بررسی اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی بر جوانه‌زنی بذر زالزالک بومی ( Crataegus assadii)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

26313

چکیده

بیشتر بذرهای گونه‌های زالزالک مشکل جوانه‌زنی دارند. در این تحقیق شکستن خواب بذر زالزالک بومی ایران ((Crataegus assadii مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی درصد تعداد جنین موجود در میوه مشخص شد که 35 درصد از میوه‌های این گونه دارای جنین می‌باشند. بدین منظور تیمارهای زیر شامل: - قراردادن بذرها به مدت 24 ساعت در جریان آب، به دنبال آن (با و بدون خراش‌دهی) نگهداری در دمای 18 درجه سانتی گراد به مدت سه ماه و سپس سرمادهی به مدت چهار و نیم ماه در گلدان - قرار دادن در اسید جیبرلیک با غلظتهای150 و 300 ppm به مدت 24 ساعت در تاریکی و سپس1 ماه سرمادهی - استفاده از نیترات پتاسیم با غلظتهای25/0، 5/0 و 1 درصد - قرار دادن بذرها در خاک مزرعه از اواخر زمستان (با و بدون خراش‌دهی) تا بهار سال دوم. درصد, شاخص و سرعت جوانه‌زنی بذرها با 3 تکرار بررسی شد. نتایج نشان داد که تیمار بذرهای خراش‌دهی شده با تناوب دمایی نگهداری سه ماه در دمای 18 درجه سانتی گراد، و چهار و نیم ماه سرما دهی در گلدان با 62  درصد جوانه‌زنی موفق‌ترین تیمار اعمال شده بود. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effects of physical and chemical factors on the seed germination of Crataegus assadii

چکیده [English]

Considering studies that done most species of hawthorn have problem in seed germination. Species that examined in this study is C.assadii that is native plant of Iran. Percentage of the number of embryos was determined that 35% of fruits in this species have active embryos. 9 treatments with 3 replications were applied as follows: - insert seeds under water flow (with and without scarification), put in 18ºC for 3 months and then cold for 4.5 months in pot. – Insert seeds in GA3 with concentrations 150 and 300 ppm in darkness for 24 hours and then 1 month cold. – Using potassium nitrate with 0.25%, 0.5% and 1% concentrations. – Over wintering in farm soil (with and without scarification) till spring of the second year. All cold treatments were applied in 4ºC. Pots after treatment in lab. Were transfer to incubators. Treatment scarification and warmth 18ºC followed by cold stratification  with 62% has  the highest germination percentage that  indicating this treatment is  successful treatment among the treatments in this study..

کلیدواژه‌ها [English]

  • Germination
  • Crataegus assadii
  • dormancy
  • Giberlic acid
  • Cold treatment

بررسی اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی بر جوانه‌زنی بذر زالزالک بومی ( Crataegus assadii)

سعیده سادات میرزاده واقفی* و محسن نصیری

تهران، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور 

تاریخ دریافت: 28/2/89               تاریخ پذیرش: 8/3/90 

چکیده

بیشتر بذرهای گونه‌های زالزالک مشکل جوانه‌زنی دارند. در این تحقیق شکستن خواب بذر زالزالک بومی ایران ((Crataegus assadii مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی درصد تعداد جنین موجود در میوه مشخص شد که 35 درصد از میوه‌های این گونه دارای جنین می‌باشند. بدین منظور تیمارهای زیر شامل: - قراردادن بذرها به مدت 24 ساعت در جریان آب، به دنبال آن (با و بدون خراش‌دهی) نگهداری در دمای 18 درجه سانتی گراد به مدت سه ماه و سپس سرمادهی به مدت چهار و نیم ماه در گلدان - قرار دادن در اسید جیبرلیک با غلظتهای150 و 300 ppm به مدت 24 ساعت در تاریکی و سپس1 ماه سرمادهی - استفاده از نیترات پتاسیم با غلظتهای25/0، 5/0 و 1 درصد - قرار دادن بذرها در خاک مزرعه از اواخر زمستان (با و بدون خراش‌دهی) تا بهار سال دوم. درصد, شاخص و سرعت جوانه‌زنی بذرها با 3 تکرار بررسی شد. نتایج نشان داد که تیمار بذرهای خراش‌دهی شده با تناوب دمایی نگهداری سه ماه در دمای 18 درجه سانتی گراد، و چهار و نیم ماه سرما دهی در گلدان با 62  درصد جوانه‌زنی موفق‌ترین تیمار اعمال شده بود.

