نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجو دکترا/ دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2 استادیار گروه آموزشی منابع طبیعی - جنگل داری جنگلداری- دانشگاهلرستان
3 استاد گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
4 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی مشخصههای کمی و کیفی توده صنوبر کاری در ارتباط با روش آبیاری صورت گرفته است برای انجام این تحقیق، توده خالص دستکاشت صنوبر دلتوئیدس به وسعت 4 هکتار، سن 5/2 سال و فاصله کاشت 2/2*3 مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تاثیر تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری قطرهای و کرتی مورد بررسی قرار گرفت دوره زمانی آبیاری در هر دو تیمار 4 روز و حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال میباشد. در هر سطح تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه، فرم تاج و ضریب قدکشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تمامی مشخصات کمی در دو تیمار دارای اختلاف معنیداری میباشد و بیشترین مقادیر مشخصات کمی در توده با آبیاری قطرهای وجود دارد. نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری با آزمون کای اسکور، اختلاف معنیداری را در سطح 05/0 نشان داد. بررسی فرم تاج درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنیداری را نشان نداد. با توجه به نتایج بدست آمده، در روش آبیاری قطرهای، آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار میگیرد و در این شرایط توده از نظر کمی و کیفی موفقتر از شرایط آبیاری کرتی میباشد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Evaluation of Growth of Trees Using Drip and Furrow Irrigation Systems
نویسندگان [English]
1 Sari University of Agricultural Sciences and Natural
3 Sari Agriculture University
4 Sari University of Agricultural Sciences and Natural
چکیده [English]
This research was carried out to investigate the quantitative and qualitative characteristics of Populus deltoides in the Irrigation treatment includes drip and furrow irrigation systems. For this purpose, pure stand the planting of Populus deltoides an area of 4 ha was investigated. 160 trees in each group were selected using systematic random sampling. In the quantitative analysis, factors of diameter at breast height (d.b.h), height, basal area and volume per ha were evaluated. For qualitative analysis the two branches, Stem quality, Crown form and heighest index were evaluated.
T-test results showed that all quantitative characteristic on two groups is statistically significant. Results showed that there were significant differences between quantitative characteristic on drip and furrow irrigation systems (ρ<0/05), and stand with drip irrigation, the highest values of the quantitative characteristic. The results of the quality trees in between each of the treatments with Chi-square test, significant differences showed (ρ<0/05). Evaluation crown form between each of the treatments did not show significant differences. According to the results, in the method of drip irrigation, the water is more available to plants. And in the conditions, stand of quantitative and qualitative characteristics are more successful than furrow irrigation.
کلیدواژهها [English]
ارزیابی رشد درختان با استفاده از دو روش آبیاری قطره ای و کرتی
صبا پیرو1*، حمید جلیلوند2 جواد سوسنی3 و مریم پیری کیا2
1 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، گروه مهندسی جنگل
2 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری
3 خرم آباد، دانشگاه لرستان، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری
تاریخ دریافت: 13/5/94 تاریخ پذیرش: 30/8/94
چکیده
این پژوهش بمنظور بررسی مشخصههای کمی و کیفی توده صنوبر کاری در ارتباط با روش آبیاری صورت گرفته است برای انجام این تحقیق، توده خالص دستکاشت صنوبر دلتوئیدس به وسعت 4 هکتار، سن 5/2 سال و فاصله کاشت 2/2*3 مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تاثیر تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری قطرهای و کرتی مورد بررسی قرار گرفت دوره زمانی آبیاری در هر دو تیمار 4 روز و حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال میباشد. در هر سطح تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه، فرم تاج و ضریب قدکشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تمامی مشخصات کمی در دو تیمار دارای اختلاف معنیداری میباشد و بیشترین مقادیر مشخصات کمی در توده با آبیاری قطرهای وجود دارد. نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری با آزمون کای اسکور، اختلاف معنیداری را در سطح 05/0 نشان داد. بررسی فرم تاج درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنیداری را نشان نداد. با توجه به نتایج بدست آمده، در روش آبیاری قطرهای، آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار میگیرد و در این شرایط توده از نظر کمی و کیفی موفقتر از شرایط آبیاری کرتی میباشد.
