نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان
2 عضو هیات علمی گروه گیاهشناسی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
چکیده
در مدیریت منابعطبیعی و اولویتبندی برای حفاظت، زیربنای مستحکم علمی از دادههای تنوعزیستی موردنیازاست. رویشگاههای جنگلی ناحیه ایرانوتورانی علیرغم اهمیت بومشناسی و محیطزیستی، به لحاظ تنوعزیستی کمتر مورد پژوهش قرارگرفتهاند. تحقیق حاضر به مطالعه تنوعزیستی گونههایگیاهی در بخشی از این رویشگاهها میپردازد. مناطق موردمطالعه شامل پنج ایستگاه در رویشگاههای ارس البرزجنوبی (فیروزکوه) هستند. نمونهبرداری با برداشت قطعه-نمونه در امتداد خطوط ترانسکت با فواصل منظم و نقطه شروع تصادفی در هر ایستگاه انجام و اندازه قطعاتنمونه با روش پلاتهای حلزونی و سطح حداقل تعیینشد. برای بررسی تنوعزیستی، شاخصهای تنوع سیمپسون و شانون-وینر، غنای مارگالف و منهینیک و یکنواختی پیلو و شلدون بهکارگرفتهشدند. تجزیه و تحلیل شاخصهای تنوعزیستی در ارتباط با جوامع گیاهی و متغیرهایمحیطی، با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه و مقایسات میانگین دانکن انجامشد. نتایج تحقیق نشانداد که تنوعگونهای جوامع جنگلی بهطور معنیداری بیشتر از جوامع استپی است. این تفاوت در سطح تیره نیز وجوددارد. بیشترین تنوع به جامعه بنه-بادام و جامعه ارس-پلاخور تعلقداشته و کمترین تنوع مربوط به جامعه کما است. جامعه ارس-پلاخور در اکوتون هیرکانی-ایرانوتورانی انتشارداشته و بیشترین تنوع را در میان جوامع ارس دارااست. همچنین شاخصهای تنوع در جامعه استپی درمنه-گون بهطور معنیداری بیشتر از جامعه درمنه-اسپرس هستند. درمیان متغیرهای محیطی مطالعهشده، شیب، جهتجغرافیایی، مادهآلی و بافتخاک بهطور معنیداری با شاخصهای تنوعزیستی درارتباط هستند. بهنحویکه با افزایش شیب تا 80درصد، تنوعزیستی افزایشیافته و پس از آن بهطور معنیداری کاهش مییابد. دررابطه با بافتخاک، بیشترین تنوع و غنایگونهای مربوط به خاکهایی با بافت شنیرسی و شنیلومی بوده و خاکهایی با مادهآلی بیش از 6درصد از تنوعگونهای بیشتری برخوردارهستند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Biodiversity of forest and steppe associations in Juniper(Juniperus excelsa) habitat of southern Alborz (Firuzkooh, Iran)
نویسندگان [English]
1 Faculty of Desert Studies, Semnan University, Semnan, I.R. of Iran
2 Botany Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, I.R. of Iran
چکیده [English]
In Management of natural resources and prioritization for conservation, a strong scientific foundation of biodiversity data is needed. Despite the importance of forest habitats of Irano-Turanian region, they have been less studied in term of biodiversity. This study focused on plant diversity in some parts of these habitats. Study area included five stands in southern Alborz mountain. Sampling was carried out by plots along the transect lines taking place at regular intervals within each habitat. Plot size was determined by the concept of minimal area. Biodiversity was investigated using Simpson, Shannon-Wiener, Margalef, Menhinick, Sheldon and Pielou indexes. One way ANOVA following by Dunkan multiple range tests were used to analyze the indexes in relation to associations and environmental variables. According to the results, diversity in forest associations was significantly more than steppe associations. Similarly, the difference was seen at the family level. The greatest amount of diversity belonged to Amygdalo lycioidis-Pistacietum atlanticae and Lonicero ibericae-Juniperetum excelsae and the least amount belonged to Feruletum ovinae. Diversity indexes in Artemisio aucheri-Astragaletum veri were significantly more than Artemisio aucheri-Onobrychidetum cornutae. Among the environmental variables, slope, aspect, soil organic matter and soil texture were significantly associated with the diversity indexes; with the increasing in the slope up to 80%, plant diversity and species richness increased, then significantly reduced. In terms of soil texture, the highest diversity and species richness observed in sandy clay and sandy loam soils. As well as, soils with organic matters more than 6%, were richer in terms of plant diversity.
کلیدواژهها [English]
تنوعزیستی جوامع جنگلی و استپی در رویشگاههای اُرس البرزجنوبی (مطالعه موردی: منطقه فیروزکوه)
هومنروانبخش1* و مصطفیاسدی2
1 سمنان، دانشگاه سمنان، دانشکده کویرشناسی، گروه جنگلداری مناطق خشک
2 تهران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، گروه گیاهشناسی
تاریخ دریافت: 15/8/94 تاریخ پذیرش: 30/3/95
چکیده
در مدیریت منابعطبیعی و اولویتبندی برای حفاظت، زیربنای مستحکم علمی از دادههای تنوعزیستی موردنیازاست. رویشگاههای جنگلی ناحیه ایران-تورانی علیرغم اهمیت بومشناسی و محیطزیستی، به لحاظ تنوعزیستی کمتر مورد پژوهش قرارگرفتهاند. تحقیق حاضر به مطالعه تنوعزیستی گونههای گیاهی در بخشی از این رویشگاهها میپردازد. مناطق موردمطالعه شامل پنج ایستگاه در رویشگاههای ارس البرزجنوبی (فیروزکوه) هستند. نمونهبرداری با برداشت قطعهنمونه در امتداد خطوط ترانسکت با فواصل منظم و نقطه شروع تصادفی در هر ایستگاه انجام و اندازه قطعاتنمونه با روش پلاتهای حلزونی و سطح حداقل تعیینشد. برای بررسی تنوعزیستی، شاخصهای تنوع سیمپسون و شانون-وینر، غنای مارگالف و منهینیک و یکنواختی پیلو و شلدون بهکارگرفتهشدند. تجزیهوتحلیل شاخصهای تنوعزیستی در ارتباط با جوامع گیاهی و متغیرهای محیطی، با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه و مقایسات میانگین دانکن انجامشد. نتایج تحقیق نشانداد که تنوعگونهای جوامع جنگلی بهطور معنیداری بیشتر از جوامع استپی است. این تفاوت در سطح تیره نیز وجوددارد. بیشترین تنوع به جامعه بنه-بادام و جامعه ارس-پلاخور تعلقداشته و کمترین تنوع مربوط به جامعه کما است. جامعه ارس-پلاخور در اکوتون هیرکانی-ایرانوتورانی انتشار داشته و بیشترین تنوع را در میان جوامع ارس داراست. همچنین شاخصهای تنوع در جامعه استپی درمنه-گون بهطور معنیداری بیشتر از جامعه درمنه-اسپرس هستند. درمیان متغیرهای محیطی مطالعهشده، شیب، جهتجغرافیایی، مادهآلی و بافتخاک بهطور معنیداری با شاخصهای تنوعزیستی در ارتباط هستند. بهنحویکه با افزایش شیب تا 80درصد، تنوعزیستی افزایشیافته و پسازآن بهطور معنیداری کاهش مییابد. در رابطه با بافتخاک، بیشترین تنوع و غنایگونهای مربوط به خاکهایی با بافت شنیرسی و شنیلومی بوده و خاکهایی با مادهآلی بیش از 6درصد از تنوعگونهای بیشتری برخوردار هستند.
