ارزیابی رشد درختان با استفاده از دو روش آبیاری قطره ای و کرتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکترا/ دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

2 استادیار گروه آموزشی منابع طبیعی - جنگل داری جنگلداری- دانشگاهلرستان

3 استاد گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

4 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی مشخصه‌های کمی و کیفی توده صنوبر کاری در ارتباط با روش آبیاری صورت گرفته است برای انجام این تحقیق، توده خالص دست‌کاشت صنوبر دلتوئیدس به وسعت 4 هکتار، سن 5/2 سال و فاصله کاشت 2/2*3 مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تاثیر تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری قطره‌ای و کرتی مورد بررسی قرار گرفت دوره زمانی آبیاری در هر دو تیمار 4 روز و حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال می‌باشد. در هر سطح تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه، فرم تاج و ضریب قد‌کشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تمامی مشخصات کمی در دو تیمار دارای اختلاف معنی‌داری می‌باشد و بیشترین مقادیر مشخصات کمی در توده با آبیاری قطره‌ای وجود دارد. نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری با آزمون کای اسکور، اختلاف معنی‌داری را در سطح 05/0 نشان داد. بررسی فرم تاج درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنی‌داری را نشان نداد. با توجه به نتایج بدست آمده، در روش آبیاری قطره‌ای، آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و در این شرایط توده از نظر کمی و کیفی موفق‌تر از شرایط آبیاری کرتی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Growth of Trees Using Drip and Furrow Irrigation Systems

نویسندگان [English]

  • saba peyrov 1
  • javad sosani 2
  • hamid jalilvand 3
  • maryam pirikia 4

1 Sari University of Agricultural Sciences and Natural

3 Sari Agriculture University

4 Sari University of Agricultural Sciences and Natural

چکیده [English]

This research was carried out to investigate the quantitative and qualitative characteristics of Populus deltoides in the Irrigation treatment includes drip and furrow irrigation systems. For this purpose, pure stand the planting of Populus deltoides an area of 4 ha was investigated. 160 trees in each group were selected using systematic random sampling. In the quantitative analysis, factors of diameter at breast height (d.b.h), height, basal area and volume per ha were evaluated. For qualitative analysis the two branches, Stem quality, Crown form and heighest index were evaluated.
T-test results showed that all quantitative characteristic on two groups is statistically significant. Results showed that there were significant differences between quantitative characteristic on drip and furrow irrigation systems (ρ<0/05), and stand with drip irrigation, the highest values of the quantitative characteristic. The results of the quality trees in between each of the treatments with Chi-square test, significant differences showed (ρ<0/05). Evaluation crown form between each of the treatments did not show significant differences. According to the results, in the method of drip irrigation, the water is more available to plants. And in the conditions, stand of quantitative and qualitative characteristics are more successful than furrow irrigation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • drip irrigation
  • furrow irrigation
  • diameter at breast height (d.b.h)
  • height

ارزیابی رشد درختان با استفاده از دو روش آبیاری قطره ای و کرتی 

صبا پیرو1*، حمید جلیلوند2 جواد سوسنی3 و مریم پیری کیا2

1 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، گروه مهندسی جنگل 

2 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری

3 خرم آباد، دانشگاه لرستان، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری

تاریخ دریافت: 13/5/94                تاریخ پذیرش: 30/8/94

چکیده

این پژوهش بمنظور بررسی مشخصه­های کمی و کیفی توده صنوبر کاری در ارتباط با روش آبیاری صورت گرفته است برای انجام این تحقیق، توده خالص دست­کاشت صنوبر دلتوئیدس به وسعت 4 هکتار، سن 5/2 سال و فاصله کاشت 2/2*3 مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تاثیر تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری قطره­ای و کرتی مورد بررسی قرار گرفت دوره زمانی آبیاری در هر دو تیمار 4 روز و حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال می‌باشد. در هر سطح تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه، فرم تاج و ضریب قد­کشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تمامی مشخصات کمی در دو تیمار دارای اختلاف معنی‌داری می­باشد و بیشترین مقادیر مشخصات کمی در توده با آبیاری قطره­ای وجود دارد. نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری با آزمون کای اسکور، اختلاف معنی‌داری را در سطح 05/0 نشان داد. بررسی فرم تاج درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنی­داری را نشان نداد. با توجه به نتایج بدست آمده، در روش آبیاری قطره­ای، آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار می­گیرد و در این شرایط توده از نظر کمی و کیفی موفق­تر از شرایط آبیاری کرتی می­باشد.