واژه‌های کلیدی: جوانه‌زنی, Crataegus assadii, خواب بذر, اسید جیبرلیک، سرمادهی

* نویسنده مسئول، تلفن:‌ 44580282  ، پست الکترونیکی: mirzadeh@rifr-ac.ir 

مقدمه 

 

زالزالک (assadii Crataegus) درختی است به ارتفاع 5 تا 6 متر با شاخه‌های جوان و به رنگ ارغوانی متمایل به خاکستری و با کرکهای نمدی. هر میوه حاوی 2 تا 3 دانه بوده و رویشگاه این گونه در ایران مناطق خراسان و بجنورد و نمونه تیپ آن متعلق به گردنه بدرانلو (10) می‌باشد.

خواب فیزیولوژیکی و فیزیکی دو نوع خواب متداول در بذر بسیاری از گونه‌های گیاهی است. همچنین در برخی از بذرها ممکن است ترکیبی از دو نوع خواب مذکور وجود داشته باشد. زالزالکها از جمله گیاهانی هستند که جوانه‌زنی بذر آنها با مشکل مواجه است. در بررسی منابع در مورد شکستن خواب و رفع مشکل جوانه زنی بذر گونه های مختلف جنس زالزالک، تیمارهای مختلفی مشاهده شد.

بررسی منابع نشان داد که بذر بسیاری از درختان و درختچه‌ها نیاز به شرایط خاصی جهت شروع جوانه‌زنی دارند که دما و رطوبت از عوامل مهم آن می‌باشند و در مورد بذر گونه C. monogyna Jacq.   تیمارهای گرمادهی در دمای 25 درجه سانتی گراد به مدت 3 ماه،  سپس سرمادهی در دمای 5-3 درجه سانتی گراد به مدت 9  ماه و در مورد گونه C. mollis Scheele خراش‌دهی با اسید سولفوریک به مدت 2 ساعت پس از آن گرمادهی در دمای 20 درجه سانتی‌گراد به مدت 90 روز، سپس سرمادهی در دمای 5-3  درجه سانتی گراد به مدت 120 روز توصیه شده است . بذر زالزالک دارای خواب عمیقی است که حتی می‌تواند جوانه‌زنی آن را 2 تا 3 سال به تأخیر اندازد. در مورد بذر این جنس خراش‌دهی جهت تحریک جوانه‌زنی توصیه شده است (19).

بذرهای زالزالک با اندوکارپ استخوانی تمایل به جوانه‌زنی در بهار سال دوم، یا در سال‌های بعد دارند (5). مطالعات Gough (1996) نشان داد که قرار دادن بذرهای C. mollis  در بستر پیت در دمای 45-40 درجه سانتی گراد به مدت 45 روز و سپس در دمای 22 درجه سانتی گراد به مدت 90-75 روز نتیجه بخش بوده است (7).

Gough (1996) در مورد جنس زالزالک، تیمار بذر با اسید سولفوریک به مدت 5/0 تا 3 ساعت تیمار شده و  به دنبال آن سرمادهی در دمای 5 سانتی گراد برای 84 تا 112 روز باعث جوانه‌زنی حدود 80 درصد کل بذرها شده است. بذر ممکن‌است در پاییز سال بعد از پیش تیمار خراش‌دهی کشت شود یا در سرمای انبار  بعد از خراش‌دهی تا بهار نگه داشته شود. بذرها بهتر است در عمق 5/0 سانتیمتری از سطح خاک کاشته شوند (7).

Hudson و Carlson (1998)، در مورد خواب شکنی بذر C. douglasii ، تیمار با آب اکسیژنهH2O2) )  1 درصد به مدت 15 دقیقه و قرار دادن در لایه هایی از پیت در دمای 2 درجه سانتی‌گراد به مدت 4 ماه را توصیه کردند (9).