واژه های کلیدی: آبیاری قطرهای، آبیاری کرتی، ارتفاع، قطر برابر سینه
* نویسنده مسئول، تلفن: 06633347512 ، پست الکترونیکی: peyrovsaba@gmail.com
مقدمه
تولید چوب صنوبر در کشور میتواند از یک طرف نیاز صنایع وابسته را تامین نماید و از طرف دیگر از فشار بر جنگلها بکاهد. به هر حال نیاز روزافزون به چوب و مواد سلولزی به دلیل افزایش جمعیت از یک سو و کاهش میزان تولید و سطح جنگلهای طبیعی از سوی دیگر دست به دست هم داده و موجب شدهاند تا متولیان تولیدات چوبی کشور در صدد اجرای برنامههای هدفمند در راستای توسعه کمی و کیفی جنگلهای طبیعی و کاشت گونههای سریعالرشد مانند صنوبر باشند (16). جنس صنوبر یکی از جنسهای درختی پرطرفدار برای کاشت در کشور ایران محسوب میشود. تنوع گونههای این جنس، امکان کاشت آن را در مناطق مختلف فراهم آورده است. در کنار سایر اهدافی که برای کاشت صنوبر در نظر گرفته میشود، مجموعه عواملی مانند رشد سریع، تعرق زیاد، سیستم ریشهای مناسب، نیازهای اکولوژیک کم و گستره جغرافیایی به نسبت وسیع، صنوبر را به عنوان گونهای موفق معرفی میکند (8). از طرفی با توجه به محدودیت جنگلهای طبیعی کشور، لازم است سطح رویشگاههای جنگلی بیش از گذشته گسترش پیدا کنند. کاشت صنوبر به دلیل اینکه از چوب آن در صنایع مختلفی مانند کاغذسازی، نئوپان، خرده چوب و ... استفاده میشود، میتواند بخشی از نیازهای صنعتی کشور را فراهم آورد (2). ویژگیهای کمی و کیفی گونههای مختلف درختان برای انتخاب در تولید ماده چوبی و جنگلکاری در هر منطقه از جمله ویژگیهای مهمی است که بهمراه سایر عوامل اکولوژیکی باید مورد توجه قرار گیرد (1 و 3). در این ارتباط سهیلی اصفهانی و فلاح به بررسی مشخصههای کمّی و کیفی درختان کبوده شیرازی (Populus alba L.) و تبریزی (Populus nigra L.) در تودههای دستکاشت غرب استان اصفهان پرداختند. نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان داد توده خالص کبوده شیرازی از نظر ویزگیهای کمی و کیفی از وضعیت بهتری نسبت به توده آمیخته کبوده شیرازی برخوردار است (9). در مطالعهای رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگلکاریهای جلگهای غرب گیلان بررسی شد، نتایج نشان داد که میان کلنهای مختلف صنوبر و محل اجرای طرح از نظر خصوصیات رویشی اختلاف معنیدار وجود دارد (6). املشی و صالحی به بررسی عملکرد کمی و کیفی10 کلن برتر صنوبر در خزانههای تولید نهال استان گلستان پرداخت و بر اساس نتایج مناسبترین گونهها از نظر خصوصیات رویشی و مقاومت به آفات تعیین شد (3).
در مطالعه محصولات با دورههای بهرهبرداری کوتاهمدت، نتایج نشان داد که آبیاری مناسب موثرترین عامل در افزایش تولید میباشند (19). همچنین در پژوهش دیگر در بررسی تأثیر تیمارهای کود و آبیاری بر روی رویش درختان صنوبر لرزان سه ساله در کانادا نتایج نشان داد آبیاری مناسب باعث افزایش درصد زندهمانی و رویش درختان صنوبر لرزان و نیز توسعهیافتگی شاخه و برگ درختان میشود (22).