واژه های کلیدی: آبیاری قطره­ای، آبیاری کرتی، ارتفاع، قطر برابر سینه

* نویسنده مسئول، تلفن: 06633347512 ، پست الکترونیکی: peyrovsaba@gmail.com

مقدمه

 

تولید چوب صنوبر در کشور می­تواند از یک طرف نیاز صنایع وابسته را تامین نماید و از طرف دیگر از فشار بر جنگل­ها بکاهد. به هر حال نیاز روزافزون به چوب و مواد سلولزی به دلیل افزایش جمعیت از یک سو و کاهش میزان تولید و سطح جنگل­های طبیعی از سوی دیگر دست به دست هم داده و موجب شده­اند تا متولیان تولیدات چوبی کشور در صدد اجرای برنامه­های هدفمند در راستای توسعه کمی و کیفی جنگل­های طبیعی و کاشت گونه­های سریع­الرشد مانند صنوبر باشند (16). جنس صنوبر یکی از جنس‌های درختی پرطرفدار برای کاشت در کشور ایران محسوب می‌شود. تنوع گونه­های این جنس، امکان کاشت آن را در مناطق مختلف فراهم آورده است. در کنار سایر اهدافی که برای کاشت صنوبر در نظر گرفته می‌شود، مجموعه عواملی مانند رشد سریع، تعرق زیاد، سیستم ریشه‌ای مناسب، نیازهای اکولوژیک کم و گستره جغرافیایی به نسبت وسیع، صنوبر را به عنوان گونه‌ای موفق معرفی می‌کند (8). از طرفی با توجه به محدودیت جنگل‌های طبیعی کشور، لازم است سطح رویشگاه‌های جنگلی بیش از گذشته گسترش پیدا کنند. کاشت صنوبر به دلیل اینکه از چوب آن در صنایع مختلفی مانند کاغذسازی، نئوپان، خرده چوب و  ... استفاده می‌شود، می‌تواند بخشی از نیازهای صنعتی کشور را فراهم آورد (2). ویژگی‌های کمی و کیفی گونه‌های مختلف درختان برای انتخاب در تولید ماده چوبی و جنگلکاری‌ در هر منطقه از جمله ویژگی‌های مهمی است که بهمراه سایر عوامل اکولوژیکی باید مورد توجه قرار گیرد (1 و 3). در این ارتباط سهیلی اصفهانی و فلاح به بررسی مشخصه­های کمّی و کیفی درختان کبوده شیرازی (Populus alba L.) و تبریزی (Populus nigra L.) در توده­های دست‌کاشت غرب استان اصفهان پرداختند. نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان داد توده خالص کبوده شیرازی از نظر ویزگی­های کمی و کیفی از وضعیت بهتری نسبت به توده آمیخته کبوده شیرازی برخوردار است (9). در مطالعه­ای رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگلکاری­های جلگه­ای غرب گیلان بررسی شد، نتایج نشان داد که میان کلن­های مختلف صنوبر و محل اجرای طرح از نظر خصوصیات رویشی اختلاف معنی­دار وجود دارد (6). املشی و صالحی به بررسی عملکرد کمی و کیفی10 کلن برتر صنوبر در خزانه‌های تولید نهال استان گلستان پرداخت و بر اساس نتایج مناسبترین گونه­ها از نظر خصوصیات رویشی و مقاومت به آفات تعیین شد (3).

در مطالعه­ محصولات با دوره­های بهره­برداری کوتاه­مدت، نتایج نشان داد که آبیاری مناسب موثرترین عامل در افزایش تولید می­باشند (19). همچنین در پژوهش دیگر در بررسی تأثیر تیمارهای کود و آبیاری بر روی رویش درختان صنوبر لرزان سه ساله در کانادا نتایج نشان داد آبیاری مناسب باعث افزایش درصد زنده­مانی و رویش درختان صنوبر لرزان و نیز توسعه­یافتگی شاخه و برگ درختان می­شود (22).

در مطالعه­­ی دیگری که بر روی صنوبر دلتوییدس سه ساله صورت گرفت، تاج پوشش، سطح برگ و فاکتورهای تبخیر و تعرق را در ارتباط با کوددهی ازت (دو سطح) و آبیاری (دو سطح) بررسی گردید و نتایج نشان داد که آبیاری تأثیر معنی­داری روی شاخص­های سطح برگ و میزان تولید دارد (20).

یکی از مهمترین عواملی که می­تواند موفقیت صنوبرکاری و خصوصیات رویشی آن را تحت تاثیر قرار دهد در اختیار داشتن منابع دائمی، مطمئن و کافی آب است. در واقع صنوبرکاری برای تولید چوب مناسب و زیاد به مقادیر زیادی آب نیاز دارد. محدودیت منابع آبی و نیاز قابل ملاحظه صنوبرکاری به منابع آبی در کنار مشکلاتی همچون بازگشت طولانی­مدت سرمایه­گذاری در این بخش، مشکل مدیریت و برنامه­ریزی برای سطوح خرد وکوچک، مشکلات عرضه و فروش چوب، نبود و پایین بودن سطح مکانیزاسیون و دیگر مشکلات معمول اقتصادی و اجتماعی از مهمترین دلایل محدودیت صنوبرکاری در کشور است (4).

