بررسی وضعیت کمی و کیفی درختان و برخی عوامل رویشگاهی در رویشگاه های طبیعی پلت اسالم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی/دانشگاه گیلان

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد/دانشگاه گیلان

چکیده

پلت یکی از گونه‌های اصلی و مهم در برخی از رویشگاه‌های منطقه اسالم استان گیلان است که در بسیاری از این مناطق، بعضاٌ توده‌های تقریباٌ خالصی را تشکیل می‌دهد. در این پژوهش، ابتدا چهار رویشگاه دست نخورده و یا کمتر دست خورده پلت در جنگل‌های حوضه 7 اسالم در استان گیلان انتخاب شد. سپس مهمترین خصوصیات کمی و کیفی درختان و همچنین برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک ، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت دامنه در رویشگاه‌های انتخاب شده، بررسی شد. برای بررسی خصوصیات کمی و کیفی درختان، میانگین های تعداد در هکتار، قطر برابرسینه و ارتفاع کل و همینطور درجه کیفی و وضعیت تقارن تاج به طور صد در صد و برای تمامی درختان تعیین شد. نتایج حاصله نشان داد که بین میانگین‌های قطر برابرسینه، ارتفاع و موجودی حجمی سرپای درختان در هکتار در رویشگاه‌های مورد بررسی، اختلاف معنی‌دار بوده در حالی که بین وضعیت تقارن تاج و درجه کیفی درختان در رویشگاه‌های مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. نتایج بررسی ویژگی‌های خاک نشان داد که فسفر قابل جذب و بافت خاک از عوامل مهم تغییرپذیر در بین رویشگاه‌های مورد بررسی می‌باشند. نتایح همچنین نشان داد که گونه پلت از نظر موجودی حجمی در جهت‌های شمالی، مناطق کم شیب و ارتفاع حدود 800 متر وضعیت مطلوب تری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Quantitative and qualitative characteristics of trees and some site factors in natural habitats of Velvet maples (Acer velutinum)in Asalem

نویسنده [English]

  • Iraj Hassanzad Navroodi 1

1 member of Academic staff (Assistant professor)/ The University of Guilan

چکیده [English]

Acer velutinum is one of the most important forest species which forms a pure stand in the Asalem region (Guilan province). In this research, four untouched habitats or with less anthropogenic impacts were selected for A. velutinum in Asalem forest watershed catchment No.7. Then, the most important quantitative and qualitative trees characteristics and also some soils’ physico-chemical factors and geomorphological factors including the height from the sea level, altitude, percent slope and aspect were examined. The number of individual trees per hectare, diameter, total height of trees, grade quality, and symmetry of the crown were determined for all individuals in order to examine the growing stock condition of the species in each natural site (the mean was considered for these factors). The obtained results showed that there was a significant difference between the diameter, height and volume of the standing trees (per hectare), while there was no a significant difference between the symmetry of the crown and tree quality grades in the study area. The results of soil surveys demonstrated that the available phosphorus of soil and soil texture were two important variability factors in the study area. Based on the obtained results, the growing stock of A. velutinum has an optimal condition towards northern direction with low slope areas and height around 800 m.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Acer velutinum
  • Nav Asalem
  • Natural sites
  • Mean growing stock
  • Soil factors

بررسی وضعیت کمی و کیفی درختان و برخی عوامل رویشگاهی در رویشگاه­های طبیعی پلت اسالم

ایرج حسن­زاد ناورودی*، رحمت زرکامی، علی صالحی و مهسا رادکریمی 

صومعه­سرا، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی

تاریخ دریافت: 25/2/93                تاریخ پذیرش: 16/5/93 

چکیده

پلت یکی از گونه­های اصلی و مهم در برخی از رویشگاه­های منطقه اسالم استان گیلان است که در بسیاری از این مناطق، بعضاً توده­های تقریباً خالصی را تشکیل می­دهد. در این پژوهش، ابتدا چهار رویشگاه دست‌نخورده و یا کمتر دست‌خورده پلت در جنگل­های حوضه 7 اسالم در استان گیلان انتخاب شد. سپس مهمترین خصوصیات کمی و کیفی درختان و همچنین برخی ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت دامنه در رویشگاه­های انتخاب شده، بررسی شد. برای بررسی خصوصیات کمی و کیفی درختان، میانگین‌های تعداد در هکتار، قطر برابرسینه و ارتفاع کل و همینطور درجه کیفی و وضعیت تقارن تاج بطور صددرصد و برای تمامی درختان تعیین شد. نتایج حاصل نشان داد که بین میانگین­های قطر برابرسینه، ارتفاع و موجودی حجمی سرپای درختان در هکتار در رویشگاه­های مورد بررسی، اختلاف معنی­دار بوده، در حالی که بین وضعیت تقارن تاج و درجه کیفی درختان در رویشگاه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­داری وجود نداشت. نتایج بررسی ویژگی­های خاک نشان داد که فسفر قابل جذب و بافت خاک از عوامل مهم تغییرپذیر در بین رویشگاه­های مورد بررسی می­باشند. نتایح همچنین نشان داد که گونه پلت از نظر موجودی حجمی در جهت­های شمالی، مناطق کم شیب و ارتفاع حدود 800 متر وضعیت مطلوب‌تری دارد. 

