بررسی تأثیرتنظیم کننده های رشد بر صفات مورفولوژیکی و ترکیبات آنتی اکسیدانی سوسن چلچراغ (Lilium ledebourii Bioss) در شرایط درون شیشه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه علوم باغبانی

2 گروه علوم باغبانی

3 هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

سوسن چلچراغ، گیاهی زینتی، بومی کشور ایران می‌باشد که علاوه بر جنبه‌های زینتی، دارای مواد دارویی نیز می‌باشد. آزمایش حاضر به منظور بررسی تأثیر غلظت‌های مختلف بنزیل آدنین بر تولید برخی متابولیت‌های ثانویه در کشت درون شیشه‌ای سوسن چلچراغ صورت پذیرفت. برای این منظور، از محیط کشت MS حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر NAA و غلظت‌های 1، 2، 3 و 4 میلی‌گرم بر لیتر BA مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که بیشترین تعداد و طول ریشه در تیمار شاهد و بیشترین شاخص‌های برگ (تعداد، سطح و طول)، ارتفاع گیاهچه، تعداد و قطر پیازچه، تعداد فلس، وزن‌تر، میزان کلروفیل، آنتوسیانین، فنول کل و فلاونوئیدها در محیط کشت حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر BA به همراه یک میلی‌گرم بر لیتر NAA به دست آمد و با افزایش غلظت BA در محیط کشت، شاخص‌های مذکور کاهش یافتند. همچنین همبستگی مستقیمی بین میزان کلروفیل و تولید آنتوسیانین، فلاونوئیدها و فنول کل در سطح یک درصد مشاهده شد که نشانگر نقش فتوسنتز در تولید متابولیت‌های ثانویه در شرایط درون شیشه‌ای می‌باشد. به طور کلی، تعیین بهترین غلظت سایتوکینین و همچنین نسبت سایتوکینین به اکسین در محیط کشت، برای تولید متابولیت‌های ثانویه ضروری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation on the effects of growth regulators on morphological characteristics and antioxidant compounds of Lilium ledebourii Bioss under in vitro conditions

نویسندگان [English]

  • Esmaeil Chamani 1
  • Sakineh Karimi Ghalehtaki 2
  • Mehdi Mohebodini 3
  • Younes Pourbeyrami Hir 2

1 An Academic member of horticultural Dep.

2 Horticultural Dep.

3 Horticultural Dep.

چکیده [English]

Lilium ledebourii is a native ornamental plant in Iran that has medicinal properties beside ornamental aspects. In the present study, the effects of different concentrations of BA on morphologic traits and secondary metabolite production in L. ledebeourii were evaluated. For this purpose, MS medium Supplemented with 1 mg/l NAA and 1, 2, 3 and 4 mg/l BA has been used. Results showed that maximum number and length of roots and Highest indexes of leaves (number, area and length), plantlet height, number and diameter of bulblets, number of scales, chlorophyll, Anthocyanin, Total phenol and flavonoid contents were obtained in control medium and medium Contained 1 mg/ l BA, respectively. With increasing concentrations of BA in the medium, previously described indexes were enhanced. Also, direct regression observed between chlorophyll content and Anthocyanin, Flavonoids and total phenols. This indicated a key role of photosynthesis in secondary metabolite production under in vitro condition. Generally, It Seems necessary that determined optimum Cytokinin concentration and Cytokinin/Auxin ratio in the Culture medium.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Benzyladenine
  • Tissue Culture
  • Lilium ledebourii
  • Secondary Metabolite

بررسی تأثیرتنظیم­کننده­های رشد بر صفات مورفولوژیکی و ترکیبات آنتی­اکسیدانی سوسن چلچراغ (Lilium ledebourii Bioss) در شرایط درون شیشه­ای

اسماعیل چمنی*، نرگس کریمی قلعه­تکی، مهدی محب­الدینی و یونس پوربیرامی هیر

ایران، اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی، گروه علوم باغبانی