Garber و Morhead (1999) در مورد گونه‌های مختلف زالزلک، تیمار بذر با گرمای  44-38 درجه سانتی‌گراد به مدت 90-30 روز و به دنبال آن اعمال تیمار سرما را به مدت 180-90 روز را مؤثر اعلام کرده اند (6).

یکی دیگر از تیمارهای پیشنهاد شده جهت تکثیر زالزالک از طریق بذر، خراش دادن بذر و سرمادهی آن در بهار یا قرار دادن آن در اوایل تابستان در هوای آزاد در دمای 27-21 درجه سانتی گراد تا زمان جوانه‌زنی است. طریقه دیگر خراش دادن، استفاده از اسید سولفوریک و سپس برای 5 ماه در دمای 4 درجه سانتی گراد قرار دادن تا سبز گردد، می‌باشد. بذرها بدون برطرف کردن پوسته سخت 2 تا 3 سال طول می‌کشد تا سبز شوند (11).

خواب بذر گونه‌های مختلف زالزلک از نوع درونی (اندوژن) بوده که ممکن‌است با تیمار آب گرم به مدت 16-4 هفته همراه با یک سرمای 36-12 هفته ای برطرف شود (15). خراش‌دهی قبل از پیش تیمار گرمایی و سپس سرمادهی مفید است. قرار دادن بذر در  هوای آزاد با گذشتن دو بهار (بهار سال دوم) احتمال جوانه‌زنی بذر را زیاد می‌نماید، که این تیمار معادل تیمار اسید سولفوریک غلیظ (98 درصد) از30 دقیقه تا 2 ساعت برای گونه  C.monogyna همراه با 4 هفته تیمار گرما و 12 هفته تیمار سرما است.

Brenda و همکاران (2004) معتقدند که تیمار بذر  با اسید و به دنبال آن تناوب گرما و سرما، به شکستن خواب جنین و سرعت جوانه‌زنی جنس زالزالک کمک می‌کند (3). همچنین در مواردی ذکر گردیده که بذرها به مدت 48-24 ساعت قبل از سرمادهی خیس شوند (8). در تمام تیمارها باید همیشه  بذرها مرطوب باشند. بعضی مواقع ممکن‌است جوانه‌زنی تا 18 ماه طول بکشد.

در تحقیقی که بر روی سه گونه زالزالک بومی ایران C. babakhanlouiC. aminii، C. persica) صورت گرفته است، بیشترین درصد جوانه‌زنی در تیمارها کاشتن بذرها در هوای آزاد در اوایل تابستان با 11/37 درصد جوانه‌زنی می‌باشد (12).

در مورد اثرات دارویی گونه ای از جنس زالزالک ((C. monogyna  با مطالعات انجام شده به اثر آن بر تسریع جریان خون در سرخرگهای کرونر قلب پی برده‌اند (4). تنتور تهیه شده از میوه و شکوفه زالزالک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد (18). پوست سرخ ولیک (C. oxycantha) دارای مواد تلخ( اوکیساکانتین)، دانه دارای آمیگدالین، گل و برگ دارای تری ترپن‌های اسیدی( اولئانولیک، اورمولیک و گرانه گولیک) و فلاونوئید است. از گلهای زالزالک به عنوان مقوی قلب و کاهش تحریک پذیری سلسله اعصاب استفاده می‌گردد (2).

در منابعی که ذکر گردید، متأسفانه تنها پیشنهاداتی در مورد روشهای بهینه جوانه‌زنی ارائه گردیده و نتایج به صورت عدد  و درصد موجود نمی‌باشد. C. assadii، از جمله گونه‌های بومی ایران بوده و دارای پراکنش محدودی می‌باشد. به همین علت به بررسی چگونگی شکستن خواب و افزایش درصد جوانه زنی  بذر آن پرداخته‌شد، تا بدین‌وسیله جهت حفظ ذخایر ژنتیکی این گونه قدمی برداشته شود. در این تحقیق با اعمال تیمارهای مختلف که تعدادی از آنها مطابق با تیمارهای تا کنون انجام شده می‌باشد، صورت گرفت، تا مناسب ترین روش خواب‌شکنی و جوانه‌زنی آن مشخص و معرفی گردد.