واژه­های کلیدی: پلت، ناو اسالم، رویشگاه­های طبیعی، میانگین موجودی درختان، خصوصیات خاک

* نویسنده مسئول، تلفن: 01333323023، پست الکترونیکی:  ehasanzadeh@guilan.ac.ir

مقدمه 

 

ناحیه هیرکانی یا خزری یکی از نواحی فرعی اروپ - سیبری است که در جنوب دریای خزر قرار گرفته و یکی از گونه‌های مهم درختی این ناحیه، درخت پلت (Acer velutinum Boiss.) است که از جلگه­های ساحلی دریای خزر تا ارتفاع 2000 متر بالاتر از سطح دریا در سراسر شمال ایران از آستارا تا گرگان انتشار داشته و حد بالای پراکنش آن در شهرستان نور دیده شده است (7). این گونه دارای سرشتی نیمه نورپسند است که از نظر حساسیت به سرما در حد متوسطی قرار دارد (26). پلت به‌عنوان یکی از مهمترین گونه­های درختی صنعتی جنگل­های شمال ایران، نقش مهمی در تولید چوب ایفا می­کند، به‌طوری‌که 7/2 درصد تعداد و 7/7 درصد از حجم گونه­های جنگل­های شمال را بخود اختصاص می­دهد (16).

عوامل مختلفی مانند ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت دامنه در شکل­گیری، توسعه و پایداری جوامع و پوشش گیاهی نقش دارند (4 و 14). این عوامل علاوه بر اینکه در استقرار توده­های جنگلی نقش مهمی دارند بر روی بسیاری از خصوصیات کمی آنها مانند سطح مقطع برابرسینه، حجم در هکتار، ارتفاع درختان و زادآوری مؤثر می­باشند (22). نتیجه بررسی نیاز رویشگاهی و نحوه زیست گونه پلت در جنگل خیرود نوشهر نشان داد که پلت تا ارتفاع 1800 متر از سطح دریا مستقر می­شود و نقاطی که دارای نور، رطوبت، زهکشی و بافت خاک مناسب باشند، زادآوری و استقرار این گونه بهتر انجام می‌شود (9). سایر مطالعات نیز نشان داده­اند که عوامل فیزیوگرافی و ویژ­گی­های رویشگاهی به‌ویژه خاک، نقش مهمی در استقرار، پراکنش و وضعیت کمی و کیفی گونه­های مختلف دارند (1، 6، 11، 13، 15، 17، 18، 23، 28 و 29). بر اساس مطالعات متعدد در بیشتر نواحی جنگل­های شمال کشور، پلت به‌عنوان گونه همراه با دیگر گونه­های جنگلی ظاهر می­شود و تنها در برخی نقاط محدود، این گونه توانسته است اجتماعات خالص را تشکیل دهد (8، 19 و 26).

هدف این پژوهش تعیین وضعیت کمی و کیفی پلت و همچنین تعیین برخی از مهمترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مؤثر در پراکنش این گونه، در رویشگاه­های طبیعی آن در منطقه اسالم می­باشد. بدین منظور رویشگاه­های طبیعی پلت در این منطقه شناسایی و از بین این رویشگاه­ها، مناطق دست‌نخورده یا کمتر دست‌خورده بررسی شد.  

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: این مطالعه در سری­های 1، 2 و 3 مربوط به حوزه 7 ناو اسالم در محدوده حوزه جنگل­داری شهرستان تالش تحت نظر اداره کل منابع طبیعی استان گیلان انجام شد. سری یک ناو از نظر مختصات جغرافیایی بین طول جغرافیایی "51 َ48َ°48 تا "َ27 َ52َ°48 شرقی و عرض جغرافیایی "51`37°37 تا "16`41°37 شمالی قرار دارد و سطح آن 2251 هکتار است. سری دو ناو بین طول جغرافیایی "36`44°48 تا "58`49°48 شرقی و عرض جغرافیایی "23`37°37 تا "31`42°37 شمالی قرار گرفته و سطح آن 4010 هکتار و سری سه ناو بین طول جغرافیایی "04`48°48 تا "22`40°48 شرقی و عرض جغرافیایی "22`41°37 تا "28`36°37 شمالی واقع شده و سطح آن 3838 هکتار می­باشد. برای انجام این تحقیق در ابتدا براساس مطالعه کتابچه طرح­های جنگل­داری منطقه مورد مطالعه، تجارب کارشناسان جنگل و در نهایت با جنگل گردشی­های مکرر، محدوده پراکنش گونه پلت شناسایی و از بین رویشگاه­های طبیعی شناسایی شده، رویشگاه­هایی که کمتر تحت تأثیر عوامل تخریبی مختلف به‌ویژه عوامل انسانی قرار داشتند، برای مطالعه مشخص شد. در نهایت چهار رویشگاه به­اسامی شندول، وزه­لرزه، دیاچال و چهارخالون با مشخصات زیر انتخاب شدند (جدول1).

