معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی پوشش گیاهی روزمینی و بانک بذر خاک پارک جنگلی نور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس

3 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری

چکیده

در تحقیق حاضر ترکیب‌گیاهی بانک‌بذر‌خاک و پوشش‌گیاهی‌روزمینی پارک‌جنگلی‌نور مورد بررسی قرار‌گرفت. نمونه‌برداری از ترکیب‌گیاهی‌روزمینی براساس اطلاعات تعداد 30 قطعه‌نمونه 400 متر‌مربعی در دو دوره زمانی اسفند‌ماه و خرداد‌ماه انجام‌شد. مطالعه بانک‌بذر‌خاک نیز با استفاده از روش کشت گلخانه‌ای به مدت 7 ماه براساس تعداد 240 (30 قطعه-نمونه × 4 تکرار × 2 عمق 5-0 و 10-5 سانتی‌متری) نمونه خاک 400 سانتی‌متر‌مربعی انجام‌شد. نتایج نشان‌داد که در بخش پوشش‌گیاهی‌روزمینی منطقه تعداد 66 گونه متعلق به 58 جنس و 38 تیره و در بانک‌بذر‌خاک منطقه، تعداد 103 گونه‌ گیاهی متعلق به 90 جنس و 48 تیره‌گیاهی حضور دارد. تیره‌های Rosaceae، Lamiaceae، Poaceae (6‌گونه) و Asteraceae (4‌گونه) در بخش روزمینی و Poaceae (11‌گونه)، Asteraceae (8‌گونه)، Lamiaceae (6‌گونه)، Cyperaceae،Fabaceae و Scrophulariaceae (5‌گونه) به عنوان مهمترین تیره‌های‌گیاهی موجود در بانک‌بذر‌خاک منطقه محسوب می‌شوند. نتایج نشان‌داد در بخش ترکیب‌گیاهی‌رو‌زمینی فانروفیت‌ها با 33 درصد و عناصر اروپا–سیبری با 34 درصد و در بخش بانک‌بذر‌خاک تروفیت‌ها و عناصر چند‌منطقه‌ای با 5/31 درصد به‌عنوان مهمترین گروه‌های ساختاری طیف‌زیستی و فیتوکوریون منطقه محسوب می‌شوند. از مجموع تعداد‌کل 119 گونه‌گیاهی منطقه، سهم گونه‌هایی که فقط در ترکیب‌گیاهی‌رو‌زمینی یا بانک‌بذر-خاک و گونه‌های که به طور مشترک در هر دو بخش بانک‌بذر‌خاک و پوشش‌گیاهی‌رو‌زمینی حضور یافتند به ترتیب 16، 53 و 50 گونه بود. این موضوع نه‌تنها شباهت کم بین پوشش‌گیاهی‌روزمینی و بانک‌بذر‌خاک در اکوسیستم‌های جنگلی معتدله را تایید می‌کند بلکه اهمیت مطالعه بانک‌بذر‌خاک در معرفی دقیق‌تر ظرفیت تنوع‌زیستی‌گیاهی منطقه را نیز نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Flora, Life Form and Chorological Study of Aboveground Vegetation and Soil Seed Bank in Noor Forest Park

نویسنده [English]

  • Hamed Asadi 3

3 Department of Forestry, Faculty of Natural resource, Sari Agricultural Sciences and Natural resources University

چکیده [English]

Aboveground vegetation were sampled by 30 plots of 400 m2 during two periods of March and June. Seed bank flora was studied using seedling emergence method from basis of 240 soil samles (30 plot×4 replication×2 depths of 0-5 and 5-10 cm) which had been hammered by a hollow 400 cm2 metal frame. The floristic results in aboveground vegetation revealed 66 plant species belonging to 58 genera and 38 families, while a total of 103 species, 90 genera and 48 families were represented in the soil seed bank. Lamiaceae, Rosaceae, Poaceae (6 species) and Asteraceae (4 species) in the extant vegetation but in seed bank part Poaceae (11 species), Asteraceae (8 species), Lamiaceae (6 species), Scrophulariaceae, Cyperaceae and Fabaceae (5 species) were the most important families. Results also showed that Phanerophytes (33%) and Euro-Siberian (34%) were the most important biological spectrum and phytochorion respectivly in the aboveground vegetation, whereas therophytes and pluriregional regions elements (31/5%) were the most in the seed bank floras. From total of 119 plant species, the proportion of species that presented only in the aboveground vegetation, only in soil seed bank and in both of them were 16, 53 and 50, respectively. This condition confirms low similarity between above-ground vegetation and persistent soil seed bank and it also reiterate the importance of soil seed bank study for introducing more accurate capacity of plant biodiversity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aboveground vegetation
  • Soil seed bank
  • Life form
  • Chorotype
  • Noor Forest Park

معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی پوشش گیاهی رو­زمینی و بانک بذر خاک 

پارک جنگلی نور

ثریا یوسفوند1، امید اسماعیل­زاده1*،سید غلامعلی جلالی1و حامد اسدی2

1 نور، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگل‌داری

2 ساری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری

تاریخ دریافت: 19/12/93              تاریخ پذیرش: 22/6/94

چکیده

در این تحقیق ترکیب­گیاهی بانک­بذر­خاک و پوشش­گیاهی­روزمینی پارک­ جنگلی ­نور مورد بررسی قرار­گرفت. نمونه­برداری از ترکیب­گیاهی­روزمینی براساس اطلاعات تعداد 30 قطعه­نمونه 400 متر­مربعی در دو دوره زمانی اسفند­ماه و خرداد­ماه انجام­شد. مطالعه بانک­بذر­خاک نیز با استفاده از روش کشت گلخانه­ای بمدت 7 ماه براساس تعداد 240 (30 قطعه­نمونه × 4 تکرار × 2 عمق 5-0 و 10-5 سانتی­متری) نمونه خاک 400 سانتی­متر­مربعی انجام­شد. نتایج نشان­داد که در بخش پوشش­گیاهی­روزمینی منطقه تعداد 66 گونه متعلق به 58 جنس و 38 تیره و در بانک­بذر­خاک منطقه، تعداد 103 گونه­ گیاهی متعلق به 90 جنس و 48 تیره­گیاهی حضور دارند. تیره­های Rosaceae، Lamiaceae، Poaceae (6­گونه) و Asteraceae (4­ گونه) در بخش روزمینی و Poaceae (11­ گونه)، Asteraceae (8­ گونه)، Lamiaceae (6­ گونه)، Cyperaceae،Fabaceae  و Scrophulariaceae (5 گونه) بعنوان مهمترین تیره­های­گیاهی موجود در بانک­بذر­خاک منطقه محسوب می­شوند.. در بخش ترکیب­گیاهی­رو­زمینی فانروفیت­ها با 33 درصد و عناصر اروپا–سیبری با 34 درصد و در بخش بانک­بذر­خاک تروفیت­ها و عناصر چند­منطقه­ای با 5/31 درصد مهمترین گروه­های ساختاری طیف­زیستی و فیتوکوریون منطقه بودند. از مجموع تعداد­کل 119 گونه­گیاهی منطقه، سهم گونه­هایی که فقط در ترکیب­گیاهی­رو­زمینی یا بانک­بذر­خاک و گونه­هایی که به‌طور مشترک در هر دو بخش بانک­بذر­خاک و پوشش­گیاهی­رو­زمینی حضور یافتند به‌ترتیب 16، 53 و 50 گونه بود. این موضوع نه­تنها شباهت کم بین پوشش­گیاهی­روزمینی و بانک­بذر­خاک در اکوسیستم­های جنگلی معتدله را تأیید می­کند بلکه اهمیت مطالعه بانک­بذر­خاک در معرفی دقیق­تر ظرفیت تنوع­زیستی­گیاهی منطقه را نیز نشان می­دهد.

