مدیترانه‌ای، SS= صحرا-سندی، COSM= جهان‌وطن، PL= چند ناحیه‌ای، End= انحصاری، CULT= کاشته شده. وضعیت دارویی: *= خواص دارویی دارد. وضعیت حفاظتی: EN= گونه در معرض انقراض، VU= گونه‌های آسیب‌پذیر، LR= گونه‌های درخطر کمتر، DD= گونه‌های با اطلاعات ناکافی

 

بحث و نتیجه‌گیری

ناحیه ایران و تورانی یکی از نواحی وسیع زیر قلمرو ‌تتیان از قلمرو هولارکتیک است که براساس نقشه پراکنش جغرافیایی گیاهی ایران، استان سمنان در ناحیه ایران و تورانی و در دو زیر حوزه آذربایجان و ایران مرکزی قرار می‌گیرد. تنوع اقلیمی و واحدهای رویشی متفاوت در استان سمنان اقلیمی را فراهم آورده است تا پوشش گیاهی منطقه از غنای بالایی برخوردار باشد (23). پوشش گیاهی این منطقه خشکی‌پسند است و شامل ریختار گیاهی کپه‌ای و کلاه وش، استپ‌های خاردار، درخت‌زارهای اورس، بادام و بنه- بادام می‌باشد (24 و 34). گونه‌های متعددی از جنس گون و درمنه همچون Artemisia aucheri Boiss.،  Astragalus glaucacanthus Fisher. و A. fridae Rech.f. در هرباریوم دانشگاه دامغان نگهداری می‌شوند و 186 گونه از 311 گونه شناسایی شده متعلق به ناحیه ایران و تورانی و ایران و تورانی-اروپا سیبری هستند.

از دیرباز شناسایی نمونه‌های یک مجموعه هرباریومی کمک شایانی به معرفی فلور منطقه و یا تهیه تک‌نگاره تخصصی بر روی جنس‌ها یا تیره‌ها کرده است. به‌عنوان‌ مثال صحت نیاکی (14) نمونه‌های گیاهی علوفه ایران (تیره Poaceae) را در هرباریوم کیو لندن شناسایی و کلیدی برای جنس‌ها و گونه‌ها همراه با ارزش اقتصادی، تولیدی و مصرف آن‌ها ارائه نمود. در تحقیق حال حاضر نیز نمونه­های استان سمنان در هرباریوم دانشگاه دامغان تا اسفند 1394 مطالعه و ۳۱۱ گونه گیاهی شامل ۲۳۷ جنس و ۶۸ تیره شناسایی شد. بردسیری و همکاران در سال 1396 (3) به مطالعه فلور منطقه سربند دیباج (شمال دامغان) پرداختند. آن‌ها در مطالعه خود  285 گونه گیاهی را شناسایی کردند که این نمونه‌های گیاهی در هرباریوم دانشگاه دامغان نگهداری می‌شود. با مقایسه فهرست و حذف گونه‌های مشترک در حال حاضر 519 گونه گیاهی از استان سمنان جمع آوری شده است.

در این تحقیق از میان نمونه‌های شناسایی شده 8 گونه در فهرست گیاهان شورروی و مقاوم به شوری قرار می‌گیرند که در این‌ بین تیره Chenopodiaceae با 5 گونه دارای بیشترین گونه‌های شورپسند می‌باشد. گونه‌های شورپسند شامل Anabasis aphylla L.، Atriplex flabellum Bunge ex Boiss.،Cahmphorosma monspeliaca L. ، Salsola gossypina Bunge ex Boiss. ، S. kerneri (Wol.) Botsch.، Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.، Prosopis farcta (Banks & Sol.) J.F.Macbr. و Typha domingensis Pers. می‌باشند. براساس برآوردهای انجام‌شده 10 درصد از اراضی جهان شور و بسیار شور هستند (5). گیاهان شورپسند به دلیل سازگاری بالایی که به شرایط نامساعد محیطی دارند در بسیاری از مناطق بیابانی و نیمه بیابانی، مرداب‌های شور و سواحل دریا پراکنش یافته‌اند (40 و 48). ازآنجایی‌که گیاهان مزبور منبع اصلی تغذیه دام‌های چرا کننده محسوب می‌شوند می‌توانند انتخاب مناسبی برای کم کردن مشکلات بیابان‌زدایی باشند (59). خاک‌های شور و قلیایی در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران نیز توسعه‌یافته و سطحی معادل 5/12 درصد (204800 کیلومترمربع) از کل سطح کشور را پوشش می‌دهند (5). براساس مطالعات آخانی و قربانلی (35) مجموعاً 165 گونه شورزی و مقاوم به شوری با 73 جنس و 26 خانواده از گیاهان گل‌دار در ایران شناخته شده است که 53 درصد گونه‌ها به خانواده Chenopodiaceae تعلق دارند. نتایج حال حاضر نیز مؤید حضور بالای گونه‌های شورپسند از این خانواده است. باتوجه به پوشش گیاهی خشک و شور استان سمنان، ایجاد بانک بذر در هرباریوم دانشگاه دامغان، نگهداری بذور و تأسیس باغ گیاه‌شناسی گیاهان شورپسند می‌تواند حائز اهمیت باشد.