 

جدول 1- مشخصات رویشگاه­های انتخاب شده

 

سطح رویشگاه مورد بررسی (هکتار)

شماره قطعه

سری

شیب (درصد)

جهت دامنه

ارتفاع از سطح دریا (متر)

نام منطقه

4/1

220

2

کمتر از 5

مسطح

1150

شندول

9/1

319

3

22

شمال شرقی

1050

وزه لرزه

3/1

307

3

22

شمال

800

دیاچال

4/1

116

1

27

شمال‌‌‌ شرقی

1070

چهار خالون

 

در منطقه مورد مطالعه، بیشترین بارش­ها در ماه مهر و فصل پائیز و کمترین ریزش­ها در ماه خرداد و فصل بهار رخ می­دهد. میانگین دمای سالانة محدودة مطالعاتی برابر با 4/12 درجه سانتی‌گراد است که بیشترین آن مربوط به ماه مرداد و کمترین دما به ماه بهمن تعلق دارد. متوسط تعداد روزهای یخبندان منطقه، 71 روز در سال بوده و دورة یخبندان ناحیة طرح از اواسط آبان­ماه شروع شده و تا اواخر فروردین­ماه ادامه دارد. منحنی­‌های آمبروترمیک نشان داده است که منطقه مورد مطالعه دارای اقلیم خیلی مرطوب است (5).  

روش بررسی: روش بررسی بصورت آماربرداری صددرصد از 4 جامعه مستقل می­باشد. حداقل مساحت بررسی شده 3/1 و حداکثر 9/1 هکتار است (جدول 1). در هر رویشگاه، مشخصات عمومی رویشگاه مانند ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، جهت دامنه و درصد تاج­پوشش مشخص شد. در هر رویشگاه، قطر برابر سینه تمام درختان با قطر بیشتر از 5/12 سانتی­متر بوسیله کالیپر و ارتفاع کل آنها با دستگاه شیب­سنج سونتو اندازه­گیری شد. وضعیت تقارن تاج و درجه کیفی درختان نیز مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی کیفی، درجه بندی درختان بشرح زیر انجام شد (2):

درجه یک: 10 متر اول تنه صاف، بدون شاخه، بدون گره، بدون پیچیدگی و عاری از پوسیدگی و مناسب برای صنایع روکش.

درجه 2: همانند درجه یک ولی تا سه گره و یا سه شاخه در 10 متر اول تنه (نرمال صنعتی).

درجه 3: تعداد گره­ها و شاخه­ها در 10 متر اول تنه بیشتر است و پیچیدگی هم دارد (صنعتی معیوب).

درجه 4: پوسیدگی و شاخه­ها به حدی است که نمی­شود چوب صنعتی از آن تهیه کرد.

برای مطالعات خاک­شناسی در سطح  هر رویشگاه، سه نمونه خاک شامل یک نمونه  در مرکز و دو  نمونه دیگر در دو گوشه بالا و پایین محدوده هر رویشگاه و از عمق 0 تا 20 سانتی­متر تهیه شد (3). برخی متغیر­های مهم فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت خاک بوسیله روش هیدرومتری بایکاس، pH خاک با روش پتانسیومتری، وزن مخصوص حقیقی با روش پیکنومتری، وزن مخصوص ظاهری با روش کلوخه، درصد ازت با استفاده از روش کجلدال، درصد کربن آلی با روش والکلی و بلک و درصد فسفر قابل جذب نیز با روش اولسون اندازه­گیری شدند (10 و 20).

پس از اخذ داده­ها، برای بررسی نرمال بودن آنها از آزمون کولموگروف-اسمیرونوف و برای بررسی همگنی واریانس­ها از آزمون لون استفاده شد. از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه، برای بررسی معنی‌دار بودن میانگین متغیرهای کمی در بین رویشگاه­های مورد بررسی و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین­ها استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل متغیرهای کیفی آزمون مربع کای ((chi-square بکار گرفته شد. 