واژههای کلیدی: تنوع گونههای گیاهی، ارس (Juniperus excelsa M.Bieb.)، متغیرهای محیطی، ایران-تورانی.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09124717088، پست الکترونیکی:h.ravanbakhsh@semnan.ac.ir
مقدمه
افزایش جمعیت بشر و توسعه شهرها و روستاها، کاهش سطح رویشگاهها و اکوسیستمهای طبیعی را در پی داشته است. در این میان بسیاری از جوامع گیاهی و جانوری پیش از آنکه شناخته و ارزشگذاری شوند، مغلوب توسعه ناپایدار شده و نابود میشوند. شمار گونههای در معرض خطر انقراض از منابع و امکانات موجود برای حفاظت پیشی گرفته و این روند بهطور فزایندهای در حال بدترشدن است (38). ازاینرو اولویتبندی برای حفاظت ضرورت مییابد. در مقیاس جهانی 34 نقطه حساس تنوعزیستی (Biodiversity hotspots) بهعنوان اولویت حفاظتی پیشنهادشدهاند (37 و 38). در مقیاس ملی پیش از برنامهریزی اجرایی و اولویتبندی برای حفاظت، زیربنای مستحکم علمی و پژوهشی از دادههای تنوعزیستی در اکوسیستمهای مختلف موردنیازاست. علیرغم پژوهشهای زیادی که در ارتباط با تنوعزیستی در کشور ما انجامشده، کمبودهای مهمی در این زمینه محسوس است. غالب پژوهشهای انجامشده با موضوع تنوعزیستی اکوسیستمهای جنگلی کشور، در نواحی رویشی هیرکانی (قمی اویلی و همکاران، 1386، طالشی و اکبرنیا، 1390، محمدزاده و همکاران، 1393 وGeraili و همکاران، 2015) و زاگرس (سهرابی و همکاران، 1386، پیلهور و همکاران، 1392، مدبری و مینایی، 1393 و حسینی، 1393) بوده و جنگلهای ایران-تورانی کمتر موردتوجه قرارگرفتهاند. بسیاری از پژوهشها نیز تنها به گونههای درختی و درختچهای پرداختهاند که از یکسو ارزیابی کل جامعه را مقدور نمیسازد و از سوی دیگر مقایسه نتایج پژوهشهای مختلف را دشوار میکند. پژوهش حاضر به مطالعه تنوعزیستی گیاهی در بخشی از رویشگاههای ارس (Juniperus excelsa M.Bieb.) البرز جنوبی با مطالعه کامل فلورستیک آن میپردازد.
مطالعات تنوعزیستی در جنگلهای ارس ایران چندان گسترده نیست. علی احمد کروری و همکاران (1390) وضعیت رویشگاههای ارس در ایران را به لحاظ اکولوژیک و محیطزیستی بررسی کرده و ترکیب گونههای درختی و درختچهای موجود را در پلاتهای تحقیقاتی معرفی کردهاند (12). مومنیمقدم و همکاران (1393) تنوعگیاهی در جنگلهای ارس هزارمسجد خراسان را در دامنه ارتفاعی 1650 تا بیش از 2400 متر مطالعه کردهاند. در این بررسی مشخصشده است که ارتفاع از سطح دریا بر شاخصهای تنوعزیستی اثر معنیداری نداشته اما شیب و جهتجغرافیایی اثرگذار هستند (19). Quézel (1999) ارس را از عناصر جنگلهای مدیترانهای شرق نزدیک میداند و ذکر میکند که تنوعگیاهی جنگلهای مدیترانه بسیار بیشتر از جنگلهای اروپا است. او دلیل این امر را عوامل تاریخی و دیرینهشناسی در کنار شرایط اکولوژیک میداند (42). Douaihy و همکاران (2011) در بررسی تنوع ژنتیکی در 12 جمعیت ارس از لبنان، ترکیه، قبرس، یونان و اکراین به تنوع بالای ارس در سطح گونه و جمعیت اشاره میکنند (30). Carlos (2004) تنوعزیستی را در جنگلهای Juniperus oxycedrus L. جنوبغرب اسپانیا بررسی کرده و بیان میکند که بالاترین تنوع درشیبهای تند و اراضی سنگلاخی و صخرهای وجود دارد (27). Qureshi و همکاران (2011) در مطالعه تنوعزیستی پارک ملی Khunjerab در شمالشرق پاکستان،Juniperus excelsa را در کنار گونههایی از درمنه و نسترن، عنصر درختچهزارهای مرتفع آلپی میدانند (43).
در پژوهش حاضر، تنوعزیستی گونههای گیاهی در جوامع مختلف جنگلی و غیرجنگلی در محدوده رویشگاههای ارس در بخشی از البرزجنوبی مطالعه شده و به مقایسه شاخصهای تنوع در بین جوامع مختلف و رابطه آنها با شرایط محیطی پرداخته میشود.
مواد و روشها
منطقه موردمطالعه: مطالعه در بخشی از رویشگاههای البرزجنوبی که دربرگیرنده جوامع مختلف جنگلی و استپی هستند، انجامشد. مناطق موردمطالعه شامل پنج ایستگاه امینآباد، میانکوه، کهنک، دلیچای و ترود-گدوک در شهرستان فیروزکوه هستند (شکل 1). این ایستگاهها دامنه ارتفاعی مناسبی را پوشش داده (3000-1800 متر) و ریختارهای متنوع البرزجنوبی (رویشهای نیمهخشک تا نیمهمرطوب) را تشکیل دادهاند. در این مناطق جوامع جنگلی و استپی کمتردستخورده در سطوح وسیع بهصورت پیوسته وجود دارند که عموماً به شرایط طبیعی نزدیک هستند. در مناطق امینآباد و کهنک جنگلهای وسیع ارس در امتداد رشتهکوه قرهداغ دیدهمیشوند که در برخی قسمتها از تراکم و انبوهی بالایی برخوردارند (6). این جنگلها عمدتاً به جوامع ارس-شیرخشت و ارس-رامنوس (جدول 1) تعلق دارند (44). متوسط بارندگی سالانه در ایستگاه سینوپتیک آلودگیسنجی که در مجاورت این منطقه واقعشده 391 میلیمتر است (21). رشتهکوه قرهداغ در دامنههای پایینی خود به رودخانه دلیچای و رویشهای بنه و بادام ختم میشود. در منطقه میانکوه عمدتاً جامعه ارس-رامنوس (جدول1) و رویشگاههای صخرهسنگی دیدهمیشود. رویشگاههای ارس ترود در ارتفاعات شمالی و شمال غربی روستای ترود واقعبوده که بهصورت تودههای جنگلی دیدهمیشوند و امتداد آنها در قسمتهای شمالی به منطقه گدوک میرسد. منطقه گدوک درواقع ناحیه گذر از ایران-تورانی به هیرکانی است. در دامنههای جنوبی این منطقه، جوامع ایران-تورانی و ارس غلبه دارند که تحت تأثیر اقلیم هیرکانی و دارای ترکیب فلورستیک متمایز از دیگر جوامع ارس هستند. در این منطقه جامعه ارس-پلاخور (44) مشاهده میشود. منطقه مذکور فاقد ایستگاه هواشناسی بوده اما میزان بارندگی در این رویشگاه بیش از سایر رویشگاههای مطالعهشده است. در جدول 1 جوامع جنگلی و غیرجنگلی منطقه موردمطالعه فهرست شدهاند.
شکل 1- موقعیت ایستگاههای موردمطالعه
جدول 1- فهرست و ویژگیهای اکولوژیک جوامعگیاهی در منطقه موردمطالعه (44)
نام فارسی |
بافت (متوسط مقادیر) |
آهک ٪ |
pH |
ماده آلی ٪ |
شیب متوسط ٪ |
جهت عمومی (درجه) |
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
جوامع منطقه موردمطالعه |
|||
ارس-شیرخشت |
رسیلومی |
24-1 |
8-6/7 |
11-2 |
40 |
180 |
2750-2250 |
Cotoneastro nummulariis-Juniperetum excelsae |
|||
ارس-پلاخور |
لومی |
22-1 |
7/7-6/7 |
9-6 |
45 |
270 |
2700-2500 |
Lonicero ibericae-Juniperetum excelsae |
|||
ارس-تنگرس |
لومی |
30-3 |
2/8-2/7 |
5-1 |
45 |
175 |
2400-2000 |
Rhamno pallasii-Juniperetum excelsae |
|||
کما |
لومی |
28-20 |
1/8-8 |
2-1 |
55 |
180 |
2900-2400 |
Feruletum ovinae |
|||
بنه- بادام |
شنیرسیلومی |
25-2 |
4/8-8/7 |
4-6/0 |
55 |
180 |
2550-2000 |
Amygdalo lycioidis-Pistacietum atlanticae |
|||
درمنه-گون |
رسیلومی |
30-3 |
3/8-5/7 |
5/5-5/0 |
35 |
200 |
2550-2000 |
Artemisio aucheri-Astragaletum veri |
|||
درمنه-اسپرس |
رسیلومی |
30-1 |
8-3/7 |
4-1 |
30 |
240 |
3000-2280 |
Artemisio aucheri-Onobrychidetum cornutae |
|||
روش مطالعه: نمونهبرداری با پیادهکردن ترانسکت در امتداد خطوط میزان، با فواصل منظم 200 متری و با نقطه شروع تصادفی در هر ایستگاه انجامشد. با توجه به هدف پژوهش که بررسی تنوعزیستی در ارتباط با جوامعگیاهی بودهاست، "فردجامعه" واحد برداشت دادهها قرارگرفت. با حرکت روی ترانسکت، فردجامعههای پوششگیاهی که کوچکترین سطح پراکنش یک جامعه و واحدهای همگن بر اساس ریختار و ترکیب فلورستیک هستند، مشخص و قطعاتنمونه در آنها پیاده شدند (11). با توجه به تصادفی بودن نقطه شروع ترانسکتها، در حقیقت محل برداشت هر قطعهنمونه در فردجامعههای انتخابشده، بهصورت تصادفی تعیینشده است. درمجموع 94 قطعهنمونه برداشت شد. اندازة قطعاتنمونه با روش پلاتهای حلزونی و سطح حداقل تعیین گردید (36)؛ بر این اساس اندازه قطعاتنمونه برای پوشش جنگلی عموماً 15×15 متر و برای پوشش استپی عموماً 5×5 متر مشخص و اجرا شد. ازآنجاکه فلسفه روش سطححداقل، دستیابی به مساحتی است که بامطالعه آن کلیه گونههای موجود در فردجامعه ثبتشوند (36)، مساحت حاصل از این روش را میتوان پوششدهنده غنایگونهای فردجامعه دانست. در قطعاتنمونه شرایط توپوگرافی و کلیه گونههای گیاهان آوندی بر اساس معیار براونبلانکه ثبتشدند (26). شناسایی گونههای گیاهی با استفاده از فلورایران (2) و Flora Iranica (45) انجامشد. در هر قطعهنمونه یک نمونه خاک از عمق 40-15سانتیمتری تهیه و برای اندازهگیری متغیرهای خاکشناسی به آزمایشگاه منتقلشد.