در پژوهشی که بر روی صنوبر دلتوییدس سه ساله، تاج پوشش، سطح برگ و فاکتورهای تبخیر و تعرق را در ارتباط با کوددهی ازت (دو سطح) و آبیاری (دو سطح) صورت گرفنه بود نتایج  نشان داد که شیوه آبیاری و کوددهی تأثیر معنی­داری روی شاخص­های سطح برگ و میزان تولید دارد.

در پژوهشی تاثیر دوره­های زمانی مختلف آبیاری (4، 8 و12 روز) در عملکرد ارقام برتر صنوبر بررسی گردید، نتایج نشان داد که کلنها در تیمارهای 4 و 8 روزه از بیشترین تولید حجمی و بهترین ابعاد قطری و ارتفاعی برخوردار هستند (6).

امروزه شیوه­های مختلف آبیاری مختلفی برای جنگلکاری­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. یکی از این روش­ها آبیاری قطره­ای می­باشد. در روش آبیاری قطره­ای نیاز به آبیاری تمام زمین نبوده و به این وسیله ضمن صرفه‌جویی در مصرف آب، از رشد علف­های هرز به میزان زیاد، جلوگیری می­شود. در این روش لوله­هایی که بر روی آنها در فواصل معینی، قطره­چکان­هایی نصب شده است، در کنار ردیف گیاهان قرار داده می­شود آب پس از عبور از فیلترهای شنی و توری، از طریق قطره­چکان­ها به آرامی کنار گیاه را خیس نموده و آب مورد نیاز آن را تأمین می­کند (7). در ارتباط با اهمیت آبیاری مناسب در رویش درختان صنوبر می‌توان به مطالعات زیر اشاره نمود.

در بررسی اثر آبیاری قطرهای زیرسطحی در افزایش کارایی مصرف آب در آبیاری برخی محصولات کشاورزی (چهار محصول سیب زمینی در دو رقم مارفونا و نویتا، گوجه فرنگی و بادمجان) نتایج نشان داد که کاربرد همزمان آبیاری قطره­ای زیر سطحی در محصولات مورد مطالعه منجر به افزایش قابل توجه کارآیی مصرف آب می­شود (15). نتایج پژوهش دیگر نیز بیان میدارد که روش آبیاری قطره­ای در مقایسه با روشهای فارو و بارانی عملکرد محصول افزایش می­یابد، شوری خاک کنترل می­گردد و زهاب زهکشی کنترل می­شود (19).

در مطالعه­ای اثرات جایگزینی آبیاری قطره ای به جای آبیاری جویچه ای را مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد که میزان عملکرد دانه در 3 رقم چمران، کوهدشت و ویریناک به ترتیب (با مقادیر 00/7782 و 00/7125 و 00/7990 کیلوگرم در هکتار) با بکارگیری آبیاری قطره­ای نسبت به روش جویچه ای افزایش یافت (13).

بررسی‌های آبی صنوبرکاری­ها اغلب با هدف­ تعیین دوره آبیاری مناسب و عملکرد ارقام مختلف در دوره‌های زمانی آبیاری متمرکز شده­اند. از طرفی با توجه به شرایط کم آبی و خشکسالی در بیشتر نقاط کشور، برای توسعه صنوبرکاری‌ها باید به دنبال شیوه­های مناسب آبیاری هم بود. هدف از این پژوهش بررسی مشخصه های کمی و کیفی توده صنوبرکاری دلتوئیدس (Populus deltoides) در ارتباط با تیمارهای آبیاری با دو سطح آبیاری قطره­ای و آبیاری کرتی می­باشد.

مواد و روشها

برای انجام این تحقیق، توده خالص دست­کاشت صنوبر دلتوئیدس 5/2 ساله با فاصله کاشت 2/2 * 3 متر به وسعت 4 هکتار مورد بررسی قرار گرفت. 2 هکتار از این توده دارای آبیاری کرتی و 2 هکتار دیگر دارای آبیاری قطره­ای می­باشد این صنوبرکاری در استان لرستان، شهرستان خرم آباد، روستای ده سرخ با عرض جغرافیایی' 17 ° 33 تا ' 17 ° 33 شمالی و طول جغرافیایی ' 23 ° 48  تا ' 23 ° 48  شرقی و  ارتفاع حدود 1500متر از سطح دریا واقع می­باشد. تشکیلات زمین‌شناسی منطقه مورد مطالعه شامل سنگ‌های سیلیت، آهک­های ماسه­دار، کنگلومرا، آهک­های سیلتی مربوط به دوران دوم و سوم زمین شناسی از کرتاسه تا پیلیوسن می­باشد. قابل توجه است که عرصه جنگل­کاری شده در گذشته به­صورت تخریب شده فاقد پوشش بوده است (5).