نتایج

تجزیه واریانس: نتیجه تجزیه واریانس مشخصه­های کمی مربوط به رویشگاه­های مورد مطالعه در جدول 2 آورده شده است.

قطر برابر سینه: نتایج مربوط به تجزیه واریانس نشان داد که بین میانگین قطر برابر سینه درختان در رویشگاه­های مختلف اختلاف معنی­داری وجود دارد (01/0p<) و درختان موجود در رویشگاه دیاچال بطور معنی­داری دارای قطربرابرسینه بیشتر نسبت به سه رویشگاه دیگر می­باشند. بیشترین میانگین قطر درختان در رویشگاه دیاچال (8/76 سانتی­متر) و کمترین میانگین قطر درختان در رویشگاه وزه­لرزه (5/38 سانتی­متر) مشاهده شد (شکل 1).     

ارتفاع: نتایج مربوط به بررسی میانگین ارتفاع درختان پلت نشان داد که بین میانگین ارتفاع درختان در رویشگاه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­داری وجود دارد (01/0p<). آزمون مقایسه میانگین­ها نشان داد که رویشگاه دیاچال در یک گروه و درختان مناطق شندول، وزه­لرزه و چهارخالون در گروه دیگر قرار گرفته­اند. بیشترین میانگین ارتفاع درختان در رویشگاه دیاچال (31/ 19 ­متر) و کمترین میانگین ارتفاع درختان در رویشگاه وزه­لرزه (92/10 ­متر) مشاهده شد (شکل 2). میانگین ارتفاع درختان منطقه مورد مطالعه نیز 89/14 متر است.

 

 

جدول 2- نتیجه تجزیه واریانس مشخصه­های کمی در رویشگاه­های مورد مطالعه

 

منبع تغییرات

 

درجه آزادی

میانگین مربعات

قطر

ارتفاع

سطح مقطع

حجم

تعداد  در هکتار

بین گروه‌ها (تیمار)

3

**13099

**228

**8/1

**369

*6/7

داخل گروه (خطا)

201

1443

52

23/0

58

8/4

کل

204

 

 

 

 

 

ضریب تغییرات

 

2/8

6/5

5/3

5/5

2/3

*: معنی‌داری در سطح 5%                     **: معنی‌داری در سطح 1%                          

 

 

 

شکل 1- میانگین قطر برابر سینه درختان در رویشگاه­های مختلف

 

 

 

شکل 2- میانگین ارتفاع درختان در رویشگاه­های مختلف

 


تعداد درختان در هکتار: میانگین تعداد درختان پلت اندازه­گیری شده در رویشگاه­های شندول، وزه لرزه، دیاچال و چهارخالون به ترتیب 45، 30، 25 و 23 اصله در هکتار است. بین میانگین تعداد درختان در هکتار در رویشگاه­های مورد بررسی، اختلاف معنی­داری وجود دارد (05/0p<). بیشترین فراوانی درختان پلت در هکتار در منطقه شندول و کمترین تعداد درختان در هکتار در چهارخالون مشاهده شد. در حالی که بیشترین درصد درختان پلت متعلق به دیاچال است (جدول 3).

همچنین براساس نتایج حاصل، بیشترین فراوانی درختان  در طبقه ارتفاعی 30-20 متر و کمترین تعداد مربوط به طبقه ارتفاعی کمتر از 10 متر است (شکل3).

 

 

جدول 3- میانگین تعداد درختان در هکتار در رویشگاه­های مورد مطالعه

     نوع گونه

رویشگاه

پلت

راش

توسکا

ون

گردو

شیردار

ملج

ممرز

خرمندی

کل

شندول

45(4/47%)

36

0

10

0

0

3

1

0

a95

وزه لرزه

30(7/57%)

6

5/0

12

3

5/0

0

0

0

b52

دیاچال

25(5/59%)

0

1

2

6

4

0

2

2

b42

چهارخالون

23(3/34%)

31

0

0

0

0

1

2

0

c67

 

 

شکل 3- فراوانی درختان در هکتار در طبقات ارتفاعی مختلف

 

 

بیشترین درصد تعداد درختان در مناطق مورد مطالعه مربوط به پایه­های با درجه کیفی دو بود (شکل 4). در عین حال، نتیجه آزمون کای­اسکور نشان داد که هیچیک از درجات کیفی درختان در بین رویشگاه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­داری نداشتند (2=df ,422/1=x2).

براساس نتایج این مطالعه، اگرچه در بین رویشگاه­های مختلف، فراوانی درختان با تاج متقارن، اختلاف معنی­داری را نشان نداد (3=df ,116/7=x2)، اما در عین حال فراوانی درختان با تاج متقارن، در رویشگاه چهارخالون در مقایسه با سایر رویشگاه­ها بیشتر بود (شکل 5).