بررسی تنوعزیستی با بهکارگیری شاخصهای تنوع سیمپسون (49) و شانون-وینر (48) (پایه لگاریتم طبیعی)، شاخصهای غنای مارگالف (29) و منهینیک (51) و شاخصهای یکنواختی شلدون و پیلو (40 و 41) انجامشد. نرمالبودن دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف موردبررسی قرارگرفت. تجزیهوتحلیل شاخصهای تنوعزیستی در ارتباط با جوامع و متغیرهای محیطی با بهکارگیری تجزیه واریانس یکطرفه ANOVA و مقایسه میانگین به روش دانکن (برای دادههای نرمال) و آزمون کروسکال والیس و منویتنی (برای دادههایی که از توزیع نرمال تبعیت نمیکردند)، انجامشد. کدهای معیار براونبلانکه با جایگزینی درصدپوشش متناظر آنها در تجزیهوتحلیلها واردشدند (2 و 50)؛ بدین ترتیب دادههای پوشش تحت تأثیر اندازه پلات نیز قرارنخواهندداشت. طبقات بافت خاک با انتقال مقادیر متغیرهای شن، سیلت و رس به مثلث بافت خاک استخراجشدند. در این پژوهش برای تجزیهوتحلیل آماری از نرمافزارهای SPSS 18 و Past 3 و برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده شد.
نتایج
درمجموع 225 گونهگیاهی در جوامع جنگلی و 171 گونه در جوامع غیرجنگلی ثبتشد. فهرست گونههای گیاهی به پیوست آمدهاست. سهم هریک از شکلهای زیستی در جوامع جنگلی و استپی منطقه نیز در شکل2 نمایش دادهشده است.
شکل 2- سهم هریک از شکلهای زیستی در جوامع جنگلی و استپی منطقه
غنای گونهای(Richness): بنا بر نتایج بهدستآمده شاخصهای غنای گونهای منهینیک و مارگالف و نیز تعداد گونه در قطعهنمونه، در بین جوامع گیاهی مطالعهشده دارای تفاوت معنیدار در سطح یکدرصد هستند. بیشترین تعداد گونه در قطعهنمونه مربوط به جامعه بنه-بادام بوده که این تفاوت با جوامع درختی و درختچهای معنیدار نبوده اما با کلیه جوامع غیرجنگلی معنیدار است. کمترین تعداد گونه در قطعهنمونه مربوط به جامعه کما است که این تفاوت با کلیه جوامع بهجز جامعه درمنه-اسپرس معنیدار است. بهطور کل تعداد گونه در قطعهنمونه برای جوامع درختی و درختچهای بهطور معنیداری بیش از سایر جوامع است. در بین جوامع ارس بیشترین تعداد گونه مربوط به جامعه ارس-پلاخور بوده اما این تفاوت معنیدار نیست (جدول 2).
بیشترین غنای گونهای بر اساس شاخص منهینیک به جامعه بنه-بادام و پسازآن به جوامع ارس-تنگرس و ارس-شیرخشت و بر اساس شاخص مارگالف به جامعه بنه-بادام و پسازآن به جامعه ارس-پلاخور تعلق دارد. در بین جوامع جنگلی مطالعهشده بنا بر شاخصهای مذکور اختلاف معنیداری وجود ندارد اما اختلاف جوامع جنگلی و استپی عموماً معنیدار است. کمترین غنایگونهای بر اساس هردو شاخص مربوط به جامعه کما است. غنای گونهای منهینیک و مارگالف در جامعه درمنه-گون بیشتر از جامعه درمنه-اسپرس است اما این تفاوت معنیدار نیست (جدول 2).
یکنواختی (Evenness): بر اساس شاخصهای شلدون و پیلو بیشترین یکنواختی مربوط به جامعه ارس-پلاخورو کمترین آن متعلق به دو جامعه ارس-تنگرس و ارس-شیرخشت است. اگرچه شاخصهای یکنواختی در جوامع مطالعهشده دارای تفاوت معنیدار نیستند (جدول 2).
جدول 2– میانگین شاخصهای تنوع زیستی برای جوامع مختلف به همراه نتایج مقایسه میانگین 1
درمنه-اسپرس |
درمنه-گون |
بنه-بادام |
کما |
ارس-پلاخور |
ارس-شیرخشت |
ارس-تنگرس |
جوامع |
|
00/25 cd |
75/27 bc |
00/39 a |
50/18 d |
33/35 ab |
32/33 abc |
50/32 abc |
تعداد گونه |
|
06/8 |
49/5 |
56/11 |
63/4 |
50/4 |
29/7 |
62/6 |
انحراف معیار |
|
15/1 c |
31/1 bc |
61/1 a |
10/1 c |
40/1 ab |
50/1 ab |
53/1 ab |
Menhinick |
|
27/0 |
19/0 |
32/0 |
22/0 |
21/0 |
22/0 |
23/0 |
انحراف معیار |
|
90/3 cd |
38/4 bc |
96/5 a |
08/3 d |
32/5 ab |
20/5 ab |
15/5 ab |
Margalef |
|
19/1 |
80/0 |
60/1 |
75/0 |
74/0 |
03/1 |
98/0 |
انحراف معیار |
|
66/0 a |
69/0 a |
68/0 a |
68/0 a |
70/0 a |
64/0 a |
63/0 a |
Sheldon (E2) |
|
08/0 |
06/0 |
03/0 |
06/0 |
03/0 |
08/0 |
07/0 |
انحراف معیار |
|
867/0 a |
887/0 a |
893/0 a |
870/0 a |
900/0 a |
868/0 a |
862/0 a |
Pielou (J) |
|
047/0 |
025/0 |
020/0 |
023/0 |
016/0 |
041/0 |
047/0 |
انحراف معیار |
|
910/0 bc |
926/0 ab |
945/0 a |
895/0 c |
947/0 a |
927/0 ab |
923/0 ab |
Simpson (1-D) |
|
036/0 |
015/0 |
018/0 |
018/0 |
008/0 |
023/0 |
031/0 |
انحراف معیار |
|
75/2 cd |
93/2 bc |
24/3 a |
51/2 d |
20/3 ab |
02/3 abc |
99/2 abc |
Shannon (H) |
|
35/0 |
20/0 |
30/0 |
17/0 |
16/0 |
25/0 |
31/0 |
انحراف معیار |
|
090/0abc |
073/0 bcd |
055/0 d |
105/0 ab |
053/0 d |
073/0 bcd |
076/0 bcd |
غالبیت |
|
036/0 |
015/0 |
018/0 |
018/0 |
008/0 |
023/0 |
031/0 |
انحراف معیار |
|
1 در هر سطر حروف کوچک مشترک به معنی عدم وجود اختلاف معنیدار است.