در مطالعهی دیگری که بر روی صنوبر دلتوییدس سه ساله صورت گرفت، تاج پوشش، سطح برگ و فاکتورهای تبخیر و تعرق را در ارتباط با کوددهی ازت (دو سطح) و آبیاری (دو سطح) بررسی گردید و نتایج نشان داد که آبیاری تأثیر معنیداری روی شاخصهای سطح برگ و میزان تولید دارد (20).
یکی از مهمترین عواملی که میتواند موفقیت صنوبرکاری و خصوصیات رویشی آن را تحت تاثیر قرار دهد در اختیار داشتن منابع دائمی، مطمئن و کافی آب است. در واقع صنوبرکاری برای تولید چوب مناسب و زیاد به مقادیر زیادی آب نیاز دارد. محدودیت منابع آبی و نیاز قابل ملاحظه صنوبرکاری به منابع آبی در کنار مشکلاتی همچون بازگشت طولانیمدت سرمایهگذاری در این بخش، مشکل مدیریت و برنامهریزی برای سطوح خرد وکوچک، مشکلات عرضه و فروش چوب، نبود و پایین بودن سطح مکانیزاسیون و دیگر مشکلات معمول اقتصادی و اجتماعی از مهمترین دلایل محدودیت صنوبرکاری در کشور است (4).
در پژوهشی که بر روی صنوبر دلتوییدس سه ساله، تاج پوشش، سطح برگ و فاکتورهای تبخیر و تعرق را در ارتباط با کوددهی ازت (دو سطح) و آبیاری (دو سطح) صورت گرفنه بود نتایج نشان داد که شیوه آبیاری و کوددهی تأثیر معنیداری روی شاخصهای سطح برگ و میزان تولید دارد.
در پژوهشی تاثیر دورههای زمانی مختلف آبیاری (4، 8 و12 روز) در عملکرد ارقام برتر صنوبر بررسی گردید، نتایج نشان داد که کلنها در تیمارهای 4 و 8 روزه از بیشترین تولید حجمی و بهترین ابعاد قطری و ارتفاعی برخوردار هستند (6).
امروزه شیوههای مختلف آبیاری مختلفی برای جنگلکاریها مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از این روشها آبیاری قطرهای میباشد. در روش آبیاری قطرهای نیاز به آبیاری تمام زمین نبوده و به این وسیله ضمن صرفهجویی در مصرف آب، از رشد علفهای هرز به میزان زیاد، جلوگیری میشود. در این روش لولههایی که بر روی آنها در فواصل معینی، قطرهچکانهایی نصب شده است، در کنار ردیف گیاهان قرار داده میشود آب پس از عبور از فیلترهای شنی و توری، از طریق قطرهچکانها به آرامی کنار گیاه را خیس نموده و آب مورد نیاز آن را تأمین میکند (7). در ارتباط با اهمیت آبیاری مناسب در رویش درختان صنوبر میتوان به مطالعات زیر اشاره نمود.
در بررسی اثر آبیاری قطرهای زیرسطحی در افزایش کارایی مصرف آب در آبیاری برخی محصولات کشاورزی (چهار محصول سیب زمینی در دو رقم مارفونا و نویتا، گوجه فرنگی و بادمجان) نتایج نشان داد که کاربرد همزمان آبیاری قطرهای زیر سطحی در محصولات مورد مطالعه منجر به افزایش قابل توجه کارآیی مصرف آب میشود (15). نتایج پژوهش دیگر نیز بیان میدارد که روش آبیاری قطرهای در مقایسه با روشهای فارو و بارانی عملکرد محصول افزایش مییابد، شوری خاک کنترل میگردد و زهاب زهکشی کنترل میشود (19).
در مطالعهای اثرات جایگزینی آبیاری قطره ای به جای آبیاری جویچه ای را مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد که میزان عملکرد دانه در 3 رقم چمران، کوهدشت و ویریناک به ترتیب (با مقادیر 00/7782 و 00/7125 و 00/7990 کیلوگرم در هکتار) با بکارگیری آبیاری قطرهای نسبت به روش جویچه ای افزایش یافت (13).