آبیاری: اراضی منطقه مورد مطالعه به صورت آبی می­باشند و آب مورد نیاز از رودخانه واقع در محل صنوبرکاری تهیه می­شود. دوره آبیاری این توده ٤ روز یک مرتبه می‌باشد. حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال می‌باشد.

اقلیم: اطلاعات اقلیمی این منطقه از نزدیکترین ایستگاه به منطقه بنام ایستگاه نوژیان تهیه شد. میانگین بارندگی سالیانه 2/896 میلیمتر است که بارندگی از اواخر مهرماه آغاز می­شود و تا اردیبهشت ماه ادامه می­یابد و در خرداد ماه به صفر می­رسد. پر بارانتیرین ماه­های سال بهمن، آذر و دی است و ماه­های خرداد، تیر، مرداد و شهریور بدون بارندگی یا دارای بارش بسیار اندک هستند دامنه نوسان درجه حرارت در این حوزه به 50 درجه سانتگراد می­رسد و از 20- در زمستان تا 32 درجه سانتیگراد در تابستان تغییر می­کند (12).

بافت خاک: خاک توده مورد مطالعه رسی شنی با ٣8 درصد آهک و pH حدود 8/7 میباشد.

روش بررسی: در این مطالعه تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری کرتی و آبیاری قطره­ای مورد مطالعه قرار گرفت. در هر سطح از تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه از نظر استوانه‌ای شکل و کشیده بودن تنه، تعداد کم شاخه، پیچیدگی و زواید تنه، پوسیدگی و آفت زدگی (در سه درجه کیفی بالا، متوسط و کم)، فرم تاج (دو درجه کیفی متقارن و نامتقارن) و قد کشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت (10). رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه، رابطة بین ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان و تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی نیز بررسی گردید.

تجزیه و تحلیل داده­ها: در این تحقیق رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه، ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان، منحنی تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی، دوشاخگی تنه، کیفیت تنه و فرم تاج مورد بررسی قرار گرفتند.

برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم افزار SAS 9.2  استفاده شد که بعد از بررسی نرمال بودن داده­ها با استفاده از آزمون کلوموگروف اسمیرنوف و نیز بررسی همگنی داده­ها با استفاده از آزمون لون، برای تعیین اختلاف آماری مشخصه­های کمی و کیفی در تیمارهای مختلف آبیاری بترتیب از آزمون­های تی مستقل و کای اسکور استفاده گردید. و برای ترسیم نمودارها نیز از اکسل استفاده شد.

نتایج 

رابطة بین ارتفاع با  قطر  برابر  سینه:  در  صنوبرکاری  با

آبیاری قطره­ای رابطه قطر و ارتفاع مطابق جدول 1 با احتمال 99 درصد معنی­دار بوده و مدل سهمی آن مطابق شکل 1 است.

 

شکل 1- منحنی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطره­ای

در صنوبرکاری با آبیاری کرت نیز رابطه قطر برابر سینه و ارتفاع مطابق جدول 2 با احتمال 99 درصد معنی‌دار بوده و مدل سهمی آن مطابق شکل 2 است.

 

شکل 2- منحنی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت

ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان ضرایب قدکشیدگی توده در تیمارهای مختلف آبیاری به شرح جدول3 می باشد.

منحنی تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی: منحنی تعداد در طبقات قطری توده در آبیاری با کرت ساختاری نرمال داشته ولی بر اثر گذشت زمان و رقابت به سمت راست انحراف پیدا کرده است و دارای چولگی 155/0 است (شکل3).

منحنی تعداد در طبقات قطری نشان می­دهد، توده در آبیاری قطره­ای نیز ساختاری نرمال داشته ولی بر اثر گذشت زمان و رقابت به سمت راست انحراف پیدا کرده است و دارای چولگی شده است که چولگی آن 887/0 و زیاد است (شکل 4).

 

جدول1- خلاصه ضرایب مدل رابطه قطر و ارتفاع در صنوبرکاری با آبیاری قطره­ای

معادله

ضریب تببین

F

درجه آزادی 1

درجه آزادی 2

سطح معنی دار

مقدار ثابت

a

b

درجه دوم

304/0

318/34

2

157

000/0

541/1

424/1

062/0-

 

جدول 2- خلاصه ضرایب مدل رابطه قطر و ارتفاع در صنوبرکاری با آبیاری قطره­ای

معادله

ضریب تببین

F

درجه آزادی 1

درجه آزادی 2

سطح معنی دار

مقدار ثابت

a

b

درجه دوم

171/0

246/16

2

157

000/0

309/5

339/0

005/0

 

 

 

شکل 3- منحنی تعداد در طبقات قطری در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطره­ای