تاریخ دریافت: 03/10/1398          تاریخ پذیرش: 12/11/1398

چکیده

سوسن چلچراغ، گیاهی زینتی، بومی کشور ایران می‌باشد که علاوه بر جنبه‌های زینتی، دارای مواد دارویی نیز می‌باشد. آزمایش حاضر به منظور بررسی تأثیر غلظت‌های مختلف بنزیل آدنین بر تولید برخی متابولیت‌های ثانویه در کشت درون شیشه‌ای سوسن چلچراغ صورت پذیرفت. برای این منظور، از محیط کشت MS حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر NAA و غلظت‌های 1، 2، 3 و 4 میلی‌گرم بر لیتر BA مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که بیشترین تعداد و طول ریشه در تیمار شاهد و بیشترین شاخص‌های برگ (تعداد، سطح و طول)، ارتفاع گیاهچه، تعداد و قطر پیازچه، تعداد فلس، وزن‌تر، میزان کلروفیل، آنتوسیانین، فنول کل و فلاونوئیدها در محیط کشت حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر BA به همراه یک میلی‌گرم بر لیتر NAA به دست آمد و با افزایش غلظت BA در محیط کشت، شاخص‌های مذکور کاهش یافتند. همچنین همبستگی مستقیمی بین میزان کلروفیل و تولید آنتوسیانین، فلاونوئیدها و فنول کل در سطح یک درصد مشاهده شد که نشانگر نقش فتوسنتز در تولید متابولیت‌های ثانویه در شرایط درون شیشه‌ای می‌باشد. به طور کلی، تعیین بهترین غلظت سایتوکینین و همچنین نسبت سایتوکینین به اکسین در محیط کشت، برای تولید متابولیت‌های ثانویه ضروری می‌باشد.

واژه های کلیدی: بنزیل آدنین، سوسن چلچراغ، کشت درون شیشه‌ای، متابولیت‌های ثانویه

* نویسنده مسئول، تلفن: 09144545314، پست الکترونیکی: echamani@uma.ac.ir

مقدمه

 

تغییر یافتن شرایط محیطی به وسیله تنش منجر به فعال شدن آنزیم­هایی می­شود که تا قبل از آن فعال نبودند. این آنزیم­ها مسیرهای متابولیسمی خاصی را راه­اندازی می­کنند که متابولیسم ثانویه نامیده می­شود (16). از گسترده­ترین متابولیت­های ثانویه می­توان به فلاون­ها و مشتقات آن­ها (فلاونوئید) اشاره داشت، که در بسیاری از گیاهان به صورت آزاد و یا به صورت ترکیب با سایر گلیکوزیدها وجود دارند. فلاون­ها و آنتوسیانین­ها در شیره سلول­های گیاهی به صورت محلول می­باشند. یکی از دلایل انجام نشدن مطالعات کافی در این زمینه اینست که فلاون­ها قابلیت انحلال در مواد مختلف را ندارند و استخراج آن­ها دشوار است (10). ترکیبات فنولی شامل دامنه­ی گسترده­ای از مواد دارای حلقه آروماتیکی با یک استخلاف هیدروکسیلی هستند. این ترکیبات توسط آنزیم­های فنیل­آلانین و شیکیمات و از مسیر اسید شیکمیک تولید می­گردند (11). گیاهان می­توانند از طریق القای آنزیم­های دفاعی آنتی­اکسیدان، به طیف وسیعی از تنش­ها مانند نوسانات دمایی و رطوبتی، اشعه­ی فرابنفش و حمله­ی پاتوژن­ها پاسخ دهند. به عنوان مثال زخمی شدن گیاه منجر به تولید گونه­های فعال اکسیژن می­گردد که توسط ترکیبات فنلی خنثی می­شوند (10).

