بررسی تأثیر تنک کردن در توده های جوان دست کاشت افرا پلت (Boiss. Acer velutinum) بر خصوصیات کمی و کیفی درختان آینده (مطالعه موردی: آمل- هلومسر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

2 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، دانشکده علوم کشاورزی

3 چالوس، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، کارشناس معین دفتر فنی جنگلداری و امور بهره‌برداری

چکیده

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر تنک کردن بر روی خصوصیات کمی و کیفی درختان آینده بصورت کرت‌های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه کاملاَ تصادفی است که با سه تیمار اصلی و دو تیمار فرعی در سه تکرار، جمعا در 9 قطعه نمونه به مساحت 30 تا 40 آر انجام شد. این قطعات نمونه در توده‌های جنگلی دست‌کاشت و جوان گونه افرا پلت Acer velutinum Boiss. در سال 1373 استقرار یافتند. نتایج پس از یک دوره پنج ساله با دو آماربرداری صددرصد در توده اصلی و یک دوره دوازده ساله با اندازه‌گیری خصوصیات کمی و کیفی سالانه درختان آینده و انجام شش بار تنک‌کردن مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که در توده اصلی برخی جابجایی‌ها در اشکوب‌ها معنی دار است. در درختان آینده، تأثیر مثبت تنک‌کردن شدید روی رویش قطری در ارتفاع برابر سینه، قطر تاج و به ویژه کاهش ضریب‌ قدکشیدگی در مقابل افزایش آن در تیمار شاهد، در سطح 1% قابل تأیید است. رویش سطح‌مقطع در فاصله دو آماربرداری در تنک کردن شدید به دو برابر افزایش یافت و در همین مدت رویش فوق به طور متوسط 3 متر مربع در هکتار در سال بدست آمد. همچنین متوسط رویش حجمی سالیانه برای توده باقی‌مانده و برای کل توده به‌ترتیب 43/15 و 07/29 مترمکعب در هکتار در سال محاسبه گردید. تنک کردن همچنین بر ضریب قدکشیدگی و همچنین تولید بیولوژیک 43/15 متر مکعب در سال و در هکتار اثر معنی داری داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The effect of thinning on young plantations of velvet maple (Acer velutinum Boiss) on the quantitative & qualitative characteristics future trees (Case study: Holomsar-Amol)

نویسندگان [English]

  • Majid Hasani 1
  • alireza eslami 2
  • Gholamreza Hadizadeh 3

1 Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, I.R. of Iran

2 Faculty of Agricultural Sciences, Islamic Azad University Of Rasht, Rasht, I.R. of Iran

3 Technical Office of Exploitation, Forests, Range and Watershed Management Organization, Chalus, I.R. of Iran

چکیده [English]

This research was started in 1995, in order to investigate the effect of thinning on the young plantations of velvet maple (Acer velutinum Boiss). The silvicultural interventions were included 3 main treatments (medium thinning and heavy thinning), 2 secondary treatment (a 3-year and a 5-year rotation) in the fully randomized design with three replications. There were 9 sampling plots in the experimental design with an area of 0.3-0.4 hectare. Results derived from treatments showed the story movement and positive effects of thinning on the future trees diameter (1.1 cm year-1, and reduction of the slenderness factor ( = 79) in the year 2006, of the 1% significant. The thinning woody pre-product in diameter class of 12.7 in 1996 increased to 21.5 in 2006. The mean annual basal area increment between two measurements (1995 and 1998) was 3 m2ha-1year-1. The mean annual volume increment (remained stand) was 15.43 m3ha-1year-1, and the mean annual volume increment was 29.07 m3/ha/year. According to statistical analyses of quantitative and qualitative characteristics, the heavy thinning with 5 years rotation is the best treatment in the lowland area of the hyrcanian forests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thinning
  • Rotation
  • Future trees
  • Slenderness factor
  • Velvet maple

بررسی تأثیر تنک کردن در توده‌های جوان دست‌کاشت افراپلت
(Acer velutinum Boiss.) بر خصوصیات کمی و کیفی درختان آینده (مطالعه موردی: آمل- هلومسر)

مجید حسنی1*، علیرضا اسلامی2 و غلامرضا هادیزاده مرجانی3

1 تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

2 رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، دانشکده علوم کشاورزی 

3 چالوس، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، دفتر فنی جنگلداری و امور بهره‌برداری

تاریخ دریافت: 19/2/93                تاریخ پذیرش: 25/11/93 

چکیده

این مطالعه با هدف بررسی اثر تنک کردن بر روی خصوصیات کمی و کیفی درختان آینده بصورت کرت‌های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه کاملاَ تصادفی است که با سه تیمار اصلی و دو تیمار فرعی در سه تکرار، جمعا در 9 قطعه نمونه به مساحت 30 تا 40 آر انجام شد. این قطعات نمونه در توده‌های جنگلی دست‌کاشت و جوان گونه افراپلت Acer velutinum Boiss. در سال 1373 استقرار یافتند. نتایج پس از یک دوره پنج‌ساله با دو آماربرداری صددرصد در توده اصلی و یک دوره دوازده ساله با اندازه­گیری خصوصیات کمی و کیفی سالانه درختان آینده و انجام شش بار تنک کردن مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که در توده اصلی برخی جابجایی­ها در اشکوب­ها معنی‌دار است. در درختان آینده، تأثیر مثبت تنک‌کردن شدید روی رویش قطری در ارتفاع برابر سینه، قطر تاج و به‌ویژه کاهش ضریب­ قدکشیدگی در مقابل افزایش آن در تیمار شاهد، در سطح 1% قابل تأیید است. رویش سطح‌مقطع در فاصله دو آماربرداری در تنک کردن شدید به دو برابر افزایش یافت و در همین مدت رویش فوق به‌طور متوسط 3 مترمربع در هکتار در سال بدست آمد. همچنین متوسط رویش حجمی سالیانه برای توده باقی‌مانده و برای کل توده به‌ترتیب 43/15 و 07/29 مترمکعب در هکتار در سال محاسبه شد. تنک کردن همچنین بر ضریب قدکشیدگی و همچنین تولید بیولوژیک 43/15 مترمکعب در سال و در هکتار اثر معنی‌داری داشت.

