بررسی اثر درجه حرارت بر خصوصیات جوانه زنی بذر کندل

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسندگان

1 عضو هیات علمی مجتمع آموزش جهاد کشاورزی خراسان رضوی

2 مدرس و مدیر گروه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی

3 استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی

4 مدرس داتشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی

چکیده

گیاه کندل با نام علمی (Dorema ammoniacum D. Don) از تیره چتریان (Apiaceae) یک گونه صنعتی، دارویی و علوفه‌ای می‌باشد و صمغ آن در صنعت و پزشکی کاربرد دارد. طی سالیان اخیر، دو عامل بهره‌برداری غیر اصولی و تغییر کاربری رویشگاه‌های آن این گیاه را با خطر انقراض روبرو کرده است. از سوی دیگر بذرکندل به دلیل داشتن خواب جوانه‌زنی اندکی دارد. در همین خصوص، تاثیر 7 سطح دما (2، 4، 6، 8، 10، 13و 15 درجه سانتیگراد) بر جوانه زنی بذر کندل، در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر مرکز آموزش جهاد کشاورزی خراسان رضوی مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان داد که تاثیر درجه حرارت بر شاخص‌های جوانه‌زنی معنی‌دار می‌باشد. بیشترین مقدار شاخص‌های جوانه‌زنی (درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه، نسبت طول ریشه‌چه به ساقه‌چه و بنیه بذر) از دمای 6 درجه سانتیگراد حاصل شد و کمترین آنها در دماهای 2 و 15 درجه سانتیگراد مشاهده گردید. با افزایش دما به بیشتر از 6 درجه سانتیگراد، کلیه شاخص‌های جوانه‌زنی کاهش یافت. بر اساس نتایج رگرسیون خطی بین دما و سرعت جوانه‌زنی، دمای کاردینال کندل (حداقل، بهینه و حداکثر) به ترتیب 53/1، 9/5 و 9/15 درجه سانتیگراد به دست آمد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effect of temperature on seed germination characteristics of Doremaammoniacum

نویسندگان [English]

  • Alireza Ghasemi-Arian 1
  • Reza Ghorbani 2
  • Mohammad Taghi Nasripour Yazdi 3
  • Mansour Mesdaghi 4

1 scientific board of education center/ Jihad-Agriculture/Mashhad

2 Head of Agronomy group/college of Agriculture/Ferdowsi University

3 Assistant Prof., College of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad

4 Lecturer of natural Resources Faculty/ Ferdowsi University

چکیده [English]

Doremaammoniacum D. Don of Apiaceae family is an industrial, medicinal, and forage species that its gum is used in industry and medicine. In recent years, two factors, inappropriate exploitation and change of use of its growing habitats has faced this plant species to extinction risk. On the other hand, due to dormancy, the seed of D.ammoniacum has low germination rate. An experiment was carried out with seven temperature levels 2, 4, 6, 8, 10, 13 and 15 (Degrees Celsius). In a completely randomized design with four replications in seed technology laboratory of Jihad-Agriculture Education Center, Mashhad/Iran. Results showed that the effect of temperature on germination characteristics was significant (P>%1). The maximum rate of germination percentage, germination rate, radicle length, Plumule length, root to shoot ratio & seed vigor index were obtained from 6°C and the lowest amount of them were observed for 2 or 15 degrees Celsius. All germination characteristics were decreased when the temperature increases to more than 6°C too. The result of linear regression between temperature and germination rate for D.ammoniacum seed showed that the minimum, optimum and maximum temperatures for germination of this species were: 1.53°C, 5.9°C and 15.9°C, respectively

کلیدواژه‌ها [English]

  • cardinal temperature
  • Germination percentage
  • germination speed

بررسی اثر درجه حرارت بر خصوصیات جوانه‌زنی بذر کندل (Dorema ammoniacum)

علیرضا قاسمی آریان1*، رضا قربانی2، محمدتقی ناصری­پور یزدی2 و منصور مصداقی3

1 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، پردیس بین­الملل، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت

2 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت

3 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده منابع طبیعی 

تاریخ دریافت: 21/5/93                تاریخ پذیرش: 11/11/93

چکیده

گیاه کندل با نام علمی (Dorema ammoniacum D. Don) از تیره چتریان (Apiaceae) یک گونه صنعتی، دارویی و علوفه‌ای می­باشد و صمغ آن در صنعت و پزشکی کاربرد دارد. طی سالیان اخیر، دو عامل بهره­برداری غیر اصولی و تغییر کاربری رویشگاه­های آن، این گیاه را با خطر انقراض روبرو کرده است. از سوی دیگر بذر کندل به دلیل داشتن خواب، جوانه­زنی اندکی دارد. در همین مورد، تأثیر 7 سطح دما (2، 4، 6، 8، 10، 13 و 15 درجه سانتیگراد) بر جوانه‌زنی بذر کندل، در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر مرکز آموزش جهاد کشاورزی خراسان رضوی آزمایش شد. نتایج نشان داد که تأثیر درجه حرارت بر شاخص‌های جوانه‌زنی معنی‌دار می­باشد. بیشترین مقدار شاخص­های جوانه‌زنی (درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه، نسبت طول ریشه‌چه به ساقه‌چه و بنیه بذر) در دمای 6 درجه سانتیگراد حاصل شد و کمترین آنها در دماهای 2 و 15 درجه سانتیگراد به‌دست آمد. با افزایش دما به بیشتر از 6 درجه سانتیگراد، کلیه شاخص‌های جوانه‌زنی کاهش یافت. بر اساس نتایج رگرسیون خطی بین دما و سرعت جوانه‌زنی، دمای کاردینال کندل (حداقل، بهینه و حداکثر) به‌ترتیب  53/1، 9/5 و 9/15 درجه سانتیگراد به‌دست آمد.

واژه‌های کلیدی: دمای کاردینال، درصد جوانه­زنی بذر، سرعت جوانه‌زنی

* نویسنده مسئول، تلفن: 09153173608، پست الکترونیکی: agha572@yahoo.co.uk 

مقدمه

 

تیره چتریان با داشتن 3000 تا 3700 گونه گیاهی یکی از معروفترین خانواده­های گیاهان گلدار می­باشد که در بیشتر نقاط جهان، به‌ویژه نیمکره شمالی رشد می‌کند (20). گیاه کندل با نام علمی (Dorema ammoniacum) از تیره چتریان (Apiaceae) یک گونه دارویی، صنعتی و علوفه‌ای می­باشد که صمغ آن در صنعت و پزشکی کاربرد دارد (3، 8). محققان بوم شناسی، پراکنش کندل را اغلب دشت­های مرتفع و ارتفاعات 900 تا 2500 متر آسیای میانه که دارای بارندگی متوسط سالانه 140 تا 170 میلیمتر و دامنه دمایی 5- تا 38+ درجه سانتیگراد می­باشد، گزارش کرده­اند. رویشگاه­های طبیعی کندل در کشور ایران، پاکستان و افغانستان گزارش شده است (15، 18، 28، 29، 33). از آنجایی که زیستگاه این گونه در جهان محدود می­باشد؛ از این‌رو می­توان آن را یک گونه نادر و با ارزش تلقی کرد (10، 28). گیاه کندل، شیرابه­ای سفید رنگ تولید می­کند که به صمغ کندل (Ammoniac Gum) معروف می­باشد (3). این صمغ در طب سنتی، برای درمان دمل و زخم و در پزشکی مدرن، برای درمان برونشیت مزمن مورد استفاده قرار می­گیرد (3، 34). طی سالیان اخیر، دو عامل برداشت بی رویه از محصولات علوفه­ای و صنعتی کندل و نیز تخریب رویشگاه­های آن بمنظور کشت گندم و هندوانه دیم از سوی روستائیان نسل این گیاه را با خطر انقراض مواجه کرده است. بر اساس مطالعات اتحادیه بین­المللی حفاظت از طبیعت (IUCN = International Union for Conservation of Nature) نام این گونه، در کتاب (داده­های سرخ ایران) ( Red Data Book of Iran) به عنوان یک گونه آسیب پذیر و در حال نابودی برای کشور ایران به ثبت رسیده است (30). از دیگر خصوصیات گیاهان تیره چتریان، خواب بذر می­باشد که باعث می­شود بذرها به راحتی جوانه نزنند (39). خواب بذر، نوعی رکود می­باشد که هر چند به ظاهر همه شرایط و منابع برای جنین مهیا است اما جوانه­زنی بذر اتفاق نمی­افتد (21). البته عوامل محیطی مختلف ازجمله حرارت و رطوبت، جوانه­زنی را تحت تأثیر قرار می­دهد (8)؛ ولی واکنش جوانه­زنی نسبت به درجه حرارت به عوامل متعددی از جمله گونه­های گیاهی، واریته، منطقه رویش، کیفیت بذر و مدت زمان پس از برداشت بذر بستگی دارد (23). در همین خصوص مشاهدات اولیه نشان می­دهد که هر ساله تعداد زیادی از بذرهای کندل پس از انتشار در سطح زمین، به دلیل داشتن خواب و عدم جوانه زنی، توسط حشرات خورده می­شود و یا بوسیله باد به مناطق نامناسب انتقال یافته که باعث کاهش تراکم کندل در مرتع می­شود. هدف این تحقیق بررسی تأثیر عامل دمایی بر جوانه­زنی بذر کندل می‌باشد. از آنجایی که درجه حرارت تأثیر بسزایی در جوانه­زنی بذرهای گیاهی (26) و استقرار جوانه­های نو رسته دارد (32)؛ از این‌رو آگاهی داشتن از دمای کاردینال (cardinal) گونه کندل که شامل دمای حداقل (که جوانه­زنی بذر در آن دما و کمتر از آن متوقف می­شود، دمای بهینه که بیشترین درصد جوانه­زنی در کوتاه­ترین زمان اتفاق می­افتد) و دمای حداکثر که در آن دما به دلیل تجزیه پروتئین­های ضروری جنین، جوانه زنی آن به صفر می­رسد (38) می­تواند راهگشای تکثیر بهتر آن در طبیعت باشد. نظر به اینکه تا کنون گزارشی مبنی بر تعیین درجه حرارت­ کاردینال گونه کندل از اقلیم­های خشک ایران اعلام نشده است؛ از این‌رو هدف این تحقیق، تعیین دامنه حرارتی مناسب جوانه­زنی و شناسایی رابطه بین درجه حرارت و سرعت جوانه­زنی بذر کندل می باشد که آگاهی از آن برای موفقیت در کاشت بذر و اصلاح تراکم این گیاه در طبیعت حائز اهمیت است.

