اثر تیمارهای مختلف شکست خواب بذر بر جوانه‌زنی و عملکرد اولیه بذور Betula pendula

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

زادآوری در رویشگاههای طبیعی گونه‌های توس در ایران با مشکل شدید مواجه بوده و در معرض از بین رفتن هستند. جوانه‌زنی بذور نیز به راحتی انجام نمی‌گیرد؛ لذا تحقیق حاضر با هدف افزایش عملکرد بذورBetula pendula و در آزمایشگاه انجام شده است. بذور از منطقه سیاه مرزکوه (استان گلستان) جمع‌آوری گردید. تیمارهای خیساندن 24 ساعته بذور در آب، هورمون جیبرلیک اسید (غلظتهای 50، 100 و 150 پی پی ام)، نیترات پتاسیم (غلظت‌های 1/0، 2/0 و 25/0 درصد) و همچنین سرمادهی به مدت 3، 6 و 9 هفته در دمای 3 تا 5 درجه سانتیگراد در ماسه استریل شده همراه با یک گروه شاهد اعمال گردید. صفات جوانه‌زنی (درصد جوانه‌زنی، ارزش جوانه‌زنی؛ میانگین جوانه‌زنی روزانه؛ انرژی جوانه‌زنی؛ سرعت جوانه‌زنی) و صفات رویشی گیاهچه‌ها (طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، طول گیاهچه و وزن‌تر) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد در سطح احتمال 99 درصد اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود دارد. بذور توس جهت غلبه بر خواب سطحی و جوانه زنی فقط به نور محتاج می‌باشند ولی جهت حصول به جوانه‌زنی بالاتر و صفات رویشی بهتر، اعمال تیمار جیبرلیک اسید 50 ppm می‌تواند مفید باشد چراکه بهترین درصد (71)، انرژی (22) و سرعت جوانه زنی (15/5) و همچنین بیشترین طول ساقه‌چه (39/4)، طول ریشه‌چه (63/4)، وزن تر (18/0) و طول گیاهچه (85/8) پس از سه ماه در این تیمار حاصل شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of different seed dormancy breaking treatments on germination and primary functions of of Betula pendula

چکیده [English]

Birch regeneration in natural habitats of species in Iran has been faced with severe problems and they are disappearing. This study was carried out in laboratory aiming to determine the best treatment to break surface dormancy in germination and primary function of Betula pendula seeds. Seeds were collected from Siahmarzkooh habitat (Golestan province) and treated with seed soaking for 24 hours in water, hormone gibberlic acid (50, 100, 150 ppm), potassium nitrate (0.1, 0.2, 0.25 %), stratification for 3, 6 and 9 weeks at 3 to 5°c in sterile sand and a control group (only light). Then the germination characteristics (germination rate, germination value, mean daily germination, germination energy, germination speed) and seedling growth characteristics (root length, shoot length, seedling length and weight of biomass) were obtained. Results showed that at the level of 99%, there were significant differences between treatments. It appears that the birch seeds just need the sun light to relieve seed dormancy and germination but to achieve higher germination and better growth characteristics, treating 50 ppm gibberellic acid may helpful because the best germination rate (71%), energy (22), speed (5.15) and the highest seedling growth characteristics including shoot length (4.39), root length (4.63), weight of biomass (0.18), seedling length (8.85) was achieved in this treatment after three months.

کلیدواژه‌ها [English]

  • birch
  • dormancy
  • Germination
  • primary seed function

اثر تیمارهای مختلف شکست خواب بذر بر جوانه­زنی و عملکرد اولیه بذور توس
Betula pendula 