مواد و روشها

به منظور شکستن خواب گونه مذکور، آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با 9 تیمار و سه تکرار انجام شد. بذر گونه C. assadii در سالهای 1384 و 1385 از درختان موجود در گردنه بدرانلوی بجنورد جمع‌آوری گردید. جهت اطلاع از قوه نامیه، آزمون تترازولیوم بر اساس دستور العملISTA  انجام شد. در این آزمون از محلول تترازولیوم یک درصد استفاده گردیدISTA, 2007)). جهت تعیین تعداد جنین در هر میوه، تعداد 100 میوه به طور تصادفی انتخاب گردید و تعداد بذر دارای جنین در هر میوه مورد بررسی قرار گرفتند.

بذرهای زالزالک پس از جداکردن گوشت میوه زیر لوپ مورد بررسی قرار گرفتند و مشاهده شد که اسفنجی‌ترین قسمت آن  بخشی است که  بذر توسط آن به محور درونی میوه متصل می‌شود. پس از باز نمودن بذر و بررسی آن معلوم گردید که قسمت اسفنجی نزدیک به ناف می‌باشد. جذب آب که در فعال شدن جنین جهت رشد و جوانه‌زنی اهمیت زیادی دارد، در این ناحیه انجام می‌شود. به همین سبب لازم است تیمارهای خراش‌دهی مکانیکی  توسط سمباده بر روی بذر در این محل انجام شود تا جنین بتواند به خوبی آب جذب نموده و فعال گردد.

پیش تیمارهای شکست خواب عبارت بودند از:

-  بذرها پس از اینکه به مدت 24 ساعت در جریان آب جاری قرار گرفتند، (در دو حالت با و بدون خراش مکانیکی با سمباده) به مدت سه ماه به شرایط دمای 18 درجه سانتی گراد در دستگاه ژرمیناتور منتقل و به دنبال آن به مدت چهار و نیم ماه در شرایط گلدان سرما دهی(4درجه سانتی گراد) شدند. برای کنترل دما گلدانها در ژرمیناتور قرار گرفتند.

2- بذرها در اسید جیبرلیک با غلظتهای  150 و  300  ppm به مدت 24 ساعت در تاریکی ، سپس یک ماه سرمادهی در دمای 4 درجه سانتی گراد در پتری دیش قرار داده شدند.

3- تیمار با نیترات پتاسیم در غلظتهای 25/0 ، 5/0 و 1 درصد به مدت 24 ساعت تیماردهی شد.

4- قرار دادن بذرها در بستر خاک مزرعه در اواخر زمستان، (در دو حالت با و بدون خراش مکانیکی) تا بهار سال دوم.

پس از اعمال تیمارها  بذرها به ژرمیناتوری با دمای 25 درجه سانتی گراد، شدت نور 1000 لوکس و رطوبت نسبی 45 درصد انتقال یافتند. بستر بذرها ماسه بادی در گلدانهایی با قطر 15 سانتیمتر بود. برای هر تیمار 3 گلدان و هر گلدان به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد. بذرها در عمق دو برابر قطرشان کاشته شدند.

با استفاده از روابط 1 تا 3، سرعت جوانه‌زنی، شاخص جوانه‌زنی (به عنوان معیاری از زمان جوانه‌زنی) و درصد جوانه‌زنی محاسبه گردید:

رابطه(1) سرعت جوانه‌زنی  : =   RG

که  در  آن ni  تعداد  بذرهای  جوانه  زده در روزهای

شمارش وDi تعداد روز پس از شروع آزمایش هستند(1).

رابطه(2) شاخص جوانه‌زنی: = GI

که در آن  Ti زمان شمارش(روز) پس از کاشت،  i N تعداد بذرهای جوانه زده در هر شمارش (روز) و S کل بذرهای کاشته شده است (17).

