نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی
2 استادیار دانشگاه شهید بهشتی
3 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
چکیده
اعمال شیوه های تقویت کننده بذر به منظور حذف یا کاهش اثر تنش-های محیطی،افزایش درصد جوانه زنی و عملکرد بذر از ارزش بالایی برخوردار می باشد. این تحقیق به منظور شناخت اثر غلظتهای مختلف از پلیمر زیستی آلژینات- به عنوان لایه پوششی بذر- بر مراحل فیزیولوژیکی رشد گیاهچه ذرت، تحت تنش آلودگی نفتی، انجام شده است. این طرح به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار صورت گرفت. تیمار درصد آلودگی نفتی (گازوئیل) در چهار سطح 0، 2، 4، 6 درصد وزنی و تیمار غلظت های ماده پوششدهنده(آلژینات کلسیم) در چهار سطح 0، 1، 2، 3 درصد حجمی استفاده شد. نتایج حاصل از اثر تیمار پوششی، صرف نظر ازغلظت پلیمر زیستی، بر درصد جوانه زنی بذر ذرت نسبت به تیمار شاهد، معنیدار بوده است.( p<0.05) همچنین درصد جوانه زنی در تمامی تیمارهای پوششی، تحت تاثیر آلودگی نفتی نسبت به تیمار شاهد(بدون پوشش) بطور معنیداری بیشتر بوده است( p<0.05). در بیشترین درصد آلودگی(6 درصد)، بهترین درصد جوانه زنی در تیمار 2 درصد آلژینات کلسیم مشاهده شد. از سویی دیگر بیشترین طول گیاهچه، طول ریشه و وزن تر در 6 درصد آلودگی مربوط به تیمار 1و2 درصد آلژینات کلسیم بوده است. براساس نتایج حاصل از این پژوهش، تیمارهای 1و2 درصد آلژینات کلسیم نتیجه مؤثرتری را در بهبود شاخص های فیزیولوژیکی رشد گیاهچه ذرت تحت تاثیر آلودگی نفتی)گازوئیل (نشان داده است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Effect of Different Concentrations of Alginate on Seed Germination and the Growth Characteristics of Maize(Zea mays L.) under Oil Pollution (gasoline)
نویسندگان [English]
1 student of Shahid Beheshti University
2 Assistant Professor of Shahid Beheshti University
3 Associate Professor of Shahid Beheshti University
چکیده [English]
Abstract
Applying methods like seed coating which results in germination improvement, reduction of environmental stresses and increase of range species establishment is greatly important. This study was carried to evaluate the effect of different concentrations of alginate polymer on growth physiological characteristics (germination percentage, shoot and root length and fresh weight) of maize (Zea mays L.) under oil contamination (gasoline). A factorial experiment in a completely randomized design with five replications was conducted. The first factor is the difference of alginate calcium concentration with 4 levels (0, 1, 2, 3%) and the second factor is 4 levels of oil pollution (0, 2 , 4 , 6 % gasoline). The results showed significant changes in physiological characteristics in coated seedlings compared to control (p<0.05). Seed germination percentage increased significantly in coated seeds compared to non-coated seeds (p<0.05). With increasing of oil pollution, The best coating treatments for the highest percentage of germination at the highest levels of diesel pollution (6%) was 2% calcium alginate treatment. In addition, the utmost seedling length, root length and wet weight for 1 and 2% calcium alginate treatments was observed in the presence of 6% diesel pollution. In general, according to the results, treatments 1 and 2% alginate is most effective on the growth affected by oil pollution (gasoline) on maize.