وحیده پیام نور* و امیر کردعلیوند

گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده علوم جنگل

تاریخ دریافت: 18/3/94                تاریخ پذیرش: 14/7/94 

چکیده

زادآوری در رویشگاههای طبیعی گونه­های توس در ایران با مشکل شدید مواجه بوده و در معرض از بین رفتن هستند. جوانه­زنی بذور نیز به راحتی انجام نمی­گیرد؛ لذا تحقیق حاضر با هدف افزایش عملکرد بذورBetula pendula و در آزمایشگاه انجام شده است. بذور از منطقه سیاه مرزکوه (استان گلستان) جمع­آوری گردید. تیمارهای خیساندن 24 ساعته بذور در آب، هورمون جیبرلیک اسید (غلظتهای 50، 100 و 150 پی پی ام)، نیترات پتاسیم (غلظت­های 1/0، 2/0 و 25/0 درصد) و همچنین سرمادهی به مدت 3، 6 و 9 هفته در دمای 3 تا 5 درجه سانتیگراد در ماسه استریل شده همراه با یک گروه شاهد اعمال گردید. صفات جوانه­زنی (درصد جوانه­زنی، ارزش جوانه­زنی؛ میانگین جوانه­زنی روزانه؛ انرژی جوانه­زنی؛ سرعت جوانه­زنی) و صفات رویشی گیاهچه­ها (طول ریشه­چه، طول ساقه­چه، طول گیاهچه و وزن­تر) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد در سطح احتمال 99 درصد اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود دارد. بذور توس جهت غلبه بر خواب سطحی و جوانه زنی فقط به نور محتاج می­باشند ولی جهت حصول به جوانه­زنی بالاتر و صفات رویشی بهتر، اعمال تیمار جیبرلیک اسید 50 ppm می­تواند مفید باشد چراکه بهترین درصد (71)، انرژی (22) و سرعت جوانه زنی (15/5) و همچنین بیشترین طول ساقه­چه (39/4)، طول ریشه­چه (63/4)، وزن تر (18/0) و طول گیاهچه (85/8) پس از سه ماه در این تیمار حاصل شد. 

واژه های کلیدی: توس، خواب، جوانه­زنی، عملکرد اولیه بذر

* نویسنده مسئول: تلفن: 01732322381 ، پست الکترونیکی : mnoori56@gmail.com

مقدمه

 