واژه‌های کلیدی: پوشش گیاهی روزمینی، بانک بذر خاک، شکل زیستی، کوروتیپ، پارک جنگلی نور

* نویسنده مسئول: تلفن: 3-4453101-011، پست الکترونیکی: oesmailzadeh@modares.ac.ir

مقدمه 

 

پارک جنگلی نور یک تکه بزرگ از جنگل­های جلگه­ای طبقه­بندی شده هیرکانی محسوب و بعنوان "پارک جنگلی طبیعی"در منایع طبیعی ایران است. می­توان اذعان داشت که این جنگل­ها تنها باقی مانده از جنگل­های جلگه­ای خزری بعد از تخریب و آسیب های شدید انسانی در دهه های اخیر است (24). گیاهان هر منطقه بعنوان یکی از منابع تجدید شونده باید مورد بررسی­، مطالعه و شناخت دقیق قرار گیرند. جمع­آوری اطلاعات گیاه­شناسی منطقه، موجب شناخت توانایی های بالقوه و بالفعل پوشش گیاهی منطقه می­گردد. شناخت گونه­های گیاهی و دقت در روند تغییرات آن­، امکان برنامه­ریزی و انتخاب راهکارهای مناسب برای کنترل اکوسیستم منطقه را فراهم می­آورد. مطالعات فلوریستیکی یکی از فرایندهای مهم سیستماتیک گیاهی است که با ارائه ویژگی­های کمی و کیفی پوشش گیاهی، زوایای ناشناخته پوشش گیاهی مناطق را آشکار ساخته و همانند شناسنامه­ای برای آن منطقه محسوب می­شود (5). شکل زیستی هر گونه گیاهی ویژگی­های است که آن گونه براساس سازش و انطباق با محیط از خود بروز می­دهد و تفاوت شکل زیستی در جوامع مختلف گیاهی اساس ساختار آنها را تشکیل می­دهد (14). کورولوژی پراکنش جغرافیایی، توصیف نحوه انتشار گیاهان و تحلیل و تفسیر آنهاست (14). هر گونه گیاهی گستره اکولوژیک منحصر بفرد دارد و میزان معینی از تغییرات اکولوژیک را تحمل می­کند، بنابراین عرصه انتشار هر گونه باتوجه به شرایط زیستی و میزان سازش آنها با محیط ممکن است محدود یا وسیع باشد. بنابراین، تحقیقات فلوریستیک و بررسی پراکنش جغرافیایی گونه­های گیاهی این مناطق برای شناخت دقیق­تر توان محیط و نیز مدیریت و حفاظت از ذخایر ژنتیکی بمنظور برخورداری از شبکه­های حیاتی پیچیده­تر و در نتیجه محیط پایدارتر، ضروریست (30).

Zabinski و همکاران (36) بیان کردند که بانک بذر خاک یک منبع از بذرهای زنده و ذخیره شده در خاک است و نشان دهنده جزء زیست محیطی مهمی از هر جامعه گیاهی است و یک عامل مهم در بازرویش طبیعی در رویشگاه­های آشفته است. Anderson و همکاران (16) بانک بذر خاک را، منبع مهم از افراد جدید جمعیت­های گیاهی می­دانند که بتنوع ژنتیکی در آینده کمک می­کند. امروزه در مطالعات مرتبط با پوشش گیاهی اعتقاد بر این است که نباید فقط به بخش پوشش گیاهی روزمینی بعنوان ترکیب کنونی توجه شود، بلکه باید به بانک بذر خاک (Soil seed bank) که بعنوان یک منبع بالقوه در تجدید حیات و احیاء پوشش گیاهی کاربرد دارد، توجه ویژه­ای شود (3). همچنین اعتقاد بر این است که بانک بذر خاک بعنوان آخرین منبع تأمین بذر در مناطق بشدت تخریب­یافته (26) محسوب شده و نقش مهمی در کاهش خطر حذف هر گونه ­گیاهی از لیست فلورستیک یک منطقه در صورت بروز عوامل تخریب ایفا می­کند (33).

اهمیت مطالعه بانک بذر به این دلیل است که ترکیب گونه­ای بسیاری از جمعیت­های اولیه هر رویشگاه طبیعی تخریب شده مربوط به گیاهانی است که در بانک بذر خاک حضور می­یابند (3). این در حالی است که مطالعات تنوع زیستی گیاهی در رویشگاه­های جنگلی معتدله اغلب به بررسی ترکیب پوشش گیاهی رو­زمینی محدود شده و به‌ترکیب گیاهی بانک بذر خاک به عنوان بخشی از تنوع زیستی گیاهی بالقوه­ای که در داخل خاک مدفون بوده و ممکن است که اصلا در پوشش گیاهی رو­زمینی حضور نیابند توجهی نمی­شود (19، 35). ضمن اینکه برخی از گونه­ها بدلیل تولید بذر و کم دوام، قابلیت تشکیل بانک بذر خاک دائمی را نداشته، از اینرو تجدیدحیات آنها وابستگی زیادی به بذرافشانی سالانه و حضور پایه­های مادری دارد که شناخت آنها می­تواند راهنمای مناسبی برای برنامه­های مدیریتی و احیایی هر منطقه باشد (3) و بعکس برخی از گونه­های گیاهی که قادر به تولید بذور بادوام هستند و قابلیت نفوذ به عمق پایین­تر خاک را دارند در تجدید حیات خود وابستگی کمتری به پایه­های مادری داشته، بنابراین در برنامه­های مدیریتی بمنظور احیای آنها در سطح منطقه نیاز به بذرپاشی و یا نهال کاری نبوده، بلکه با اعمال یک خراش سطحی می­توان در بازسازی جمعیت­های آنها در سطح منطقه اقدام کرد. بر این اساس این تحقیق در نظر دارد تا با بررسی گونه­های گیاهی موجود در پوشش گیاهی رو­زمینی و بانک بذر خاک پارک جنگلی نور، ظرفیت دقیق­تری از ترکیب فلوریستیک و شناسایی پتانسیل­های گیاهی این رویشگاه را ارائه نماید تا برنامه­ریزی­های آینده بخش­های اجرایی بر پایه بررسی انجام شده صورت گیرد.