کلیدواژهها [English]
تأثیر غلظتهای مختلف آلژینات کلسیم بر برخی از شاخصهای فیزیولوژیک رشد گیاهچه ذرتZea mays L.) ) تحت تنش آلودگی ترکیبات نفتی(گازوئیل)
محبوبه دهیادگاری*، محمدرضا قلمبران و فرانسوازبرنارد
تهران، دانشگاهشهید بهشتی، دانشکدهعلومزیستی
تاریخ دریافت: 26/8/94 تاریخ پذیرش: 24/7/95
چکیده
اعمال شیوههای تقویت کننده بذر به منظور حذف یا کاهش تنشهای محیطی،افزایش درصد جوانهزنی و عملکرد بذر از ارزش بالایی برخوردار میباشد. این تحقیق به منظور شناخت اثر غلظتهای مختلف از پلیمر زیستی آلژینات - به عنوان لایه پوششی بذر- بر مراحل فیزیولوژیکی رشد گیاهچه ذرت، تحت تنش آلودگی نفتی، انجام شده است. این طرح به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 10 تکرار صورت گرفت. تیمار درصد آلودگی نفتی(گازوئیل) در چهار سطح 0، 2، 4، 6 درصد وزنی و تیمار غلظتهای ماده پوششدهنده(آلژینات کلسیم) در چهار سطح 0، 1، 2، 3 درصد حجمی استفاده شد. نتایج حاصل از اثر تیمار پوششی، صرف نظر ازغلظت پلیمر زیستی، بر درصد جوانهزنی بذر ذرت نسبت به تیمار شاهد، معنیدار بوده است.( p<0.05) همچنین درصد جوانهزنی در تمامی تیمارهای پوششی، تحت تاثیر آلودگی نفتی نسبت به تیمار شاهد (بدون پوشش) بطور معنیداری بیشتر بوده است(( p
کلمات کلیدی: پوشش بذر، پلیمر زیستی، آلودگی نفتی،درصد جوانهزنی، گیاه ذرت (Zea mays L.)
* نویسنده مسئول، تلفن: 03442282430 ، پست الکترونیکی: mahboobe.dehyadegari@gmail.com
مقدمه
آلودگی خاک به ترکیبات نفتی یکی از شایعترین معضلات زیست محیطی محسوب میشود(24). هیدروکربنهای نفتی به شکل وسیع در اطراف پالایشگاهها و به شکل موضعی در مسیرهای انتقال این مواد در ایران به چشم می خورد که موجب آلودگی خاکهای اطراف این مناطق میگردد(3). خاک آلوده به نفت از طریق تأثیر بر روی گیاهان و میکروارگانیسمهای خاکزی میتواند صدمات جبرانناپذیری بر محیط زیست وارد سازد(15). ورود ترکیبات نفتی به درون خاک با تغییر در خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک، قابلیت دسترسی عناصر ضروری رشد از جمله اکسیژن و نیتروژن را در گیاهان کاهش میدهد و این شرایط موجب محدودیت رشدی گیاه خواهد شد(3). از دیگر اثرات مخرب آلودگی نفتی، کاهش ظرفیت نگهداری آب و هدایت هیدرولیکی آن میباشد که با ایجاد محدودیت در جذب آب عاملی برای ایجاد تنش اسمتیک در گیاه خواهد بود(10). امروزه زمینهای اطراف پالایشگاهها به دلیل آلوده بودن به ترکیبات نفتی و تاثیرات ذکر شده این ترکیبات بدون استفاده باقی میمانند و همچنین وجود این شرایط تهدیدی برای پوشش سبز این مناطق محسوب خواهد شد. در سالهای اخیر از تکنیک پوششدار کردن بذر در جهت بالا بردن مقاومت آن تحت شرایط تنش استفاده می شود. این پوششها با دارا بودن ویژگیهایی مانند: حفاظت از بذر، جذب کنندگی رطوبت و اکسیژن در خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی میتوانند روش مناسبی جهت کاهش تنشهای هیدروکربنی در داخل خاک باشد.