بررسیهای آبی صنوبرکاریها اغلب با هدف تعیین دوره آبیاری مناسب و عملکرد ارقام مختلف در دورههای زمانی آبیاری متمرکز شدهاند. از طرفی با توجه به شرایط کم آبی و خشکسالی در بیشتر نقاط کشور، برای توسعه صنوبرکاریها باید به دنبال شیوههای مناسب آبیاری هم بود. هدف از این پژوهش بررسی مشخصه های کمی و کیفی توده صنوبرکاری دلتوئیدس (Populus deltoides) در ارتباط با تیمارهای آبیاری با دو سطح آبیاری قطرهای و آبیاری کرتی میباشد.
مواد و روشها
برای انجام این تحقیق، توده خالص دستکاشت صنوبر دلتوئیدس 5/2 ساله با فاصله کاشت 2/2 * 3 متر به وسعت 4 هکتار مورد بررسی قرار گرفت. 2 هکتار از این توده دارای آبیاری کرتی و 2 هکتار دیگر دارای آبیاری قطرهای میباشد این صنوبرکاری در استان لرستان، شهرستان خرم آباد، روستای ده سرخ با عرض جغرافیایی' 17 ° 33 تا ' 17 ° 33 شمالی و طول جغرافیایی ' 23 ° 48 تا ' 23 ° 48 شرقی و ارتفاع حدود 1500متر از سطح دریا واقع میباشد. تشکیلات زمینشناسی منطقه مورد مطالعه شامل سنگهای سیلیت، آهکهای ماسهدار، کنگلومرا، آهکهای سیلتی مربوط به دوران دوم و سوم زمین شناسی از کرتاسه تا پیلیوسن میباشد. قابل توجه است که عرصه جنگلکاری شده در گذشته بهصورت تخریب شده فاقد پوشش بوده است (5).
آبیاری: اراضی منطقه مورد مطالعه به صورت آبی میباشند و آب مورد نیاز از رودخانه واقع در محل صنوبرکاری تهیه میشود. دوره آبیاری این توده ٤ روز یک مرتبه میباشد. حجم آب مصرفی نیز در هر دو تیمار 13000 متر مکعب در هکتار در سال میباشد.
اقلیم: اطلاعات اقلیمی این منطقه از نزدیکترین ایستگاه به منطقه بنام ایستگاه نوژیان تهیه شد. میانگین بارندگی سالیانه 2/896 میلیمتر است که بارندگی از اواخر مهرماه آغاز میشود و تا اردیبهشت ماه ادامه مییابد و در خرداد ماه به صفر میرسد. پر بارانتیرین ماههای سال بهمن، آذر و دی است و ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور بدون بارندگی یا دارای بارش بسیار اندک هستند دامنه نوسان درجه حرارت در این حوزه به 50 درجه سانتگراد میرسد و از 20- در زمستان تا 32 درجه سانتیگراد در تابستان تغییر میکند (12).
بافت خاک: خاک توده مورد مطالعه رسی شنی با ٣8 درصد آهک و pH حدود 8/7 میباشد.
روش بررسی: در این مطالعه تیمار آبیاری با دو سطح آبیاری کرتی و آبیاری قطرهای مورد مطالعه قرار گرفت. در هر سطح از تیمار 160 اصله درخت با استفاده از روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. در بررسی کمی، قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار ارزیابی شد. برای بررسی کیفی نیز دوشاخگی تنه، کیفیت تنه از نظر استوانهای شکل و کشیده بودن تنه، تعداد کم شاخه، پیچیدگی و زواید تنه، پوسیدگی و آفت زدگی (در سه درجه کیفی بالا، متوسط و کم)، فرم تاج (دو درجه کیفی متقارن و نامتقارن) و قد کشیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت (10). رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه، رابطة بین ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان و تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی نیز بررسی گردید.
تجزیه و تحلیل دادهها: در این تحقیق رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه، ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان، منحنی تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی، دوشاخگی تنه، کیفیت تنه و فرم تاج مورد بررسی قرار گرفتند.
برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار SAS 9.2 استفاده شد که بعد از بررسی نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون کلوموگروف اسمیرنوف و نیز بررسی همگنی دادهها با استفاده از آزمون لون، برای تعیین اختلاف آماری مشخصههای کمی و کیفی در تیمارهای مختلف آبیاری بترتیب از آزمونهای تی مستقل و کای اسکور استفاده گردید. و برای ترسیم نمودارها نیز از اکسل استفاده شد.
نتایج
رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه: در صنوبرکاری با
آبیاری قطرهای رابطه قطر و ارتفاع مطابق جدول 1 با احتمال 99 درصد معنیدار بوده و مدل سهمی آن مطابق شکل 1 است.
شکل 1- منحنی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطرهای
در صنوبرکاری با آبیاری کرت نیز رابطه قطر برابر سینه و ارتفاع مطابق جدول 2 با احتمال 99 درصد معنیدار بوده و مدل سهمی آن مطابق شکل 2 است.
شکل 2- منحنی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت
ضریب قدکشیدگی (پایداری) و قطر برابر سینة درختان ضرایب قدکشیدگی توده در تیمارهای مختلف آبیاری به شرح جدول3 می باشد.
منحنی تعداد در طبقات قطری و ارتفاعی: منحنی تعداد در طبقات قطری توده در آبیاری با کرت ساختاری نرمال داشته ولی بر اثر گذشت زمان و رقابت به سمت راست انحراف پیدا کرده است و دارای چولگی 155/0 است (شکل3).
منحنی تعداد در طبقات قطری نشان میدهد، توده در آبیاری قطرهای نیز ساختاری نرمال داشته ولی بر اثر گذشت زمان و رقابت به سمت راست انحراف پیدا کرده است و دارای چولگی شده است که چولگی آن 887/0 و زیاد است (شکل 4).
جدول1- خلاصه ضرایب مدل رابطه قطر و ارتفاع در صنوبرکاری با آبیاری قطرهای
معادله |
ضریب تببین |
F |
درجه آزادی 1 |
درجه آزادی 2 |
سطح معنی دار |
مقدار ثابت |
a |
b |
درجه دوم |
304/0 |
318/34 |
2 |
157 |
000/0 |
541/1 |
424/1 |
062/0- |
جدول 2- خلاصه ضرایب مدل رابطه قطر و ارتفاع در صنوبرکاری با آبیاری قطرهای
معادله |
ضریب تببین |
F |
درجه آزادی 1 |
درجه آزادی 2 |
سطح معنی دار |
مقدار ثابت |
a |
b |
درجه دوم |
171/0 |
246/16 |
2 |
157 |
000/0 |
309/5 |
339/0 |
005/0 |
شکل 3- منحنی تعداد در طبقات قطری در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطرهای
شکل 4- منحنی تعداد در طبقات قطری در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت
جدول3- ضریب قدکشیدگی در طبقههای قطری
طبقه قطری |
ضریب قدکشیدگی |
|
آبیاری کرت |
آبیاری قطرهای |
|
3 |
03/207 |
00/210 |
4 |
31/169 |
27/174 |
5 |
05/152 |
44/146 |
6 |
96/119 |
21/126 |
7 |
19/112 |
31/119 |
8 |
67/103 |
37/111 |
9 |
30/108 |
92/109 |
10 |
69/94 |
29/96 |
11 |
94/71 |
96/99 |
12 |
- |
03/84 |
13 |
- |
55/67 |
14 |
- |
06/60 |
15 |
- |
35/57 |
میانگین |
83/125 |
60/118 |
منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی نیز برای توده مورد مطالعه محاسبه گردید که نتایج آن در شکلهای 5 و 6 نشان داده شده است. منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی توده در آبیاری کرت دارای ساختاری همسال دارد و دارای چولگی 464/0 میباشد (شکل 5).
منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی توده در آبیاری قطرهای نیز ساختاری همسال دارد و دارای چولگی 177/0 میباشد.
مشخصه های کمی: نتایج حاصل از بررسی مشخصه های کمی توده صنوبرکاری در 2 تیمار آبیاری کرت و آبیاری قطرهای به شرح زیر میباشد (جدول4).