گودرزی و همکاران (23) به مطالعه شناسایی و پراکنش گیاهان دارویی استان سمنان پرداختند. محدوده‌ی مشخص آن‌ها شامل کل استان سمنان می‌باشد که درنتیجه این پژوهش، آن‌ها ۱۱۰ گونه دارویی را برای استان سمنان معرفی نمودند و نقشه‌ای از پراکنش گونه‌های دارویی را ارائه دادند. رودی و همکاران (9) باهدف معرفی فلور ارتفاعات استان سمنان 133 گونه دارویی متعلق 45 تیره را شناسایی کردند. کریمی (20) در مطالعه فلور شهرستان دامغان با در نظر گرفتن مصارف محلی به ۹۳ گونه دارویی و ۱۴۹ گونه علوفه‌ای-مرتعی اشاره نمود. بردسیری (3) در مطالعه فلوریستیک منطقه امن سربند دیباج (استان سمنان) ۴۴ گونه دارویی را برای این منطقه معرفی نمود. در مطالعه حال حاضر 121 گونه دارویی شناسایی شد. تیره‌های Lamiaceae، Asteraceae، Fabaceae و Rosaceae بیشترین تعداد گونه‌های دارویی را به خود اختصاص دادند. مقایسه فهرست گیاهان دارویی این تحقیق با فهرست گونه‌های دارویی مطالعات پیشین (3، 9 و 23) نشان می‌دهد که بیش از 200 گونه از گیاهان دارویی با خواص درمانی مشخص در استان سمنان وجود دارد که تاکنون این اطلاعات منتشر نشده است.

از مجموع ۱۷۲۷ گونه انحصاری در ایران (با محاسبه گونه­های جدید حدود 2000 گونه) ۳۹ گونه انحصاری در استان سمنان وجود دارد (34 و 45). از مجموع ۳۱۱ گونه گیاهی شناسایی‌شده از هرباریوم دانشگاه دامغان (استان سمنان) 21 گونه جزء گونه‌های انحصاری ایران هستند. جلیلی و جم‌زاد (45) ۴۵۳ گونه گیاهی ایران را در فهرست گونه‌های در معرض خطر قراردادند که از این تعداد ۲۱ گونه در طبقه گونه‌های درخطر انقراض و ۴۳۲ گونه در طبقه گونه‌های آسیب‌پذیر قرار می‌گیرند. خانواده Fabaceae با ۹ گونه درخطر انقراض و ۲۱۶ گونه آسیب‌پذیر، Lamiaceae با ۵ گونه درخطر انقراض و ۴۴ گونه آسیب‌پذیر، Rosaceae با ۲۳ گونه آسیب‌پذیر، Asteraceae با ۱۸ گونه آسیب‌پذیر و Apiaceae با ۲ گونه درخطر انقراض و ۱۴ گونه آسیب‌پذیر، بترتیب بزرگ‌ترین خانواده‌های ایران ازنظر تعداد گونه‌های در معرض خطر هستند. در پژوهش حال حاضر، 25 گونه در فهرست گونه‌های در معرض خطر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار می‌گیرند که تیره‌های Lamiaceae و Fabaceae سهم بیشتری از گونه‌های در معرض خطر را به خود اختصاص دادند. گونه‌های گیاهی در معرض انقراض موجود در هرباریوم شاملPopulus caspica (Bornm.) Bornm. ، Astragalus semnanensis Bunge و A. fridae Rech.f. هستند.

تاکنون تلاش‌های زیادی جهت حفاظت گونه‌های نادر یا در معرض خطر صورت گرفته است که یکی از راهکارهای آن ایجاد شبکه مناطق حفاظت‌شده و محدودیت فعالیت بشر در طبیعت می‌باشد (25)، اما زمانی که شرایط زیستگاهی جهت حفاظت گونه‌ها مناسب نباشد، استفاده از روش‌هایی چون استقرار بانک‌های بذر، مدیریت بهینه هرباریوم و باغ‌های گیاه‌شناسی متداول می‌گردد. لذا پژوهش انجام‌شده می‌تواند مقدمه‌ای برای حفاظت گونه‌های شناسایی شده، انحصاری، در معرض خطر و یا گیاهان دارویی استان سمنان باشد.