درصد آمیختگی گونه پلت در رویشگاه شندول، 5/46% (به همراه راش، ممرز، ملج، ون)، رویشگاه وزه­لرزه، 6/58 % (به همراه راش، ون، گردو، شیردار، توسکا)، رویشگاه دیاچال، 4/59% (به همراه ممرز، ون، توسکا، خرمندی، گردو، شیردار) و رویشگاه چهارخالون، 2/53% (به همراه راش، ممرز، ملج) است (شکل6).


 

شکل 4- پراکنش تعداد درختان در هکتار در درجات کیفی مختلف

 

شکل 5- فراوانی درختان در هکتار بر اساس تقارن تاج

 

شکل 6- درصد آمیختگی گونه­ها در رویشگاه­های مختلف


رویه زمینی درختان در هکتار: بر اساس نتایج حاصل، میانگین سطح مقطع درختان در کل مناطق مورد مطالعه، 49/17 متر مربع در هکتار است. بیشترین میانگین سطح مقطع برابر سینه درختان پلت در هکتار در منطقه دیاچال 34/20 و کمترین آن در منطقه چهارخالون 41/14 مترمربع در هکتار می­باشد (شکل 7). البته بین میانگین سطح مقطع درختان در هکتار در رویشگاه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­داری وجود دارد (01/0p<).   

موجودی حجمی سرپای درختان در هکتار: بر اساس نتایج حاصل، بیشترین میانگین موجودی حجمی سرپا در منطقه دیاچال 43/273 و کمترین آن در منطقه چهارخالون 5/175 سیلو در هکتار می­باشد (شکل 8). البته بین رویشگاه­های مورد مطالعه از این نظر اختلاف معنی­داری وجود دارد (01/0p<).  

برخی خصوصیات خاک رویشگاه­های مورد مطالعه: نتیجه تجزیه واریانس مربوط به برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در رویشگاه­های مورد مطالعه در جدول 4 آورده شده است. البته بین فسفر قابل جذب، درصد شن و سیلت خاک در رویشگاه­های مورد بررسی اختلاف معنی داری وجود دارد (01/0p<). 

بافت خاک مناطق مورد مطالعه لومی و لوم-رسی بوده و اسیدیته خاک­های مورد مطالعه از 1/5 تا 9/5 متغیر است. کمترین میانگین اسیدیته خاک مربوط به رویشگاه شندول و بیشترین مقدار در رویشگاه وزه­لرزه مشاهده شد. در حالی که رویشگاه شندول دارای بیشترین و رویشگاه وزه­لرزه دارای کمترین درصد تخلخل خاک هستند. بیشترین میزان وزن مخصوص حقیقی متعلق به رویشگاه شندول و بیشترین میزان وزن مخصوص ظاهری متعلق به رویشگاه وزه­لرزه است. همچنین بیشترین درصد سیلت، متعلق به رویشگاه شندول است (جدول 5).

 

جدول 4- نتیجه تجزیه واریانس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در رویشگاه­های مورد مطالعه

 

منبع تغییرات

 

درجه آزادی

میانگین مربعات

 

 

 

 

 

تخلخل

وزن مخصوص حقیقی

وزن مخصوص ظاهری

pH

کربن

 

ازت

فسفر

 

شن

سیلت

رس

بین گروه‌ها (تیمار)

3

ns66/27

ns015/0

ns043/0

ns013/0

ns045/0

ns001/0

**45/37

**3/333

**7/61

ns61/2

داخل گروه (خطا)

8

61/22

005/0

0001/0

030/0

011/0

0001/0

033/0

086/0

063/0

4/29

کل

11

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ضریب تغییرات

 

5/12%

6/5%

2/8%

8/2%

7/9%

3/12%

5/27%

23%

5/11%

7/24%

*: معنی‌داری در سطح 5%                              **: معنی‌داری در سطح 1%                           ns: معنی­دار نیست

 

جدول 5- میانگین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در رویشگاه­های مورد مطالعه

رس (درصد)

سیلت (درصد)

شن (درصد)

فسفر

(ppm)

ازت

(درصد)

کربن

 (درصد)

pH

وزن مخصوص ظاهری (گرم بر سانتی‌متر مکعب)

وزن مخصوص حقیقی (گرم بر سانتی‌متر مکعب)

درصد تخلخل

منطقه

80/20a

96/42a

24/26a

47/3a

31/0a

74/3a

36/5a

3/1a

17/2a

36%a

شندول

61/22a

38/35b

00/45b

38/12b

32/0a

75/3a

80/5a

6/1a

12/2a

31%a

وزه­لرزه

18/18a

53/32b

28/49b

93/7c

29/0a

78/3a

73/5a

42/1a

14/2a

34%a

دیاچال

94/17a

20/33b

85/48b

92/8c

33/0a

37/3a

56/5a

39/1a

06/2a

33%a

چهارخالون

 