 

 

رابطه(3) درصد جوانه‌زنی =

تعدا بذرهای جوانه زده

×100

کل بذرها

 

 

در هر تیمار 3 تکرار 25 تایی در نظرگرفته شد. بذرهایی که جوانه‌زده و از خاک بیرون آمدند بعنوان جوانه‌زده در نظر گرفته شدند.

جهت تجزیه و تحلیل آماری داده ها شامل تجزیه واریانس از روش Annova با استفاده از Minitabو مقایسه میانگینها به روش دانکن صورت گرفت. نمودارها با استفاده از نرم افزار Excel رسم گردید. 

نتایج

بررسی تعداد بذر در میوه نشان داد که 47درصد میوه‌ها 2 بذری و 53 درصد آنها 3  بذری بودند که حدوداً نسبت 50 به50 دارای میوه 2 بذری و 3 بذری بودند. در مورد تعداد بذرهای حاوی جنین در میوه مشخص شد که 65 درصد از بذرها فاقد جنین و 34 درصد دارای یک جنین و 1 درصد دو جنینی بودند. ارزیابی بذرهای رنگ گرفته در آزمون تترازولیوم نشان داد که از 3 تکرار 100 تایی، 96 درصد دارای جنین کاملاً رنگ گرفته و 4 درصد از آنها اصلاً رنگی به خود نگرفت, به عبارت دیگر 96 درصد بذرهای حاوی جنین  در این گونه آزمایش دارای قوه نامیه بودند.

تجزیه واریانس حاصل از تیمارهای مختلف بر گونه Crataegus assadii اختلاف معنی داری را در سطح یک در صد در تمام فاکتورهای جوانه‌زنی (سرعت جوانه‌زنی, شاخص جوانه‌زنی, درصدجوانه‌زنی) نشان می‌دهد(جدول1).

 

جدول1 - مجموع مربعات حاصل از تجزیه واریانس اثر تیمارهای مختلف جوانه‌زنی بر گونه Crataegus assadii

منابع تغییرات

درجه آزادی

سرعت جوانه‌زنی

شاخص جوانه‌زنی

درصدجوانه‌زنی

تیمار

8

      **   4/29

**6596

**7/907

خطا

18

263

485/263

4/76

کل

26

 

 

 

** اختلاف معنی داری در سطح یک درصد

 

درصد جوانه‌زنی بذرهای خراش داده شده‌ای که  تیمار گرما به مدت سه ماه با دمای 18 درجه سانتی گراد و به دنبال آن به مدت چهار و نیم ماه سرما دهی(4 درجه سانتی گراد) در گلدان، بر آنها اعمال شده، 66/62  درصد بود که از سایر تیمارها برتر است.

کمترین درصد جوانه‌زنی تیمار گرما به مدت سه ماه  در دمای 18 درجه سانتی گراد و به دنبال آن به مدت چهار و نیم ماه سرما دهی(4 درجه سانتی گراد) در گلدان بدون خراش است( 667/6 درصد).

شاخص جوانه‌زنی، معیاری از زمان جوانه‌زنی است. کاشت در مزرعه به صورت خراش‌دار با شاخص جوانه‌زنی16/150 روز دارای بیشترین شاخص جوانه‌زنی است و تیمار تناوب گرما و سرما در گلدان به صورت بدون خراش، با 21/0  دارای کمترین شاخص جوانه‌زنی می‌باشد. سرعت جوانه‌زنی تیمار تناوب گرما و سرما بذر به صورت خراش‌دار در گلدان با 8/9 از دیگر تیمارها موفق‌تر است و با دیگر تیمارها اختلاف بارزی را نشان می‌دهد.

در مقایسه میانگینها تیمار تناوب گرمادهی و سرمادهی در گلدان خراش‌دار ( تیمار1) دارای  بیشترین درصد جوانه‌زنی در سطح احتمال 1 درصد بودند که در کلاسa  قرار گرفت و تیمار تناوب گرمادهی و سرمادهی در گلدان بذر بدون‌خراش‌ با کلاس e کمترین درصد جوانه‌زنی را دارا است. در مورد شاخص‌‌جوانه‌زنی کاشت در مزرعه به صورت بذر خراش‌دار با بیشترین شاخص‌جوانه‌زنی در کلاس a و تیمار تناوب گرمادهی و سرمادهی در گلدان بذر بدون‌خراش‌ با کمترین شاخص جوانه‌زنی در کلاس c قرار می‌گیرد و تیمار تناوب گرما و سرمادهی در گلدان ‌به صورت بذر خراش‌‌دار با بالاترین سرعت‌جوانه‌زنی در کلاس a و تیمار کاشت در مزرعه به صورت بذر بدون خراش با کمترین شاخص جوانه‌زنی در کلاس b قرر می‌گیرد (جدول 2 و شکل 1).