تنوع (Diversity): شاخصهای تنوع سیمپسون و شانن-وینر، در بین جوامع گیاهی مطالعهشده دارای تفاوت معنیدار در سطح یکدرصد هستند. بیشترین تنوع بر اساس شاخص سیمپسون به ترتیب مربوط به جوامع ارس-پلاخور و بنه-بادام و بر اساس شاخص شانون-وینر مربوط به جوامع بنه-بادام و ارس-پلاخور است که بهطور معنیداری دارای تنوع بیشتری از جوامع استپی هستند. کمترین تنوع مربوط به جامعه کما بوده که این اختلاف با اکثر جوامع معنیدار است. شاخصهای تنوع مطالعهشده در جامعه درمنه-گون بیشتر از جامعه درمنه-اسپرس هستند (جدول 2 و شکلهای 3 و 4).
Simpson |
شکل 3- مقایسه شاخص تنوع سیمپسون در جوامع مختلف
Shannon |
شکل4- مقایسه شاخص تنوع شانون-وینر در جوامع مختلف
تنوع در سطح تیره: بر اساس نتایج بهدستآمده، غنای تیرهها در قطعات نمونه جنگلی بهطور معنیداری بیشتر از قطعات نمونه استپی است (شکل 5). اما در میان جوامع جنگلی با یکدیگر و همچنین در میان جوامع استپی باهم تفاوت معنیداری دیده نمیشود. در منطقه موردمطالعه، گونههای گیاهی جوامع جنگلی به 44 تیره و جوامع استپی به 34 تیره گیاهی تعلق دارند.
تنوع زیستی و متغیرهای محیطی: بر اساس نتایج بهدستآمده، متغیرهای شیب، جهتجغرافیایی، مادهآلی و بافتخاک بهطور معنیداری با شاخصهای تنوعزیستی در ارتباط هستند.
Family Richness |
شکل 5- غنای تیره (تعداد تیره در قطعهنمونه) برای جوامع مختلف به همراه انحرافمعیار هر گروه
با افزایش شیب تا 80درصد، تنوعزیستی افزایشیافته و پسازآن (شیب بیشتر از 80درصد) تنوع بهطور معنیداری کاهش مییابد. همچنین بیشترین تنوع در جهت شرقی و جنوبی و کمترین آن در جهت شمالی مشاهده میشود (جدول 3). این تفاوت برای جهت شمالی با سایر جهات معنیدار است. با افزایش ارتفاع از سطح دریا نیز شاخصهای تنوعزیستی و غنایگونهای روند کاهشی داشته اما این رابطه معنیدار نیست (جدول3).
با افزایش مادهآلی خاک، مقادیر غنا و تنوع روند کاهشی داشته اما در مادهآلی بیش از 6درصد افزایش تنوع مشاهده میشود که این افزایش برای شاخص تنوع سیمپسون معنیدار است. به لحاظ بافتخاک، بیشترین تنوع و غنایگونهای مربوط به خاکهایی با بافت سبک و شنی (شنیرسی و شنیلومی) و کمترین تنوع مربوط به خاکهایی با بافت متوسط و لومی است. این اختلاف بین خاکهای شنی و لومی معنیدار است (جدول3).
بحث
در کمربند ارتفاعی 1700 تا 2800 متر که همواره بهعنوان رویشگاه جنگلهای ارس البرزجنوبی یادشده است (18 و 46)، جوامع استپی و مرتعی نیز پراکنش قابلتوجهی دارند (24، 33 و 52).
جدول3- شاخصهای تنوعزیستی در طبقات مختلف متغیرهای محیطی و نتایج مقایسه میانگین1
غالبیت |
Shannon |
Simpson |
Pielou |
Sheldon |
Margalef |
Menhinick |
تعداد گونه |
طبقات |
|
068/0 a |
05/3 a |
932/0 a |
887/0 a |
683/0 a |
00/5 a |
42/1 a |
3/32 a |
2200-2000 |
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
071/0 a |
01/3 a |
929/0 a |
880/0 a |
669/0 a |
96/4 a |
45/1 a |
5/31 a |
2400-2200 |
|
085/0 a |
85/2 a |
915/0 a |
861/0 a |
640/0 a |
53/4 a |
36/1 a |
6/28 a |
2600-2400 |
|
079/0 a |
89/2 a |
921/0 a |
876/0 a |
671/0 a |
33/4 a |
26/1 a |
9/27 a |
2800-2600 |
|
079/0 b |
84/2 a |
921/0 a |
881/0 a |
684/0 a |
11/4 a |
27/1 a |
7/25 a |
20ـ0 |
شیب ٪ |
078/0 b |
92/2 a |
922/0 a |
874/0 a |
663/0 a |
58/4 a |
36/1 a |
2/29 a |
40ـ20 |
|
075/0 b |
98/2 a |
924/0 a |
873/0 a |
654/0 a |
90/4 a |
43/1 a |
3/31 a |
60ـ40 |
|
065/0 b |
06/3 a |
935/0 a |
887/0 a |
683/0 a |
13/5 a |
44/1 a |
2/33 a |
80ـ60 |
|
132/0 a |
39/2 b |
868/0 b |
804/0 a |
573/0 a |
22/3 a |
10/1 a |
5/19 a |
بیشتر از 80 |
|
069/0 b |
03/3 a |
931/0 a |
892/0 a |
697/0 a |
83/4 |
44/1 a |
5/30 a |
شرقی |
جهت جغرافیایی |
074/0 b |
97/2 a |
926/0 a |
876/0 a |
662/0 a |
85/4 |
42/1 a |
9/30 a |
جنوبی |
|
078/0 b |
91/2 a |
922/0 a |
875/0 a |
666/0 a |
46/4 |
29/1 a |
8/28 a |
غربی |
|
113/0 a |
57/2 b |
887/0 b |
832/0 b |
608/0 a |
73/3 |
17/1 a |
3/23 a |
شمالی |
|
075/0 a |
97/2 a |
925/0 a |
873/0 a |
656/0 a |
87/4 a |
38/1 a |
5/31 a |
7/7-3/7 |
pH |
075/0 a |
96/2 a |
925/0 a |
873/0 a |
657/0 a |
76/4 a |
39/1 a |
4/30 a |
8-7/7 |
|
075/0 a |
95/2 a |
925/0 a |
881/0 a |
676/0 a |
75/4 a |
41/1 a |
1/30 a |
3/8-8 |
|
081/0 a |
91/2 a |
919/0 a |
864/0 a |
641/0 a |
76/4 a |
40/1 a |
3/30 a |
10-1 |
آهک ٪ |
068/0 a |
05/3 a |
932/0 a |
882/0 a |
671/0 a |
99/4 a |
42/1 a |
2/32 a |
20-10 |
|
078/0 a |
91/2 a |
923/0 a |
878/0 a |
673/0 a |
59/4 a |
38/1 a |
0/29 a |
30-20 |
|
073/0 a |
97/2 a |
927/0 ab |
883/0 a |
679/0 a |
73/4 a |
39/1 a |
2/30 b |
2-0 |
ماده آلی ٪ |
074/0 ab |
96/2 a |
926/0 ab |
879/0 a |
671/0 a |
65/4 a |
39/1 a |
4/29 b |
4-2 |
|
091/0 ab |
83/2 a |
909/0 b |
851/0 b |
624/0 a |
60/4 a |
35/1 a |
4/29 b |
6-4 |
|
061/0 b |
16/3 a |
939/0 a |
870/0 ab |
628/0 a |
87/4 a |
58/1 a |
4/28 a |
> 6 |
|
078/0 a |
93/2 ab |
921/0 a |
872/0 a |
658/0 a |
64/4 b |
37/1 ab |
5/29 b |
رس. رسی لومی |
بافت خاک |
079/0 a |
88/2 b |
921/0 a |
879/0 a |
675/0 a |
46/4 b |
33/1 b |
3/28 b |
لومی |
|
066/0 a |
09/3 a |
934/0 a |
879/0 a |
658/0 a |
38/5 a |
52/1 a |
7/34 a |
شنی رسی. شنی لومی |
|
081/0 a |
84/2 a |
919/0 a |
889/0 a |
704/0 a |
16/4 a |
26/1 a |
4/26 a |
30-20 |
درصد رطوبت اشباع |
067/0 a |
04/3 a |
933/0 a |
882/0 a |
670/0 ab |
05/5 a |
47/1 a |
3/21 a |
40-30 |
|
077/0 a |
96/2 a |
923/0 a |
876/0 ab |
665/0 ab |
73/4 a |
40/1 a |
0/30 a |
50-40 |
|
082/0 a |
90/2 a |
918/0 a |
857/0 b |
626/0 b |
81/4 a |
36/1 a |
2/31 a |
>50 |
1 در هر سطر حروف کوچک مشترک به معنی عدم وجود اختلاف معنیدار است.