توس یا غان درختی یک پایه، نورپسند، مقاوم به سرما و با رشد سریع­ از تیره Betulaceae است. در حدود 140-100 گونه از آنها در جهان وجود دارد؛ بیش از40 گونه آن نیز منقرض شده است. خواص دارویی زیادی برای این گیاه زیبا که در فضای سبز و همچنین ساخت ادوات موسیقی و تزیینی نیز کاربرد دارد ذکر شده است. در ایران سه گونه با نامهای B. pendula (واقع دررویشگاه سیاه مرزکوه)، B. Litwinowii (در جنگل‌های سنگده) و
B. pubescens (در رویشگاه شهرستانک) شناسایی شده است که زادآوری طبیعی در هر سه رویشگاه با مشکل شدید مواجه بوده (4) و در معرض انقراض است (14). جوانه­زنی آن در شرایط آزمایشگاهی نیز بسیار پایین بوده و کمتر از 30 درصد (1) می­باشد که تلاش زیادی را در جهت بهبود وضعیت  فوق می­طلبد. توس در سن نسبتا جوانی از 10 تا 15 سالگی به گل می­نشیند، بذرهای این درخت از نوع فندقه بالدار، سبک و بیضی شکل هستند با دو بال غشایی در طرفین که با تغییر رنگ از قهوه­ای مایل به سبز به قهوه­ای مایل به زرد بالغ شده و از نظر رفتار ذخیره­ای ارتدوکس (به تغییرات رطوبتی حساس نبوده دیر از بین می­روند) می­باشند. زمان رسیدن بذور اواخر شهریور ماه و پراکنده شدن آنها با باد و آب است که حداکثر تا مهر ماه اتفاق می­افتد. خواب بذر در گونه­های مختلف توس از نوع فیزیولوژیک می­باشد که با نور و استراتیفه سرد رفع می­شود (17). بذور توس از نظر نیاز به پیش سرما به دو گروه تقسیم شده­اند؛ بذوری که برای جوانه­زنی به تاریکی و پیش سرمای مناسب نیاز دارند و بذوری که نیازمند نور هستند (13). در منابع بذور B. pendula ارتودکس معرفی شده، دمای مناسب انبار ºC 4<  و رطوبت 8-10 درصد مناسب و ضمن اشاره به درصد بالای پوکی بذور پیش تیمار سرمایی در  ºC4 را 3 تا 9 هفته و ترجیحا 6 هفته اعلام شده است(11). تحقیق حاضر با هدف تعیین بهترین تیمار در جهت افزایش عملکرد بذور توس انجام شده است. با وجود اهمیت این گونه و رو به انقراض بودن آن، تحقیقی در زمینه تکثیر جنسی توس در ایران گزارش نشده است ولی تحقیقات متعددی در خارج از کشور در این زمینه صورت گرفته است که  می­توان به چند مورد  اشاره کرد. (18) نشان دادند که اسید جیبرلین (GA3) در غلظت 50-100 ppm، می­تواند در جوانه­زنی ermanii B.  جایگزین نور شود. (8) نشان داد که بذرهای
B. papyrifera از منابع مختلف در درجه حرارت­های مختلف جوانه می­زنند. بذرهایی که از مناطق شمال بودند قادر به جوانه­زنی در طیف وسیع دمایی نسبت به مناطق جنوبی می­باشند، به دلیل این که آن­ها می­توانند در مناطق سرد جوانه بزنند. (22)  در بررسی­های خود بیان کردند که پیش سرما نه تنها باعث جوانه­زنی سریع و بالایی شده، علاوه بر آن باعث بهبود توانایی جوانه­زنی  B. papyrifera در دمای پایین شده است. (7) اثر پوشش بذر و هیدرو پرایمینگ دو روزه را بر روی جوانه­زنی بذر B. pubescens مورد مطالعه قرار دادند. بذور در دمای c°20-17 به مدت 6 هفته در پوشش­های مختلف لایه­گذاری و سپس پرایم شدند، مخلوط شن و ماسه و همچنین مالچ نسبت به سایر بستر­ها بهتر بود ولی هیدروپرایمینگ به مدت 2 روز نتایج بهتری به دنبال نداشت. (23) در بررسی بذر گونه
 B. papyrifera  به این نتیجه رسیدند که در 1 کیلو گرم از بذر این گونه 1 میلیون بذر وجود دارد به عبارتی وزن هزار دانه آن 1 گرم می­باشد و بذور دارای خواب فیزیولوژیکی سطحی بوده جوانه­زنی آن در طول 21 روز کامل شده و بین 47-87 درصد می­باشد. کاشت بذور در پاییز نیاز به هیچ پیش تیماری نداشته، اما کاشت بهاره مستلزم خیساندن بذور به مدت 24 ساعت در آب و سپس 60 روز استراتیفه سرد در دمای 1-3 درجه سانتیگراد در یخچال در خزه مرطوب است. (20) اثر تیمار­های مختلف و شرایط دوره نوری (نور، تاریکی، نور/تاریکی) در درجه حرارت­های مختلف (15، 25 درجه سانیگراد) را برای ارزیابی عملکرد جوانه­زنی بذر B. utilis را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که افزایش مدت استراتیفه بذر با دمای 4 درجه سانتیگراد باعث کاهش جوانه­زنی می­شود. بالاترین میزان جوانه­زنی 67% در بذرهای تازه در شرایط نوری و دمای 25 درجه سانتیگراد به دست آمد (16).

 

 

الف ب

شکل 1- الف- اجزای گل، میوه و برگ در جنس توس (4) . ب- بذور مورد مطالعه

 

یکی از دلایل در خطر انقراض قرار گرفتن B.halopila را عدم تحمل بذور این گونه به شوری دانسته­اند به طوریکه شوری بیشتر از 1/0 درصد جوانه­زنی این گونه را تحت الشعاع قرار می دهد. 