در سالهای اخیر پلیمرهای زیستی از مهمترین پوششهای مورد استفاده در بخش کشاورزی بودهاند که برای ارتقا سطح نگهداری و پایداری گیاه از آنها استفاده شده است. این پلیمرها ترکیباتی زیست تخریب پذیر و سازگار با محیط زیست میباشند. امروزه پلیمر آلژینات توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. آلژینات پلیساکاریدی است که از جلبک دریایی قهوهای (Phaeophyceae) از جمله کلپ((kelp استخراج میشود. که در صنایع غذایی بعنوان عامل ژلساز مورد استفاده قرار میگیرد(1). آلژینات نمک اسید آلژینیک است که پلیمری از واحدهای D -β مانورونیک اسید ( M) و L -α گلورونیک اسید ( G) میباشد(1). این پلیمر به دلیل ساختار ویژه خود در صنایع پزشکی، کشاورزی و شیمیایی کاربردهای زیادی دارد(19-22). همچنین در کشاورزی از آلژینات برای پوششدار کردن بذر، میوه و نوک ساقه استفاده میشود(21-25 ).از مهمترین خواص این پلیمر تثبیت، تشکیل فیلم، تولید ژل و پایداری امولسیون میباشد. همچنین از آلژینات به دلیل دارا بودن خاصیت هیدروفیلی بعنوان پوششی آبدوست استفاده میشود(12).
تحقیق حاضر بر روی گیاه ذرت(Zea mays L.) انجام گرفته است. این گیاه که بیشترین اراضی جهان پس از گندم را به خود اختصاص داده است از مهمترین غلات جهان محسوب میشود(6). یکی از مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد عملکرد مطلوب گیاه، استقرار مناسب آن در مزرعه میباشد که خود وابسته به مراحل جوانهزنی است و این مرحله به شدت تحت تأثیر تنشهای محیطی قرار میگیرد(7). در این تحقیق اثر پوشش آلژینات بر مراحل جوانهزنی گیاه ذرت، تحت شرایط تنش آلودگی نفتی، مورد بررسی قرار گرفته است.
مواد و روشها
آزمایشات به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 10 تکرار، در اتاق کشت آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی انجام شد. تیمارهای آزمایشی عبارتند از: عامل اول شامل غلظتهای 0 تا 3 درصد آلژینات کلسیم و عامل دوم غلظتهای 0، 2، 4 و 6 درصد وزنی گازوئیل در بستر کشت بوده است.
با توجه به اینکه خاک موثرترین عامل محیطی بر روی مواد پوشش دهنده بذر میباشد؛ در این آزمایش از کوکوپیت - نوعی بستر کشت که با استفاده از الیاف پوست و پوشش میوه نارگیل تهیه میشود- به دلیل دارا بودن قدرت نگهداری بالای آب و با داشتن pHخنثی تا کمی اسیدی مورد استفاده قرار گرفت(9). پوششها از غلظتهای مختلف آلژینات سدیم به همراه محلول کلسیم کلرید mM 100 تهیه شدند بدین منظور بذرهای ذرت L.) (Zea mays رقم (K.S.C 260) در غلظتهای مختلف محلولهای آلژینات سدیم پوششدار شدند و در انتها در محلول کلسیم کلرید mM 100 به مدت 30 دقیقه غوطهور شدند(17). در مرحله بعد پس از پودر کامل بافت کوکوپیت با نسبتهای (2) و (4) و (6) درصد وزنی ((w/w، با گازوئیل آلوده شد. و پس از تیماردهی، کوکوپیت با نسبتهای مساوی به درون هر یک از چاهکهای ظروف نشاء اضافه شدند. در انتها ظروف نشاء در دمای 22-21درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 50-45 درصد با دوره نوری 16ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی در اتاق کشت نگهداری شدند. پس از 21 روز با خارج کردن گیاهچهها از ظروف نشاء اندازهگیری شاخصهای رشد صورت گرفت(18). درصد جوانهزنی از طریق نسبت تعداد بذرهای جوانهزده به تعداد کل بذرهای هر تیمار، در هر روز آزمایش اندازهگیری شد. طول ساقه و ریشه هر گیاهچه توسط خطکش، وزنتر گیاهچهها توسط ترازو دیجیتال و تعداد برگ هر گیاهچه پس از 21 روز اندازهگیری شد(18).