واژه‌های کلیدی: تنک کردن، گردش، درخت آینده، ضریب قدکشیدگی، افراپلت

* نویسنده مسئول، تلفن: 44787280-021 ، پست الکترونیکی : hassani@rifr-ac.ir 

مقدمه

 

با توجه به روند تخریب جنگل‌های طبیعی در دنیا، افزایش جمعیت انسانی و نیاز روزافزون به محصولات چوبی و دیگر خدمات جنگل، توسعة جنگل‌ها از طریق جنگل‌کاری در حال و آینده امری اجتناب‌ناپذیر است (6). توالی جنگل‌های طبیعی شمال کشور به‌دلیل بهره‌برداریهای غیراصولی و عدم تجدید حیات طبیعی در مناطق مختلف مورد تهدید قرار گرفته ‌است، از این‌رو می‌توان با انجام عملیات جنگل‌کاری، نسبت به احیاء آن کمک کرد (7). بررسی‌های انجام شده در سال 1375 بیانگر این واقعیت می‌باشد که در مجموع 200 هزار هکتار جنگل‌کاری در سطح شمال کشور انجام شده که حدود 80 درصد آن را گونه‌های پهن‌برگ (160 هزار هکتار) تشکیل می‌دهند (1). البته امروزه به‌دلیل عدم موفقیت تعداد قابل توجهی از عرصه‌های جنگل‌کاری شده با گونه‌های سوزنی‌برگ و همچنین تأکید متخصصان علوم جنگل در اولویت دادن به توان موجود در عرصه‌های منابع طبیعی، استفاده از گونه‌های پهن‌برگ بومی در فعالیت‌های جنگل‌کاری افزایش یافته است (7). مهمترین اهداف فعالیت‌های جنگل‌کاری، افزایش تولید کمی و کیفی در واحد سطح، ایجاد تنوع محصول،‌ غنا بخشیدن به جنگل‌های فعلی و احیاء اراضی مخروبه در سطح جنگل‌هاست (5). شرایط موجود در سطح جنگل‌های شمال کشور بیش از پیش، ضرورت حفظ و توسعة عرصه‌های منابع طبیعی، افزایش سطح جنگل‌کاریها و تعیین تأثیر این توده‌های دست‌کاشت را بر روند توسعة پایدار نشان می‌دهد. گونه افراپلت (Acer velutinum Bioss.) از فراوانترین و بزرگترین افراهای ایران است که بیشتر در جنگل‌های جلگه‌ای شمال کشور از جنگل‌های آستارا در غرب تا حوزة گلستان در شرق گسترش دارد. این گونه روشنایی‌پسند، طالب خاک‌های عمیق و غنی است و نسبت به سرما تا حدودی نابردبار می‌باشد (5). گونه پلت نسبتا سریع‌الرشد بوده و عموما به‌صورت انفرادی در جنگل‌های طبیعی حضور دارد و دیرزیستی آن نیز به ‌طور متوسط از 100 تا 150 سال گزارش شده است (13، 2). در اروپا تحقیقات بسیار زیادی در سه دهه اخیر راجع به تنک کردن انجام شده است (12، 9، 11، 15 ). چون گونه پلت از نظر خصوصیات جنگل‌شناسی بسیار نزدیک با یکی از افراهای موجود در اروپا یعنی افرای شبه‌چناری (Acer pseudoplatanus L.) است، بنابراین تحقیقات در زمینه دخالتهای پرورشی در توده دست کاشت این گونه نیز در اروپا سابقه چندانی ندارد. تحقیقات در بلژیک (15) دستیابی به یک میزان پیشنهادی برای هدایت توده‌های دست کاشت افرای شبه‌چناری را موجب می‌شود که می‌تواند یک راهنمای مقدماتی برای دخالتهای تنک‌کردن در توده­های پلت باشد. همچنین به یک مدل تولید برای توده‌های افرای شبه چناری در دو حالت تنک­کردن (شدت ضعیف و قوی) اشاره دارد، به‌طوری که تولید کل را به صورت تئوری به ترتیب 266 و 223 مترمکعب در هکتار ارائه می‌دهد. سن اولین تنک کردن را در حوالی 15 سالگی پیشنهاد می‌کند. تحقیقات در فرانسه (11 و 9) در زمینه کاشت افرای شبه چناری به صورت خالص یا آمیخته (به همراه زبان‌گنجشک و گیلاس‌وحشی) انجام شده است. این جنگل‌کاری با انبوهی اولیه متفاوت (حداکثر تا 8000 و حداقل تا 400 پایه در هکتار) بوده که در نتیجه سن اولین تنک کردن را در حوالی 15 – 12 سال و یا وقتی که ارتفاع غالب توده حدود 10 متر باشد توصیه کرده است و رشد متوسط سالانه در سنین اولیه (20 – 10 سال) را از 8/1 تا 3/4 سانتی‌متر برای قطر برابر سینه و 62 تا 83 سانتی‌متر برای ارتفاع بیان می‌دارد. طبق نظر کارشناسان دانمارکی (11) تولید بیشینه برای افرای شبه چناری، در 50 سالگی بدست می‌آید که می‌تواند به مقدار 19 مترمکعب در هکتار و در سال باشد. میزان عملکرد سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در زمینه جنگل‌کاری و احیای جنگلهای شمال کشور در طول دو برنامه اول و دوم توسعه (از سال 1368 لغایت 1378) حدود 45/877 هزار هکتار بوده است (3) که لزوم انجام عملیات پرورشی را در این توده‌ها به‌ویژه که قطب تولید چوب کشور را تشکیل می‌دهند، ضروری می‌سازد.