جدول4- بررسی مشخصه های کمی در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری
تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطرهای |
تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت |
مشخصه |
5/2 سال |
5/2 سال |
سن |
2 هکتار |
2 هکتار |
مساحت توده |
1500 اصله |
1500 اصله |
تعداد درختان موجود در هکتار |
452 اصله |
452 اصله |
تعداد نهال |
41/8 متر |
72/7متر |
متوسط ارتفاع توده |
300/4 متر |
28/4 متر |
حداقل ارتفاع توده |
70/12 متر |
20/12 متر |
حداکثر ارتفاع توده |
46/7 سانتی متر |
47/6 سانتی متر |
متوسط قطربرابر سینه توده |
00/3 سانتی متر |
10/3 سانتی متر |
حداقل قطربرابر سینه |
10/15 سانتی متر |
30/11 سانتی متر |
حداکثر قطربرابر سینه |
79/62 متر مکعب |
54/42 متر مکعب |
حجم در هکتار توده |
نتایج نشان میدهد که کلیه مشخصههای کمی شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع و حجم درختان بین دو تیمار آبیاری دارای اختلاف معنیداری میباشد و توده در آبیاری قطرهای از مقادیر بیشتری برخوردار است (جدول5).
جدول5- مقایسه مشخصههای کمی درختان در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری با استفاده از آزمون تی
متوسط حجم درختان توده |
متوسط سطح مقطع درختان توده |
متوسط ارتفاع درختان توده |
متوسط قطر درختان توده |
روش آبیاری |
0284/0 |
0036/0 |
72/7 |
47/6 |
کرت |
0419/0 |
0048/0 |
41/8 |
46/7 |
قطرهای |
0001/0> |
0001/0> |
0003/0> |
0001/0> |
سطح معنی داری |
88/4- |
40/4- |
68/3- |
53/4- |
عدد t جدول |
بررسی مشخصه های کیفی: کیفیت تنه از نظر استوانهای شکل و کشیده بودن تنه، تعداد کم شاخه، پیچیدگی و زواید تنه، پوسیدگی و آفت زدگی در 3 درجه کیفی گروهبندی گردید.
فرم تاج درختان نیز در دو درجه کیفی متقارن و نامتقارن قرار گرفت.
دوشاخگی تنه در توده با آبیاری کرتی تنها یک مورد
مشاهده شد و در آبیاری قطرهای پنچ مورد مشاهده شد که از قطر، ارتفاع و کیفیت تنه بسیار مطلوبی نیز برخوردار بودند (جدول 6).
بحث
با بررسی رابطة بین ارتفاع با قطر برابر سینه توده مورد مطالعه و مقایسه منحنیها با یکدیگر مشخص شد که توده در آبیاری قطرهای دارای درجه حاصلخیزی بالاتری نسبت به آبیاری کرتی است میباشد؛ با توجه به اینکه تراکم درختان در هر دو تیمار برابر است علت را میتوان در میزان بیشتر رطوبت خاک در آبیاری جستجو کرد که نتیجۀ آن افزایش رویش ارتفاعی درختان صنوبر در آبیاری قطرهای نسبت به آبیاری کرتی میباشد است (1).
جدول6- بررسی مشخصه های کیفی در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری
فرم تاج(%) |
کیفیت تنه (%) |
تعداد درختان دارای دوشاخگی تنه |
روش آبیاری |
|||
نامتقارن |
متقارن |
درجه3 |
درجه2 |
درجه1 |
||
5/7 |
5/92 |
0 |
25/6 |
75/93 |
5 |
قطرهای |
1/13 |
9/86 |
4/4 |
5/7 |
1/88 |
1 |
کرت |
بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در سه طبقه کیفی (خوب، متوسط و ضعیف) در بین هر یک از تیمارهای آبیاری مورد بررسی با استفاده از آزمون کای اسکور اختلاف معنیداری در سطح 05/0 نشان داد و مقدار مربع کای460/7 بدست آمد (جدول 7).