آنالیز واریانش دادهها ANOVA)) و مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنهای دانکن توسط نرم افزار SPSS انجام شد. همچنین رسم نمودارها توسط نرم افزار Excel صورت گرفت.
نتایج
با توجه به نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر، تنش آلودگی نفتی(گازوئیل) بر صفات مورد ارزیابی در این تحقیق تأثیر گذار بوده است و این نتایج تغییرات معنیداری را از خود نشان دادهاند(p<0.05). علاوه بر این پوشش آلژینات کلسیم افزایش معنیداری را در شاخص درصد جوانهزنی بذر ذرت موجب شده است.
در بررسی اثر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر درصد جوانهزنی با افزایش میزان آلودگی نفتی، درصد جوانه زنی به صورت معنیداری در گروه کنترل کاهش یافته است. این مقدار در گروه شاهد(بدون پوشش) و بدون آلودگی 75% بوده و به مقدار 50% در تیمارشاهد(بدون پوشش) با آلودگی 6 درصد، کاهش یافته است. تیمار 1 و 2% آلژینات کلسیم در مقایسه با تیمار بدون پوشش توانسته است تا مقدار زیادی اثر آلودگی نفتی را کاهش دهد به صورتی که درصد جوانهزنی به 99% در بیشترین تنش آلودگی گازوئیلی(6%)افزایش یافت(شکل1). بیشترین درصد جوانهزنی در شرایط بدون آلودگی در تیمار 1و2 درصد آلژینات کلسیم و کمترین آن در شرایط بیشترین سطح آلودگی(6%)در تیمار شاهد مشاهده شده است. در شرایط تنش درصد جوانهزنی در تمامی تیمارهای پوششی آلژینات کلسیم در مقایسه با تیمار شاهد(بدون پوشش) افزایش معنیداری را نشان دادند(p<0.05) در حالی که در بین سه تیمار پوششی این اختلاف معنیدار نبوده است (شکل1).
شکل 1- تاثیر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر درصد جوانهزنی بذر ذرت. مقادیر، میانگین 10 تکرار و میلههای عمودی نشان دهندۀ انحراف معیار است. در هر گروه حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح 05/0 است.
همانطور که در شکل2 نشان داده شده است، طول گیاهچه با افزایش تنش آلودگی گازوئیل، کاهش معنیداری را در تیمار شاهد نشان داده است. در تیمار 2 درصد آلژینات کلسیم حداکثر طول گیاهچه مشاهده شده است در حالی که این تیمار در شرایط بدون تنش با تیمار شاهد اختلاف معنیداری نداشت. در بالاترین درصد آلودگی(6 درصد وزنی) بیشترین طول گیاهچه در تیمارهای 1و2 درصد آلژینات کلسیم مشاهده شد که این مقدار دارای اختلاف معنیداری با شاهد بوده است. در حالی که در شرایط بدون تنش بهترین تیمارها از نظر بیشترین طول گیاهچه تیمارهای 1 و 3 درصد آلژینات کلسیم بودهاند.
شکل 2- تاثیر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر طول گیاهچههای 21 روزه ذرت. مقادیر، میانگین 10 تکرار و میلههای عمودی نشان دهندۀ انحراف معیار است. در هر گروه حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح 05/0 است.
مقایسه میانگین طول ریشهها در شرایط آلودگی گازوئیل نشان میدهد که بیشترین طول ریشه مربوط به تیمارهای 1 و 2 درصد آلژینات کلسیم میباشد که این اختلاف نسبت به شاهد معنیداری میباشد. با افزایش تنش، طول ریشه در گروه شاهد کاهش معنیداری را نشان داد. در شرایط بدون تنش، طول ریشه در غلظتهای مختلف آلژینات کلسیم اختلاف معنیداری با تیمار شاهد داشته است. همچنین در آلودگی4 درصد گازوئیل، طول ریشه در مقادیر مختلف آلژینات کلسیم اختلاف معنیداری با شاهد نداشته است(شکل3).