بنا بر نتایج تحقیق حاضر تنوعگیاهی در جوامع جنگلی کمربند مذکور بهطور معنیداری بیش از تنوع جوامع استپی آن است. وجود پوشش درختی و درختچهای، ایجاد خرداقلیم، کاهش تبخیر و افزایش رطوبت محیط و خاک، شرایط را برای حضور گونههای بیشتر و افزایش تنوع آماده میکند (گونههایی مثلRubia florida، Calcanthus renifolius، Silene aucheriana، Silene commelinifolia،Conringia planisiliquaوVeronica biloba و گونههای درختچهای که بیشتر در جوامع ارس ظاهرشدهاند). از طرف دیگر در صورت انبوهی تاجپوشش ارس، غلبه اینگونه در رقابت بینگونهای، کاهش تنوع در رویشگاه را درپیدارد. Milios و همکاران (2009) به توانایی بالای ارس در زندهمانی و رشد تحت رژیمهای مختلف رقابتی اشاره میکنند (35). Adams (2014) اثر آللوپاتیک شاخ و برگ جنس Juniperus به همراه سایهاندازی و رقابت رطوبتی را از عوامل محدودکننده زادآوری گونههای مختلف در زیر تاج درختان ارس میداند (22). این موضوع در برخی قطعات نمونه جنگلی مشاهدهشد. قطعات نمونه مذکور دارای تراکم بالای ارس و تعداد گونه کمتر هستند که بهصورت بالابودن انحرافمعیار متغیر "تعداد در قطعهنمونه" برای جوامع جنگلی در مقایسه با جوامع غیرجنگلی نمایان میشود (جدول 2). بااینوجود برخی گونهها (که مثالهایی در بالا ذکر شد) در سایهانداز و مجاورت درختان ارس در مقایسه با ریختارهای بدون درخت مجاور حضور بیشتری دارند. این موضوع در رابطه با زادآوری گونههای مختلف درختی و درختچهای نیز مشاهدهشد. بهطور خلاصه باید گفت جنگلهای ارس البرزجنوبی که عموماً دارای تاجپوشش بسته نیستند و به عقیدهZohary (1973) نوعی جنگلهای استپی بهشمار میروند، شرایط را برای حضور گونههایی با نیازهای اکولوژیک مختلف و افزایش تنوعزیستی آماده میکنند (52). تنوع بالاتر جوامع ارس، علاوه بر سطح گونه، در سطح تیره نیز مشاهدهشد. بنابراین رویشگاههای ارس البرزجنوبی، نهفقط بهواسطه گونه ارس و بهعنوان ذخیرهگاه درختان ارس، بلکه بهعنوان یک اکوسیستم و بهدلیل داشتن تنوعزیستی بالا دارای اهمیت هستند. علاوه بر تنوع گیاهی، تنوع جانوری و حیاتوحش نیز در جنگلهای ارس موردتوجه است.
مقایسه شاخصهای تنوع نشان میدهد که تنوعگیاهی در جوامع ارس البرزجنوبی منطقه فیروزکوه، از بسیاری جوامع مطالعهشده در کشور ازجمله جوامع هیرکانی راش-ممرز (7)، جوامع حوزه 45 گلبند نوشهر (8)، سرخدار افراتخته (3)، جوامع بلوطایرانی گهردرود (4)، بلوطایرانی و دارمازو جوانرود (13) و مراتع جنوبغربی تهران (15) بیشتراست. در این مقایسه مطالعاتی مورد استناد قرارگرفتند که اولاً کلیه گیاهان آوندی را مدنظرقرارداده (و نهفقط گونههای چوبی)؛ ثانیاً برای تعیین اندازه قطعهنمونه از روش پلاتهای حلزونی استفاده کرده یا بهاندازهای بر این اساس استناد کرده باشند.
در میان جوامع جنگلی مطالعهشده، جامعه بنه-بادام از تنوعگونهای بالاتری برخورداراست. این اختلاف بیشتر تحت تأثیر غنایگونهای بوده و کمتر از یکنواختی تأثیر پذیرفتهاست. بالا بودن تنوع در این جامعه را میتوان به دو عامل نسبت داد: الف- جامعه بنه-بادام در ارتفاع پایینتری نسبت به جوامع دیگر واقعشده و عامل محدودکننده سرما کمتر مؤثر است. کاهش تنوع با افزایش ارتفاع از سطح دریا در مطالعات دیگری نیز بیان شدهاست (14). ب- جامعه بنه-بادام در منطقه موردمطالعه بر دامنههای مشرفبه رودخانه دلیچای قرارگرفته که از شرایط رطوبتی مناسبی برخورداراست. ذکر این نکته لازم است که جامعه بنه-بادام مطالعهشده در حد بالایی پراکنش معمول این جامعه ( 1800-1300 متر (18)) واقع بوده و برای بررسی تنوع جامعه بنه-بادام مطالعات گستردهتری موردنیاز است. در این رابطه تاکنون پژوهشهای قابلتوجهی انجام نشدهاست.
بر اساس نتایج بهدستآمده، در میان جوامع ارس، جامعه ارس-پلاخور از تنوعگیاهی بیشتری برخوردار است. این اختلاف تحت تأثیر هردو عامل غنایگونهای و یکنواختی بودهاست. جامعه ارس-پلاخور در ارتفاعات ترود-گدوک دیدهمیشود که تحت تأثیر رطوبت هیرکانی قراردارد. در حقیقت شرایط اکوتون در ارتفاعات بین دو ناحیه رویشی ایران-تورانی و هیرکانی باعث افزایش تنوع شدهاست. در نتایجی مشابه در جنگلهای آلپی اسپانیا، Camarero و همکاران (2006) بیان میکنند که غنای گونهای در اکوتون مرزدرختی افزایش یافتهاست (28). کمترین تنوع گونهای در بین جوامع مطالعهشده مربوط به جامعه کما است که بر اراضی واریزهای واقعشدهاست. این اراضی که بهصورت واریزههای ناشی از فرسایش یخچالی در بخشهایی از جوامع اصلی (عموماً ارس-شیرخشت و گون-اسپرس) ظاهرشدهاند، دربرگیرنده جامعه مستقرشده در مراحل اولیه توالی هستند، بنابراین به لحاظ تنوع و غنای گونهای فقیرتر هستند. Glenn-Lewin و همکاران (1992) الگوی تغییرات غنای گونهای درروند توالی در جنگلهای کوهستانی سنگلاخی را وابسته به رطوبت رویشگاه میدانند (32) که در رویشگاههای خشک، غنایگونهای در مسیر توالی با شیب ملایم روند افزایشی دارد. McQueen (1991) بیشترین تنوع در جنگلهای خزانکننده بلوط مدیترانهای و جنگلهای Nothofagus ایرلند (34) و Scharnweber (2007) در مطالعه مراحل مختلف دستخوردگی در جنگلهای هیرکانی جنوب کشور آذربایجان (47)، بیشترین تنوع را در مراحل میانی توالی اندازهگیری کردهاند.
در منطقه موردمطالعه با افزایش شیب تا 80درصد، تنوع و غنای گونهای افزایشیافته و پسازآن کاهش یافتهاست. در نتایجی مشابه در جنگلهای بلوطایرانی ایلام، با افزایش شیب تا 60درصد، تنوع و غنا افزایشیافته و سپس کاهش پیداکردهاست (5). روند کاهش تنوع با افزایش شیب در تحقیقات متعددی تائید شدهاست (9، 16، 19 و 14). مومنیمقدم و همکاران (1393) دلیل این موضوع را تراکم و بستهبودن تاجپوشش درختان ارس در مناطق کمشیب میدانند که منجر به کاهش تنوعزیستی گیاهان گردیدهاست (19). همچنین به عقیده ایشان، افزایش شیب در رویشگاه هزارمسجد باعث ایجاد ناهمگونی در بستر و درنتیجه افزایش تنوعگونهای رستنیها میگردد. درمجموع علاوه بر دلایل یادشده، محدودیت دسترسی و تردد در مناطق پرشیب را نیز میتوان از عوامل مهم افزایش تنوع در این مناطق دانست.. Carlos (2004) بالاترین تنوعزیستی در جنگلهای Juniperus oxycedrus را مربوط به شیبهای تند و اراضی سنگلاخی و صخرهای میداند (27). روند کاهش تنوع زیستی درشیبهای بیش از 80درصد در منطقه موردمطالعه را میتوان بیثباتی خاک و عدم امکان استقرار گیاهان دانست.