مواد و روشها

موقعیت منطقه: منطقه مورد مطالعه، پارک جنگلی نور می­باشد که با مساحت حدود چهار هزار هکتار در محدوده شرقی شهرستان نور در مختصات جغرافیایی ́32 ˚36 تا ́36 ˚36 عرض شمالی و ́00 ˚56 تا ́6 ˚56 طول  شرقی قرار دارد. پارک جنگلی نور که بعنوان یکی از معدود رویشگاه­های جنگلی جلگه­ای شمال کشور محسوب می­شود از نظر وسعت، یکی از بزرگترین پارک­های خاورمیانه است که بدلیل جاذبه­های گردشگری و ارزش­های طبیعی از پارک­های جنگلی شاخص محسوب می­شود. منطقه مورد مطالعه از نظر زمین‌شناسی به عهد کواترنری و از نظر رخساره جزء دشت‌های آبرفتی محسوب می شود. نوع سنگ مادر رسوبات آبرفتی با منشأ آهکی می باشد. از نظر خاک شناسی، خاک منطقه آبرفتی بوده و از رسوبات ریز تجمع یافته در قسمت مسطح کنار دریای خزر تشکیل شده است و خاک آن هیدرومورف کامل است. میانگین بارندگی در منطقه 5/1097 میلی­متر و میانگین دمای سالیانه 4/16 درجه سانتی­گراد برآورد گردید. اقلیم منطقه به روش دومارتن در نوع اقلیم خیلی مرطوب با زمستان­های معتدل طبقه­بندی می­شود (7).

روش تحقیق: نمونه­برداری از ترکیب پوشش گیاهی روزمینی منطقه در دو دوره زمانی: فصل زمستان (بهمن­ماه و اسفند­ماه) برای ثبت پوشش پیش­بهاره جنگل و فصل رویش (خرداد­ماه) هنگامی که انتظار می­رود اکثر گیاهان در منطقه حضور داشته و به رشد کامل رسیدند، انجام ­شد (4). برای این منظور تعداد 30 قطعه نمونه 400 متر مربعی (18) در منطقه پیاده شد. در انتخاب قطعات نمونه تلاش گردید تا قطعات نمونه ضمن برخورداری از شرایط مشابه نوسانهای آبی در لایه سطحی خاک از ترکیب توده (اشکوب فوقانی) نسبتا یکسانی نیز برخوردار باشند. در هر قطعه نمونه ابتدا فهرست کلیه گونه­های گیاهی به‌تفکیک فرم رویشی ثبت شده و بعد درصد تاج پوشش گونه­های گیاهی بر اساس ضرایب فراوانی- غلبه وان در مارل ثبت گردید (10).

نمونه­برداری از بانک بذر خاک در اوایل آذرماه، زمانی که انتظار می­رود بذر­افشانی اکثر گونه­های گیاهی تکمیل شده است، انجام شد (3). برای این منظور در بخش مرکزی هر یک از قطعات نمونه، تعداد چهار نمونه بانک بذر خاک (4 تکرار) 400 سانتی­متر مربعی به صورت تصادفی با استفاده از قاب فلزی 20×20 سانتی­متر در دو عمق 5-0 و 10- 5  سانتی­متر استخراج گردید (13). هر یک از نمونه­های بانک بذر پس از استخراج، داخل کیسه­های پلاستیکی ریخته شده و پس از برچسب­دهی به محل سردخانه مرکز بذر کلوده بمنظور اعمال سرمادهی مصنوعی منتقل ­شدند. نمونه‌ها در سردخانه در دمای سرد (دمای 2 تا 4 درجه سانتی­گراد) و خشک بمدت 2 ماه نگهداری شده و بعد بمحیط گلخانه ارسال شدند تا مطالعه بانک بذر آنها به روش پیدایش نهال (Seedling emergence method) موسوم به روش کشت گلخانه‌ای انجام شود (3). نمونه­های خاک در گلدان­های پلاستیکی که در زیر دارای چند حفره ریز بمنظور جذب رطوبت بودند، برای جوانه زنی کشت داده شدند. در داخل هر گلدان، نمونه­های خاک بر روی لایه نازکی از ماسه استریل شده (ضخامت 3 سانتی­متری جهت جذب رطوبت اشباع برای جوانه­زنی) به گونه­ای پخش گردید تا ضخامت آنها بیشتر از 2 سانتی­متر نباشد تا کلیه بذرها در معرض نور و هوا قرار گرفته و از شانس بالای جوانه­زنی برخوردار باشند (20). بمنظور تأمین رطوبت مورد نیاز برای جوانه­زنی بذرها و رشد نونهال­ها، نمونه­ها هر 2-1 روز با استفاده از شیر آب و بروش کرتی آبیاری شدند (1، 3). نهال­های ظاهر شده در هر گلدان بطور هفتگی پس از کشت نمونه­های خاک تا 7 ماه (زمانی که دیگر هیچ نهالی سبز نشد) بررسی گردید (1، 3، 6، 13).

سپس با استفاده از منابع موجود شامل فلور ایرانیکا (32)، مجموعه فلورهای فارسی ایران (2) و فلور رنگی ایران (8) بطور دقیق مورد شناسایی قرار گرفتند. شکل زیستی گیاهان بر اساس رده­بندی رانکایر (31) تعیین گردید. در این رده­بندی گیاهان بر اساس موقعیت جوانه­­های تجدید حیات کننده که شاخه­ها و برگ­های جدید بعد از فصل نامساعد در آنها منشأ می­گیرند به گروه فانروفیت­ها (Phanerophytes)، کامه­فیت­ها (Chamaephytes)، همی­کریپتوفیت­ها (Hemicrptophytes)، کریپتوفیت­ها (Crptohytes) و تروفیت­ها(Therophytes) تقسیم می­شوند (10). سپس اشکال زیستی گیاهان منطقه تعیین شده و طیف زیستی منطقه ترسیم گردید. بمنظور بررسی پراکنش جغرافیایی یا کورولوژی (Chorology) گیاهان، ابتدا مناطق انتشار آنها با استفاده از منابع فلوری مذکور تعیین شده و بعد کوروتیپ گونه­ها بر مبنای تقسیم­بندی نواحی جغرافیایی و مناطق فلوریستیک زهری (37) تعیین گردید. طیف پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نیز به صورت هیستوگرام ترسیم شد.

نتایج

براساس مطالعه پوشش گیاهی روزمینی در منطقه تعداد 38 خانواده، 58 جنس و 66 گونه در منطقه شناسایی گردید (جدول 1). خانواده­های Rosaceae، Lamiaceae و Poaceae هر­یک با 6 گونه (9 درصد)، Asteraceae با 4 گونه (6 درصد)، Cyperaceae، Fabaceae، Scrophulariaceae و Solanaceae هریک با 3 گونه (5/4 درصد) بعنوان مهمترین خانواده­های گیاهی موجود در منطقه هستند که در مجموع 5/51 درصد از کل گونه­ها را شامل می­شوند (شکل1).

 

جدول 1- ترکیب گیاهی، شکل زیستی، کورولوژی پوشش گیاهی روزمینی و بانک بذر خاک در دو عمق

گونه­های گیـاهی

 

شکل رویشی

شکل زیستی

فقط پوشش گیاهی

 رو زمینی

مشترک بین بانک بذر خاک و پوشش گیاهی روزمینی

فقط بانک بذر خاک

منطقـه رویشی

 
 

Aceraceae

 

 

 

 

 

 

 

Acer velutinum Boiss. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Adiantaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Adiantum capillus-veneris L. 