 

جدول2 - بررسی تأثیر تیمارها بر فاکتورهای جوانه‌زنی گونه C. assadii

میانگین شاخص جوانه زنی

میانگین سرعت جوانه زنی

میانگین درصد جوانه زنی

تیمارها

     73/ 2d

      8/9 a

   667/62 a

تناوب دمایی (+S )

     21/0 d

    887/0 b

    667/6 e

تناوب دمایی (-S  )

    21/12cd

    093/0 b

 12 de

GA3 300ppm

    08/45 b

    251/0 b

  333/28 bc

GA3150ppm

   96/14 cd

    205/1 b

333/33 bc

kn 0.25 درصد

25/25 bcd

    443/1 b

667/38 b

kn 0.5 درصد

     95/2 c

    436/0 b

667/22 cd

kn 1 درصد

    4/36 bc

006/0 b

    333/9 e

مزرعه (-S)

16/150 a

023/0 b

333/25 c

مزرعه (+S)

+S = خراش‌دار، -S = بدون خراش، S= Scarification، GA3= اسیدجیبرلیک، Kn= نیترات پتاسیم.

 

با توجه به نتایج به دست آمده بیشترین و کمترین درصد جوانه‌زنی به ترتیب مربوط به تیمار تناوب گرما و سرمادهی در گلدان به دو صورت خراش‌دهی و بدون خراش می‌باشد که بذرهای خراش‌دهی شده بیشترین درصد جوانه‌زنی و بدون خراش کمترین درصد جوانه‌زنی نشان دادند. این مسئله نشان می‌دهد که خواب بذر گونه مورد مطالعه از نوع فیزیکی و به واسطه سختی پوسته بذر است چرا که خراش‌دهی تا حد زیادی بر جوانه‌زنی آن مؤثر بوده است. سرعت جوانه‌زنی تیمار تناوب گرمادهی و سرمادهی نیز از دیگر تیمارها بالاتر است و این خود می‌تواند نشان دهنده کمک خراش‌دهی به جذب رطوبت بیشتر توسط بذر و در نتیجه تسزیع بالانس هورمونی (جیبرلیک اسید و آبسسیک اسید) به نفع جوانه‌زنی بذر باشد.

 

 

 

(الف)

 

(ب)

 

(ج)

شکل1- طبقه بندی سرعت جوانه زنی(الف)، شاخص جوانه‌زنی (ب)، درصد جوانه‌زنی (ج) بذر C. assadii بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن


بحث

سرعت جوانه‌زنی با شاخص جوانه‌زنی نسبت عکس دارند که در اینجا بذرخراش‌دار در شرایط مزرعه  که دارای بالاترین شاخص جوانه‌زنی می‌باشد، از نظر سرعت جوانه‌زنی بسیار پایین است و تناوب گرما و سرمادهی (خراش دار) که دارای شاخص جوانه‌زنی پایینی است، دارای سرعت جوانه‌زنی خوبی نسبت به دیگر تیمارها می‌باشد.

تاریکی مطلق منجر به عدم جوانه‌زنی بذرها گردید که این خود می‌تواند نشان‌دهنده نیاز مبرم به نور در کنار سایر عوامل باشد و می‌توان بذر این گونه را در گروه فتوبلاستیک مثبت قرار داد. تیمارهای اسید جیبرلیک درست است که بالانس هورمونی به نفع جوانه‌زنی کمک می‌نماید اما تنظیم کننده تمام فاکتورهای لازم جهت جوانه‌زنی نمی‌باشد. به همین علت بیشترین درصد جوانه‌زنی در تیمار تناوب سرما و گرما وجود دارد که به طور طبیعی تمام فاکتورهای لازم جهت جوانه‌زنی بذر  را  تعدیل می‌نماید.