مواد و روشها

این پژوهش در آزمایشگاه مرکز آموزش جهاد کشاورزی خراسان رضوی در سال 1392-93 انجام شد. ابتدا در تابستان سال 92 مقدار کافی بذر سالم و یک اندازه از منطقه آریان واقع در 65 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سبزوار با مختصات جغرافیایی ('25,°57 تا '33,°57) طول شرقی و ('42,°35 تا '45,°35) عرض شمالی جمع­آوری گردید. قبل از شروع آزمایش عملیات ضد عفونی بذرها با محلول هیپوکلریت سدیم NaOCl (یک درصد) به مدت 5 دقیقه انجام شد و بعد بذرها با آب مقطر به خوبی شسته شدند. برای تعیین دمای حداقل، بهینه و حداکثر جوانه­زنی گیاه کندل، تیمارهای درجه حرارت ثابت 2، 4، 6، 8، 10، 13 و 15 درجه سانتیگراد در نظر گرفته شد. قبل از شروع آزمایش برای شکستن خواب بذرها، بذرها به مدت 30 روز در شرایط تاریکی و درجه حرارت 6 درجه سانتیگراد در داخل ژرمینتاتور قرار گرفتند. برای اطمینان بیشتر، بذرهای انتخابی تماما از نظر رنگ و اندازه یکسان انتخاب شدند. جوانه­زنی بذرها در داخل ژرمیناتور در دماهای ذکر شده در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. برای هر تکرار 50 عدد بذر منظور گردید. بذرهای ضد عفونی شده در پتری دیش­های درب دار استریل به قطر 9 سانتیمتر، حاوی کاغذ صافی واتمن به صورت مرتب کشت شدند. سپس ظروف کشت به داخل ژرمیناتور، مطابق دماهای یادشده منتقل گردیدند (14، 22). شمارش بذرهای جوانه زده 24 ساعت پس از شروع آزمایش هر روز رأس ساعت 12 انجام شد و در صورت نیاز به رطوبت مقداری آب مقطر به محیط کشت اضافه گردید. بذرهای جوانه زده پس از شمارش، از ظروف کشت خارج ­شدند. معیار جوانه­زنی بذرها رؤیت ریشه­چه به طول یک میلیمتر بود (17، 25، 31). طول دوره آزمایش پس از قرار گرفتن ظروف کاشت در ژرمیناتور برای همه تیمار­ها 21 روز در نظر گرفته شد و شمارش بذرها تا روز بیست و یکم انجام شد. پس از اتمام آزمایش درصد جوانه­زنی، سرعت جوانه­زنی، بنیه بذر ، دمای کاردینال و تحلیل آماری به شرح زیر انجام شد. برای تعیین درصد جوانه­زنی بذر کندل از معادله (1) استفاده شد.