  • اسدی، م.، خاتم‌ساز، م.، معصومی، ع.، و باباخانلو، پ.، (1397-1369) فلور ایران، جلد 1-145، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، تهران.
  • ایران بخش، ع.، احمدی، س. م.، و اسدی، م.، 1387. معرفی فلور، شکل‌های زیستی و کوروتیپ‌های گیاهان منطقه گرمسار در استان سمنان.، پژوهش و سازندگی، شماره 79، صفحات 179-199.
  • بردسیری، ع.، نادری، ر.، و امیراحمدی، ع.، 1396. تنوع گیاهی منطقه شکارممنوع سربند (دیباج، استان سمنان)، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره 31، صفحات 1-28.
  • بهلولی، ر.، و دهشیری، م. م.، 1392. مطالعه ریخت‌شناسی و تشریح تعدادی از گونه‌هایAstragalus (بخشIncani DC.) در بروجرد، مجله پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، جلد 26، شماره 4، صفحات 412-422.
  • جعفری، م.، 1373. سیمای شوری و شورروی­ها، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، 55 صفحه.
  • حبیبی، م.، غلامعلی پور علمداری، ا.، و قربانی نهوجی، م.، 1393. شناسایی و معرفی گیاهان دارویی منطقه حفاظت‌شده پرور (استان سمنان)، دومین همایش ملی گیاهان دارویی و کشاورزی پایدار، همدان.
  • دانشگاه دامغان، دانشکده زیست‌شناسی و پژوهشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی، تارنمای سیستماتیک گیاهی- اکولوژی به آدرس http: // biology. Du. Ac. Ir /? Page - id = 151 (5 شهریور 1397).
  • دزیانیان، ا.، برجسته، ع. ر.، و جلالی، ا.، 1387. جمع‌آوری و شناسایی بخشی از فلور دارویی زیست‌بوم‌های کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان، خلاصه مقالات تخصصی گیاهان دارویی به آدرس http://plant.mihanblog.com/post/191 (9 مهر 1397).
  • رودی، ب.، مظفریان، و.، فلاحیان، ف.، و خاوری نژاد، ر.، (1387) گیاهان دارویی ارتفاعات استان سمنان، فصل‌نامه دانش زیستی ایران، شماره 3، صفحات 1-6.
  • زرگری، ع.، (1393) گیاهان دارویی، جلد 5-1، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، تهران.
  • ساجدی، س.، شریف نیا، ف.، و اسدی، م.، 1384. بررسی جنس Isatis در ایران، رستنی‌ها، شماره 1، صفحات 47-66.
  • سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی 1392. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. تهران، 31 صفحه.
  • شریفی فر، ف.، کوهپایه، ع.، متقی، م.، امیرخسروی، ا.، و پور محسنی نسب، ا.، 1389. بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی شهرستان سیرجان استان کرمان، فصل‌نامه گیاهان دارویی، پیش‌شماره 3، صفحات 19-28.
  • صحت نیاکی، ن.، 1374. پوشش گیاهی علوفه ایران در هرباریوم کیو لندن تا مهرماه 1358 شامل 51 جنس و 178 گونه و 128 شکل با کلید برای جنس­ها و گونه­ها و شرح و اختصاصات جنس­ها و گونه­ها، نام­های محلی-محیط رویشی- ارزش اقتصادی و تولیدی و مصرف و انتشار جغرافیایی در ایران و دنیا، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، 666 صفحه.
  • عصری، ی.، و حمزه، ب.، 1378. پوشش گیاهی شورروی ایستگاه نورالدین‌آباد گرمسار، مجله پژوهش و سازندگی، دوره 12، شماره 44، صفحات 100-104.
  • عصری، ی.، جلیلی، ع.، اسدی، م.، و دیانت نزاد، ح.، 1379. نگرشی بر فلور ذخیره‌گاه بیوسفر توران، پژوهش و سازندگی، دوره 13، شماره 2، صفحات 4-19.