بحث  

تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می­دهد که توده­های جنگلی مناطق مورد مطالعه، بصورت آمیخته با سایر گونه­ها می باشند. پلت در رویشگاه دیاچال در جهت شمالی استقرار یافته و از کیفیت مطلوبی برخوردار است، در حالی که رویشگاه وزه­لرزه در جهت شمال شرقی دارای کیفیت پایین­تری است. نتیجه به‌دست آمده با پژوهش ثاقب­طالبی (1376) مطابقت دارد (8). تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جهات شمالی بر رطوبت و عناصر غذایی خاک از جمله عوامل مؤثر در استقرار بیشتر پلت در رویشگاه­های با جهت شمالی است.

 

 

 

شکل7- میانگین سطح مقطع درختان در هکتار در رویشگاه­های مورد مطالعه

 

شکل 8- میانگین حجم در هکتار درختان در رویشگاه­های مورد مطالعه

 

 

بیشترین میانگین قطر برابرسینه مربوط به جهت شمالی و کمترین آن در جهت شمال شرقی مشاهده شد. نتیجه تحقیقات حسن­زاد ناورودی و همکاران (1379) در رویشگاه­های طبیعی راش اسالم نشان داد که در جهت­های شمالی موجودی حجمی سرپای درختان بالا بوده و مناطقی که جهت دامنه آنها غربی، شرقی و شمال غربی است موجودی خوب و جهت شمال شرقی دارای موجودی متوسط هستند (12). بیشترین میانگین ارتفاع در رویشگاه دیاچال و کمترین آن در رویشگاه وزه­لرزه مشاهده شد. باتوجه به اینکه این بررسی در رویشگاه­های طبیعی انجام شده است و در رویشگاه­های طبیعی درختان در سنین مختلف وجود دارند و از این نظر احتمالا دارای پراکنش سنی یکسانی هستند. بنابراین می­توان گفت که دلیل تفاوت میانگین قطر در رویشگاه­های مورد بررسی مربوط به حاصلخیزی رویشگاه است. زیرا در رویشگاه­های غنی درختان بیشتری به قطر و ابعاد بالاتر می­رسند. بعکس در رویشگاه­های ضعیف تعداد درختانی که به قطر و ابعاد بالاتر می­رسند، کمتر است. در نتیجه رویشگاه­های غنی دارای میانگین قطر بالاتر و رویشگاه­های فقیر میانگین قطر برابرسینه کمتری دارند. نتایج حاصل همچنین نشان داد که میانگین قطر برابر سینه و ارتفاع درختان با کاهش تعداد درختان در هکتار افزایش یافته است که نتایج حاصل با نتیجه مطالعات محمدنژاد کیاسری (1389) مطابقت دارد (23).

میانگین حجم موجودی سرپای درختان در کل مناطق مورد مطالعه نیز 227 سیلو در هکتار است و منطقه چهارخالون با 5/175 سیلو در هکتار کمترین حجم سرپا و منطقه دیاچال با 43/273 سیلو در هکتار بیشترین حجم را در هکتار دارد. دلیل این امر آن است که تعداد بیشتری از درختان رویشگاه دیاچال در طبقه قطری بالا قرار دارند و افزایش تعداد در طبقات قطری بالاتر باعث افزایش سطح­مقطع در هکتار و در نتیجه افزایش میزان حجم سرپا در هکتار می­شود (12) و این موضوع در رویشگاه دیاچال مشاهده شد. نتیجه تحقیقات انجام شده در ایران و سوئیس نیز نشان داده است که در رویشگاه­های فقیر، درصد درختان در طبقات قطری بالا کمتر بوده و بعکس در رویشگاه­های غنی، درصد درختان در طبقات قطری بالا بیشتر است (25 و 27). بدیهی است که وجود تعداد بیشتر درختان قطور در واحد سطح، باعث افزایش بیشتر سطح­مقطع و حجم سرپای درختان در هکتار می­شود.    