 

شکل 4- منحنی تعداد در طبقات قطری در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت

 

 

جدول3- ضریب قدکشیدگی در طبقه­های قطری

طبقه قطری

ضریب قدکشیدگی

آبیاری کرت

آبیاری قطره­ای

3

03/207

00/210

4

31/169

27/174

5

05/152

44/146

6

96/119

21/126

7

19/112

31/119

8

67/103

37/111

9

30/108

92/109

10

69/94

29/96

11

94/71

96/99

12

-

03/84

13

-

55/67

14

-

06/60

15

-

35/57

میانگین

83/125

60/118


منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی نیز برای توده مورد مطالعه محاسبه گردید که نتایج آن در شکلهای 5 و 6 نشان داده شده است. منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی توده در آبیاری کرت دارای ساختاری همسال دارد و دارای چولگی 464/0 میباشد (شکل 5).

منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی توده در آبیاری قطره­ای نیز ساختاری همسال دارد و دارای چولگی 177/0 میباشد.

مشخصه های کمی: نتایج حاصل از بررسی مشخصه های کمی توده صنوبرکاری در 2 تیمار آبیاری کرت و آبیاری قطره­ای به شرح زیر میباشد (جدول4).

 

جدول4- بررسی مشخصه های کمی در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری

تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطره­ای

تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت

مشخصه

5/2 سال

5/2 سال

سن

2 هکتار

2 هکتار

مساحت توده

1500 اصله

1500 اصله

تعداد درختان موجود در هکتار

452 اصله

452 اصله

تعداد نهال

41/8 متر

72/7متر

متوسط ارتفاع توده

300/4 متر

28/4 متر

حداقل ارتفاع توده

70/12 متر

20/12 متر

حداکثر ارتفاع توده

46/7 سانتی متر

47/6 سانتی متر

متوسط قطربرابر سینه توده

00/3 سانتی متر

10/3 سانتی متر

حداقل قطربرابر سینه

10/15 سانتی متر

30/11 سانتی متر

حداکثر قطربرابر سینه

79/62 متر مکعب

54/42 متر مکعب

حجم در هکتار توده

 

نتایج نشان می­دهد که کلیه مشخصه‌های کمی شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع و حجم درختان بین دو تیمار آبیاری دارای اختلاف معنی­داری میباشد و توده در آبیاری قطره­ای از مقادیر بیشتری برخوردار است (جدول5).

 

جدول5- مقایسه مشخصه‌های کمی درختان در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری  با استفاده از آزمون  تی

متوسط حجم درختان توده

متوسط سطح مقطع درختان توده

متوسط ارتفاع درختان توده

متوسط قطر درختان توده

روش آبیاری

0284/0

0036/0

72/7

47/6

کرت

0419/0

0048/0

41/8

46/7

قطره­ای

0001/0>

0001/0>

0003/0>

0001/0>

سطح معنی داری

88/4-

40/4-

68/3-

53/4-

عدد t جدول


بررسی مشخصه های کیفی: کیفیت تنه از نظر استوانه‌ای شکل و کشیده بودن تنه، تعداد کم شاخه، پیچیدگی و زواید تنه، پوسیدگی و آفت زدگی در 3 درجه کیفی گروه­بندی گردید.

فرم تاج درختان نیز در دو درجه کیفی متقارن و نامتقارن قرار گرفت.

دوشاخگی تنه  در  توده  با  آبیاری  کرتی  تنها  یک  مورد

مشاهده شد و در آبیاری قطره­ای پنچ مورد مشاهده شد که از قطر، ارتفاع و کیفیت تنه بسیار مطلوبی نیز برخوردار بودند (جدول 6).

بحث

با بررسی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه توده مورد مطالعه و مقایسه منحنی­ها با یکدیگر مشخص شد که توده در آبیاری قطره­ای دارای درجه حاصلخیزی بالاتری نسبت به آبیاری کرتی است میباشد؛ با توجه به اینکه تراکم درختان در هر دو تیمار برابر است علت را میتوان در میزان بیشتر رطوبت خاک در آبیاری  جستجو کرد که نتیجۀ آن افزایش رویش ارتفاعی درختان صنوبر در آبیاری قطره­ای نسبت به آبیاری کرتی می­باشد است (1).

 

 

جدول6- بررسی مشخصه های کیفی در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری

فرم تاج(%)

کیفیت تنه (%)

تعداد درختان دارای دوشاخگی تنه

روش آبیاری

نامتقارن

متقارن

درجه3

درجه2

درجه1

5/7

5/92

0

25/6

75/93

5

قطره­ای

1/13

9/86

4/4

5/7

1/88

1

کرت

 

بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در سه طبقه کیفی (خوب، متوسط و ضعیف) در بین هر یک از تیمارهای آبیاری مورد بررسی با استفاده از آزمون کای اسکور اختلاف معنی­داری در سطح 05/0 نشان داد و مقدار مربع کای460/7 بدست آمد (جدول 7).