شکل 3- تاثیر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر طول ریشه گیاهچههای 21 روزه ذرت. مقادیر، میانگین 10 تکرار و میلههای عمودی نشان دهندۀ انحراف معیار است. در هر گروه حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح 05/0 است.
در مقایسه میانگین تعداد برگها با افزایش درصد آلودگی، اختلاف معنیداری بین تیمارهای پوششی آلژینات کلسیم با شاهد وجود نداشته است. در شرایط بدون تنش، بین غلظتهای مختلف آلژینات کلسیم اختلاف معنیداری مشاهده نشد اما اختلاف این تیمارها با تیمار شاهد از نظر تعداد برگها در گیاهچهها معنیدار بوده است(شکل4).
شکل 4- تاثیر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر تعداد برگ گیاهچههای 21 روزه ذرت. مقادیر، میانگین 10 تکرار و میلههای عمودی نشان دهندۀ انحراف معیار است. در هر گروه حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح 05/0 است.
با بررسی نتایج مقایسه میانگین وزنتر گیاهچه، بیشترین مقدار مربوط به تیمارهای 1و2 درصد آلژینات کلسیم در شرایط آلودگی 6درصد گازوئیل بوده است که اختلاف معنیداری نسبت به شاهد نشان داده است. در شرایط بدون آلودگی، وزنتر گیاهچه در مقادیر مختلف آلژینات کلسیم اختلاف معنیداری با تیمار کنترل نداشته است؛ در این شرایط حداقل وزنتر برای شاهد بدست آمده است، اما با افزایش آلودگی تا سطح 4و6 درصد گازوئیل در تیمارهای 1و2 درصد آلژینات کلسیم بیشترین افزایش معنیدار وزنتر نسبت به شاهد و تیمار 3 درصد آلژینات کلسیم مشاهده شد(شکل5).
شکل 5- تاثیر متقابل آلژینات کلسیم و گازوئیل بر وزنتر گیاهچههای 21 روزه ذرت. مقادیر، میانگین 10 تکرار و میلههای عمودی نشان دهندۀ انحراف معیار است. در هر گروه حروف یکسان بیانگر عدم اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح 05/0 است.
جدول 1- تجزیۀ واریانس تأثیر سطوح مختلف درصد آلودگی گازوئیل و پوشش آلژینات کلسیم بر شاخصهای رشد ذرت. دادهها میانگین 10 تکرار میباشند.
منابع تغییر |
درجه آزادی |
میانگین مربعات طول گیاهچه |
میانگین مربعات طول ریشه |
میانگین مربعات تعداد برگ |
میانگین مربعات وزنتر |
میانگین مربعات درصد جوانه زنی |
آلژینات کلسیم |
3 |
**1572.15 |
**122.94 |
ns1.50 |
**4.94 |
**3025.4 |
آلودگی نفتی(گازوئیل) |
3 |
** 522.93 |
**539.07 |
ns 1.50 |
ns 1.67 |
ns 894.58 |
آلژینات کلسیم*آلودگینفتی |
9 |
**256.57 |
**83.07 |
ns0.94 |
* 2.72 |
ns 237.6 |
خطای آزمایش |
144 |
84.66 |
31.07 |
0.69 |
1.07 |
453.12 |
ضریب تغییرات |
|
24.8 |
24.4 |
10.96 |
27.7 |
24.6 |
ns ، * و ** به ترتیب عدم وجود اختلاف معنی دار، معنی دار در سطح احتمال 5 % و 1% می باشد.