  • فیاض، م.، نعمتی، ه.، عشوری، پ.، و بیات، م.، 1394. تیپ‌های گیاهی استان سمنان، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، 176 صفحه.
  • قادری، ش.، قربانی، ج.، جعفریان، ز.، و شکری، م.، 1389. شناسایی اجتماعات گیاهی شورروی و ارتباط آن‌ها با خصوصیات خاک در مراتع سرخ ده دامغان، فصل‌نامه خشک بوم، شماره 1، صفحات45-55.
  • قهرمان، ا.، 1380-1357. فلور رنگی ایران، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست و انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، تهران.
  • کریمی، ز.، 1388. معرفی فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان مراتع شهرستان دامغان، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد شانزدهم، ویژه‌نامه 1- الف، صفحات 1-16.
  • کنعانی، م.، 1389. مطالعه فیلوژنی جنس (Apiaceae) Ferula در ایران براساس داده‌های ریخت شناختی، شیمیایی و مولکولی (nrDNA ITS sequances)، پایان‌نامه دکتری دانشگاه اصفهان، اصفهان، 200 صفحه.
  • گران، ا.، شریف نیا، ف.، و اسدی، م.، 1390. مطالعه تاکسونومیک و تهیه کلید شناسایی جنس Glaucium Millدر ایران، گیاه و زیست‌بوم، شماره 27، صفحات 3-16.
  • گودرزی، م.، فیاض، م.، نجف پور نوایی، م.، عشوری سنجابی، پ.، و شاهنده، ر.، 1395. پراکنش گیاهان دارویی سمنان، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، 121 صفحه.
  • مجنونیان، ه.، ۱۳۷۸. جغرافیایی گیاهی ایران، مجموعه مقالات کاربرد جغرافیایی گیاهی در حفاظت، انتشارات سازمان حفاظت و محیط‌زیست، تهران، 222 صفحه.
  • محرابیان، ا.، 1392. مبانی حفاظت از گیاهان چالش‌ها و روش‌ها، مرکز چاپ و انتشارات شهید بهشتی، تهران، 458 صفحه.
  • مسعودیان، ن.، عصری، ی.، و نادر پور، م.، 1388. فلور و جوامع گیاهی علف‌های هرز مزارع دامغان، مجله زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، شماره 1، صفحات 61-68.
  • مظفریان، و.، 1373. رده‌بندی گیاهی، کتاب اول: تک‌لپه‌ای‌ها، کتاب دوم: دولپه‌ای‌ها، نشر دانش امروز وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران.
  • مظفریان، و.، 1375. فرهنگ نام‌های گیاهان ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران، 671 صفحه.
  • مظفریان، و. (1389) درختان و درختچه‌های ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، تهران، 990 صفحه.
  • مظفریان، و.، 1391. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران، 1350 صفحه.
  • میرتاج‌الدینی، س. م.، 1389. مطالعه تاکسونومی جنسJurinea در ایران، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، 65 صفحه.
  • میرزاده واقفی، س. س.، 1392. مقایسه مورفولوژی بذر چندگونه از جنس Hyoscyamus. مجله پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، جلد 26، شماره 4، صفحات 537-547.
  • نصرتی، ه.، 1395. گیاه‌شناسی، مورفولوژی و تشریح گیاهی، اصول و روش‌های رده‌بندی گیاهی، تکنیک‌های تاکسونومی مدرن گیاهی، واژه‌نامه گیاه‌شناسی لاتین، یونان، انگلیسی، انتشارات عمیدی، تبریز، 254 صفحه.
  • یوسفی، م.، ۱۳۸۵. فلور ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران، 227 صفحه.