مواد و روشها

این پژوهش در زمستان سال 1373 در توده‌های دست‌کاشت 9 ساله افراپلت (با فاصله کاشت 2×2 متر) واقع در طرح جنگل‌داری هلومسر آمل انجام شد. منطقه مورد مطالعه، در پنج کیلومتری جاده هراز آمل و در شرق جاده امامزاده عبداله قرار دارد و دارای مساحتی در حدود 350 هکتار می‌باشد. رویشگاه مورد نظر در عرصه‌ای کم‌شیب با دامنه ارتفاعی 80 تا 100 متر از سطح دریا واقع شده است. خاک منطقه، خیلی عمیق ( 8 تا 10 متر)، قهوه‌ای تیره تا قهوه‌ای مایل به خاکستری روی رسوبات آبرفتی دارای بافت متوسط تا سنگین است. در مجموع، خاک منطقه در شرایط فیزیوگرافی دشت‌های دامنه‌ای هموار قرار می‌گیرد و آبرفت رودخانه‌ای مربوط به دوران چهارم زمین‌شناسی است. توده جنگلی دانه‌زاد پلت، حاصل نهالکاری سال 1364 (پرونانس محلی) می‌باشد. این تحقیق بصورت آزمایش کرت‌های یکبار خرد شده و در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی(14)، دارای سه تیمار اصلی و دو تیمار فرعی (نقشه 1) با 3 تکرار در 9 قطعه نمونه هریک به مساحت 30 تا 40 آر (جبر شکل هندسی عرصه و همگنی توده جنگلی) انجام شد. روش تنک کردن انتخابی و با انتخاب و مشخص کردن درختان آینده در سلول‌ها می‌باشد. در تیمارهای اصلی (A،B و C)، A تنک‌کردن شدید (برداشت 20 تا 25 درصد رویه زمینی)، B تنک‌کردن ضعیف (برداشت 10 تا 15 درصد رویه زمینی) انجام شده است و در  Cشاهد دخالتی انجام نشده است (نقشه 1). در زمستان‌های 1373 و 1377 آماربرداری صددرصد شامل بررسی‌های کمی و کیفی توده اصلی (قطر برابر سینه، ارتفاع کل، قطر تاج، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، تقارن تاج، سلامت جوانه انتهایی، سلامت تنه) انجام شد. در سال 1374 درختان آینده بر اساس تیمارهای سه‌گانه (80 و 150 درخت آینده ) انتخاب و مکان‌یابی شدند. در زیر قطعات نمونه در سال‌های 1374، 1377، 1380 و 1383 تیمارهای فرعی به صورت تنک‌کردن با گردش سه ساله و در سال‌های 1374، 1379 و 1384 تنک‌کردن با گردش پنج‌ساله اجرا و مکان‌یابی شد. همچنین از سال 1374 تا 1385 هر ساله پس از پایان هر فصل رویش، بررسی‌های کمی درختان آینده به‌صورت منظم انجام شد. حاصل 12 سال بررسی روند تغییرات کمی و کیفی «درختان آینده» در طرح آزمایش گردآوری بیش از 40000 داده کمی و 20000 داده کیفی بوده که با ساخت یک فایل حجیم داده ها توسط نرم افزار آماری SPSS  و بر اساس قالب آماری طرح آزمایش (کاملاً تصادفی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

 

 

به طرف تهران

 

به طرف آمل

 

سیم توری فنس

 

تیمارهای  اصلی 

A: تنک کردن شدید

B: تنک کردن ضعیف

C: شاهد

 

 

تیمارهای فرعی 

a: گردش برش 3 سال

b: گردش برش 5 سال

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


نقشه 1- طرح آزمایش‌های تحقیقات تنک کردن در توده‌های جوان و دست‌کاشت پلت امامزاده عبداله – آمل

طول جغرافیایی     //42  / 20  o 52                                        عرض جغرافیایی    //49  / 23  o 36

 

خلاصه بررسی‌های کمی جنگل‌شناسی توده اصلی در جدول (1) ارائه شده است (2).

جدول 1- برخی مشخصه‌های کمی توده (زمستان 1373)

مشخصه کمی

مقدار

قطر متوسط در ارتفاع برابر سینه

1/10 سانتی‌متر

قطر غالب در توده اصلی

2/15 سانتی‌متر

ارتفاع متوسط

9/10 متر

ارتفاع غالب

1/12 متر

تعداد در هکتار متوسط

1626 پایه

ضریب قدکشیدگی در توده اصلی

107

نتایج

تغییرات پراکنش قطری درختان  آینده  در  طی  12  دوره

رویش سالانه (1374 لغایت 1385) در شکل­های  1، 2 و 3 نمایش داده شده است. اولین تفاوت مربوط به منحنی تعداد درختان آینده است که به جبر تیمار برای تیمارهای تنک کردن شدید و ضعیف به ترتیب 80 و 150 پایه در هکتار در نظر گرفته شده است. در تیمار شاهد نیز تعداد درختان آینده انتخاب شده به میزان حداقل در نظر گرفته شده (80 پایه در هکتار)، زیرا با توجه به‌ اینکه در این تیمار تنک کردن صورت نمی­گیرد، برای نیل به هدف بررسی چگونگی تحول کمی و کیفی این درختان در وضعیت نزدیک به انبوهی بیشینه بیولوژیک انتخاب حداقل تعداد درختان آینده کافی بود و انتخاب تعداد حداکثر تفاوت چندانی در نتیجه نداشت.