عدم جوانه‌زنی در تیمارهای اسید سولفوریک را می‌توان دو دلیل بر آن متصور بود. اول به علت کم بودن زمان خراش‌دهی شیمیایی به زیرا لایه چوبی بذر مورد بررسی سخت و  ضخیم است و دوم ممکن است سبب  آسیب دیدن جنین در هنگام خراش‌دهی باشد زیرا به رغم وجود پوسته کلفت بیرونی در C.assadii ممکن است در قسمت اسفنجی آن بافت نرم اسید جذب کرده و بر روی جنین اثرمنفی داشته باشد.

در مورد تیمار با اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم در این جنس اطلاعاتی کافی در دسترس نمی‌باشد و از نتایج به دست آمده در مورد گونه‌های مشابه استفاده شد. بسیاری از بذرهای حساس به نور به  نیترات پتاسیم نیز حساس می‌باشند. زمانی تصور بر آن بود که نیترات پتاسیم جایگزین نور شده اما امروزه عقیده بر آن است که تنها حساسیت به نور را افزایش می‌دهد(16). در تحقیقاتی که جهت شکستن خواب بذر گیاه کزل (Diplotaenia damavandica ) انجام شد، اسیدجیبرلیک در سه سطح 50، 100، 200 میلی‌گرم در لیتر( به مدت 24 ساعت) انجام گرفته است. هورمون جیبرلین  در غلظت 200 ppm به طور معنی‌داری باعث جوانه‌زنی بذر این گونه شده است(14). در مورد مطالعات انجام شده در این تحقیق،  اسید جیبرلیک150 ppm و300 ppm در سطح 5 درصد جوانه‌زنی معنی‌دار می‌باشد. با بررسیهای فیزیولوژیکی در این تحقیق نشان داده شده که عمل سرما در نهایت منجر به تغییر نسبتهای هورمونی درون بذر به نفع جیبرلین خواهد شد که آن پس از انتقال به لایه الورن با فعال‌سازی آنزیمهای تجزیه کننده ذخیره غذایی بذر را فراهم می‌کند، متخصصان مسائل بذری معتقدند که این هورمون جانشین مناسبی برای برطرف نمودن نیاز سرمایی بذر یا حتی فراتر از آن کلیه عوامل مؤثر بر جوانه‌زنی بذر باشد (14). گرچه جیبرلین را می‌توان یکی از مهم ترین عوامل محرک جوانه‌زنی دانست ولی در طول دوره سرمادهی، بذر تحت تأثیر مجموعه ای از فرآیندها قرار دارد که برآیند آنها در طول زمان منجر به جوانه‌زنی خواهد شد و تنها بخشی از فرآیندها با کاهش غلظت بازدارنده ها و افزایش محرکها، جوانه‌زنی را القاء می‌کنند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سرمادهی علاوه بر تهیه محرکهای جوانه‌زنی و رفع موانع فیزیولوژیکی باعث افزایش مقاومت دانه رست شده و به استقرار و رشد بعدی آن کمک می‌کند ، عملی که جیبرلین به تنهایی قادر به انجام آن نیست. بنابراین جیبرلین به عنوان یک عامل محرک و کمکی در جوانه‌زنی بذر می‌توان استفاده نمود (13).

در تحقیق دیگری که بر روی خراش‌دهی سه گونه زالزالک بومی ایران : C. babakhanlouiC. aminii، C. persica) انجام شد, مشخص گردید که تیمار قرار دادن  بذر در بستر خاک مزرعه ضدعفونی شده با میانگین 37 درصد جوانه‌زنی، در مورد هر سه گونه موفق‌ترین تیمار بوده است (12). در بررسی حاضر نیز در بین تیمارهای اعمال شده بر بذر گونه  C.assadii ، تیمار تناوب گرمادهی و سرمادهی در گلدان( بذرخراش‌دهی شده)  با 62  درصد دارای بیشترین درصد جوانه‌زنی می‌باشد که با نتیجه به دست آمده در مورد دیگر گونه ها مطابقت دارد.