سرخس

Cry

 

 

*

Cosm.

 

Adoxaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Sambucus ebulus L.

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Amaranthaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Alternanthera sessilis (L.) DC. 

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Amaranthus hybridus L. 

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Apiaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Helosciadiumnodiflorum W.D.J.Koch 

علفی

Cry

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Araliaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Hedera pastuchovii Woronow ex Grossh. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Asteraceae 

 

 

 

 

 

 

 

Artemisia annua L. 

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Bidens tripartita L. 

علفی

Th

 

*

 

Plurreg.

 

Carpesium cernuum L. 

علفی

He

 

*

 

Plurreg.

 

Conyza canadensis (L.) Cronquist 

علفی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Conyzanthus squamatus (spreng).Tamamsch.

علفی

He

 

*

 

Plurreg.

 

Eclipta prostrata (L.) L. 

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Pulicaria dysenterica (L.) Bernh. 

علفی

Cry

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Sonchus oleraceus L. 

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Betulaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Alnus glutinosa (L.) Gaertn 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Brassicaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Arabidopsis sp. 

علفی

 

 

 

*

 

 

Cardamine hirsuta L. 

علفی

Th

 

 

*

Scosm.

 

Cardamine tenera S.G.Gmel. ex C.A.Mey 

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib.

 

Nasturtium officinale W.T.Aiton 

علفی

He

*

 

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Caryophyllaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Polycarpon tetraphyllum (L.) L. 

علفی

Th

 

 

*

 Plurreg.

 

Stellaria media (L.) Vill.

علفی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Sagina sp.

علفی

 

 

 

*

 

 

Chenopodiaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Chenopodium  album  L. 

علفی

Th

 

 

*

Scosm.

 

Chenopodium sp. 

علفی

 

 

 

*

 

 

Clusiaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Hypericum androsaemum L. 

چوبی

Ch

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Convolvulaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Calystegia sepium R.Br. 

علفی

Cry

*

 

 

Plurreg.

 

Corylaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Carpinus betulus L. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Crassulaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Sedum hispanicum L. 

علفی

He

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Cyperaceae

 

 

 

 

 

 

 

Carex sylvatica Huds.

گندمی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Medit.

 

Carex divulsa Stokes subsp. Divulsa

گندمی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Carex remota L.

گندمی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Carex riparia Curtis.

گندمی

Cry

 

 

*

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Cyperus esculentus L. 

گندمی

Cry

 

 

*

Cosm.

 

Dryopteridaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Dryopteris pallida Fomin. 

سرخس

Cry

 

 

*

Euro-Sib.

 

Ebenaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Diospyros Lotus L.

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Euphorbiaceae

 

 

 

 

 

 

 

Acalypha australis L.

علفی

Th

 

 

*

plurreg.

 

Euphorbia indica Boiss. 

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Fabaceae

 

 

 

 

 

 

 

Coronilla varia L. 

علفی

He

 

 

*

Euro-Sib.

 

Gleditsia caspica Desf. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Lotus corniculatus L. 

علفی

He

 

 

*

Plurreg.

 

Melilotus indicus (L.) All. 

علفی

Th

 

*

 

Plurreg.

 

Trifolium repens L. 

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Fagaceae

 

 

 

 

 

 

 

Quercus castaneifolia C.A.Mey. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Gentianaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Centaurium  pulchellum (Sw.) Druce. 

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Geraniaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Geranium robertianum L. 

علفی

He

*

 

 

Plurreg.

 

Hamamelidaceae

 

 

 

 

 

 

 

Parrotia persica C.A.Mey. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Juglandaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Pterocarya fraxinifolia ( Lam) Spach. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Juncaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Juncus inflexus L. 

علفی

Cry

 

 

*

Plurreg.

 

Lamiaceae

 

 

 

 

 

 

 

Ajuga reptans L. 

علفی

He

 

*

 

Euro-Sib.

 

Lamium album L. 

علفی

He

*

 

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Lycopus europaeus L. 

علفی

He

 

*

 

Plurreg.

 

Clinopodium umbrosum (M.Bieb.) K. Koch 

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Scutellaria tournefortii Benth. 

علفی

Cry

*

 

 

Euro-Sib.

 

Mentha aquatica L. 

علفی

Cry

 

*

 

Plurreg.

 

Prunella vulgaris L. 

علفی

Cry

 

 

*

Plurreg.

 

Teucrium hyrcanicum L. 

علفی

Cry

 

 

*

Euro-Sib.

 

Lythraceae

 

 

 

 

 

 

 

Lythrum salicaria L. 

علفی

He

 

 

*

Scosm.

 

Malvaceae

 

 

 

 

 

 

 

Sida rhombifolia L. 

چوبی

He

 

*

 

Plurreg.

 

Moraceae

 

 

 

 

 

 

 

Ficus carica L. 

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Morus alba L.

چوبی

Ph

 

 

*

Plurreg.

 

Onagraceae 

 

 

 

 

 

 

 

Circaea lutetiana L.

علفی

He

 

*

 

Euro-Sib.

 

Ludwigia palustris (L.) Elliot. 

علفی

Th

 

 

 

*

Plurreg.

 

Oleaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Fraxinus excelsior L. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Oxalidaceae

 

 

 

 

 

 

 

Oxalis corniculata L.

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Phytolaccaceae

 

 

 

 

 

 

 

Phytolacca americana L.

علفی

He

 

 

*

Plurreg.

 

Plantaginaceae

 

 

 

 

 

 

 

Plantago major L.

علفی

He

 

*

 

Plurreg.

 

Portulacaceae

 

 

 

 

 

 

 

Portulaca oleracea L.

علفی

Th

 

 

*

Cosm.

 

Poaceae

 

 

 

 

 

 

 

Bromus sterilis L. 

گندمی

Th

*

 

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Cynodon dactylon (L). pers.

گندمی

He

 

 

*

Cosm.

 

Digitaria sanguinalis (L.) Scop.

گندمی

Th

 

*

 

Plurreg.

 

Eleusine indica (L.) Gaertn.

گندمی

Th

 

 

*

Scosm.

 

Microstegium vimineum (Trin.) A.Camus

گندمی

Th

 

 

*

 

Plurreg.

 

Oplismenus undulatifolius (Ard.) Roem.&Schult

گندمی

He

 

 

*

 

Plurreg.

 

Paspalum dilatatum Poir.

گندمی

Cry

 

 

*

Plurreg.

 

Paspalum distichum L.

گندمی

Cry

 

 

*

Scosm.

 

Phragmites australis (Cav.) Steud

گندمی

Th

 

 

*

Scosm.

 

Poa annua L.

گندمی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Poa trivialis L.

گندمی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Setaria glauca (L.) P.Beauv.

گندمی

Th

 

 

*

Scosm.

 

Polygonaceae

 

 

 

 

 

 

 

Polygonum aviculare L.

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Polygonum hydropiper L.

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Polygonum lapathifolium L.

علفی

Th

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Rumex sanguineus L.