 

 

 

 

 

 

 

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 1 - مقایسه توزیع فراوانی درختان آینده بر حسب طبقات قطر برابر سینه در تیمار شدید با دو گردش 5 و 3 سال طی 12 دوره رویش (زمستان 74 لغایت زمستان 85)

 

تفاوت ناشی از تیمار در چگونگی پراکنش قطری درختان از نظر مقدار قطر میانگین، مد و مدیان در روی منحنی مشخص بوده و در شکل های مربوطه بخوبی نشان داده شده است. روند تغییرات الگوی پراکنش تعداد در طبقات قطری در طی 12 سال در تیمارهای مختلف متفاوت است. آنچه مسلم است در تیمار فرعی با گردش 3 سال و در تیمار شدید بین دو نمودار 74 و 85 فاصله­ای را بوجود آورده است ولی در نسبتاً ضعیف این دو نمودار در امتداد هم و بهم چسبیده هستند. در واقع سرعت عبور از یک طبقه قطری به طبقه قطری بالاتر در بعد زمان در تیمار فرعی با گردش 3 سال سریعتر از تیمار فرعی با گردش 5 سال می باشد. در تیمارهای فرعی با گردش 5 سال هم ملاحظه می­گردد که دو نمودار مربوط به سالهای 74 و 85 بر روی هم منطبق شده­اند که بوسیله هاشور مشخص شده است. در تیمار شاهد فضای این همپوشانی بسیار زیادتر از تیمارهای دیگر می­باشد.

 

 

       
   
 
     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 2 - مقایسه توزیع فراوانی درختان آینده بر حسب طبقات قطر برابر سینه در تیمار نسبتاًٌ ضعیف با دو گردش 5 و 3 سال

 طی 12 دوره رویش (زمستان 74 لغایت زمستان 85)

 

 

تحول قطر و رویه­زمینی، همچنین قطر تاج و ارتفاع کل درختان آینده طی 12 دوره رویش سالانه در جدول 2  نشان داده شده است. تأثیر مثبت تنک کردن به‌ویژه بر روی سه متغیر اول (قطر ، سطح مقطع و ارتفاع) بخوبی مشخص است. در مقابل تنک کردن بر روی رشد ارتفاعی درختان، تأثیر چندانی نسبت به تیمار شاهد نداشته است. در مبحث تغییر سهم درختان در طبقات اجتماعی توده اصلی نیز با این پدیده مواجه بوده و به علت آن اشاره شد.

 

 

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 3 -  مقایسه توزیع فراوانی درختان آینده بر حسب طبقات قطر برابر سینه در تیمار شاهد  طی 12 دوره رویش (زمستان 74 لغایت زمستان 85)

 

این امر در مقایسه منحنی های ارتفاع کل درختان آینده بر اساس فرمول پرودن (سهمی) بین تیمارهای سه‌گانه مربوط به آخرین بررسی (زمستان 1385) نیز بخوبی نمایان است. مقدار رشد متوسط سالانه برای دور برابر سینه و رویه زمینی درختان آینده طی دوره 12 ساله، برای تیمارهای سه‌گانه در جدول 2  ارائه شده است. البته کاهش بارز از تیمار شدید به تیمارهای نسبتا ضعیف و شاهد برای هر دو مشخصه مشهود است.

 

جدول 2- رشد متوسط قطر برابر سینه، رویه زمینی، ارتفاع کل و قطر تاج درختان آینده  طی 12 فصل رویش در تیمارهای سه‌گانه

سال

تیمار

متوسط قطر برابر سینه D1.30(cm)

متوسط سطح مقطع برابر سینه

G1.30(cm2)

متوسط ارتفاع کل

h (m)

متوسط قطر تاج

dc (m)

74

A 

19/13

58/137

47/12

39/3

85

A 

54/26

37/5456

02/21

19/6

رشد در 12 سال

36/13

79/5318

55/8

8/2

متوسط رشد سالانه

11/1

23/443

71/0

23/0

74

B

00/13

70/134

72/12

40/3

85

B

81/24

96/4774

26/20

58/5

رشد در 12 سال

81/11

26/4640

54/7

18/2

متوسط رشد سالانه

98/0

69/386

63/0

18/0

74

C

79/13

60/149

73/12

94/3

85

C

60/22

83/3957

96/20

90/3

رشد در 12 سال

81/8

23/3808

23/8

0

متوسط رشد سالانه

74/0

35/317

69/0

0

 

بر اساس دو دوره آماربرداری صددرصد، تولید حجمی توده مورد بررسی و در جدول 3 ارائه شده است. تولید بیولوژیک توده (از سن 10 تا 14 سالگی) به میزان 43/15 سیلو در سال و در هکتار می باشد. در فاصله بین این سنین دو بار تنک کردن در توده انجام شده است. در اولین تنک کردن مقدار 16/20 مترمکعب در هکتار و در دومین تنک کردن حدود 43/34 مترمکعب در هکتار برداشت شده که جمعا تولید مکانیک این توده در طول سالهای 1373 تا 1377 به‌عنوان پیش محصول حدود 59/54 مترمکعب در هکتار برآورد شده است. از این‌رو با احتساب تولید مکانیک و اثر مثبت تنک کردن در روند افزایش تولید توده جنگلی، تولید کل توده به 07/29 مترمکعب در هکتار و در سال در سن 14 سالگی رسید.