12Gp=niN أ—100 :1 ظ…ط¹ط§ط¯ظ„ظ‡" o:allowoverlap="f">

در معادله (1)، 12Gp"> ، درصد جوانه­زنی، 12ni"> ، مجموع بذرهای جوانه­زده در طول مدت آزمایش و N ، تعداد کل بذرهای کشت شده می­باشد. همچنین سرعت جوانه­زنی از روشMaguire  (35) مطابق معادله (2) محاسبه شد.

12Rs= i=1nSiDi :2 ظ…ط¹ط§ط¯ظ„ظ‡ ">

در معادله (2)، 12 Rs"> = سرعت جوانه زنی (تعداد بذر در روز)، 12Si">  = تعداد بذرهای جوانه زده در هر شمارش و 12طŒDi">  تعداد روز تا شمارش n ام می باشد و شاخص بنیه (Seed Vigor Index) از معادله 3 به دست آمد (16).

12SVI=MSH أ—Gr : 3 ظ…ط¹ط§ط¯ظ„ظ‡ ">

در معادله (3)،  SVI = شاخص بنیه بذر، MSH = متوسط طول گیاهچه (ریشه­چه + ساقه­چه) به میلیمتر و Gr، درصد جوانه زنی می­باشد (19). برای تعیین دمای کاردینال که شامل دمای حداقل، بهینه و حداکثر می­باشد از روش رگرسیون خطی (Linear Regression) استفاده شد. که اجزای آن در معادله (4) آمده است:

12Y=a+bX :4 ظ…ط¹ط§ط¯ظ„ظ‡">

در معادله(4)، Y، متغیر وابسته (سرعت جوانه­زنی)،  X ، متغیر مستقل (درجه حرارت)، a ، عرض از مبدأ و b ، شیب خط رگرسیون می­باشد (31، 42). برای رسم نمودار سرعت جوانه­زنی به ازای درجه حرارت از نرم افزار اکسل (Excell2007)، استفاده شد. ابتدا داده­های مربوط به سرعت جوانه­زنی و دما در صفحه اکسل تعریف شد، سپس نمودار خطی داده­های پلات شده رسم و معادله رگرسیون به دست آمد. برای پیدا کردن دمای بهینه (To)، از تقاطع دو خط رگرسیون (مدل مثلثی (Triangular)) کمک گرفته شد (1). ضلع چپ مثلث، مربوط به داده­هایی است که روند آنها صعودی و ضلع راست مثلث، مربوط به داده­های با روند نزولی می­باشد (یادآور می­گردد شرط استفاده از این روش برای تعیین  To، بالا بودن مقدار R2  می­باشد. در غیر اینصورت برازش داده­ها باید با معادلات درجه 2، درجه 3 یا سایر توابع ریاضی انجام شود). برای تعیین مقادیر Tmin و Tmax، در معادلات مربوط به خطوط رگرسیون به  Y، مقدار عددی صفر داده شد و بدین ترتیب مقدار X مربوط به Tmin و Tmax به دست آمد. همچنین موقعیت دمای حداقل و حداکثر که جوانه­زنی در آن دماها متوقف می­شود بر روی (شکل1) در محل تقاطع خط رگرسیون با محور Xها مشخص شد (17، 38). داده‌ها بر حسب درصد قبل از آنالیز آماری با استفاده از فرمول 12Arcsinx100">   تبدیل به نرمال شدند (22، 25، 41). برای تجزیه واریانس از نرم­افزار SAS9.1 استفاده گردید و مقایسه میانگن­ها با آزمون LSD انجام شد.

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانش نشان داد که تغییرات درجه حرارت بر شاخص­های درصد جوانه­زنی، سرعت جوانه­زنی­، طول ریشه­چه، طول ساقه­چه و شاخص بنیه بذر کندل تأثیر مثبت داشته و در سطح احتمال (P< 0.01) معنی­دار است (جدول 1). در همین راستا ملتی و همکاران(11) گزارش کردند که درجه حرارت بر شاخص­های جوانه­زنی گیاهان خانواده چتریان تأثیرگذار می­باشد. همچنین بیشترین درصد و سرعت جوانه­زنی از دمای 6 درجه سانتیگراد و کمترین آنها از دمای 2 و 15 درجه سانتیگراد حاصل شد (جدول 2). مقایسه میانگین­ها نشان داد که بیشترین مقدار شاخص‌های جوانه­زنی (بجز درصد جوانه­زنی که در دماهای 6  و 8 درجه سانتیگراد معنی­دار نشد)، مربوط به دمای 6 درجه سانتیگراد و کمترین آنها مربوط به دمای 2 و 15 درجه سانتیگراد می­باشد.