جدول7- مقایسه مشخصههای کیفی درختان در تودة صنوبر کاری با روشهای مختلف آبیاری با استفاده از آزمون کای اسکور
سطح معنی داری |
درجه آزادی |
(χ۲) مقدار مربع کای |
متغیر |
024/0 |
2 |
460/7 |
کیفیت تنه |
098/0 |
1 |
737/2 |
فرم تاج |
نتیجه بررسی ضریب قدکشیدگی (d/h) درختان صنوبر بیانگر بالا بودن نسبت فوق در هر دو تیمار میباشد. قابل ذکر است که این نسبت در درختان تحت آبیاری قطرهای کمتر است. به صورتی که در با آبیاری کرت توده در طبقههای قطری 3 تا 9 سانتیمتر بسیار ناپایدار (100<h/d)، در طبقه قطری 10 سانتیمتر ناپایدار (100><h/d80) و در طبقه قطری 11سانتی متر پایدار (80>h/d) است. در آبیاری قطرهای نیز توده در طبقههای قطری 3 تا 9 سانتیمتر بسیار ناپایدار (100<h/d)، در طبقهای قطری 10 تا 11 سانتیمتر ناپایدار (100><h/d80) و در طبقه قطری 12 تا 15سانتی متر پایدار (80>h/d) است. ضریب قدکشیدگی برای توده با آبیاری قطرهای 83/125 و برای توده با آبیاری کرتی 60/118 درصد بدست آمده است (جدول3).
مقایسه منحنی تعداد در طبقات قطری در تیمارهای مختلف آبیاری نشان میدهد که توده در آبیاری قطرهای دارای طبقات قطری بیشتر و بالاتری نسبت به آبیاری کرتی است و همچنین در آبیاری قطرهای تعداد درختان بیشتری در طبقات 7، 8 و 9 قرار گرفته است (شکل های 3 و4)، و در مجموع میتوان وضعیت قطر درختان در آبیاری قطرهای را بهتر از آبیاری کرتی ارزیابی نمود.
مقایسه منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تیمارهای مختلف آبیاری نیز نشان میدهد که توده درشرایط آبیاری قطرهای در طبقات بالا دارای تعداد بیشتری نسبت به شرایط آبیاری کرتی است (شکل های 5 و 6).
شکل 5- منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری قطرهای
شکل 6- منحنی تعداد در طبقات ارتفاعی در تودة صنوبر دلتوئیدس با آبیاری کرت
نتایج بررسی مشخصههای کمی شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، سطح مقطع و حجم درختان در آزمون تی تست نشان میدهد که کلیه مشخصات بین دو تیمار آبیاری دارای اختلاف معنیداری میباشد (جدول5)، و توده در آبیاری قطرهای از مقادیر بیشتری برخوردار است (جدول4). آبیاری قطرهای به دلیـل در اختیار قرار دادن پیوسته و مداوم آب در اختیار گیاه و خیساندن منطقه توسعه ریشه گیاه، دارای راندمان بالاتری نسبت به شیوههای دیگر آبیاری میباشد. کاهش تبخیر سطحی از خاک و آب و همچنین کاهش نفوذ عمقی، کارآیی مصرف آب را افزایش میدهد (18).
نتایج بررسی وضعیت کیفی تنه درختان در بین هر یک از تیمارهای آبیاری مورد بررسی با استفاده از آزمون کای اسکوئر اختلاف معنیداری در سطح 05/0 نشان داد و مقدار مربع کای460/7 بدست آمد (جدول7). همچنین در توده با آبیاری قطرهای 75/93 درصد از درختان درجه 1، 25/6 درصد از درختان درجه 2 را به خود اختصاص دادند. این توده فاقد درختان درجه 3 بود. در توده با آبیاری کرت نیز 1/88 درصد از درختان درجه 1، 5/7 درصد از درختان درجه 2 و 4/4 درصد از درختان درجه 3 را به خود اختصاص دادند (جدول6). این بدین معناست که بین کیفیت تنه درختان و روش آبیاری ارتباط معنیداری وجود دارد. بنحوی که در آبیاری قطرهای درختان از کیفیت تنه بالاتری برخوردارند.