علفی

He

 

*

 

Euro-Sib.

 

Primulaceae

 

 

 

 

 

 

 

Anagallis arvensis L.

علفی

Th

 

 

*

Plurreg.

 

Samolus valerandi L.

علفی

Th

 

 

*

Cosm.

 

Pteridaceae

 

 

 

 

 

 

 

Pteris cretica L. 

سرخس

Cry

 

*

 

Plurreg.

 

Ranunculaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Batrachium trichophyllum (Chaix) Bosch.

علفی

Cry

 

 

*

Scosm.

 

Ranunculus dolosus Fisch. & C.A.Mey. 

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib.

 

Ranunculus muricatus L.

علفی

Th

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Ranunculus ophioglossifolius Vill. 

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Rosaceae

 

 

 

 

 

 

 

Crataegus microphylla C.Koch. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Fragaria vesca L.

علفی

He

 

 

*

Plurreg.

 

Geum urbanum L. 

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib.

 

Potentilla reptans L.

علفی

He

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Prunus divaricata Ehrh. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Rubus persicus Boiss.

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Rubus caesius L. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Rubiaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Galium spurium L. 

علفی

Th

*

 

 

Plurreg.

 

Ruscaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Ruscus hyrcanus Woronow . 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Salicaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Populus caspica ( Bornm.) Bornm. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Scrophulariaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Kickxia elatine (L.) Dumort.

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Linaria sp.

علفی

 

 

 

*

 

 

Veronica arvensis L. 

علفی

Th

 

 

*

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Veronica anagallis -aquatica L.

علفی

He

 

 

*

 

Euro-Sib.

 

Veronica persica Poir.

علفی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Veronica serpyllifolia L. 

علفی

He

*

 

 

Ir-Tur./ Euro-Sib.

 

Smilacaceae

 

 

 

 

 

 

 

Smilax excelsa L.

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib.

 

Solanaceae

 

 

 

 

 

 

 

Physalis alkekengi L.

علفی

Cry

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Solanum dulcamara L.

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

Solanum nigrum L.

علفی

Th

 

*

 

Scosm.

 

Typhaceae

 

 

 

 

 

 

 

Typha Latifolia L.

علفی

Cry

 

 

*

Scosm.

 

Ulmaceae

 

 

 

 

 

 

 

Ulmus minor Mill.

چوبی

Ph

 

*

 

Euro-Sib./Medit./Ir-Tur.

 

Zelkova carpinifolia (pall) K.Koch. 

چوبی

Ph

*

 

 

Euro-Sib.

 

Urticaceae

 

 

 

 

 

 

 

Urtica dioica L. 

علفی

Cry

 

*

 

Plurreg.

 

Verbenaceae 

 

 

 

 

 

 

 

Phyla nodiflora (L.) Greene. 

علفی

Th

 

 

*

Cosm.

 

Violaceae

 

 

 

 

 

 

 

Viola alba Bess. 

علفی

He

 

*

 

Euro-Sib./Medit.

 

Vitaceae

 

 

 

 

 

 

 

Vitis sylvestris Blume. 

چوبی

Ph

 

 

*

Euro-Sib./Ir-Tur.

 

ناشناس

علفی

 

 

 

*

 

 

(شکل زیستی: Ph: فانروفیت، Ch: کامه­فیت، He: همی­کریپتوفیت، Cr: کریپتوفیت و Th: تروفیت)

(ناحیه رویشی: Euro- Sib.: اروپا- سیبری، Ir-Tur: ایران- توران، Medit.: مدیترانه­ای، Plurireg.: چند ناحیه‌ای و Cosm: جهان وطن)

 

شکل 1- تعداد گونه‌های مربوط به هر تیره گیاهی موجود در پوشش گیاهی رو­زومینی پارک جنگلی نور

(1 sp= خانواده­هایی که فقط با یک گونه در سطح منطقه حضور یافتند)

 

مطالعه بانک بذر خاک منطقه منجر به شناسایی تعداد 103 گونه گیاهی متعلق به  48 خانواده و90 جنس گردید. البته تعداد 3 تاکسون در حد جنس شناسایی شده و یک تاکسون نیز شناسایی نشده و بعنوان گونه ناشناس در لیست فلوریستیک منطقه ارائه شد (جدول2). در بررسی مهمترین تیره­های گیاهی بانک بذر خاک مشخص شد که خانواده های Poaceae (11 گونه)، Asteraceae (8 گونه)، Lamiaceae (6 گونه)، Cyperaceae،Fabaceae  و Scrophulariaceae (هریک با 5 گونه) سهم زیادی (8/38 درصد) از غنای گونه­ای بانک بذر خاک منطقه را بخود اختصاص می­دهند (شکل 2).

 

جدول 2- طبقه­بندی گونه­های گیاهی پارک جنگلی نور براساس شکل رویشی

شکل رویشی

پوشش­گیاهی روزمینی

 

بانک بذر خاک

 

لایه سطحی

 

لایه عمقی

شمار گونه­ها

درصد

 

شمار گونه­ها

درصد

 

شمار گونه­ها

درصد

علفی­ها

33

50

 

63

64

 

47

5/63

گیاهان چوبی

23

35

 

17

18

 

10

5/13

گندمی­ها

9

14

 

15

15

 

14

19

سرخس­ها

1

1

 

3

3

 

3

4

کل گونه­ها

66

100

 

98

100

 

74

100

شکل 2- تعداد گونه­های مربوط به هر تیره گیاهی موجود در بانک بذر خاک پارک جنگلی نور

(1 sp= خانواده­هایی که فقط با یک گونه در سطح منطقه حضور یافتند)

 

در بررسی شکلهای رویشی ترکیب گیاهی روزمینی و بانک بذر خاک منطقه به تفکیک چوبی، علفی، گندمی و سرخس مشخص گردید که گیاهان علفی با 50 درصد و گیاهان چوبی با 35 درصد بیشترین سهم گونه­های گیاهی روزمینی را تشکیل دادند (جدول 2). این در حالی است که در بانک بذر خاک عمق اول گیاهان علفی با 64 درصد و گیاهان چوبی 18 درصد و در عمق دوم علفی­ها با 5/63 درصد و چوبی­ها با 5/13 درصد بیشترین سهم را بخود اختصاص دادند (جدول 2).

بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی پوشش روزمینی بروش رانکایر نشان داد که فانروفیت­ها،  کریپتوفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها، تروفیت­ها و کامه­فیت­ها به‌ترتیب با 33، 24، 21، 19 و 5/1 درصد بیشترین حضور را بخود اختصاص دادند. اما در بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی بانک بذر خاک تروفیت­ها، کریپتوفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها، فانروفیت­ها و کامه­فیت­ها به‌ترتیب با 3/38، 2/28، 17، 15 و 1 درصد بیشترین حضور را در ترکیب بانک بذر خاک بخود اختصاص داده­اند (شکل3). در بررسی پراکنش جغرافیایی پوشش گیاهی روزمینی، اروپا – سیبری با 34 درصد (22 گونه)، عناصر چند منطقه­ای با 24 درصد (16 گونه) و اروپا سیبری – مدیترانه – ایرانی تورانی با 16 درصد (11 گونه) به‌ترتیب بیشترین حضور را بخود اختصاص دادند (شکل 4). اما در پراکنش جغرافیایی عناصر بانک بذر خاک چند منطقه­ای با 5/31 درصد (31 گونه)، جهان وطنی و تقریبا جهان وطنی با 4/21 درصد (21 گونه)، اروپا سیبری با 3/19 درصد (19 گونه) به‌ترتیب بالاترین حضور را بخود اختصاص دادند (شکل 4).