مواد و روشها

بذور از منطقه سیاه مرزکوه واقع در فاصله 18 کیلومتری جنوب شرق شهر گرگان با عرض جغرافیایی'44 54ْْ تا '45 54ْ و طول جغرافیایی '38 36ْ تا '39 ْ36 و در محدوده ارتفاعی 1700-1000 متر از سطح دریا جمع آوری گردید. منطقه دارای اقلیم مدیترانه­ای با متوسط بارندگی سالیانه 649 میلیمتر و جهت دامنه به سمت شرق و غرب می­باشد. خاک در قسمت پایین دامنه غنی­تر و قطورتر و به سمت بالای دامنه ضعیفتر و سنگلاخی­تر می­گردد.

 

 

شکل 2- نمای کلی از ارتفاعات منطقه سیاه مرزکوه

 

پوشش گیاهی منطقه سیاه مرزکوه به دلیل مرتفع بودن و سخت­تر شدن شرایط رویشی و کوتاه بودن دوره رویشی شامل درختان کوتاه و درختچه­ها می­باشد، که از دامنه­های پایین به سمت قله کوه­ها از تراکم درختان و درختچه­ها کاسته می­شود. درختان توس در این منطقه به صورت پراکنده و در ارتفاعات بالا همراه با درختان دیگری مثل کچف (schuschaensis Carpinus) و درختچه­های کرپ (Acer campestre L.) و سرو کوهی در دامنه ارتفاعی بین 2600-2000 متر از سطح دریا و به صورت پراکنده دیده می­شوند طوری که تشکیل یک توده واقعی نداده­اند. بذور از پایه­های مادری با ویژگی­های یکسان از نظر قطر و ارتفاع و مورفولوژی که فاقد عیب و آثار تنش محیطی بودند و از قسمت رو به نور تاج، در 3/1 بالای تاج و در جهات مختلف به طور تصادفی و درمهرماه جمع­آوری و برای بوجاری از مش 2 میلی متری عبور داده شدند و سپس اقدام به اندازه­گیری وزن هزار دانه شد. جهت تعیین وزن هزار دانه، 8 تکرار صدتایی از بذور جدا و وزن هر تکرار تعیین گردید، سپس میانگین آنها به عنوان وزن صد دانه محاسبه شد که با ضرب آن در عدد 10 وزن هزار دانه نیز محاسبه شد. با توجه به حجم بالای بذور پوک آزمون شناورسازی انجام و بذوری که در سطح آب جمع شدند حذف و جهت انجام آزمایشات از بذور ته­نشین شده استفاده گردید. قوه نامیه بذور بدون انجام این آزمون 20 درصد و پس از آن بالاتر بوده است.

جهت ضدعفونی سطحی، بذور به مدت 4 دقیقه در محلول هیپوکلریت سدیم 1% (12) قرار گرفته و سپس سریعاً با آب 3 بار شستشو و به منظور غلبه بر خواب بذر و تعیین مناسب­ترین زمان برای استراتیفه، در ماسه استریل شده (دمای 150 درجه سانتیگراد و به مدت 2 ساعت) و مرطوب (50 درصد رطوبت اشباع) در دمای 3 تا 5 درجه سانتیگراد به مدت 3، 6 و 9 هفته استراتیفه شدند. در طی مدت استراتیفه رطوبت ماسه و بذور کنترل شد.

بذور در قالب 4 تکرار 100 تایی به مدت 24 ساعت در دمای 22 درجه سانتیگراد در غلظتهای  50، 100 و 150 (ppm) هورمون جیبرلیک اسید (8) و همچنین تیمار نیترات پتاسیم (Kno3) با غلظت­های 1/0، 2/0 و 25/0 درصد و همچنین  تیمار پیش خیساندن 24 ساعته قرار گرفته و سپس در پتردیش با کاغذ صافی واتمن کشت و همراه با یک گروه شاهد برای اجرای آزمون جوانه­زنی مورد مطالعه قرار گرفتند. طول دوره آزمایش 31 روز در نظر گرفته شد. شاخص­های جوانه زنی و بنیه بذر شامل موارد زیر (به نقل از 7) بررسی گردید:

درصد جوانه­زنی(21) GP=(n/N)× 100 {N، تعداد کل بذرهای مورد آزمون در هر تکرار- n، تعداد بذرهای جوانه­زده در هر تکرار} ؛ میانگین روزانه جوانه زنی(19) MDG= ΣCpsgt/T  { Cpsgt، درصد جوانه زنی بذرهای جوانه زده در طی دوره  - T، طول کل دوره جوانه زنی }؛ سرعت جوانه­زنی(19) GS=(ni/ti) ؛ انرژی (قدرت) جوانه­زنی(21)  GE=(Mng/N) ×100{Mng، ماکزیمم درصد تجمعی بذرهای جوانه­­زده}؛ ارزش جوانه­زنی(1) GV= final MDG×PV {PV ماکزیمم میانگین جوانه زنی در طی دوره جوانه زنی}

نونهال­های تولید شده در پایان آزمون جوانه­زنی در خاک گلخانه به همراه مقدار کمی از خاک منطقه نمونه برداری بازکاشت و صفات رویشی آنها شامل طول ریشه­چه، طول ساقه­چه، طول گیاهچه و وزن ­تر گیاهچه، پس از سه ماه محاسبه شد. پس از بررسی نرمال بودن داده­ها به وسیله آزمون کولمو گروف – اسمیرنوف (Kolmogorov-Smirnow) و همگنی واریانس­ها با استفاده از آزمون لون، با استفاده از نرم افزار Spss جهت مقایسه در سطح کلی از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و برای مقایسه میانگین­ها از آزمون دانکن استفاده شد.

نتایج 

ابتدا وزن هزار دانه محاسبه شد که 1گرم به دست آمد. نتایج تجزیه واریانس شاخص­های جوانه­زنی و بنیه بذر در تیمارهای مختلف نشان داد که همه فاکتورهای مورد اندازه­گیری شامل درصد جوانه­زنی، سرعت جوانه­زنی، انرژی جوانه­زنی، ارزش جوانه­زنی و میانگین جوانه­زنی روزانه به طور معنی­داری درسطح احتمال خطای یک درصد تحت تأثیر تیمارهای آزمایش قرار گرفته اند.

 

جدول 1- نتایج تجزیه واریانس شاخص های جوانه­زنی و بنیه بذر در تیمارهای مختلف

متغیر

درجه آزادی

میانگین مربعات

مقدارF

درصد جوانه زنی

 

10

88/13

**35/47

سرعت جوانه­زنی

 

10

61/0

11/19**

انرژی جوانه­زنی

 

10

99/0

26/3**

ارزش جوانه­زنی

 

10

48/98

64/30**

میانگین جوانه­زنی روزانه

 

10

57/5

**5/60

**، معنی دار در سطح احتمال 99 درصد

بیشترین درصد جوانه­زنی در تیمارهای پیش خیساندن ، اسید جیبرلیک با غلظت 50 پی پی ام و تیمار شاهد کمترین میزان جوانه­زنی در تیمار استراتیفه به مدت 6 و9 هفته مشاهده شد (شکل 3). بیشترین سرعت جوانه­زنی در تیمار پیش خیساندن و همچنین اسید جیبرلیک با غلظت 50 پی پی ام و کمترین آن در تیمار استراتیفه 9 هفته مشاهده گردید. (شکل4).

 

 

شکل 3- نمودار مقایسه میانگین­و انحراف معیار درصد جوانه­زنی در تیمارهای مختلف - حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.

 

 

شکل 4- نمودار مقایسه میانگین ­و انحراف معیار سرعت جوانه­زنی برحسب تعداد بذر در روز در تیمارهای مختلف- حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.