 

جدول 1- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) مؤلفه‌های جوانه‌زنی گونه کندل

منابع تغییر

درجه آزادی

درصد جوانه‌زنی

سرعت جوانه‌زنی

طول ریشه‌چه

طول ساقه‌چه

نسبت طول ریشه‌چه به ساقه‌چه

شاخص بنیه گیاه‌چه

دما

6

**1294/0

**099/99

**98/17093

**41/1213

**24/1

**16455996348

خطا

21

002/0

483/1

84/168

675/20

18/0

31/287455144

ضریب تغییرات

 

99/12

75/17

34/17

87/19

22/14

51/31

** : معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد را نشان می­دهد.

 

جدول 2- مقایسه اثر دماهای مختلف بر میانگین برخی مؤلفه­های جوانه­زنی بذر کندل

دما

 Co

درصد

جوانه­زنی

سرعت

جوانه­زنی

طول

 ریشه­چه

طول

 ساقه­چه

نسبت طول ریشه­چه

 به ساقه­چه

شاخص بنیه

 گیاه‌چه

2

e17/0

e14/2

f47/15

e22/5

bc98/2

e1944

4

b43/0

c 1/7

c88

c32/27

ab23/3

c53021

6

a58/0

a 38/15

a5/184

a35/49

a8/3

a169016

8

a53/0

b10

b37/143

b85/40

ab26/3

b112467

10

c36/0

c8

d62/58

d45/19

bc3

d27986

13

d27/0

d7/4

e75/36

d72/14

cd58/2

de11120

15

f09/0

e7/0

f 57/6

e21/3

d03/2

e981

*: میانگین­هایی که یک حرف مشترک دارند بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی­داری با یکدیگر ندارند.

 

هر چند مقایسه میانگین­ها درصد جوانه­زنی را در دمای 2 درجه بیشتر از 15 درجه نشان داد؛ ولی این دو دما در سایر شاخص­های جوانه­زنی تفاوت معنی­داری با هم نداشتند (جدول 2). هر چند اختلاف معنی­داری بین مقادیر درصد جوانه­زنی در دمای 6 درجه و 8 درجه مشاهده نشد؛ ولی از نظر سرعت جوانه­زنی، دمای 6 درجه با مقدار (38/15 بذر در روز)، در مقایسه با دمای 8 درجه (10 بذر در روز)  افزایش معنی­داری از خود نشان داد (جدول 2). Schimph و همکاران گزارش کردند که سرعت جوانه­زنی نسبت به درصد جوانه­زنی در رابطه با دما شاخص حساس­تری می­باشد (40). از سوی دیگر هر چند کمترین درصد جوانه­زنی از دمای 15 درجه سانتیگراد به دست آمد؛ ولی در مورد کمترین مقدار سایر شاخص‌های جوانه­زنی که در دماهای 2 و 15 درجه سانتیگراد به دست آمد، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد (جدول 2). مطابق جدول 3 و شکل 1، یک همبستگی مثبت در دامنه دمایی 2 تا 6 درجه، و یک همبستگی منفی در دامنه 6 تا 15 درجه سانمتیگراد ، بین دما و سرعت جوانه­زنی به دست آمد. در این تحقیق با افزایش دمای پایه تا رسیدن به دمای بهینه، سرعت جوانه­زنی با شیب (31/3) افزایش یافت و بعد با افزایش دما به بیشتر از دمای بهینه، شیب سرعت جوانه­زنی با آهنگ کندتری (924/1) کاهش یافت (جدول 3 و شکل 1).