بررسی فرم تاج درختان در دو طبقه کیفی (متقارن و نامتقارن) در بین هر یک از تیمارهای آبیاری اختلاف معنیداری را نشان نداد (جدول7). در توده با آبیاری قطرهای 5/92 درصد درختان در گروه متقارن و 5/7 درصد از درختان در گروه نامتقارن قرار گرفتند. در توده با آبیاری کرت 9/86 درختان در گروه متقارن و 1/13 درصد از درختان در گروه نامتقارن قرار گرفتند (جدول6). در این راستا نتایج مطالعه معیری و مدندوست در بررسی تاثیر شیوههای مختلف آبیاری بر ارقام گندم، حاکی از برتری روش آبیاری قطره ای نسبت به جویچهای در ایجاد عملکرد دانه بود (13).
با توجه به نتایج بدست آمده، صنوبر دلتوئیدس علی رغم نیاز آبی بالا، در آبیاری قطرهای از نظر کمی و کیفی موفقتر از آبیاری کرتی میباشد و این نتایج بیانگر این مطلب است در روش آبیاری قطرهای آب به میزان بیشتری در دسترس گیاه قرار میگیرد و هدر رفت آن کمتر است (7)، در شرایطی که رطوبت خاک با آبیاری به موقع تأمین شود در رشد صنوبر تأثیر مطلوب میگذارد (11).
در ارتباط با بازدهی این روش آبیاری، Sivanapan به بررسی و ارزیابی آبیاری قطرهای بـا استفاده از معیار نسبت منفعت به هزینه در کشور هند پرداخته است. نتایج نشان داد کـه بازدهی آبیاری قطرهای در صورت طراحی مناسب سیستم تا 90 درصد قابل افزایش است (21). در شرایطی که رطوبت خاک با آبیاری مناسب تأمین شود در رشد صنوبر تأثیر مطلوب میگذارد.
جنس صنوبر که دارای رشد سریع می باشد. نسبت به سایر گونههای درختی دارای توان تولید چوب در هکتار، بیشتری است (12). از طرفی در شرایطی که ایران به شدت از لحاظ کمبود منابع آب شیرین رنج میبرد و در دراز مدت بحران آب به صورت یک مسئله جدی مطرح است، توجه به افزایش راندمان مصرف آب و ارتقاء بهرهوری آب در کشاورزی و جنگلکاری یک ضرورت اجتناب ناپذیر است (13). در این شرایط استفاده از روشهای آبیاری مناسب جهت تامین آب مورد نیاز گیاهان راهکاری است میتواند در افزایش راندمان مصرف آب سهم بسزایی داشته باشد.
نتیجه گیری کلی
نتایج این پژوهش نشان داد که روش آبیاری قطرهای نسبت به روش سنتی آبیاری کرتی جهت آبیاری صنوبرکاریها بسیار موفقتر است. با توجه به شرایط بحرانی آب در کشور ایران و از طرف دیگر نیاز مبرم به وجود صنوبرکاری با هدف کاهش تخریب جنگلهای طبیعی و نیز استفاده از زمینهای فاقد پوشش گیاهی و تخریب شده و جلوگیری از فرسایش بیش از پیش خاک، این شیوه آبیاری میتواند کاربردی باشد، قابل توجه است انتخاب گونههایی از صنوبر که دارای نیاز آبی کمتری میباشند نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
پیشنهادات
1- مطالعه و تحقیق بیشتر در خصوص انتخاب نوع و روش آبیاری در هر منطقه باتوجه به شرایط آب و هوایی و بافت خاک
2- مطالعه و تحقیق بیشتر در خصوص مشخصات کمی و کیفی سایر ارقام صنوبر که نیاز آبی کمتری نسبت به صنوبر دلتوئیدس دارند در رابطه با روشهای مختلف آبیاری و تلفیق آنها.
3- جایگزین کردن روش آبیاری قطرهای به جای روش آبیاری کرتی جهت تامین آب مورد نیاز صنوبرکاریها با هدف افزایش راندمان مصرف آب.