 

جدول7- مقایسه مشخصه‌های کیفی درختان در تودة صنوبر کاری با  روشهای مختلف آبیاری  با استفاده از آزمون کای اسکور

سطح معنی داری

درجه آزادی

 (χ۲) مقدار مربع کای

متغیر

024/0

2

460/7

کیفیت تنه

098/0

1

737/2

فرم تاج


نتیجه بررسی ضریب قدکشیدگی (d/h) درختان صنوبر بیانگر بالا بودن نسبت فوق در هر دو تیمار می­باشد. قابل ذکر است که این نسبت در درختان تحت آبیاری قطره­ای کمتر است. به صورتی که در با آبیاری کرت توده در طبقه­های قطری 3 تا 9 سانتی­متر بسیار ناپایدار (100<h/d)، در طبقه قطری 10 سانتی­متر ناپایدار (100><h/d80) و در طبقه قطری 11سانتی متر پایدار (80>h/d) است. در آبیاری قطره­ای نیز توده در طبقه­های قطری 3 تا 9 سانتی­متر بسیار ناپایدار (100<h/d)، در طبقه­ای قطری 10 تا 11 سانتی­متر ناپایدار (100><h/d80) و در طبقه قطری 12 تا 15سانتی متر پایدار (80>h/d) است. ضریب قدکشیدگی برای توده با آبیاری قطره­ای 83/125 و برای توده با آبیاری کرتی 60/118 درصد بدست آمده است (جدول3).

مقایسه منحنی تعداد در طبقات قطری در تیمارهای مختلف آبیاری نشان می­دهد که توده در آبیاری قطره­ای دارای طبقات قطری بیشتر و بالاتری نسبت به آبیاری کرتی است و همچنین در آبیاری قطره­ای تعداد درختان بیشتری در طبقات 7، 8 و 9 قرار گرفته است (شکل های 3 و4)، و در مجموع میتوان وضعیت قطر درختان در آبیاری قطره­ای را بهتر از آبیاری کرتی ارزیابی نمود.

مقایسه منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تیمارهای مختلف آبیاری نیز نشان میدهد که توده درشرایط آبیاری قطره­ای در طبقات بالا دارای تعداد بیشتری نسبت به شرایط آبیاری کرتی است (شکل های 5 و 6).

 

شکل 5- منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطره­ای

 

شکل 6- منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت

نتایج بررسی مشخصه‌های کمی شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع و حجم درختان در آزمون تی تست نشان می­دهد که کلیه مشخصات بین دو تیمار آبیاری دارای اختلاف معنی­داری می­باشد (جدول5)، و توده در آبیاری قطره­ای از مقادیر بیشتری برخوردار است (جدول4). آبیاری قطره­ای به دلیـل در اختیار قرار دادن پیوسته و مداوم آب در اختیار گیاه و خیساندن منطقه توسعه ریشه گیاه، دارای راندمان بالاتری نسبت به شیوه­های دیگر آبیاری می­باشد. کاهش تبخیر سطحی از خاک و آب و همچنین کاهش نفوذ عمقی، کارآیی مصرف آب را افزایش می­دهد (18).

نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری مورد بررسی با استفاده از آزمون کای اسکوئر اختلاف معنی­داری در سطح 05/0 نشان داد و مقدار مربع کای460/7 بدست آمد (جدول7). همچنین در توده با آبیاری قطره­ای 75/93 درصد از درختان درجه 1، 25/6 درصد از درختان درجه 2 را به خود اختصاص دادند. این توده فاقد درختان درجه 3 بود. در توده با آبیاری کرت نیز 1/88 درصد از درختان درجه 1، 5/7 درصد از درختان درجه 2 و 4/4 درصد از درختان درجه 3 را به خود اختصاص دادند (جدول6). این بدین معناست که بین کیفیت تنه درختان و روش آبیاری ارتباط معنی‌داری وجود دارد. بنحوی که در آبیاری قطره­ای درختان از کیفیت تنه بالاتری برخوردارند.

بررسی فرم تاج درختان در دو طبقه کیفی (متقارن و نامتقارن) در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنی­داری را نشان نداد (جدول7). در توده با آبیاری قطره­ای 5/92 درصد درختان در گروه متقارن و 5/7 درصد از درختان در گروه نامتقارن قرار گرفتند. در توده با آبیاری کرت 9/86 درختان در گروه متقارن و 1/13 درصد از درختان در گروه نامتقارن قرار گرفتند (جدول6). در این راستا نتایج مطالعه معیری و مدندوست  در بررسی تاثیر شیوه­های مختلف آبیاری بر ارقام گندم، حاکی از برتری روش آبیاری قطره ای نسبت به جویچه­ای در ایجاد عملکرد دانه بود (13).