حسینی (1393) در جنگلهای بلوطایرانی (5) و میرزایی و همکاران (1386) در زاگرس میانی (20) نشاندادند که تنوع و ارتفاع از سطح دریا دارای ارتباط معنیدار هستند درحالیکه اسماعیلزاده و همکاران (1391) در مطالعه ذخیرهگاه سرخدار افراتخته (3) و مومنیمقدم و همکاران (1393) در جنگلهای ارس هزارمسجد (19) نتیجه گرفتهاند که عامل ارتفاع تأثیر معنیداری بر تنوعزیستی ندارد. در منطقه موردمطالعه، میان ارتفاع و شاخصهای تنوعزیستی ارتباط معنیداری وجود ندارد. اگرچه پراکنش جوامعگیاهی منطقه در امتداد گرادیان ارتفاعی دارای نظم معنیداری است (44)، اما این نظم منطبق بر تنوعزیستی آنها نیست. بنابراین تنوعزیستی در منطقه موردمطالعه از ارتفاع تبعیت نمیکند اما برخی تغییرات در جوامع را میتوان با تغییرات ارتفاع تفسیر نمود. جامعه درمنه-گون که در ارتفاع پایینتری در مقایسه با جامعه درمنه-اسپرس پراکنش دارد، دارای تنوع بیشتری است. درمنه و گون از عناصر اصلی ریختارهای استپی ناحیه ایران-تورانی بوده که جوامعی از آنها در محدوده پراکنش جوامع جنگلی ظاهر میشوند (52). رده اسپرس (Onobrychidetae cornutae) نیز که با گونههای بالشتکی دیگر مثل کلاهمیرحسن و گونهای خاردار همراه است، متعلق به ارتفاعات فوقانی جوامع ارس است (33).
در منطقه موردمطالعه بیشترین تنوع در جهت شرقی و جنوبی و کمترین آن در جهت شمالی مشاهدهمیشود. ارتفاع و جهت جغرافیایی در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر هستند و گاهی اثرات مثبت و منفی یکدیگر را جبران میکنند. در دامنه ارتفاعی مطالعهشده، سرما و یخبندان زمستان بهعنوان عامل محدودکننده مهمی محسوب میشود که اثرات آن بهویژه در جهت شمالی قابلتوجه است. بنابراین جهت خورتاب جنوبی شرایط مساعدتری را برای رویش گیاهان فراهم کرده و از تنوع بالاتری برخورداراست. نتایج Ozcelik و همکاران (2008) در جنگلهای ترکیه (39) و Badano و همکاران (2005) در اکوسیستمهای مدیترانهای شیلی نیز مؤید این مطلب است (24). در نتایج مشابه، شیرزاد و طبری (1390) بیشترین تنوع و غنا در رویشگاههای ارس هزارمسجد را مربوط به جهتهای جنوبی و شرقی دانستهاند که البته این تفاوت معنیدار نبودهاست (14). اسماعیلزاده و همکاران (1391) نیز کمترین غنای گونهای را در جهت شمالی و بیشترین آن در جهت غربی ذخیرهگاه سرخدار افراتخته بیان نمودهاند (3). بالابودن تنوعزیستی در جهت شرقی در منطقه موردمطالعه را نیز میتوان به وزش باد شرجی گدوک نسبت داد که در برخی ایام سال از سمت شرق میوزد.
در میان فاکتورهای خاکشناسی، بافت و میزان مادهآلی خاک دارای رابطه معنیدار با شاخصهای تنوع و غنایگونهای هستند. در رویشگاههای مطالعهشده، بیشترین تنوع و غنایگونهای مربوط به خاکهایی با بافت شنی (شنیلومی و شنیرسی) است. در نتایجی مشابه در جنگلهای پایینبند شرق نوشهر، شاخصهای تنوع و غنا دارای همبستگی مثبتی با درصد شن موجود در خاک بودهاند (9). طالشی و اکبرنیا (1390) دلیل این امر را شرایط مطلوبتر بافت شنیلومی و توان استقرار گونههای بیشتر در اینگونه خاکها دانستهاند (9). همچنین در مطالعه جنگلهای خرمآباد مشخصشده که آهک و pH خاک ارتباط معنیداری با تنوع و غنای گونهای نداشته (منطبق با نتایج تحقیق حاضر) اما در دامنههای جنوبی، بافت خاک و درصدرطوبتاشباع دارای همبستگی معنیداری با شاخصهای مذکور هستند (17). این همبستگی با درصد شن و رس، منفی و با درصد سیلت، مثبت است که این نتایج با نتایج تحقیق حاضر همخوانی ندارد. نتایج برخی پژوهشها نشاندادهاست که با افزایش ذخیره غذایی خاک، تنوع گیاهان کاهش نشان میدهد (1 و 24). در منطقه موردمطالعه نیز با افزایش مادهآلی خاک، مقادیر غنا و تنوع کاهش داشتهاست اگرچه در طبقه مادهآلی بیش از 6درصد افزایش تنوع مشاهده میشود. این افزایش درحقیقت مربوط به قطعاتنمونه جوامع جنگلی ارس-پلاخور و ارس-شیرخشت بوده که از تنوع بالایی برخوردار هستند. درمجموع بین پوششهایگیاهی و متغیرهای محیطی ارتباطات پیچیدهای حاکم است و پیبردن به روابط موجود و ارائه جمعبندی دقیق، نیازمند پژوهشهای بیشتر و تکرار مطالعات در اکوسیستمهای مختلف و شرایط متفاوت است.
درنهایت لازم به ذکر است شاخصهای تنوعزیستی استفادهشده، نتایج همسویی ارائه دادهاند. درمیان شاخصهای غنایگونهای، شاخص مارگالف و تعداد گونه در قطعهنمونه نتایج مشابهی ارائه میدهند اما نتایج شاخص منهینیک کمی متفاوت است که این تفاوت مربوط به اختلافهای معنیدار در جوامع نیست (جدول2). شاخصهای یکنواختی نیز نتایج همسویی ارائه نمودهاند.
بر اساس نتایج این پژوهش رویشگاههای درختی و درختچهای البرزجنوبی بهعنوان نقاط غنی تنوعزیستی بهحساب میآیند. هماکنون در محدوده رویشگاههای ارس موردمطالعه ایجاد معادن، ساختوسازهایی با عنوان توسعه گردشگری و چرای بیرویه دام، تنوعزیستی را با مخاطره روبروکردهاست. شایسته است این رویشگاهها بهعنوان ذخیرهگاههای تنوعزیستی شناخته و طبق طرح آمایش سرزمین ثبت و حفاظت شوند.