 

جدول 3- جدول تولید حجمی (بیولوژیک) در طول 4 دوره رویش

سال بررسی

متوسط قطر برابرسینه

درخت

(cm)

متوسط ارتفاع توده

 

(m)

متوسط تعداد در هکتار توده

N/ha))

متوسط حجم در هکتار

(سیلو)

1373 (سن 10 سال)

1377 (سن 14 سال)

1/10

4/13

9/10

15

1626

1288

3/73

98/134

تفاوت

3/3

1/4

338

68/61

متوسط رویش سالانه

82/0

03/1

--

43/15


نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری طرح: تحلیل های مربوط به سال 1374 (ابتدای طرح) و سال 1385 (پایان طرح) مورد بررسی قرار گرفت. در سال 1374 با توجه به جدول 4، بین تیمارها و شاهد نتایج زیر حاصل شده است:

برای دور برابرسینه، طول تاج و ضریب قدکشیدگی اختلاف معنی داری در سطح 5% مشاهده شد. برای طول تنه، قطر تاج، نسبت طول تاج به ارتفاع کل، نسبت طول تاج به ارتفاع تنه، نسبت طول تاج به قطر تاج، نسبت ارتفاع تنه به ارتفاع کل و نسبت قطر تاج به قطر برابر سینه اختلاف معنی داری در سطح 1% مشاهده گردید و تنها برای ارتفاع کل اختلاف معنی دار نبود.

 

جدول 4- آنالیز واریانس یکطرفه بین تیمارها و شاهد (سال 1374)

متغیرها

 

مجموع مربعات

درجه آزادی

مربع میانگین

F

Sig.

دور برابرسینه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

858/844

835/17632

694/18477

4

300

304

215/211

776/58

 

594/3

 

 

007/0

 

 

ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

725/1

581/370

306/372

4

300

304

431/0

235/1

 

349/0

 

 

845/0

 

 

طول تنه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

794/31

918/335

712/367

4

300

304

949/7

120/1

 

099/7

 

 

000/0

 

 

قطر متوسط تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

311/24

778/173

089/198

4

300

304

078/6

579/0

 

492/10

 

 

000/0

 

 

طول تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

251/30

389/454

640/484

4

300

304

563/7

515/1

 

993/4

 

 

001/0

 

 

نسبت طول تاج به ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

204/0

921/1

126/2

4

300

304

051/0

006/0

 

972/7

 

 

000/0

 

 

نسبت طول تاج به طول تنه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

258/11

751/118

009/130

4

300

304

814/2

396/0

 

110/7

 

 

000/0

نسبت طول تاج به قطر تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

864/6

349/64

213/71

4

300

304

716/1

214/0

 

000/8

 

 

000/0

 

 

نسبت طول تنه به ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

204/0

922/1

126/2

4

300

304

051/0

006/0

 

954/7

 

 

000/0

نسبت قطر تاج به قطر برابر سینه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

262/531

358/6379

619/6910

4

300

304

815/132

265/21

 

246/6

 

 

000/0

 

 

ضریب

قدکشیدگی

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

170/3991

658/66677

828/70668

4

300

304

792/997

259/222

 

489/4

 

 

002/0

 

 

 

 

در سال 1385 نیز قطر برابر سینه، قطر تاج، نسبت طول تاج به قطر تاج، نسبت قطر تاج به قطر برابر سینه و ضریب قدکشیدگی بین تیمارها و شاهد در سطح 1% معنی دار شده‌اند (جدول 5). همچنین ارتفاع کل، طول تاج، نسبت طول تاج به ارتفاع کل، نسبت طول تنه به ارتفاع کل و طول تنه بین تیمارها و شاهد در سطح 5% معنی دار گردیده­اند. اختلاف میانگین نسبت طول تاج به طول تنه نیز معنی دار نمی باشد. بیشتر فاکتورهای مورد بررسی که در سال 1374 آنالیز واریانس گردیده‌اند و در سطح 5% معنی دار بوده اند در سال 1385 در سطح 1% معنی دار شده اند و این خود اثر مثبت تنک کردن بر روی فاکتورها را نشان می­دهد که قابل انتظار بوده است. بیشتر متغیرها، در مقایسه میانگین ها در تیمارها معنی‌دار بوده یعنی نسبت به تنک کردن تودها حساسیت نشان می‌دهند.

 

 

جدول 5- آنالیز واریانس یکطرفه بین تیمارها و شاهد (سال 1385)

متغیرها

 

مجموع مربعات

درجه آزادی

مربع میانگین

F

Sig.