 

در شکل 5 میانگین­های انرژی جوانه­زنی در تیمارهای مختلف مقایسه شده­اند. انرژی جوانه­زنی در تیمارهای پیش خیساندن (5/21)، اسید جیبرلیک 50 پی پی ام (22) و در نیترات پتاسیم با غلظت 1/0 و 2/0 (20 و 22) بیشترین مقدار را داشته است و کمترین مقدار در تیمار استراتیفه 9 هفته (75/4) مشاهده شد (شکل5) . ارزش جوانه­زنی نیز که به طور معنی­داری در سطح احتمال خطای یک درصد تحت تأثیر تیمارهای آزمایش قرار گرفت در تیمار نیترات پتاسیم 2/0 درصد بیشترین مقدار (09/15) و در تیمار استراتیفه 9 هفته کمترین مقدار (31/0) را نشان داد (شکل6). شکل 7 نیز مقایسه میانگین­های جوانه­زنی روزانه را نشان می­دهد که در تیمار نیترات پتاسیم 2/0 درصد از میزان بیشتری (39/4) برخوردار است .

 

 

شکل 5. نمودار مقایسه میانگین­­و انحراف معیار انرژی جوانه­زنی به درصد در تیمارهای مختلف- حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.

 

شکل 6. نمودار مقایسه میانگین­­و انحراف معیار ارزش جوانه­زنی در تیمارهای مختلف- حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.

 

شکل 7- نمودار مقایسه میانگین جوانه­زنی روزانه ­و انحراف معیار در تیمارهای مختلف- حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.

 

 

 

 

شکل 8- گیاهچه­های حاصل از کاشت بذور توس

 

نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات رویشی نهال به طور معنی داری در سطح احتمال یک درصد تحت تأثیر تیمارهای آزمایش قرارگرفت (جدول 2).

مقایسه میانگین ها نیز مشخص کرد که در همه شاخص های رویشی تیمار GA3 50 ppm بیشترین مقدار و تیمار استراتیفه سرد کمترین مقدار را به خود اختصاص داده اند (شکل9).

جدول 2- نتایج تجزیه واریانس صفات رویشی گیاهچه­های حاصله در تیمارهای مختلف

متغیر

درجه آزادی

میانگین مربعات

مقدارF

طول ریشه

 

3

87/9

**42/22

طول ساقه­چه

 

3

5/10

62/15**

طول گیاهچه

 

3

5/32

91/29**

وزن تر گیاهچه

 

3

02/0

**91/7

**، معنی دار در سطح احتمال 99 درصد

 

 

الف  ب  

ج.   د.

شکل 9- مقایسه میانگین­و انحراف معیار الف. طول ریشه­چه ب. طول ساقه­چه ج. طول گیاهچه د. وزن زیست توده در تیمارهای مختلف- حروف مختلف در ردیف بیانگر معنی دار بودن میانگین ها در سطح احتمال 99 درصد است.