پیوست 1- فهرست گونههای گیاهی و درجهحضور آنها (درصد) در مناطق مطالعهشده
نام گونه |
درجهحضور در جوامع جنگلی |
درجهحضور در جوامع استپی |
نام گونه |
درجهحضور در جوامع جنگلی |
درجهحضور در جوامع استپی |
||||||
Acantholimon bodeanum Bunge |
2 |
0 |
Heteranthelium piliferum (Banks & Soland) Hochst |
0 |
2 |
|
|||||
Acantholimon erinaceum (Jaub. & Spach) Lincz. |
12 |
42 |
Heterocaryum subsessile Vatke |
0 |
2 |
|
|||||
Acantholimon festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss. |
17 |
30 |
Holosteum glutinosum (M.B.) Fisch. & C.A.Mey. |
13 |
33 |
|
|||||
Acanthophyllum glandulosum Bunge. ex Boiss. |
27 |
23 |
Hymenocrater bituminosus Fisch. & C.A.Mey. |
8 |
0 |
|
|||||
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
8 |
21 |
Hypericum helianthemoides (Spach) Boiss. |
4 |
5 |
|
|||||
Achillea sp. |
0 |
2 |
Hypericum scabrum L. |
35 |
16 |
|
|||||
Acinos graveolens (M. B.) Link |
33 |
35 |
Iris psedocacucasica Grossh |
2 |
2 |
|
|||||
Aethionema arabicum (L.) Andrz ex DC. |
2 |
0 |
Isatis cappodocica Desv. |
0 |
2 |
|
|||||
Aethionema carneum (Banks & Soland) B.Fedtsch. |
2 |
2 |
Ixiolirion tataricum (Pall.) Herb. |
4 |
21 |
|
|||||
Aethionema cordatum (Desf.) Boiss. |
6 |
2 |
Juniperus communis L. |
2 |
0 |
|
|||||
Agropyron cristatum (L.) Gaert. |
4 |
19 |
Juniperus excelsa M.B. |
81 |
0 |
|
|||||
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. |
0 |
14 |
Juniperus sabina L. |
2 |
0 |
|
|||||
Alkanna bracteosa Boiss. |
4 |
2 |
Kochia prostrata (L.) Schard |
0 |
5 |
|
|||||
Alliaria petiolata (M.B.)Cavara & Grande |
8 |
0 |
Koeleria cristata (L.) Pers. |
2 |
14 |
|
|||||
Allium derderianum Regel |
2 |
0 |
Lamium amplexicaule L. |
21 |
56 |
|
|||||
Allium iranicum (Wendelbo) Wendelbo |
12 |
12 |
Lappula barbata (M.B.) Gurke |
13 |
30 |
|
|||||
Allium scotostemon Wemdelbo |
4 |
7 |
Lappula sinaica DC. |
27 |
23 |
|
|||||
Allium xiphopetalum Aithch. & Baker |
0 |
2 |
Launaea sp. |
2 |
0 |
|
|||||
Alyssopsis mollis (Jacq.) O.E. Schulz. |
33 |
23 |
Lepyrodiclis stellarioides Schrenk exFisch. & C.A.Mey. |
2 |
0 |
|
|||||
Alyssum dasycarpum Steph. ex Willd. |
10 |
2 |
Leutea petiolaris (DC.) M. Pimen. |
0 |
7 |
|
|||||
Alyssum inflatum Nyarady |
31 |
44 |
Linaria lineolata Boiss. |
4 |
5 |
|
|||||
Alyssum minus (L.) Rothm. |
63 |
81 |
Linaria simplex (Willd.) DC. |
2 |
0 |
|
|||||
Amygdalus lycioides Spach |
17 |
16 |
Linaria striatella Kuprian. |
8 |
7 |
|
|||||
Androsace maxima L. |
0 |
7 |
Lonicera iberica M.B. |
6 |
0 |
|
|||||
Arabis nova Vill. |
38 |
14 |
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach. |
62 |
0 |
|
|||||
Arenaria polycnemifolia Boiss. |
4 |
9 |
Malabaila secacul (Miller) Boiss. |
2 |
2 |
|
|||||
Arenaria serpyllifolia L. |
2 |
0 |
Malcolmia africana (L.) R. Br. |
2 |
0 |
|
|||||
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
4 |
5 |
Marrubium astracanicum Jacq. |
2 |
0 |
|
|||||
Artemisia aucheri Boiss. |
58 |
72 |
Marrubium vulgare L. |
10 |
12 |
|
|||||
Asperula arvensis L. |
21 |
9 |
Melica persica Kunth |
19 |
16 |
|
|||||
Astragalus aegobromus Boiss. & Hohen. |
27 |
5 |
Mesostomma kotschyanum (Fenzl in Boiss.) Vved. |
4 |
2 |
|
|||||
Astragalus alyssoides Lam. |
2 |
0 |
Michauxia laevigata Vent. |
8 |
0 |
|
|||||
Astragalus aureus Willd. |
2 |
0 |
Minuartia hamata (Hausskn.) Mattf. |
2 |
5 |
|
|||||
Astragalus campactus Willd. |
27 |
23 |
Minuartia lineata Bornm. |
2 |
0 |
|
|||||
Astragalus candolleanus Royle ex Benth. |
0 |
2 |
Minuartia meyeri (Boiss.) Bornm. |
27 |
70 |
|
|||||
Astragalus chrysostachys Boiss. |
0 |
2 |
Muscari caucasicum (Griseb.) Baker |
15 |
23 |
|
|||||
Astragalus citrinus Bunge |
10 |
2 |
Myosotis lithospermifolia (Willd.) Hornem. |
4 |
0 |
|
|||||
Astragalus confusus Bunge |
4 |
0 |
Nepeta pungens (Bunge) Benth. |
2 |
0 |
|
|||||
Astragalus gramocalyx Boiss. & Hohen. |
2 |
7 |
Nepeta spp. |
4 |
0 |
|
|||||
Astragalus hamadanica |
2 |
0 |
Noaea mucronata (Forsk.) Aschers et Schweinf. |
2 |
19 |
|
|||||
Astragalus jessenii Bunge |
6 |
0 |
Nonnea pulla (L.) DC. |
10 |
12 |
|
|||||
Astragalus leptynticus Maassoumi |
2 |
0 |
Onobrychis cornuta (L.) Desv. |
35 |
42 |
|
|||||
Astragalus titziae Ghahreman & Zarre |
0 |
2 |
Onosma sp. |
4 |
2 |
|
|||||
Astragalus tricholobus DC. |
4 |
7 |
Orizopsis holciformis (M.B.) Hack. |
2 |
0 |
|
|||||
Astragalus vereskensis Maassoumi & Podl. |
2 |
0 |
Orobanche spp. |
8 |
2 |
|
|||||
Astragalus verus Olivier-Voy. |
46 |
70 |
Papaver dubium L. |
17 |
26 |
|
|||||
Asyneuma amplexicaule (Wild.) Hand. |
2 |
0 |
Parietaria judaica L. |
2 |
0 |
|
|||||
Atraphaxis spinosa L. |
4 |
12 |
Phlomis cancellata Bunge |
2 |
0 |
|
|||||
Berberis crataegina DC. |
13 |
0 |
Phlomis olivieri Boiss. |
4 |
16 |
|
|||||
Berberis integerrima Bunge |
67 |
2 |
Pimpinella tragium Vill. |
2 |
0 |
|
|||||
Biebersteinia multifida DC. |
0 |
2 |
Pistacia atlantica Desf. |
8 |
0 |
|
|||||
Boissiera squarrosa (Banks & Soland) Nevski |
6 |
21 |
Poa bulbosa L. |
12 |
28 |
|
|||||
Bromus danthoniae Trin. |
25 |
40 |
Poa sterilis M.B. |
4 |
0 |
|
|||||
Bromus tectorum L. |
56 |
60 |
Polygonum molliaeforme Boiss. |
8 |
2 |
|
|||||
Bromus tomentellus Boiss. |
17 |
33 |
Polygonum paronychioides C.A.Mey. ex Hohen. |
0 |
2 |
|
|||||
Bryonia aspera Stev. ex Ledeb. |
0 |
2 |
Prangos acaulis (DC.) Bornm. |
0 |
2 |
|
|||||
Buglossoides arvensis (L.) Johnst. |
4 |
9 |
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski |
42 |
56 |
|
|||||
Bupleurum exaltatum M. B. |
6 |
2 |
Pseudocamelina campylocarpa (Boiss.) N. Busch |
0 |
9 |
|
|||||
Callipeltis cucullaris Stev. |
13 |
7 |
Pseudotrachydium depressum (Boiss.) Pimen & Kljuykov |
0 |
2 |
|
|||||
Campanula stevenii M.B. |
2 |
0 |
Pterocephalus canus Coult. ex DC. |
0 |
2 |
|
|||||
Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus |
2 |
0 |
Pulicaria gnaphalodes (Vent.) Boiss. |
0 |
2 |
|
|||||
Cardaria draba (L.) Desv. |
29 |
2 |
Pyrus sp. |
2 |
0 |
|
|||||
Carthamus sp. |
2 |
0 |