 

جدول 3- دما‌ی کاردینال و فرمول رگرسیون برای TT0 گونه کندل

دمای حداقل

(درجه سانتی‌گراد)

دمای حداکثر

(درجه سانتی‌گراد)

دمای بهینه

(درجه سانتی‌گراد)

معادله رگرسیون و R2 برای

T

معادله رگرسیون و R2 برای

T>T0

53/1

9/15

9/5

Y=3.31X-5.08, R2=0/98

Y= -1.492X+23.27, R2=0.969

 

 

همچنین شیب خط رگرسیون در دماهای کمتر از دمای بهینه نسبت به دماهای بالاتر از دمای بهینه بیشتر می­باشد. ملتی و همکاران (11)گزارش کردند که دماهای بالاتر از 8 درجه سانتیگراد موجب کاهش درصد و سرعت جوانه­زنی بذر باریجه (متعلق یه تیره چتریان) می‌گردد. بر اساس شکل 1، محل تقاطع خطوط رگرسیون با محور X ها، مربوط به دمای حداقل (53/1) و حداکثر (9/15) گونه کندل می­باشد. همچنین تقاطع دو خط رگرسیون، معرف دمای بهینه بوده که برابر 9/5 درجه سانتیگراد می­باشد (شکل 1 و جدول 3).

شکل 1- نمودار مربوط به تأثیر دما بر سرعت جوانه­زنی در گونه کندل

در تحقیقات ملتی و همکاران (11)، بر روی یکی از اکوتیپ­های کندل که در پارک تندوره درگز رشد می­کند، دامنه تغییرات سرعت جوانه­زنی نسبت به دما بین 94/0 تا 72/20 و دمای بهینه آن را 83/7 درجه سانتیگراد گزارش کردند. بنابراین به نظر می­رسد اکوتیپ­های مختلف گیاهان و سازگاری­ آنها به محیط­های با دماهای کم یا زیاد بر دمای کاردینال تأثیرگذار می­باشد. در همین راستاJordan و همکارانش (31) گزارش کردند که امکان تفاوت در درصد و سرعت جوانه­زنی، در درون توده­های بذری اکوتیپ­های گیاهی وجود دارد. به عنوان مثال، نجفی (14) دمای حداقل، بهینه و حداکثر گیاه اسفرزه را به‌ترتیب 5/1، 19 و 5/28 درجه سانتیگراد گزارش کرد، در حالی­ که تبریزی و همکارانش(1) این سه دما را برای اسفرزه به‌ترتیب 4/4، 19 و 5/25 درجه سانتیگراد گزارش کردند. البته، کنترل مداوم دمای داخل ژرمیناتور با دماسنج جیوه­ای (که در این آزمایش به‌کار گرفته شد) در دقت آزمایش تأثیرگذار می­باشد. از نتایج فوق استنباط می­شود که بذر گیاهان خانواده چتریان اشکال مختلفی از خواب فیزیولوژیکی را نشان می­دهند و سرما می­تواند تا حدود زیادی در رفع این خواب تأثیرگذار باشد (5). همچنین سرمادهی مرطوب مهمترین تیمار در جوانه­زنی بذر کندل می­باشد (4، 37) و آگاهی داشتن از دمای کاردینال کندل باعث موفقیت کاشت می گردد. در همین مورد لازم است زمان کاشت بذرهای کندل را در زیستگاه کندل، طوری انتخاب کرد که منطبق بر دمای بهینه آن (حدود 6 درجه سانتیگراد) برای جوانه­زنی باشد، به عبارت دیگر به کمک اطلاعات هواشناسی منطقه می­توان زمان کشت بذر کندل را اندکی قبل از رسیدن دمای هوا به دمای بهینه بذر انتخاب کرد تا بیشترین موفقیت جوانه­زنی حاصل شود (6). هر چند برای شکستن خواب فیزیولوژیک گیاهان مرتعی و جنگلی روش­های آزمایشگاهی زیادی مانند استفاده از اسید سولفوریک، نیترات پتاسیم، آب داغ در گیاه بابا آدم (13)، یا روش­های ترکیبی مانند اعمال تیمارهای مدت-شدت درجه حرارت در دماهای بالا و پایین، ایجاد خراش در پوشش بذر، اعمال تیمارهای آب اکسیژنه و اسید جیبرلیک بر بذر گیاه زالزالک (12) و بسیاری دیگر از گیاهان گزارش شده است، ولی آسان­ترین روش شکستن خواب بذر در گیاهان خانواده چتریان مانند کندل استفاده از سرمادهی بدون نیاز به هورمون یا دیگر مواد شیمیایی می­باشد که سرعت و درصدجوانه زنی را افزایش می دهد (26 و 27). در نهایت شاید بتوان گفت که درجه حرارت حداقل، حداکثر و بهینه برای مراحل رشد و نمو گیاهان، شاخص­ مناسبی می­باشد. هرچند که برای تأیید این فرضیه لازم است­ آزمایشهای متعددی انجام شود (1).