با توجه به نتایج بدست آمده، صنوبر دلتوئیدس علی رغم نیاز آبی بالا، در آبیاری قطره‌ای از نظر کمی و کیفی موفق­تر از آبیاری کرتی می­باشد و این نتایج بیانگر این مطلب است در روش آبیاری قطره­ای آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار می­گیرد و هدر رفت آن کمتر است (7)، در شرایطی که رطوبت خاک با آبیاری به موقع تأمین شود در رشد صنوبر تأثیر مطلوب میگذارد (11).

در ارتباط با بازدهی این روش آبیاری، Sivanapan به بررسی و ارزیابی آبیاری قطره­ای بـا استفاده از معیار نسبت منفعت به هزینه در کشور هند پرداخته است. نتایج نشان داد کـه بازدهی آبیاری قطره­ای در صورت طراحی مناسب سیستم تا 90 درصد قابل افزایش است (21). در شرایطی که رطوبت خاک با آبیاری مناسب تأمین شود در رشد صنوبر تأثیر مطلوب می­گذارد.

جنس صنوبر که دارای رشد سریع می باشد. نسبت به سایر گونه­های درختی دارای توان تولید چوب در هکتار، بیشتری است (12). از طرفی در شرایطی که ایران به شدت از لحاظ کمبود منابع آب شیرین رنج می­برد و در دراز مدت بحران آب به صورت یک مسئله جدی مطرح است، توجه به افزایش راندمان مصرف آب و ارتقاء بهره­وری آب در کشاورزی و جنگلکاری یک ضرورت اجتناب ناپذیر است (13). در این شرایط استفاده از روشهای آبیاری مناسب جهت تامین آب مورد نیاز گیاهان راهکاری است می­تواند در افزایش راندمان مصرف آب سهم بسزایی داشته باشد.

نتیجه گیری کلی

نتایج این پژوهش نشان داد که روش آبیاری قطره­ای نسبت به روش سنتی آبیاری کرتی جهت آبیاری صنوبرکاری­ها بسیار موفق­تر است. با توجه به شرایط بحرانی آب در کشور ایران و از طرف دیگر نیاز مبرم به وجود صنوبرکاری با هدف کاهش تخریب جنگلهای طبیعی و نیز استفاده از زمین­های فاقد پوشش گیاهی و تخریب شده و جلوگیری از فرسایش بیش از پیش خاک، این شیوه آبیاری میتواند کاربردی باشد، قابل توجه است انتخاب گونه­هایی از صنوبر که دارای نیاز آبی کمتری میباشند نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

پیشنهادات 

1- مطالعه و تحقیق بیشتر در خصوص انتخاب نوع و روش آبیاری در هر منطقه باتوجه به شرایط آب و هوایی و بافت خاک

2- مطالعه و تحقیق بیشتر در خصوص مشخصات کمی و کیفی سایر ارقام صنوبر که  نیاز آبی کمتری نسبت به صنوبر دلتوئیدس دارند در رابطه با روش‌های مختلف آبیاری و تلفیق آنها.

3- جایگزین کردن روش آبیاری قطره­ای به جای روش آبیاری کرتی جهت تامین آب مورد نیاز صنوبرکاری‌ها با هدف افزایش راندمان مصرف آب.