بحث
نتایج بدست آمده نشان داده است که پوششدار کردن بذر با پلیمر زیستی آلژینات کلسیم بر روی شاخصهای فیزیولوژیکی رشد مؤثر میباشد. تحقیقات گذشته نشان میدهد که با افزایش درصد آلودگی نفتی در خاک، شاخصهای رشد ازجمله: طول ساقه، طول ریشه و برگ کاهش یافته است(8-27) در تحقیق حاضر، با افزایش آلودگی طول گیاهچه، طول ریشه و وزنتر در گروه شاهد(بدون پوشش) کاهش مییابد اما در تیمارهای پوششی از نظر صفات مورد اندازهگیری افزایش معنیداری نسبت به تیمار شاهد مشاهده شد.زرین کمر و همکاران(2013) نشان دادند که آلودگی گازوئیل موجب کاهش درصد جوانهزنی، طول ریشه و رشد برگ در گیاه Schreb Festuca arundinaceaمیشود(27). بر طبق این تحقیق دلیل کاهش ایجاد شده، تحت میزان بالای آلودگی نفتی، کاهش پتانسیل آب و ایجاد شرایط خشکی در خاک گزارش شده است؛ تحت این شرایط جذب آب توسط گیاه کاهش مییابد و باعث ایجاد اختلال در فرآیندهای متابولیکی میشود. تنش اسمزی با کاهش حرکت آب به داخل بذر باعث کاهش تورم آن میگردد که این عامل موجب کاهش درصد جوانهزنی بذرها خواهد شد(6-16).
در این راستا "Xiaoke "و همکارانش در سال 2003 اعلام نمودند که پوشش آلژینات کلسیم اثر افزایشی بر شاخصهای فیزیولوژیکی رشد از جمله درصد جوانهزنی، طول ساقه و طول ریشه در گیاه ذرت خواهد داشت(14). در مغایرت با این یافتهها، "SARROCCO" و همکاران(2004) نشان دادند که درصد جوانهزنی در بذرهای دارای پوشش آلژینات کلسیم در مقایسه با حالت بدون پوشش در بذرهای گندم و کلم کاهش یافت(23). همچنین در تحقیقی دیگر "Yang" و همکاران(2010) گزارش نمودند که بذرهای دارای پوشش موسیلاژ Krasch. Artemisia sphaerocephalدر مقایسه با بذرهای بدون موسیلاژ از توانایی بالاتری در تحمل تنش خشکی و همچنین از درصد جوانهزنی بالاتری برخوردار بودهاند(26).
آلژینات به عنوان ترکیبی پلیساکاریدی و آبدوست دارای توانایی قابل توجهای در نگهداری رطوبت میباشد(1 )و در افزایش مقاومت در برابر تنش اسمتیک بذرهای در حال جوانهزنی، میتواند نقش بهسزایی داشته باشد. همچنین"BASHAN"(1986) بیان نمود که پوشش آلژینات بههمراه باکتری سودوموناس میتواند نقش مؤثری در رشد و جوانهزنی گیاه داشته باشد(11). از این رو افزایش مشاهده شده در شاخصهای فیزیولوژیکی رشد در تیمارهای 1 و 2 درصد آلژینات کلسیم در برابر آلودگی اعمال شده را میتوان به دلیل تاثیر آلژینات در بهبود شرایط جوانه زنی دانست.
"Ghanem" و همکاران(2010) نشان دادند که بذرهای دارای موسیلاژ در مقایسه با بذرهای بدون موسیلاژ از طول ساقه بلندتری برخودار میباشند این امر میتواند به دلیل نقش تعدیلکنندگی موسیلاژ در گیاهچههای در حال رشد باشد(13). در تحقیق حاضر افزایش معنیدار طول گیاهچه در هر سه تیمار پوششی نسبت به شاهد، میتواند دلیل مشابهی داشته باشد و این مورد قابل بررسی است.
نتیجه گیری
با توجه به اینکه در حال حاضر در بخشهای مختلف کشاورزی از پوششهای مختلفی برای بذر ذرت استفاده میگردد، که منشاء طبیعی نداشته و میتواند موجب آسیب به محیط زیست و رشد گیاهچه شود، تحقیق حاضر پوشش آلژینات را بعنوان پوششی زیست سازگار پیشنهاد میکند. این پوشش بویژه میتواند در مناطق آلوده به ترکیبات نفتی مورد استفاده قرار گیرد.