Ranunculus elbursensis Boiss. |
0 |
2 |
|
|||||
Caucalis platycarpos L. |
2 |
0 |
Reseda sp. |
2 |
0 |
|
|||||
Centaurea rhizantha C.A.Mey. |
2 |
0 |
Rhamnus pallasii Fisch. & C.A.Mey. |
25 |
7 |
|
|||||
Centaurea virgata Lam. |
23 |
9 |
Rhizocephalus orientalis Boiss. |
0 |
7 |
|
|||||
Cerastium dichotomum L. |
13 |
9 |
Ribes uva_crispa L. |
2 |
0 |
|
|||||
Cerastium inflatum Link ex Desf. |
8 |
9 |
Rochelia persica Bge. ex Boiss. |
6 |
16 |
|
|||||
Cerasus microcarpa (C.A.Mey.) Boiss. |
46 |
5 |
Rosa beggeriana Schrenk |
4 |
0 |
|
|||||
Cerasus pseudoprostrata Pojark. |
4 |
0 |
Rosa canina L. |
8 |
0 |
|
|||||
Ceratocephala texticulata (Crantz) Roth |
19 |
35 |
Rosa persica Michx. |
2 |
0 |
|
|||||
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
2 |
0 |
Rubia florida Boiss. |
60 |
0 |
|
|||||
Chalcanthus renifolius (Boiss. & Hohen.) Boiss. |
17 |
2 |
Rumex scutatus L. |
0 |
7 |
|
|||||
Cirsium congestum Fisch & C.A.Mey. ex DC. |
6 |
12 |
Salvia limbata C.A.Mey. |
15 |
7 |
|
|||||
Cirsium strigosum (M.B.) M.B. |
12 |
7 |
Sanguisorba minor Scop |
2 |
0 |
|
|||||
Clypeola jonthlaspi L. |
6 |
5 |
Saponaria viscosa C.A.Mey. |
4 |
0 |
|
|||||
Colchicum speciosum Steven |
15 |
2 |
Scandix aucheri Boiss. |
10 |
9 |
|
|||||
Colutea persica Boiss. |
2 |
0 |
Scandix stellata Banks & Soland. |
6 |
5 |
|
|||||
Conringia perfoliata (C.A.Mey.) Busch |
0 |
2 |
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak |
42 |
49 |
|
|||||
Conringia persica Boiss. |
2 |
7 |
Scorzonera sp. |
2 |
7 |
|
|||||
Conringia planisiliqua Fisch. & C.A.Mey. |
25 |
5 |
Scutellaria sp. |
0 |
2 |
|
|||||
Convolvulus arvensis L. |
2 |
5 |
Sedum hispanicum L. |
2 |
0 |
|
|||||
Convolvulus commutatus Boiss. |
2 |
0 |
Senecio vernalis Waldst. & Kit. |
56 |
58 |
|
|||||
Cotoneaster kotschyi Klotz |
2 |
0 |
Silene aucheriana Boiss. |
13 |
0 |
|
|||||
Cotoneaster nummularius Fisch. & C.A.Mey. |
54 |
2 |
Silene chlorifolia Sm. |
2 |
9 |
|
|||||
Cousinia alexeenkoana Bornm. |
2 |
7 |
Silene marschallii C.A.Mey. |
17 |
2 |
|
|||||
Cousinia calocephala Jaub. & Spach |
35 |
23 |
Silene spergulifolia (Willd.) M. B. |
2 |
0 |
|
|||||
Crataegus cf. songarica C.Koch |
2 |
0 |
Silene swertiifolia Boiss. |
6 |
0 |
|
|||||
Crepis sancta (L.)Babcock |
8 |
14 |
Sisymbrium gaubae Rech.f. & Bornm. |
2 |
0 |
|
|||||
Crucianella glauca (A. Rich. ex DC.) Ehrendf. |
42 |
63 |
Sisymbrium irio L. |
2 |
0 |
|
|||||
Dactylis glomerata L. |
46 |
14 |
Spiraea crenata L. |
2 |
0 |
|
|||||
Delphinium sp. |
2 |
2 |
Stachys inflata Benth. |
15 |
12 |
|
|||||
Descurainia sophia (L.) Webb & Berth |
23 |
9 |
Stachys lavandulifolia Vahl |
4 |
16 |
|
|||||
Draba pulchella Willd. |
2 |
0 |
Stelleropsis iranica Pobedimova |
6 |
0 |
|
|||||
Drabopsis verna C.Koch |
12 |
9 |
Steptorrhamphus tuberosus (Jacq.) Grossh. |
2 |
0 |
|
|||||
Echinops elbursensis Rech.f. |
0 |
2 |
Sterigmostemum ramosissimum (O. E. Schulz) Rech.f. |
2 |
0 |
|
|||||
Echinops leiopolyceras Bornm. |
0 |
2 |
Stipa arabica Trin. & Rupr. |
15 |
35 |
|
|||||
Elymus hispidus (Opiz) Melderis |
33 |
23 |
Stipa caucasica Schmalh. |
2 |
7 |
|
|||||
Elymus repens (L.) Gould |
2 |
0 |
Stipa hohenackeriana Trin. & Pupr. |
0 |
5 |
|
|||||
Ephedra major Host. |
19 |
2 |
Stipa lagascae Roemer & Schultes |
2 |
0 |
|
|||||
Eremopoa persica (Trin.) Roshev. |
44 |
44 |
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski |
13 |
33 |
|
|||||
Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski |
6 |
7 |
Tanacetum parthenium (L.) Schults Bip. |
2 |
0 |
|
|||||
Eremopyrum confusum Melderis |
2 |
2 |
Tanacetum pinnatum Boiss. |
2 |
0 |
|
|||||
Eremurus spectabilis M. B. |
60 |
42 |
Tanacetum polycephalum Schultz Bip. |
2 |
2 |
|
|||||
Eremurus stenophyllus (Boiss. & Buhse) Baker |
2 |
7 |
Taraxacum officinale Weber. |
0 |
2 |
|
|||||
Eryngium billardieri F. Delaroche |
38 |
33 |
Teucrium polium L. |
13 |
5 |
|
|||||
Eryngium bungei Boiss. |
6 |
0 |
Thalictrum isopyroides C.A.Mey. |
0 |
2 |
|
|||||
Erysimum badghisi |
0 |
12 |
Thesium kotschyanum Boiss. |
2 |
0 |
|
|||||
Erysimum cuspidatum (M. B.) DC. |
4 |
0 |
Thlaspi perfuliatum L. |
2 |
0 |
|
|||||
Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen. |
60 |
56 |
Thlaspi stenocarpum (Boiss.) Hedge |
6 |
0 |
|
|||||
Euphorbia densa Schrenk |
0 |
5 |
Thymus fedtschenkoi Ronniger |
2 |
2 |
|
|||||
Euphorbia microsciadia Boiss. |
2 |
0 |
Tragopogon caricifolius Boiss. |
2 |
0 |
|
|||||
Euphorbia szovitsii Fisch. & Mey. |
2 |
0 |
Tragopogon spp. |
0 |
2 |
|
|||||
Ferula ovina (Boiss.) Boiss. |
13 |
12 |
Trigonella sp. |
4 |
0 |
|
|||||
Ferula persica Willd. |
8 |
0 |
Tulipa montana Lindl. |
15 |
26 |
|
|||||
Ferula sp. |
0 |
2 |
Valantia sp. |
10 |
26 |
|
|||||
Festuca ovina L. |
2 |
0 |
Valeriana sisymbriifolia Vahl |
2 |
0 |
|
|||||
Filago hurdwarica (DC.) Wagenitz |
2 |
0 |
Valerianella plagiostephana Fisch. & C.A.Mey. |
4 |
0 |
|
|||||
Fumaria asepala Boiss. |
6 |
5 |
Valerianella szowitsiana Fisch. & C.A.Mey. |
2 |
5 |
|
|||||
Gagea reticulata (Pall.) Schultes & Schultes fill. |
8 |
7 |
Valerianella tuberculata Boiss. |
2 |
2 |
|
|||||
Galium aparine L. |
54 |
33 |
Verbascum speciosum Schrad. |
48 |
30 |
|
|||||
Galium mite Boiss. & Hoh. |
0 |
9 |
Verbena officinalis L. |
2 |
0 |
|
|||||
Geranium persicum Schonbeck-Temesy |
46 |
47 |
Veronica biloba Schreb. |
44 |
16 |
|
|||||
Glaucium elegans Fisch & C.A.Mey. |
6 |
0 |
Veronica capillipes Nevski |
19 |
9 |
|
|||||
Gundelia tournefortii L. |
2 |
7 |
Veronica orientalis Miller |
2 |
0 |
|
|||||
Gypsophila aretioides Boiss. |
2 |
2 |
Veronica rubrifolia Boiss. |
4 |
0 |
|
|||||
Gypsophila polyclada Fenzl exBoiss. |
4 |
7 |
Vicia vernalosa Boiss. & Hohen. |
2 |
0 |
|
|||||
Helichrysum oligocephalum DC. |
6 |
5 |
Viola modesta Fenzl |
38 |
42 |
|
|||||
Henrardia persica (Boiss.) C. E. Hubb. |
0 |
5 |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
2 |
5 |
|
|||||
Herniaria incana Lam. |
6 |
0 |
Ziziphora tenuior L. |
13 |
21 |
|
|||||