دور برابرسینه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

419/7166

230/41039

649/48205

4

295

299

605/1791

116/139

 

878/12

 

 

000/0

 

 

ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

909/51

383/793

292/845

4

295

299

977/12

689/2

 

825/4

 

 

001/0

 

 

طول تنه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

962/58

304/1580

266/1639

4

295

299

741/14

357/5

 

752/2

 

 

028/0

 

 

قطر متوسط تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

552/219

677/277

229/497

4

295

299

888/54

941/0

 

312/58

 

 

000/0

 

 

طول تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

397/98

801/2158

198/2257

4

295

299

599/24

269/7

 

384/3

 

 

010/0

 

 

نسبت طول تاج به ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

140/0

837/3

977/3

4

295

299

035/0

013/0

 

700/2

 

 

031/0

 

 

نسبت طول تاج به طول تنه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

215/2

158/90

373/92

4

295

299

554/0

306/0

 

812/1

 

 

126/0

 

 

نسبت طول تاج به قطر تاج

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

683/30

758/95

440/126

4

295

299

671/7

325/0

 

631/23

 

 

000/0

 

 

نسبت طول تنه به ارتفاع کل

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

141/0

834/3

974/3

4

295

299

035/0

013/0

 

708/2

 

 

030/0

 

 

نسبت قطر تاج به قطر برابر سینه

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

461/1666

011/2209

471/3875

4

295

299

615/416

488/7

 

636/55

 

 

000/0

 

 

ضریب قدکشیدگی

بین گروه­ها

داخل گروه­ها

کل

920/10901

211/48413

130/59315

4

295

299

480/2725

113/164

 

607/16

 

 

000/0

 

 

 

در سال 1385 نیز دور برابر سینه، قطر تاج، نسبت طول تاج به قطر تاج، نسبت قطر تاج به قطر برابر سینه و ضریب با توجه به جدول  6 در سال 1385 از نظر دور برابرسینه و میانگین ها در تیمارهای مختلف به دو گروه تقسیم شده اند که تیمار شاهد دارای کمترین میانگین و تیمار شدید با گردش 3 سال دارای بیشترین میانگین است. نحوه پراکنش تیمارها در داخل گروه ها در این مرحله تحت تأثیر تنک کردن ها هدایت شده و آنطور که انتظار می رفت تنظیم شده‌اند. بعبارتی دیگر اثر مثبت تنک کردن بر روی دور برابر سینه معنی دار بوده است. ترتیب قرار گرفتن تیمارها از کوچکترین میانگین به بزرگترین میانگین به ترتیب زیر می­باشد:

1- گروه (تیمار شاهد و  ضعیف با گردش 5 سال)

2- گروه (تیمار ضعیف با گردش 3 سال، شدید با گردش 5 سال و شدید با گردش 3 سال)

در گروه دوم که گروه قطورها می باشد و بین آنها اختلاف معنی داری وجود ندارد پس از بررسی های کیفی از لحاظ تنه و تاج، تیمار برتر معرفی می گردد.

اختلاف در داخل گروه‌ها معنی‌دار نیست ولی بین گروه‌ها اختلاف در سطح 1% معنی‌دار است.

 

جدول 6- مقایسه میانگین‌ها در تیمارها به روش دانکن برای دور برابر سینه به سانتیمتر (سال 1385)

تیمار

تعداد

دسته‌بندی میانگین‌ها

گروه 1

گروه 2

شاهد

69

1377/71

 

ضعیف با گردش 5 سال

81

7284/74

 

ضعیف با گردش 3 سال

70

 

6214/80

شدید با گردش 5 سال

39

 

5897/82

شدید با گردش 3 سال

41

 

5976/84

سطح معنی‌داری

 

112/0

096/0

 

 

با توجه به جدول 7، در سال 1385 از نظر ارتفاع کل میانگین ها در تیمارهای مختلف به سه گروه تقسیم شده اند که تیمار ضعیف با گردش 5 سال دارای کمترین میانگین و تیمار شدید با گردش 3 سال دارای بیشترین میانگین ارتفاع کل است. نحوه پراکنش تیمارها در داخل گروه ها در این مرحله تحت تأثیر تنک کردن ها طبقه بندی شده اند. بعبارتی دیگر اثر مثبت تنک کردن بر روی ارتفاع کل نیز معنی دار بوده و ترتیب قرار گرفتن تیمارها از کوچکترین میانگین به بزرگترین میانگین در گروه های سه‌گانه بصورت زیر است:

1- گروه تیمار ضعیف با گردش 5 سال و ضعیف با گردش 3 سال

2- گروه تیمار ضعیف با گردش 3 سال، شدید با گردش 5 سال و شاهد

3- گروه شدید با گردش 5 سال، شاهد و شدید با گردش 3 سال

همانطوری‌که ملاحظه می شود میانگین ارتفاع در تیمارهای شدید بیشترین مقدار بوده و هم‌ردیف شاهد قرار دارند و تیمارهای ضعیف دارای کمترین میانگین هستند، پس تنک کردن بر خلاف انتظار در افزایش ارتفاع نیز تأثیر مثبت داشته است و تیمارهای شدید در گروهی قرار گرفتند که تیمار شاهد قرار گرفته است. بنابراین انتظار داشتیم که تیمار شاهد با داشتن بالاترین انبوهی تعداد در هکتار در یک گروه جداگانه دارای بیشترین میانگین ارتفاع باشد که نتیجه اینچنین نیست. البته اختلاف در داخل گروه ها معنی دار نیست ولی بین گروه ها اختلاف در سطح 5% معنی دار است.