 

شکل 3 - طیف زیستی عناصر گیاهی روزمینی و بانک بذر خاک

(Ph: فانروفیت، Ch: کامه­فیت، He: همی­کریپتوفیت، Cry: کریپتوفیت و Th: تروفیت)

 

شکل 4-درصد فراوانی پراکنش جغرافیایی گیاهان پارک جنگلی نور (Euro-sib.: اروپا-  سیبری، Ir-Tur.: ایران-  تورانی، Medit.: مدیترانه‌ای، Plureg.: چند ناحیه­ای، Cosm &Scosm : جهان­وطنی و تقریبا جهان­وطنی). 


بحث

براساس مطالعه پوشش گیاهی روزمینی در منطقه تعداد 38

خانواده، 58 جنس و 66 گونه شناسایی گردید. خانواده‌های Rosaceae، Lamiaceae و Poaceae هریک با 6 گونه (9 درصد) بهمراه Asteraceae با 4 گونه (6 درصد) نسبت به سایر تیره­ها سهم بیشتری در فلور ترکیب گیاهی­ رو­زمینی منطقه داشتند، همچنین تیره­های Poaceae، Rosaceae و Cyperaceae در مطالعه نورایی (13) در جنگل حفاظت شده سفید پلت پارک جنگلی نور؛ تیره­های Rosaceae و Lamiaceae در مطالعه قهرمانی­نژاد و همکاران (9) در منطقه حفاظت شده جنگلی سمسکنده و دشت ناز؛ تیره­های Poaceae و Rosaceae در مطالعه اسماعیل­زاده و همکاران در جنگل راش دارکلا (3)؛ در مطالعه Naqinezhed و Zarezadeh (29) تیره­های Poaceae، Asteraceae و Rosaceae در جنگل­های جلگه­ای سیسنگان و پارک جنگلی نور و تیره­های Asteraceae، Poaceae، Rosaceae و Lamiaceae توسط اسماعیل­زاده و همکاران (5) در مطالعه فلورستیک جنگل­های صلاح الدین کلاً، غنی ترین تیره ها از نظر سهم گونه­ها معرفی شدند. شایان ذکر است در مطالعهAkhani  و همکاران (15) نیز تیره­های مذکور را بعنوان غنی­ترین تیره گیاهی در معرفی ارایه­های گیاهی ناحیه هیرکانی معرفی کردند.

حضور نسبتا قابل توجه فانروفیت­ها، برخورداری منطقه از اقلیم معتدله با رطوبت کافی و مناسب را برای رویشگاه جنگلی که در آن گونه­های درختی پهن­برگ خزان­ کننده حضور می­یابند، دلالت می­کند. اگر چه غلبه بالای سه فرم رویشی همی­کروپتوفیت­ها، کروپتوفیت­ها و فانروفیت­ها در اغلب مطالعات فلورستیکی انجام شده در سطح جنگل­های شمال توسط قهرمانی­نژاد و عاقلی (9)، نقی­نژاد و همکاران (12)، اسدی و همکاران (1)، اسماعیل­زاده و همکاران (5) به‌ترتیب اهمیت به عنوان فراوان­ترین شکل رویشی گزارش شدند. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که بدلیل جلگه­ای بودن منطقه و در نتیجه فراهم بودن شرایط مورد نیاز برای حضور انواع گونه­های چوبی، فانروفیت­ها از بالاترین سهم حضور برخودار بوده و پس از آن کرپتوفیت­ها در درجه بعدی اهمیت قرار گرفته­اند. غلبه بالای کرپتوفیت­ها و همی­کرپتوفیت­ها در جنگل­های کوهستانی شمال با قابلیت سپری کردن جوانه­ها تجدید حیات کننده آنها در داخل خاک (کرپتوفیت­ها) و در سطح خاک در میان لاشبرگ و زیر برف زمستانی (همی­کرپتوفیت­ها) هم­خوانی دارد (25). از این رو غلبه بالای این دو فرم رویشی کوهستانی بودن رویشگاه­های جنگلی را دلالت می­کند. این در حالی است که در منطقه مورد مطالعه به دلیل جلگه­ای بودن و بهره‌مندی از اقلیم معتدله مرطوب با زمستان­های فاقد یخ و برف، زمینه برای رشد و توسعه فانروفیت­ها نسبت به سایر فرم­های زیستی فراهم می­باشد (10).

بررسی پراکنش جغرافیای گونه­های گیاهی منطقه نشان داد که سهم عمده­ای از ترکیب گیاهی منطقه مربوط به ناحیه اروپا/ سیبری می­باشد و با توجه به اینکه جنگل­های شمال ایران از نظر جغرافیای گیاهی متعلق به پروانس اکسین- هیرکانی از زیر حوضه­های پونتیک از ناحیه بزرگ اروپا/ سیبری است، درصد بالای عناصر اروپا/ سیبری در فلور منطقه دور از ذهن نمی­باشد. این مسئله در دیگر مطالعات فلورستیکی انجام شده در سطح جنگل­های شمال مانند اسماعیل­زاده و همکاران (3)، نقی­نژاد و همکاران (12)، اسدی و همکاران (1) و اسماعیل­زاده و همکاران (5) نیز قابل مشاهده است.