سپاسگزاری

این تحقیق با استفاده از امکانات بخش گیاه‌شناسی و گروه بانک ژن منابع طبیعی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام شده است. نگارندگان بر خود لازم می‌دانند مراتب تقدیر و تشکر خود را از مسئولان محترم و سایر همکاران این دو قسمت ابلاغ نمایند. همچنین از خانمها مهندس فلاح و مهندس یگانه که در عملیات آزمایشگاهی صمیمانه همکاری نمودند و آقای قاسمی باغبان واحد بذر که در عملیات مزرعه ای صادقانه تلاش کردند نیز قدردانی می‌شود.  

1- Agrawal, R.L. 1992, Seed technology. Oxford and IBH Publishing Co. LTD. New Delhi. 376p.
2- Azadbakht, M. 1999. Classification of medical plants, Teib press, 139p.
3- Brenda, B., Jenning, W., Rawlinson, R., 2004. C. saligna, (willow hawthorn), University of Colorado Herbaruim, Boulder, Co. Colorado.  37p.
4- Bujarska, B., 2002. Breaking of seed dormancy, germination and seedlind emergence of  the common hawthorn ( C. monogyna Jacq.), Dendrobiology, Vol 47: 61-70. Kornik.
5- Dickinson, T.A., 1985. The biology of Canadian Weeds. Crataegus crus-galli L. Canadian Journal of Plant Science, 65: 641-654.
6- Garber, M.P., Morhead, D.J., 1999. Selection on Production  and Establishment of Wetland Trees and Shrubs. The university of Georgia college of Agricultural & Enviromental Science, 45p.
7- Gough, R.E., 1996 , Growing Trees and Shrubs from Seeds,1996,MONTGUID Agriculture MT 9604,Montana state University. Montana. 24p.
8- Gosling, P., 2007. Raising trees and shrubs from seed. Forestry Commission Practice Guide, Publ. Forestry Commission. England. 18- 28 p.
9- Hudson, S. & Carlson M., 1998. Propagation of Interior British Columbia Native plants from seed, British Columbia press. 37p.
-STA(International Seed Testing Association, 2007), 54p.
10- Khatamsaz, m., 1992. Flora of Iran, No.6: Rosaceae,  Research institute of forests and rangelands of Iran. 252-253 pp.
11- khoshkhoi, M., 1988, Propagation methods of ornamental plants, Shiraz university press, 93pp.
12- Mirzadeh Vaghefi , S.S., Jamzad, Z., Jalili, A., Nasiri, M., 2009. Study on dormancy breakage and germination in three species of Hawthorn: C. aminii, C. persica and C. babakhanloui, Iranian Journal of  Forest and Poplar Research , Vol.17, No. (4). 2009.
13-Nasiri, M. , Babakhanloo, P.  and Maddah Arefi, H.,  2003. Seed germination in Kozal (Diplotaenia damavandica Mozaffarian, Hedge & Lamond). Iranian Journal of Rangelands Forests Plant Breeding and Genetic Research. 11(2):256 -275
14-Nasiri, M., 1994. Investigation of effective factors on development, dormancy and germination of seeds.1995. Agricultural Research, Education and Exthention Organization (AREEO) . Pp 63
15- Peitto, B. & Di Noi, A., 2001.Seed Propagation of Mediteranean trees and shrubs,  APAT Press, Italy. 99p.
16-Sarmadnia, Gh.H., 1995. Principles of seed science and technology, Jihad- University press, 83-84pp.
17-Scott, S. J., Jones, R.A. and Williams, W. A., 1984. Review of data analysis method for seed germination. Crop Sci. 24:1192-1199.
18-Tavakoli Saberi, M., Sedaghat, M.,R., 1988. Medical plants, Golshan press, -69pp.
19- Tyszkiewicz, S., 1949. Nasiennict wo leَs ne (The Forest Seeds). IBL., 521p.
 
  • تاریخ دریافت: 28 اردیبهشت 1389
  • تاریخ بازنگری: 11 اردیبهشت 1390
  • تاریخ پذیرش: 08 خرداد 1390