 

جدول 7- مقایسه میانگین‌ها در تیمارها به روش دانکن برای ارتفاع کل به متر (سال 1385)

تیمار

تعداد

دسته‌بندی میانگین‌ها

گروه 1

گروه 2

گروه 3

ضعیف با گردش 5 سال

81

1111/20

 

 

ضعیف با گردش 3 سال

70

4071/20

4071/20

 

شدید با گردش 5 سال

39

 

8590/20

8590/20

شاهد

69

 

9746/20

9746/20

شدید با گردش 3 سال

41

 

 

2622/21

سطح معنی‌داری

 

345/0

087/0

228/0

 


بحث 

انتخاب و مشخص کردن درختان آینده در این تحقیق، فرصتی را بوجود آورد که تأثیر تنک‌کردن پس از گذشت یک دوره کوتاه قابل تحلیل باشد، کما اینکه این کار حتی پس از گذشت یکسال نیز امکان پذیر شد (2). اکنون با گذشت یک دوره 12 ساله علاوه بر اینکه همان نتایج بصورت معنی‌دارتری مورد تأیید قرار گرفت، بلکه نتایج مطلوب دیگری نیز حاصل شد. تأثیر تنک کردن در تسریع رشد قطری که بصورت سنتی یک نتیجه مورد انتظار است، بطور بسیار مشخصی مورد تأیید قرار گرفت. البته چگونه و چه مقدار آن در این فرصت برای این گونه با ارزش بومی بررسی شده که به این تحقیق جنبه اختصاصی می‌دهد. مشخص شدن برتری این گونه بر گونه مشابه اروپایی خود یعنی افرای شبه چناری نتیجه ای بسیار جالب و مفید می‌باشد. مقدار 3/1 سانتی متر رشد قطر برابر سینه در تیمار شدید در عرصه مورد نظر در مقایسه با رشد قطر برابر سینه  افرای شبه چناری در جنگلهای اروپا و در سن مشابه که حدود 1 سانتی متر بوده است (7) قابل تأمل است و بر اهمیت گونه پلت در جنگلهای خزری به‌عنوان یک گونه مهم از لحاظ تولید تلقی می‌گردد. از عوامل تأثیرگذار در استقرار و پراکنش گونه پلت نیز درصد کربن آلی، نیتروژن کل و رطوبت اشباع خاک است که همبستگی معنی داری بین این عوامل خاکی و پراکنش گونه پلت وجود دارد(4). لازم به ذکر است که این وضعیت می تواند در یک دوره طولانی تر از جمله برای کل دوره زندگی این توده تغییر کند، زیرا تحقیقات متعددی نشان داده اند که تولید کل توده های جنگلی در یک دوره طولانی چه تحت تنک کردن قرار گیرند و چه نگیرند، ثابت می‌باشد (10). افزایش سرعت رشد قطری به مفهوم کوتاه شدن دوره تولید برای محصول نهایی بوده و نتیجه آن بهینه شدن بیلان اقتصادی و کاهش دوره خلأ تولید می باشد که در آینده یا در حال حاضر با آن مواجه هستیم. این امر وقتی اهمیت پیدا می کند که بدانیم توده های جوان و دست کاشت پلت که جایگزین جنگلهای مخروبه شمال شده اند در حال حاضر مساحت قابل ملاحظه ای را تشکیل می دهند و در آینده نیز توسعه خواهند یافت. لازم است اضافه گردد که در گونه پلت  افزایش رشد قطری (دوایر سالانه پهن) با کیفیت تکنولوژی مورد هدف برای این گونه یعنی روکش مغایرتی ندارد. تأثیر بسیار معنی دار تنک کردن خصوصا تنک کردن شدید در ضریب قدکشیدگی، از دیگر نتایج مهم این تحقیق است. این ضریب از هم اکنون در این تیمار به مقدار دلخواه نزدیک شده است (متوسط تیمار 18/84). بدیهی است که این امر از نظر تضمین پایداری توده های جوان و دست کاشت پلت در برابر خطرات طوفان ها و بادافتادگی های رو به افزایش در نتیجه تغییرات اقلیمی، از اهمیت فراوان برخوردار است. در مقابل مشاهده شد که این ضریب در درختان آینده در تیمار شاهد افزایش یافته و نامناسب تر شده است (بدلیل رشد ارتفاعی بیشتر در مقابل رشد قطری کمتر). هر چند که تأثیر تنک کردن در اصلاح ضریب ویژه تاج، شامل ضریب نسبی تاج ( ) و ضریب شکل تاج ( ) هنوز چندان معنی دار نیست اما انتظارمی­رود که تاج درختان آینده (در واقع موتور و شاخص قدرت رشد این درختان) به‌ویژه در تیمار تنک کردن شدید، به‌تدریج توسعه کافی یابد و به شکل دلخواه برسد. این بررسی همچنان نشان داد که تنک کردن ها، محصول میان دوره‌ای قابل فروش و مصرف در صنایع ازجمله کاغذ سازی می‌دهند. با توجه به وسعت توده های مشابه موجود در جنگلهای شمال، این محصولات می توانند از نظر حجمی جالب و بر خلاف شرایط حاکم در کشورهای اروپایی، برای کشور صرفه اقتصادی و قابلیت اشتغال‌زایی داشته باشند.

شناخت تولید این توده ها  شامل تولید 3 متر مربع رویه زمینی در هکتار و در سال در تیمار تنک کردن شدید (جدول  2) و برای دوره 10  تا 14 سالگی و دو برابر شدن آن در طی این دوره یعنی رسیدن از 73/12 به 54/24 متر مربع در هکتار و همچنین رسیدن به تولید حجمی (تولید بیولوژیک)  43/15 متر مکعب در سال و در هکتار (جدول 3) از دیگر نتایج مفید و جالب این تحقیق است. بنا به عقیده محققان دانمارک تولید بیشترین افرای شبه چناری در سن 50 سالگی به 19 متر مکعب در سال و در هکتار می رسد (12). انتخاب و مشخص کردن درختان آینده و  پی‌گیری هر ساله آنها  این فرصت استثنایی را بوجود آورد تا اثر منفی خشکسالیها روی رشد ارتفاعی این درختان بصورتی ملموس مشاهده گردد و تأثیر این پدیده بر روی توده جنگلی مورد تأیید قرار گیرد.