بحث

تحقیق حاضر با توجه به مشکلات مربوط به جوانه زنی توس که به قارچهای همراه بذر (6) و قوه نامیه پایین (5) و سایر عوامل برمی­گردد و در جهت تلاش برای افزایش عملکرد بذور انجام گرفت. با وجود زادآوری ناچیز این گونه در طبیعت و لزوم احیاء آن لازم است نهالستانهای کشور به تولید نهال آن اقدام نمایند. بر طبق منابع جوانه زنی بذور B. pendula با پیش تیمار سرمایی در  ºC4 به مدت 3 تا 9 هفته و ترجیحا 6 هفته بالاتر رفته (11) و دارای خواب فیزیولوژیکی ولی از نوع سطحی می­باشند. بدین ترتیب تاثیر استراتیفیکاسیون سرد (به مدت 3، 6 و 9 هفته)، هورمون GA3  با غلظت­های 50، 100 و 150 (ppm)، نمک نیترات پتاسیم (Kno3) با غلظت­های 1/0، 2/0 و 25/0 درصد و تیمار خیساندن 24 ساعته و تیمار شاهد بکار گرفته شد تا موثرترین تیمار در جهت بهبود شرایط جوانه­زنی مورد آزمون قرار گیرد. از مقایسه نتایج مشخص شد استراتیفه بذور نه تنها تاثیری بر رفع خواب فیزیولوژیکی B. pendula موجود در ایران ندارد بلکه باعث کاهش تمام فاکتورهای جوانه­زنی می­شود به طوری که افزایش طول مدت استراتیفه رابطه مستقیمی با کاهش این فاکتورها دارد. نگهداری بذور در دمای 4 درجه سانتیگراد حتی به مدت سه هفته باعث کاهش چشمگیر قوه نامیه بذور شده است که با نتایج (8) در خصوص توس کاغذی مطابقت دارد. در منابع ذکر گردیده است که بذور برخی گونه­های توس برای جوانه­زنی فقط به نور نیاز دارند (13) که با نتایج تحقیق حاضر در درصد جوانه­زنی مطابقت دارد اما در سایر صفات شامل سرعت جوانه­زنی و انرژی جوانه­زنی، زمانی که بذور قبل از کاشت خیسانده شدند نتایج بهتری حاصل شد.

جیبرلین یکی از هورمون­های گیاهی است که در زیست شناسی جوانه­زنی بذر نقش اساسی را به عهده دارد و اثرات تنظیمی مختلفی را در فرآیندهای متعددی نشان می دهد (15 ،9). آزادسازی جیبرلین در هنگام رویش دانه و در گذشتن از دوره سرما موجب شکست خواب بذور و جوانه­ها می­گردد. با توجه به نقش اسید جیبرلیک در تحریک جوانه زنی بذرها، تیمار بذر با آن از جمله تیمارهایی می­باشد که توسط محققین مختلف برای شکستن خفتگی بذر مورد بررسی قرار گرفته است چرا که خواب فیزیولوژیکی می­تواند در اثر سرما و اسید جیبرلیک کنترل شود (2 ،3، 10). تیمار اسید جیبرلیک در غلظت 50 پی پی ام نسبت به سایر غلظت­های این اسید نتیجه بهتری را نشان داد که با نتایج (18) مطابقت دارد. به نظر می­رسد با وجود موثر بودن تیمار نیترات پتاسیم در صفات ارزش جوانه­زنی و میانگین جوانه­زنی روزانه، به دلیل پایین­تر بودن درصد و سرعت جوانه­زنی، تیمار مناسبی نباشد مضاف بر اینکه صفات رویشی را نیز تحت تاثیر مثبت قرار نداده است. بالاترین میزان صفات رویشی مورد مطالعه شامل طول ریشه­چه، طول ساقه­چه، طول گیاهچه و وزن بایومس در جیبرلیک اسید 50  ppmحاصل شد. می­توان نتیجه گرفت برای حصول به جوانه­زنی بالاتر و صفات رویشی بهتر، اعمال تیمار جیبرلیک اسید 50  ppm می­تواند مفید باشد؛ اگرچه به نظر می­رسد بذور توس جهت غلبه بر خواب سطحی و جوانه زنی فقط به نور محتاج می باشند. 

1- احمدلو، ف.، طبری، م. ، رحمانی، ا.  و یوسف زاده، ح. 1388. بررسی جوانه زنی بذر و زنده مانی نهال کاج بروسیا در خاک های مختلف نهالستان. پژوهش های علوم و فناوری چوب و جنگل. 1(3):61-76.
2- اسعدی، ع.، حشمتی، غ. 1394. اثر تیمارهای مختلف بر شکستن خواب و تحریک جوانه زنی بذر آویشن خراسانی و آویشن شیرازی. مجله پژوهشهای گیاهی. 28 (1): 12-22.
3- شاهمرادی، ش.،   چایی چی، م.،  مظفری، ج.،  مظاهری، د.، شریف زاده، ف. 1393. شکست خواب بذر در گیاه Hordeum spontaneum L.. مجله پژوهشهای گیاهی. 27 (5): 872-884 .
4-  قهرمان، ا. 1383. گیاه شناسی پایه، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. ص 540.
5- مرکز بذر جنگلی خزر. 1387. راهنمای بذر درختان جنگلی. انتشارات پونه وابسته به معاونت مناطق مرطوب و نیمه مرطوب سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری.
6- نظری، چ. پیام نور، و. علیزاده، م. و کاوسی،م. 1391. جداسازی وشناسایی قارچ­های بذر درختان توس درجنگل­های شمال کشور. دو فصلنامه علمی – پژوهشی تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران. 10 (2) 165-168.
 