در بررسی تعیین مهمترین تیره­های گیاهی بانک بذر خاک منطقه، تیره­های گیاهی Poaceae، Asteraceae، Lamiaceae، Cyperaceae، Fabaceae و Scrophulariaceae بیشترین سهم (ترکیب گونه­ای) را بخود اختصاص می‌دهند، بنابراین می­توان آنها را بعنوان مهمترین تیره­های گیاهی بانک بذر خاک پارک جنگلی نور قلمداد کرد. تیره­های Poaceae،  Asteraceaeو Lamiaceae در مطالعه نورایی و همکاران (13)؛ تیره­های Poaceae، Lamiaceae در مطالعهBossuyt  و Honnay (17) و اسماعیل­زاده و همکاران (21)؛ تیره­های Asteraceae و Poaceae در مطالعه Gomaa (24)؛ تیره­ Poaceae  در مطالعه Ma و همکاران (28) وZhang  و  Chu (37) و تیره Asteraceae در مطالعه Wang و همکاران (38) نیز بعنوان مهمترین تیره­های گیاهی بانک بذر خاک معرفی شدند. در بررسی طیف زیستی عناصر گیاهی در بانک بذر خاک تروفیت­ها بعنوان فراوان­ترین شکلهای زیستی در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک بودند و با توجه به اینکه تروفیت­ها بیشتر شامل گونه­های علفی و پیشگام و دارای بذرهای ریز و بادوام (با قابلیت ماندگاری بالا در خاک) می­باشند، از این‌رو در بخش عمده­ای از ترکیب گیاهی بانک بذر را بخود اختصاص داده و بعنوان فرم گیاهی رویشی غالب در بانک بذر خاک منطقه محسوب می­شود. Thompson و Grime (33) تروفیت­ها را جزء گونه­های حاضر در بانک بذر دائمی معرفی کردند. علت حضور تروفیت­ها در بانک بذر دائمی شاید به علت کوچکی بذرها باشد که سبب می­شود تا بذر این گیاهان آسیب کمتری دیده و قدرت زنده­مانی خود را برای دوره بیشتری حفظ کنند (11). همچنین اندازه کوچک بذر و بذرافشانی سالیانه فراوان تروفیت­ها به آنها اجازه می­دهد تا راحت تر، سریع تر و با تراکم بیشتر در خاک نفوذ کرده و تشکیل بانک بذر پایدار بدهد (22). در واقع حضور نسبتا بالای تروفیت­ها در بانک بذر خاک منطقه بدلیل راهبرد تولید بذر آنها می­باشد. تروفیت­ها بدلیل تولید بذرهای ریز که سهم مواد ذخیره­ای آنها نسبت به بذرهای درشت گونه­های اصلی در جنگل­های معتدله بسیار اندک است، خیلی کم دچار فساد و زوال شده و قادر هستند تا برای چندین سال در داخل خاک باقی بمانند. آنها همچنین به دلیل تولید بذرهای ریز از یکسو کمتر مورد تغذیه جمعیت بذرخواران قرار گرفته و از سوی دیگر بدلیل سهولت در نفوذ به اعماق پایین­تر خاک از شانس ماندگاری بالاتری برخوردار می­شوند (22).

 بذرهای تروفیت­ها در شرایط مناسبی که در گلخانه برای آنها فراهم می­شود براحتی جوانه می­زنند و رشد می­کنند. کریپتوفیت­ها و همی­کریپتوفیت­ها نیز پس از تروفیت­ها بعنوان مهمترین شکلهای زیستی حاضر در ترکیب بانک بذر خاک منطقه معرفی شدند. حضور فراوان این عناصر رویشی در ترکیب بانک بذر خاک این منطقه همانند ترکیب گیاهی روزمینی آن ویژگی­های یک جنگل معتدله را بنمایش می­گذارد. فانروفیت­ها هم که با تعداد 17 گونه در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک منطقه حضور یافتند در درجه چهارم اهمیت قرار گرفتند. تنزل رتبه فانروفیت­ها از رتبه یک در ترکیب پوشش گیاهی روزمینی به رتبه چهار در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک منطقه در وهله نخست به دلیل حضور نیافتن بذرهای برخی از گونه­های فانروفیت منطقه شامل ون، ولیک، آلوچه، کوله خاس، سفید­پلت و آزاد می­باشد. همچنین در وهله دوم می­تواند بدلیل حضور یافتن تعداد 53 گونه­ گیاهی علفی منطقه (44 درصد) فقط در بخش بانک بذر خاک منطقه باشد که اصلا در ترکیب گیاهی روزمینی منطقه قابل مشاهده نمی­باشد. حضور گونه­های مزبور که اغلب غیر چوبی (به غیر از گونه چوبی مو) می­باشند در ترکیب بانک بذر خاک سبب گردید تا سهم عناصر تروفیت­ها (به نسبت بیشتر) بهمراه کریپتوفیت­ها و همی­کریپتوفیت­ها (به نسیت کمتر) افزایش یابد. باصری و همکاران (6) نیز در معرفی ترکیب فلورستیکی و شکلهای زیستی بانک بذر خاک ذخیره­گاه شمشاد پارک جنگلی سیسنگان تروفیت­ها را بعنوان فراوانترین طیف زیستی منطقه معرفی کرده که پس از آن، همی­کروپتوفیت­ها و کروپتوفیت­ها در درجه بعدی اهمیت معرفی شدند. در بررسی پراکنش جغرافیای عناصر گیاهی بانک بذر خاک عناصر چند ناحیه­ای، جهان وطنی و پس از آنها عناصر اروپا- سیبری به ترتیب بیشترین حضور را بخود اختصاص دادند. حضور بالای عناصر چند ناحیه­ای و جهان وطنی در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک می­تواند بدلیل حضور فراوان عناصر گیاهی پیشاهنگ و مراحل اولیه توالی (بویژه گونه­هایی که فقط در بخش بانک بذر خاک حضور دارند) باشد که بدلیل کم نیاز بودن و برخورداری از دامنه بوم­شناختی گسترده در طیف وسیعی از سرزمین­های گیاهی حضور یافته و تعلق خاصی را به یک اقلیم مشخص و یا جغرافیای گیاهی نشان نمی­دهند (21). بنابراین حضور بالای عناصر گیاهی اروپا- سیبری در ترکیب بانک بذر خاک منطقه با توجه به اینکه پارک جنگلی نور بعنوان یکی از معدود رویشگاه­های محدود جگله­ای ناحیه هیرکانی متعلق به حوزه (Province) اکسینو- هیرکانی از زیر حوزه پونتیک از ناحیه بزرگ اروپا- سیبری محسوب می­شود، دور از ذهن نیست.

1- اسدی، ح، حسینی، م. و اسماعیل­زاده، ا. 1389. ترکیب گیاهی بانک بذر خاک در جنگل حفاظت شده خیبوس، نشریه جنگل و فرآورده­های چوب، 65 (2): 131-145.
2- اسـدی، م، معصومی، ع، خاتمســاز، م و مظفریان، و. (ویراســتاران)، ۱۳۷۱-۱۳۸۱. فلور ایران، شــماره­های ۱-۳۸، انتشــارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور.
3- اسماعیل زاده، ا، حسینی، م، مصداقی، م، طبری، م، و محمدی، ج. 1388. آیا ترکیب گیاهی بانک بذر خاک قابلیت تشریح جوامع گیاهی رو­زمینی را دارند، علوم محیطی، 7(2): 41-62.
4- اسماعیل­زاده ا، حسینی م، طبری م. و اسدی ح. 1390. شناسایی واحد­های اکوسیستمی و بررسی قابلیت تفکیک آنها در طبقه­بندی جنگل و مطالعه موردی: جنگل راش دارکلا، زیست­شناسی گیاهی، 3(7):11-28.
5- اسماعیل­زاده، ا، نورمحمدی، ک، اسدی، ح. و یوسف­زاده، ح. 1393. مطالعه فلورستیک جنگل­های صلاح­الدین کلا، نوشهر، ایران، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 6 (19): 37-54.
6- باصری، ف، اکبری­نیا، م. و اسماعیل­زاده، ا. 1393. معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی بانک بذر خاک ذخیره­گاه شمشاد (Buxus hyrcana Pojark) پارک جنگلی سی­سنگان، مجلسه زیست­شناسی گیاهی، 6 (21): 9-22.
7- برزه­کار، ق. 1374. شناسایی گونه­ها و جوامع گیاهی پارک جنگلی نور و پراکنش آنها با توجه به نیاز اکولوژیک، پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس، 160 ص.
8- قهرمان، احمد. ۱۳۵۸ -۱۳۷۹. فلورهای ایران، جلد ۱ -۲۲، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و دانشگاه تهران.
9- قهرمانی­نژاد، ف، نقی­نژاد، ع، بهاری، س ح. و اسماعیلی، ر. 1390. معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دو منطقه حفاظت شده جنگلی سمسکنده و دشت ناز، ساری مازندران، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 3(7):70-53.
10- مصداقی، م. 1380. توصیف و تحلیل پوشش گیاهی، (ترجمه)، انشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 287 ص.
11- نجفی تیره شبانکاره، ک، جلیلی، ع، خراسانی، ن، جم­ زاد، ز. و عصری، ی. 1387. بررسی رابطه عوامل اکولوژیک با انتشار جوامع گیاهی منطقه حفاظت شده گنو، فصلنامه پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15 (2): 179-199.
12- نقی­نژاد، ع، حسینی، س، رجامند، م. ع. و سعیدی مهرورز، ش. 1389. بررسی فلورستیک جنگل­های حفاظت شده مازی بن و سی بن رامسر در طول شیب ارتفاعی (300 تا 2300 متر)، تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 2 (5): 93-114.
13- نورایی، ا.، اسماعیل زاده، ا.، جلالی، س.غ. و اسدی، ح. 1391. معرفی ضریب اجتماع پذیری بذور (SAI) در ارزیابی پایدرای بانک بذر خاک، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک. 40-27 (5) 16.
14- نیشابوری، اصغر. 1387. جغرافیای زیستی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی. 160 ص.
 