از لحاظ آماری بهترین تیمار برای رویش قطر، تیمار شدید با گردش 3 سال می­باشد که پس از 12 سال تحت تأثیر تنک کردن­ها بیشترین قطر را به خود اختصاص داده است. همچنین در قسمت نتایج اشاره شده بود که تیمارهای با گردش 3 سال در بعد زمان، زمان کمتری را نسبت به تیمارهای دیگر برای گذشتن از یک طبقه قطری و رسیدن به طبقه قطری بالاتر نیاز دارند و از لحاظ کمی این تیمار یک تیمار ایده­ال برای تنک کردن در توده خواهد بود.

در پایان نیز در رابطه با تنک کردن به دو جنبه مثبت و منفی آن اشاره می­شود. جنبه مثبت تنک کردن که می تواند موجب ایجاد پوشش کف جنگل شود، کما اینکه در همین عرصه تحقیقاتی توسعه قابل ملاحظه پوشش علفی النا (Oplismenus undulatifolius (Ard.)P.Beauv) در تیمارهای تنک کردن مشاهده شد. جنبه منفی تنک کردن که می تواند موجب حذف برخی اکوتیپ ها گردد که شاید دارای قابلیتهای مقاومتی در برابر انواع حوادث آینده ازجمله استرس آبی باشند که با توجه به پدیده تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالیها دارای ارزش های ویژه هستند. کمااینکه در همین راستا به انجام «تنک کردن اکوفیزیولوژیک»، یعنی انجام تنک کردن با لحاظ کردن حفظ چنین پایه هایی به‌عنوان یکی از راه حل های مدیریتی آینده اشاره می شود.

1- اسدالهی، ف،.1380. بررسی سیر تحول جنگل‌کاری در ایران، فصلنامه جنگل و مرتع، 53: 19-13.
2- امانی، م،. اخلاصی، غ ،. اسماعیل نیا، م،. حسنی، م،. یزدانی، ش و بهشتی، ح،. 1375. نتایج اولین بررسی های­کمی وکیفی وجنگل شناسی در توده­های دست­کاشت جوان پلت (Acer velutinum Boiss)، مجله پژوهش و سازندگی، 31: 21-6.
3-      بی­نام، 1379. آمارنامه سازمان جنگلها و مراتع کشور. دفتر روابط عمومی و امور بین الملل، دفتر طرح و برنامه و آمار سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور، 128 صفحه.
4-      پاونددرو، ع،. صالحی، ع،. پوربابایی، ح و علوی، س، ج،. 1393. رابطه بین استقرار و پراکنش گونه پلت ( Acer velutinum Boiss.) با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عوامل توپوگرافی در جنگل­های شمال (مطالعه موردی: حوزه ناو اسالم/ استان گیلان). مجله پژوهش­های گیاهی، 27(4): 533-520.
5- سیاهی‌پور، ذوقعلی، بیت‌اله امان‌زاده و خسرو ثاقب‌طالبی، 1389. نتایج مقدماتی تاثیر شدت‌های مختلف تنک کردن بر گونه پیسه‌آ در جنگل‌های دست‌کاشت اسالم، مجله جنگل و صنوبر ایران، 18(1): 45-35.
6- شعبانیان، نقی، مهدی حیدری و منیر زینی‌وندزاده، 1389. اثر جنگل‌کاری با گونه‌های سوزنی برگ و پهن برگ بر تنوع گونه‌های گیاهی و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، مطالعه موردی: جنگل‌کاری دوشان سنندج، مجله جنگل و صنوبر ایران، 18(3): 446-437.
7- محمدنژاد کیاسری، شیرزاد، خسرو ثاقب طالبی، رامین رحمانی، ابراهیم عادلی، بهنوش جعفری و حسین جعفرزاده، 1389. ارزیابی کمی و کیفی عرصه های جنگل کاری و جنگل طبیعی منطقه دارابکلا در شرق مازندران. مجله جنگل و صنوبر ایران، 18(3): 351-337.
 
8- Allergrini, CH,  1995. Le depressage dans les plantations des feuillues precieux. Forets de France no 380: 17-18.
9- Armand, G, 1992. Techniques de plantation des feuillus precieux: caracteristique des plants de Merisier. Frene et Erabre sycomore R.F.F: 66-70.
10- Bastien, Y, 1995. Le experience danoise d’eclaircie de hetre de totterup. Rev. For. Fr. XLVII-2: 133-136.
11- Poullain, G, 1993. L’erable sycamore, Forets de France. No 356: 21-23., No 357: 75-78.
12- Sevrin, S, & R,Keller, 1993. Etudes de la qualite technologiques du bois de l’Alisier terminal: relation avec la sylviculture et le Sol.R.F.F, 3: 299-376.
13- Tabari, M, H, Yosef-Zadeh, K, Espahbodi, & GA, Jalali, 2008. The effect of seed - source on the leaf morphology of Acer velutinum (Bioss.) seedlings. Taiwan J. For. Sci., 23: 9-13.
14- Tawnend, J. 2003, practical statics for environmental and biological scientists. John Wiley & Sons Ltd., 276pp.
15- Terlindone, M, 1989. Voyage d’etude en R.F.A., Sylva – Belgica, no 6: 121-133.
  • تاریخ دریافت: 19 اردیبهشت 1393
  • تاریخ بازنگری: 10 بهمن 1393
  • تاریخ پذیرش: 25 بهمن 1393