1- تبریزی، ل.، نصیری محلاتی، م. و کوچکی، ع.، 1383. ارزیابی حرارتهای حداقل، بهینه و حداکثر جوانه­زنی اسفرزه و پسیلیوم. مجله پژوهشهای زراعی ایران، 2(2): 143-150.
2-رجبیان، ط.، صبورا، ع. و حسنی، ب.، 1386. اثر جیبرلیک اسید و سرمادهی بر جوانه­زنی بذر آنغوزه (Ferula assa-foetida). فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 23 (1): 391-404.
3-زرگری، ع.، 1371. گیاهان دارویی. جلد دوم. انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ ششم. 942 صفحه.
4-زنگویی، م.، پارسا، س.، محمودی، م و الاحمدی، م.، 1392. بررسی روش­های مختلف شکستن خواب بذر کندل (Dorema ammoniacum). نشریه پژوهش­های آبخیزداری، (100):  86-94.
5-عمو آقایی، ر.، 1384. تاثیر خیساندن بذرها، مدت زمان و دمای پیش سرمای مرطوب بر شکست خواب بذر کما (Ferula ovina Boiss). مجله زیست شناسی، 18 (4): 350-359.
6- غلامی، ب.،  و عسکرزاده، م.، 1384. بررسی کاشت کما کندل و آنغوزه در زمان های مختلف. همایش ملی توسعه پایدار گیاهان دارویی، مشهد، 14-16 بهمن: 9.
7- قاسمی آریان، ع.، ایزی، ج.، سعید افخم­الشعراء، م. و اجلالی، ر.1387،. بررسی افزایش جوانه­زنی بذر کندل (Dorema ammoniacum). فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15 (4) 455 تا 463.
8-کوچکی، ع.، و مومن شاهرودی، ح.، 1375. اثر پتانسیل آب و اندازه بذر بر خصوصیات جوانه­زنی بذر نخود (Cicer arietinum). مجله بیابان. ج.1. ش. 2، 3 و 4. ص. 66-53.
9- محمدی، غ.، و علیها، م.، 1368. مطالبی پیرامون باریجه. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
10- مظفریان، و.، 1362. خانواده چتریان در ایران (کلید شناسایی و پراکنش). انتشارات موسسه تحقیقات جنگها و مراتع کشور، تهران.
11-ملتی، ف.، پارسا، م. و لله­گانی، ب.، 1389. بررسی رفتارهای جوانه­زنی و تاریخ کاشت مطلوب در کندل، آنغوزه و باریجه. نشریه پژوهش­های زراعی ایران، 8، (مرداد-شهریور): 521 تا530.
12-میرزاده واقفی، س. و نصیری، م.، 1392. بررسی اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی بر جوانه­زنی بذر زالزالک بومی (Crataegus assadii). مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست­شناسی ایران)، 26(3): 366-374.
13-نبئی، م.، روشندل، پ. و ع، محمدخانی.، 1392. بررسی اثر تیمارهای مختلف شیمیایی، آب داغ و آب جاری بر شکست خواب بذرهای بابا آدم (Arctium lappa). مجله پژوهشهای گیاهی (زیست شناسی ایران)، 26(2): 217-225.
14- نجفی، ف.، 1380. تاثیر رژیم­های مختلف آبیاری و تراکم بر کیفیت و کمیت گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovate Forsk.). پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزیری، دانشگاه فردوسی مشهد.
 