15- Akhani, H, Djamali, M, Ghorbanalizadeh, A. and Ramezani, E. 2010. Plant biodiversity of Hyrcanian relict forests, N Iran: An overview of the flora, vegetation, palaeoecology and conservation, Pakistan Journal of Botany, 42: 231- 258.
16- Anderson, T. M., Schütz, M., & Risch, A. C. (2012). Seed germination cues and the importance of the soil seed bank across an environmental gradient in the Serengeti. Oikos, 121(2), 306-312.
17- Bossuyt, B, and Honnay, O. 2008. Can the seed bank be used for ecological restoration? An overview of seed bank characteristic in European communities, Journal of Vegetation Science, 19: 875-884.
18- Degngler, J, Chytry, m, and Ewald, J, 2008. phytosociology in Jorgensen,S.E, Fath, B. D.: Encylopedia of ecology,oxford, Elsevier, 2767-2779 p.p.
19- Diaz Villa, M. D, Maranon, T, Arroyo,  J, and Garrido, B. 2003. Soil seed bank and floristic diversity in a forest-grassland mosaic in southern Spin, Journal of Vegetation Science, 14(5):701-709.
20- Esmailzadeh, O., Hosseini, S.M. and Tabari, M., 2011. The Relationship between the Soil Seed Bank and above-ground Vegetation of a Mixed-deciduous Temperate Forest in Northern Iran, Journal of Agricultural Science and Technology (JAST). 13 (3): 399- 409.
21-Esmailzadeh, O, Hosseini, S. M, Tabari, K. M, Baskin, C. C, and Asadi, H. 2011. Persistent soil seed banks and floristic diversity in Fagus orientalis forest communities in the Hyrcanian Vegetation Region of Iran, Flora, 206(4): 365-372.
22- Fenner, M, and Thompson. 2005. The ecology of seeds, Cambridge University Perss, Cambridge. pp262.
23- Gomaa, N. H, 2012. Soil seed bank in different habitats of the Eastern Desert of Egypt, Saudi journal of biological sciences, 19(2): 211-220.
24- Hamzeh'ee, B, Naqinezhad, A, Attar, F, Ghahreman, A, Assadi, M, & Prieditis, N. 2008. Phytosociological survey of remnant Alnus glutinosa ssp. barbata communities in the lowland Caspian forests of northern Iran, Phytocoenologia, 38: 117-132.
25- Kamrani, A, Jalili, A, Naqinezhad, A, Attar, F, Maassoumi, A. A, & Shaw, S. C. 2011. Relationships between environmental variables and vegetation across mountain wetland sites, N, Iran, Biologia, 66(1): 76-87.
26- Lindner, A. 2009. A rapid assessment approach on soil seed banks of Atlantic forest sites with different disturbance history in Rio de Janeiro, Brazil, Ecological Engineering, 35(5): 829-835.
27- Lu, Z. J, Li, L. F, Jiang, M. X, Huang, H. D, & Bao, D. C. 2010. Can the soil seed bank contribute to revegetation of the drawdown zone in the Three Gorges Reservoir Region?. Plant ecology, 209(1):153-165.
28- Ma, M, Zhou, X. and Du, G. 2013. Effects of disturbance intensity on seasonal dynamics of alpine meadow soil seed banks on the Tibetan Plateau, Plant and Soil, 369(1): 283-295.
30- Naqinezhad, A. Zare-Maivan, H. and Gholizadeh, H. 2015. A floristic survey of the Hyrcanian forests in Northern Iran, using two lowland-mountain transects, Journal of forest research, 26(1): 187-199.
31- Raunkiaer, C.  1934. The life forms of plants and statistical plant geography, Clarendon, Oxford.
32- Rechinger, K. HE, (Ed.), 1963-2010, Flora Iranica, Vols, 1-173- Graz: Akademish, Druck-und Verlasanstalt (1-174), Wien: Naturhistorisches Musem (175- 178).
33- Stocklin, J. and Fischer, M. 1999. Plants with longer-lived seeds have lower local extinction rates in grassland remnants 1950–1985, Oecologia 120(4): 539–543.
34- Thompson, K, and Grime, J. P. 1979. Seasonal variation in the seed bank of herbaceous species in ten contrasting habitats, Journal of Ecology, 67: 893-921.
35- Vila, M. & Gimeno, I. 2007. Does invasion by an alien plant species affect the soil seed bank? Journal of Vegetation Science, 18: 423–430.
36- Zabinski, C, Wojtowicz, T. and Cole, D. 2000. The effects of recreation disturbance on subalpine seed banks in the Rocky Mountains of Montana, Canadian Journal of Botany, 78(5): 577-582.
37- Zohary, M., Heyn, C. C. and Heller, D. (1980-1993). Conspectus Flora Orientalis, an Annotated Catalogue of the Flora of the Middle East. Vols 1-8. Israel.
38- Zhang, H, & Chu, L. M. 2013. Changes in soil seed bank composition during early succession of rehabilitated quarries, Ecological Engineering, 55: 43-50.
39- Wang, N, Jiao, J.Y, Du, H.D, Wang, D.L, Jia, Y.F, Chen, Y. 2013. The role of local species pool, soil seed bank and seedling pool in natural vegetation restoration on abandoned slope land, Ecol, Engineer, 52: 28–36
دوره 30، شماره 1
خرداد 1396
صفحه 232-245
  • تاریخ دریافت: 19 اسفند 1393
  • تاریخ بازنگری: 03 شهریور 1394
  • تاریخ پذیرش: 23 فروردین 1395