7- Atrip, N. de & O'Reilly, C. 2007. Germination response of alder and birch seeds to applied gibberellic acid and priming treatments in combination with chilling. Journal Annals of Forest Science . 64:385-394.
8- Bevington, J. 1986.Geographical differences in the seed germination of paper birch. American Journal of Botany.  73:546-573.
9- Finkelstein, R., Reeves, W., Arizumi, T. & Steber, C., 2008. Molecular aspects of seed dormancy. Annual Review of Plant Biology, 59, 387-415.
10- Fulbright, I.E., Redente, E.F. & Wilson, A.M., 1983. Germination requirements of green needle grass (Stipa viridula Trin.). Journal of Range Management, 36: 390-394.
11- Gosling, P. 2007. Raising trees and shrubs from seed. Forestry Commission Practice Guide. Forestry Commission, Edinburgh. 28 pp.
12- Hong,T., and  Eliss, R.1996, A protocol to determine seed storage behavior. IPGRL. Technical Bulletine No:L.62p.
13- ISTA [International Seed Testing Association]. 1996. International rules for seed testing.    Seed Science and Technology 24.
14- Jalili, A., & Arzani, H., 1999. A preliminary Survey of Endemic, Rare and Endangered plant Species in Iran (Red Data Book of Iran). Research Institute of forests and Rangelands, Tehran, Iran. 764 p.
15- Kermode, A. R. 2005. Role of abscisic acid in seed dormancy. Journal of Plant Growth Regulation, 24, 319-344.
16- Li Hong; Deng JiangYu & Cheng Ping . 2010.  Effects of NaCl stress on seeds germination and seedlings growth of Betula halophila. Acta Botanica Boreali-Occidentalia Sinica. 47 : 472-476.
17- Macdonald, B. 2006. Practical Woody Plant Propagation for Nursery Growers.  Timber Press.  660p.
18- Odani K, & Anma Y. 1986. Betula ermani seed germination regulated by gibberellin. Journal of the Japanese Forestry Society 68(12). ): 511B513.
19-Panwar, P. and Bhardwaj, S.D. 2005. Handbook of practical forestry, Agrobios,
India, 191p.
20- Phondani, P.C., Makhuri, R.K., Negi, V.S. Rawat, L.S., Bahuguna, A. and Chamoli, K.P. (2010). Effect of provenance variation and temperature on seed germination of 16- Himalayan Silver Birch (Betula utilis D. Don) in Central Himalaya. National Academy of science letters, 33 (7-8):221-226.
21-Sheikh, A.H. and Abdul, M.M.D. 2007. Seed morphology and germination studies of Dalbergia sissoo Roxb. at Nursery Stage in Bangladesh. J. Agric. and Biological Sci., 3:1. 35-39.
22- Vanhatalo V, Leinonen K, Rita H, & Nygren M. 1996. Effect of prechilling on the dormancy of Betula pendula seeds. Canadian Journal of Forest Research. 26(7): 1203-1208.
23- Wick, Dale; Joy Hosokawa.; Evans, Jeff. & Luna, Tara. 2008. Propagation protocol for production of container Betula papyrifera Marsh. Plants; Native Plants journal. http://www.nativeplantnetwork.org
  • تاریخ دریافت: 18 خرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 02 مهر 1394
  • تاریخ پذیرش: 14 مهر 1394