نتایج بررسی عوامل خاک در شرایط رویشگاهی مختلف پلت نشان داد که از میان عوامل ذکر شده، اختلاف بین  فسفر قابل جذب خاک رویشگاه وزه­لرزه با شندول معنی­دار است. همچنین بین این دو رویشگاه از این نظر با رویشگاه­­های دیگر اختلاف معنی‌داری وجود دارد. در مورد بافت خاک نیز بین رویشگاه شندول با سایر رویشگاه­ها اختلاف معنی­داری وجود دارد. به‌طوری‌که میانگین قطر برابرسینه برای رویشگاه دیاچال بیشتر از سایر مناطق به دست آمد. همچنین بیشترین میانگین ارتفاع نیز مربوط به رویشگاه دیاچال بود. از آنجایی که بین خصوصیات خاک در رویشگاه­های مورد مطالعه عمدتاً اختلاف معنی­داری وجود ندارد. بنظر می­رسد که این اختلاف مربوط به جهت و ارتفاع از سطح دریا باشد و مشاهده شد که رویشگاه دیاچال، در جهت شمالی و ارتفاع 800 متر از سطح دریا واقع شده است (جدول 1). نتیجه حاصل با نتایج مطالعات حسن­زاد ناورودی (1385)، شیخ­الاسلامی و احمدی (1386)، اسحاقی­راد و همکاران (1388)، محمدنژاد کیاسری (1389)، خانجانی شیراز و همکاران (1391) و قادری و همکاران (1392) همسو می‌باشد (1، 13، 15، 17، 21 و 23). در حالی که نتیجه فوق با نتایج مطالعه خراسانی و همکاران (2004) مغایرت دارد (26). درختان رویشگاه­های مورد مطالعه از نظر کیفی درجه 2 هستند و در کل، 45 درصد از درختان پلت دارای تاج متقارن هستند. بطورکلی می­توان گفت که رویشگاه دیاچال از نظر ویژگی­های کمی و  کیفی، وضعیت مناسبی دارد.

1-      اسحاقی راد، ج.، زاهدی امیری، ق.، مروی مهاجر، م.ر. و متاجی، ع. 1388. ارتباط بین پوششهای رستنی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جوامع راش (مطالعه موردی: جنگل خیرودکنار نوشهر). فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. 17(2): 174-178.
2-      اصلی، ع، اتر، ه.، 1348. اندازه­گیری رویش جنگل. نشریه دانشکده جنگل­داری دانشگاه تهران، (13): 33-62.
3-      بانج شفیعی، ع، اسحاقی راد، ج، علیجانپور، ا، پاتو، م،. 1391. یررسی تأثیر کاربرد سوپرجاذب و دوره آبیاری بر رشد نهال­های بنه ((Pistacia atlantica (مطالعه موردی: نهالستان دکتر جوانشیر، پیرانشهر). جنگل ایران، 4(2): 101-112.
4-      بیات موحد، ف.، 1378. بررسی رابطه بین پوشش گیاهی و برخی از عوامل محیطی (شامل ارتفاع، جهت و شیب)، پژوهش و سازندگی، 45: 24-27.
5-      بی نام.، 1388. طرح تجدید نظر سری یک حوزه ناو اسالم، سازمان جنگل­ها و مراتع کشور، 112 ص.
6-      پاوند درو، ع.، صالحی، ع.، پوربابایی، ح.، علوی، س.ج. 1393. رابطه بین استقرار و پراکنش گونه پلت (Acer velutinum Boiss.) با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عوامل توپوگرافی در جنگل­های شمال (مطالعه موردی: حوزه ناو اسالم/استان گیلان)، مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)، 27 (4): 520-533.
7-      ثابتی، ح.، 1355. درختان و درختچه های ایران. انتشارات دانشگاه یزد. 810 ص.
8-      ثاقب طالبی، خ.، 1376. مقایسه رشد طولی افرا (پلت) و راش در مرحله جوانی در و منطقه خیرود کنار نوشهر. پژوهش و سازندگی، 37: 80-84.
9-      ثاقب طالبی، خ.، 1378.  نیاز رویشگاهی و نحوه زیست گونه افرا (پلت)Acer velutinum Boiss  در جنگل خیرودکنار نوشهر. فصلنامه پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 2: 79-105.
10-   جعفری حقیقی، م.، 1382. روشهای تجزیه خاک- نمونه‌برداری و تجزیه‌های مهم فیزیکی و شیمیایی "با تأکید بر اصول تئوری و کاربردی". چاپ اول، تهران، انتشارات ندای ضحی، 236 ص.
11-   حبیبی، ح. 1363. بررسی خاک جنگل‏های بلوط شمال ایران و نقش آن در کیفیت توده های جنگلی، مجله منابع طبیعی ایران، 37: 21-33.
12-   حسن­زاد ناورودی، ا.، نمیرانیان، م.، مروی مهاجر م.ر.، عزیزی، پ.، 1379. تأثیر جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا بر میزان حجم سرپای راشستان­های طبیعی اسالم، مجله منابع طبیعی ایران، 53 (3): 201-215.
13-   حسن­زاد ناورودی، ا.، 1385 ، بررسی خصوصیات  کمی و کیفی توسکای ییلاقی در سه منطقه ارتفاعی در اسالم، مجله منابع طبیعی ایران، 59(1): 115-129.
14-   خالقی، پ، عباسی، ح، فروهر، م، حسینی، س.م.، قلیچ نیا، ح.، 1377. نیمرخ جنگل­های خزری، جنگل تحقیقاتی واز رود،  انتشارات مؤسسه تحقیقات سازمان جنگل­ها و مراتع. 380 ص.             
15-   خانجانی شیراز، ب.، ثاقب طالبی، خ.، همتی، ا.، 1391. برخی خصوصیات اکولوژیک و جنگل­شناسی رویشگاه­های گیلاس وحشی در استان گیلان، مجله جنگل ایران، 4(4): 365-376.
16-   رسانه، ی.، مشتاق کهنمویی، م.ح. و صالحی، پ.، 1380. بررسی کمی و کیفی جنگل­های شمال کشور و توسعه پایدار. چکیده مقالات همایش ملی مدیریت جنگل­های شمال کشور و توسعه پایدار، رامسر، 16و17 شهریور، 1: 56-82.
17-   شیخ الاسلامی, ع.، احمدی، ت.، 1386. مطالعه رویشگاه گونه لرگ (Petrocarya fraxinifolia(Lam.) Spach) در جنگل ماشلک نوشهر، پژوهش و سازندگی، (75): 92-102.
18-   صالحی، ع.، زرین کفش، م.، زاهدی امیری، ق.، مروی مهاجر، م.ر.، 1384. بررسی تغییرات خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در ارتباط با گروه­های اکولوژیک درختی در سری نم خانه جنگل خیرودکنار. مجله منابع طبیعی ایران، 58 (3): 567-578.
19-   طاهری آبکنار، ک.، پیله ور، ب.، 1387. جنگل­شناسی. انتشارات حق شناس، 223ص.
20-   علی‌احیایی، م. و بهبهانی‌زاده، ع.، 1372. شرح روش­های تجزیه شیمیایی خاک. مؤسسه تحقیقات خاک و آب، نشریه شماره 893، 115 ص.
21-   قادری، ا.، حسن زاد ناورودی، ا.، ترکمن، ج.، 1392. بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا بر رویش قطری بلوط ویول (Quercus libani Oliv) در استان کردستان، مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)، 26 (4): 434-443.
22-   قربانعلی، م.، 1381. جغرافیای گیاهی. انتشارات سمت، 307 ص.
23-   محمد نژاد کیا سری، ش، ثاقب طالبی، خ، رحمانی، ر، عادلی، ا، جعفری، ب، جعفرزاده، ح.، 1389. ارزیابی کمی و کیفی عرصه های جنگل کاری و جنگل طبیعی منطقه دارابکلا درشرق مازندران. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران؛ 18 (3): 337-351.
24-   مروی مهاجر، م.، 1385. جنگل شناسی و پرورش جنگل، انتشارات دانشگاه تهران. 387 ص.
 