15- Abd El-Razek, M.H., Ohta, S., Ahmed, A.A., and Hirata, T., 2001. Sesquiterpene coumarins from the roots of Ferula assa-Foetida. Phytochemistry, 58:1289-1295.
16- Abdual-baki, A.A., and Anderson, J.D., 1973. Relationship glutamic acid and vigour in between decarboxylation of soybean seed. Crop Science, 13: 222-226.
17- Aflakpui, G. K. S., Gregory, P. J., and Froud-williams, R. J., 1998. Effect of temperature on seed germination rate of Striga hermonthica (Del.) Benth. Crop Protection, 17: 129-133.
18- Ahmed, A.A., 1999. Sesequiterpene Coumarini and sesquiterpene from Ferula sinaica. Phytochemistry, 50: 109-112.
19- Alizadeh, M. A., and Eysouvand, H. R., 2005. Percentage germination rate and seedling vigour index in two pharmeutical plant (Anthemis altissima L.) and (Eruca sativa L.) in freezing and dry storage condition. Pharmeutical Plants Research in Iran. 20(3):301-307.
20- Baskrn, C.C., Baskm J.M.,  and Hoffman, G.R.1992., Seed dormancy in the prairie forb Echinacea angustifolia var.angustifolia (Asteraceae): After ripening pattern during cold stratification. International Journal of Plant Science,153: 239-243.
21- Bewley, J.D., and Black, M.,1994. Seeds: physiology of development and germination. 2nd ed. New York, Plenum Press. 445 p.
22- Cadho, K. L, and Rajender, G.,1995. Advances in Horticulture Medicinal and Aromatic Plants, . Maldorta. Pub. New Delhi, Vol. 11
23- Copeland, L. O., and M. B. McDonald., 1995. Principles of Seed Science and Technology, Pub. Chapman & Hall. USA.
24- Dadkhah, A. R., 2006. Effect of salinity on germination and seedling growth of four sugar beet genotypes (Beta vulgaris L.) Pajouhesh and Sazandegi, 70:88-93.
25- Dinda, K., and Craker, L. E., 1998. Growers Guide to Medicinal Plants. HSMP Press. Amherst, MA.
26-Flores, J., Briones, O., 2001. Plant life-form and germination in a Mexican inter-tropical desert: effects of soil water potential and temperature. Journal of Arid Environment, 47: 485–497.
27- Gupta, V., 2003. Seed germination and dormancy breaking techniques for indigenous medicinal and aromatic plants. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences 25: 402-407.
28- Irvani, N., Solouki, M., Omidi, M., Zare, A.R., and Shahnazi, S., 2010. Callus induction and plant regeneration in Dorema ammoniacum D., an endangered medicinal plant. Plant cell, tissue and organ culture. Journal of Advances in Environmental Biology, 100 (3): 293-299.
29- Irvani, N., Solouki, M., Omidi, M.,  Saidi, A., and  Zare, A., 2012. Seed germination and dormancy beaking in Dorema ammoniacum D., An endangered medicinal plant. Trakia journal of science, vol, 10, No 1, pp 9-15.
30- Jalili, A. and Jamzad, Z., 1999. Red data book of Iran, frist ed, Research Institute of Forests and Rangelands, Ministry of Jahad-e Sazandegi, Iran, pp 657-669.
31- Jordan, G. L., and Haferkamp, M. R., 1989. Temperature responses and calculated heat units for germination of several range grasses and shrubs.Journal of Range Management, 42: 41-45.
32- Kader, M.A., Jutzi, S.C., 2004. Effects of thermal and salt treatments during imbibitions on germination and seedling growth of sorghum at 42/19 1C. Journal of Agronomy and Crop Science, 190: 35–38.
33- Kapoor, L., 1990.Handbook of Auruedic Medicinal Plants. Press Boca Raton, p. 185.
34- Leaman, D.J., 2006. Medicinal plant conservation, newsletter of the medicinal plant specialist roup of the IUCN species survival commission. Silphion, 13: 24–26.
35- Maguire, J. D., 1962. Speed of Germination-Aid in Selection and Evaluation for Seedling Emergence and Vigor. Crop Science, 2: 176-177.
36- Mellati, F., Kochaki, A., and Nasirimahallati, M., 2004. Germination behavior and optimal planting dates in Ferula gumosa. Iranian Journal of Field, Crops Research, 3(1): 123-128. (In Persian with English Summary)
37- Nasiri, M., Maddah-Arefi, H and Isvand H., 2004. Evaluation of seed viability and dormancy variations in the some species existing of natural resource gene bank.Iranian Journal of Rangelands and Forests Plant Breeding and Genetic Research,12 (2): 163-182.
38- Ramin, A. A., 1997. The influence of temperature on germination of taree Irani (Allium ampeloprasum L.spp. iranicum W.), Seed Science and Technology. 25: 419-426.
39- Robinson, R.W., 1954. Seed germination problems in the umbellrferae. Botanical. Reviews , 20: 531-550.
40- Schimpf, D. J., S. D. Flint, and I. G. Palmblad., 1977. Representation of germination curves with the logistic function. Annuals of Botany. 41: 1357-1360.
41- Suzuki, H., and Khan, A. A., 2000. Effective temperature and duration for seed humidification in snap bean (Phaseolus vulgaris L.). Seed Science and Technology, 28: 381-389.
42- Wiese, A. M., and L. K. Binning., 1987. Calculating the threshold temperature of development for weeds.Weed Science, 35: 177-179.
  • تاریخ دریافت: 21 مرداد 1393
  • تاریخ بازنگری: 10 دی 1393
  • تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1393