 

  • Akhani, H., and Ghorbanli, M., 1993. A contribution to the halophytic vegetatioin and flora of Iran. In: Lieth, H. & Al Masoom, A. (eds), Towards the rational use of high salinity tolerant plantsKluwer Academic Publishers, Netherlands, Vol 1, PP: 35-44.
  • Assadi, M., 1994. Crossing experiment in Elymus transhyrcanus group, a new subspeciescand a new species, Iranian Journal of Botany, 6 (2), PP: 185-195.
  • Basiri Esfahani, S. H., Bidi, B., Assadi, M., and Rahiminejad, M. R., 2011. A taxonomic study of Acanthophyllum A. Mey. (Caryophyllaceae) in Iran. Iranian Journal of Botany, 17 (1), PP: 24-39.
  • Davis, P. H., 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean Island, Edinburgh University press, Edinburgh, Vol, 1-10.
  • Funk, V., 2004. 100 Uses for an Herbarium. Division of Botany, The Yale Universiey Herbarium. http:// WWW. Peabody. Yale. edu.
  • Glenn, E. P., Brown, J. J., and Blumwald, E., 1999. Salt tolerance and crop potential of halophytes. Critical Reviews in Plant Sciences 18, PP: 225-227.
  • Gonzalo, R., Aedo, C., and García, M. A', 2013. A Taxonomic revision of the Eurasian Stipa subsection Stipa and Trisae (Poaceae). Systematic Botany, 38(2), PP: 344-374.
  • Haerinasab, M., and Rahiminejad, M. R., 2012. A Taxonomic revision of the genus Trifolium Sect. Fragifera Koch (Fabaceae) in Iran. Iranian Journal of Botany, 18(1), PP: 22-30.
  • Hosseini, S. Z., Rahiminejad, M. R., and Saeidi, H., 2013. Leaf anatomical stracture of Iranian narrow-leaved species of the genus Festuca (Poaceae, Poeae), Iranian Journal of Botany 10(1), PP: 86-93.
  • IPNI, 2012. The International Plant Names Index. [Online]. <http://www.ipni.org>, [12 Sep 2018]
  • Jalili, A., and Jamzad, Z., 1999. Red data book of Iran, A Preliminary survey of endemic, rare and endangered plant spacies in Iran, Research Institue of Forest & Rangeland, Tehran, 748 p.
  • Kavousi, M., Assadi, M., and Nejadsattari, T., 2015. Taxonomic revision of the genus Poa in Iran, new additions to Flora Iranica, and a new identification key, Turkish Journal of Botany 39, PP: 105-127.
  • Komarov, V. L., Flora of U. S. S. R., 1934-1957. The Botanical Institue of Science of the U. S. S. R., Leningard, Vol. 1-30.
  • Le Houerou, H. N., 1993Salt-tolerant plants for the arid regians of the Mediterranean isoclimatic zone In. H., Leith, and A. A., Masoom (eds.) Towords the ratinal use of high salinity tolerant plants, Kluwer Academic Publishers, Netherland,. Vol. 1, PP: 403-422.
  • Massoumi, A. A., 1990-2003. Illustrated guid of the genus Astragalus in Iran. Research Institue of forasts and Rangelands, Tehran, Vol. 1-3.
  • Massoumi, A. A., 2013. A contribution to the taxonomy of the genus Oxytropis (Fabaceae) in Iran. Iranian Journal of Botany, 19 (1), PP: 1-28.
  • Memariani, F., Joharchi, M. R., and Khassanov, F. O., 2007. Allium Subgen. Rhizirideum sensu lato in Iran, two new records and a synopsis or taxonomy and phytogegraphy. Iranian Journal of Botany, 13 (1), PP: 12-20.
  • Mozaffarian, V., 2012. A revision of Polygonum, sensu lato, (Polygonaceae) in Iran. Iranian Journal of Botany, 18 (2), PP: 159-174.
  • Naderi, R., and Rahiminajad, M. R., 2015. A taxonomic revision of the genus Bromus (Poaceae) and a new key to the tribe Bromeae in Iran, Annales botanici Fennici 52, PP: 233-48.
  • Rahmanian, S., Saeidi, H., Assadi, M., and Rahiminejad, M. R., 2014. A taxonomic revision of the Genus Eremopoa Roschv (Poaceae, Poeae) in Iran. Iranian Journal of Botany, 20 (1), PP: 8-15.
  • Rechinger, K. H., 1963-2015. Flora Iranica Akademische Druck-u.verlagsanstalt, Graz, Vol, 1-181.
  • Townsend, C. C., Guest, E., and Al- Rawi, A., 1966-1985. Flora of Iraq, Ministry of Agrarian Reform, Baghdad, Vol. 1-9.
  • Thiers, B., 2018. Index Herbariorum: A global directory of public herbaria and associated staff. New York Botanical Garden's Virtual Herbarium. http://sweetgum.nybg.org/science/ih/
  • Tutin, T. G., and Heywood, V. H., 1964-1980. Flora Europaea, Cambridge University Press, UK, Vol. 1-5.
  • Youssef, K. , Fahmay, A. A, El Essawy, A. M., and El Shaer, H. M., 2009. Nutritional studies on Pennisetum americanum and Kochia indica fed to sheep under saline condition of Sinai, Egypt. American-Eurasian Journal of Agricultural and Environmental Sciences 5, PP: 63-68.
دوره 33، شماره 4
دی 1399
صفحه 891-913
  • تاریخ دریافت: 11 مهر 1397
  • تاریخ بازنگری: 13 آبان 1397
  • تاریخ پذیرش: 25 دی 1397