25-   Hassanzad Navroodi, I., Namiranian, M. and, Marvi Mohajer, M.R. 2006. A survey on changes of growing stock of beech (Fagus orientalis) natural forest stand at Asalem in Guilan province, International Conference "Beech Silviculture in Europ's Largest beech Country", IUFRO WP 1.01.07 Ecology and silviculture of beech, 4-8 Sep. 2006, Poiana Brasov, Romania, pp 27-29.
26-   Khorasani, N., Keshavarz, A. and Adeli, E., 2004. Impact of soil acidity on qualitative and quantitative conditions of broadleaf and coniferous trees. International Journal of Environmental Science & Technology, 1(3): 177-189.
27-   Knuchel, H. 1953. Planning and control in the managed forest. Eng. Trans. Mark L. Anderson. Oliver and Boyd, Edinberg, 360 p.
28-   Layreysens, L., Deraedt, W., Indeherberge, T. and Ceulemans, R., 2003. Population dynamics in 6 year old coppice culture of poplar. I. Clonal differences in stool mortality, shoot dynamics and shoot diameter distribution in relation to biomass production. Biomass and Bioenergy, 24: 81-95.
29-   Stanturf, J.A., van Oosten, C., Netzer, D.A., Coleman, M.D. and Portwood, C.J., 2001. Ecology and silviculture of poplar plantations. Popular Culture in North America. Part A, Chapter . Edited by D.I. Dickmann, J.G.Isebrands, J, E. Eckenwalder , and J, Richardson. NRC Research Press, National Research Council of Canada, Ottawa, ON KIA OR, Canada, pp 153-206.
  • تاریخ دریافت: 25 اردیبهشت 1393
  • تاریخ بازنگری: 12 تیر 1393
  • تاریخ پذیرش: 16 مرداد 1393