1- آذرنوش، محمدرضا؛ فیض نژاد، علیرضا؛ سیادهنی، بهروز محمدی. 1390.بررسی مشخصه‌های کمی و کیفی گونۀ صنوبر دلتوئیدس در دو رویشگاه گلاَفشان و دلاکخیل، همایش منطقه ای جنگلها و محیط زیست ضامن توسعه پایدار.
2- امانی، منوچهر، محیط­های کشت صنوبر (شناخت، کاشت، داشت، برداشت و مصرف). ترجمه، راه سبحان، تهران،1386، 280 صفحه.
3- امین املشی، مسعود؛ صالحی، منصور، بررسی عملکرد کمی و کیفی 10 کلن برتر صنوبر در خزانه های تولید نهال استان گیلان، نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 19، شماره 2، 1390، صفحات 278-268.
4- باقری، رضا؛ نمیرانیان، منوچهر؛ زبیری، محمود؛ مدیررحمتی، علیرضا، بررسی کمی و کیفی صنوبر کاریهای منطقه زنجانرود، نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، شماره 226 (7)، 1380، صفحات 86-59.
5- بی­نام، 1387، بررسی زمین شناسی و منابع آب منطقه خرم آباد، موسسه آب شناسی ایران،218 ص. 
6- خانجانی شیراز، بابا؛ ارسلان همتی، پورطهماسی، کامبیز؛ سردابی، حسین. 1392. مقایسه رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگلکاری­های جلگهای غرب گیلان، نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 21. شمارة 3، صفحه 572-557.
7- خیرابی، جمشید. ١٣٧٥. آبیاری تحت فشار٢. سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج کشاورزی.
8- علی‌زاده، سیدمهدی؛ زاهدی امیری، قوام­الدین؛ ثواقبی فیروزآبادی، غلامرضا؛ اعتماد، وحید؛ شیروانی، انوشیروان؛ شیرمردی، مصطفی. 1390. تاثیر بهبود شهرایط خهاک بر پاسخهای انباشت فلز کادمیوم در نهال‌های یکسالة صنوبر (Populus alba L.)، مجلة جنگل ایران، انجمن جنگلبانی ایران، سال سوم، شمارة 4، صفحه 355- 366.
9- سهیلی اصفهانی، سهیل و فلاح، اصغر. 1393. مشخصه­های کمّی و کیفی درختان کبوده شیرازی (Populus alba L.) و تبریزی (Populus nigra L.) در توده­های دست‌کاشت غرب استان اصفهان. نشریه جنگل و فرآورد های چوب، مجل منابع طبیعی ایران، دورة 67 ، شمارة 2. صفحه 233- 244.
10- کیا دلیری، شهرام؛ طبری، مسعود؛ سرمدیان، فریدون؛ ضیایی ضیا بری، سید فخرالدین. 1382. اثر نوع خاک بر برخی خواص کمی و کیفی صنوبر اورامریکن. پژوهش وسازندگی در منابع طبیعی. شماره ۶2. صفحه 45- 50.
11- لشکربلوکی، ابراهیم؛ مدیر رحمتی، علیرضا؛ کهنه، احسان و موسوی، سید عبدالله. 1392. مطالعه ویژگی‌های فنولوژیکی و سایر خصوصیات رویشی کلن­های مختلف صنوبر گونه Populus euramericana در گیلان. مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 526-536.
12- لشکربلوکی، ابراهیم؛ پارساپژوه، داوود و فامیلیان، حسین. 1387 . مطالعه مقایسه ای ساختار تشریحی چوب دو کلن موفق صنوبر Populus deltoids 77/51&69/55 در گیلان. مجله انجمن زیست شناسی ایران جلد 21 ، شماره 4 ، 736 – 730.
13- معیری، روزبه؛ مدندوست، مهدی. 1389. تاثیر شیوه های مختلف آبیاری بر ارقام گندم، پنجمین همایش ملی ایده­های نو در کشاورزی.4ص.
14- مهرنیا، محمد؛ رامک، پروین. بررسی فلوریستیک حوزه آبخیز نوژیان (استان لرستان(.زیستشناسی گیاهی ایران، سال ششم، شماره بیستم، 1393، صفحه 136-113.
15- نجفی، پیام. 1385. در بررسی اثر آبیاری قطرهای زیرسطحی در افزایش کارایی مصرف آب در آبیاری برخی محصولات کشاورزی. پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی شماره 73. صفحه 156-162.
16- نوری، فتحعلی؛ خداکرمی، یحیی؛ همتی، احمد؛ مدیر رحمتی، علی رضا و نوری، علی، بررسی مشخصات رویشی دورگ های طبیعی صنوبر دلتوئیدس در شرایط آب و هوایی کرمانشاه، نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 21  شمارة 2، 1392، صفحات 276-268.
 
17- Hanson, B. and D. May. 2004; Effect of subsurface drip irrigation on processing tomato yield, water table depth, soil salinity, and profitability. Agricultural Water Management 68 (2004) 1–17.
18- Paterson, B. 2002; Food production, poverty alleviation and environmental challenges as influence by limited water resource and population growth. Proceeding of 18th Congress on Irrigation and Drainage, General Reports, Vol. C1, 1-23.
19- Rose, D., Ferguson, K., Lothner, D.C. and Zavitkovski, J., 1981. An economic and energy analysis of poplar intensive cultures in the Lake States. Research Paper NC-196, US Department of Agriculture, Forest service, 44 p.
20- Samuelson, L.J., Stokes, T.A. and Coleman, M.D., 2007. Influence of irrigation and fertilization on transpiration and hydraulic properties of populus deltoides. Tree Physiology, 27: 765-774.
21- Sivanapan, R. K. (1994). Prospects of micro irrigation in India, Irrigation and Drainage Systems, 8: 49-58.
22- Van den Driessche, R., Rude, W. and Martens, L., 2003. Effect of fertilization and irrigation on growth of aspen (Populous tremuloides Michx.) seedlings over three seasons. Forest Ecology and Management, 186: 381-389.
دوره 30، شماره 2
شهریور 1396
صفحه 280-290
  • تاریخ دریافت: 13 مرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 14 مهر 1394
  • تاریخ پذیرش: 30 آبان 1394