سوسن چلچراغ با نام علمی Bioss ledebourii Lilium گیاهی تک­لپه­ای، دائمی، پیازی، علفی و از تیره سوسن­سانان و جنس سوسن بوده و در مناطقی از ایران نظیر خانقاه اردبیل و کلاردشت مازندران پراکنش داشته (5و 15). تحقیقات روی گیاهان خانواده­ی سوسن­سانان نشان داده است که حاوی ترکیباتی مانند آلکالوئید، ترکیبات فنولی، ساپونین، استروئید، ویتامین و اسیدچرب می­باشند (25). این گیاه دارای متابولیت­های ثانویه با ارزشی است که در صنعت دارویی، بهداشتی و غذایی مورد استفاده قرار می­گیرد. سوسن­چلچراغ حاوی فلاونوئید، اسید­های چرب، ترکیبات آروماتیک فرار، اسید ­لینولئیک، اسید­اولئیک، آلکالوئیدها، ساپونین و روغن­های ضروری (ایزوپولگول، پنتاکسن، 3- متیل پنتاکسن، لینالول اکساید) می­باشد (22). می­توان از روش­های نوین تولید متابولیت­های ثانویه از قبیل راهکارهای فناوری زیستی (بهره­گیری از علوم مختلف مانند بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی و غیره) جهت افزایش تولید و بهره­وری از گیاهان دارویی استفاده کرد (38و 1). هر ماده­ای که به عنوان آغازکننده یا ماده حد واسط در مسیر سنتز متابولیت­های ثانویه نقش داشته باشد و به عنوان یک عامل مناسب برای افزایش عملکرد تولیدمتابولیت ثانویه استفاده گردد تحت عنوان محرک نام برده می­شود (36)، که می­توان به تنظیم کننده­های رشد مانند جاسمونات­ها، اتیلن، اسید­نیتریک، سالیسیلیک­اسید و موادی مانند هیدروپراکسیدها، Ca2+ (37) و غیره اشاره داشت. تنظیم کننده­های رشد اغلب یک فاکتور تعیین کننده در جهت تولید و تجمع متابولیت­های ثانویه گیاهی در شرایط درون شیشه­ای محسوب می­شوند. نوع و غلظت اکسین (NAA) و سایتوکینین (BA) و یا نسبت بین این دو ماده تأثیر شگفت­انگیزی روی رشد و تولید متابولیت­های ثانویه گیاهی دارد.  IAAو NAA باعث تسریع تولید بتاسیانین در هویج و همچنین تولید نیکوتین در کشت سوسپانسیون تنباکو شده است. کینتین نیز تولید آنتوسیانین را در Haplopappus gracilus تحریک کرد اما در کشت سلولی درخت صنوبر بازدارنده­ی سنتز آنتوسیانین بود. به طور کلی واکنش گیاهان به تنظیم کننده­های رشد به منظور تولید متابولیت­ثانویه بسته به گونه گیاهی و نوع و غلظت هورمون به کار رفته دارد (36). باتوجه به افزایش تقاضا برای استفاده از ترکیبات دارویی با منشأ گیاهی، شناسایی گیاهان حاوی ترکیبات داروئی و یافتن روش مناسب تولید این ترکیبات از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. از این­رو پژوهش حاضر در راستای بررسی تولید متابولیت­های ثانویه گل سوسن چلچراغ تحت تأثیر هورمون بنزیل آدنین و نفتالین استیک اسیددر شرایط درون شیشه­ای انجام شد، که می­تواند به حذف مشکل مربوط به فصل رشد و زمان­بر بودن تکثیر کمک کرده و از سوئی گامی در جهت جلوگیری از انقراض این گیاه با ارزش به منظور بررسی متابولیت­های ثانویه آن، برداشته شود.

مواد و روشها

پیازهای سوسن چلچراغ بعد از خشک شدن بخش­های هوایی، از رویشگاه طبیعی آن، واقع در منطقه خانقاه اردبیل جمع آوری و سپس بخش­های آلوده و صدمه دیده جدا شد. برای ضدعفونی کردن ابتدا لایه های خارجی پیاز که قهوه­ای رنگ و ناسالم بودند در زیر جریان آب حذف شدند. پس از رسیدن به قسمت­های داخلی و فلس­های سالم و آبدار، فلس­ها یکی یکی از طبق پیاز جدا شدند (شکل 1) و در داخل بشر حاوی توری قرار داده شده و به مدت یک ساعت زیر آب جاری همراه با چند قطره مایع ظرفشویی شسته شدند. سپس جهت از بین بردن آلودگی­های میکروارگانیسمی (قارچ و باکتری) از اتانول 70 درصد به مدت 30 ثانیه و محلول هیپوکلریت سدیم 2 درصد به مدت 20 دقیقه استفاده شد. پس از ضدعفونی کردن ریزنمونه­ها در سه نوبت به مدت 2، 5 و 15 دقیقه با آب مقطر 2 بار استریل شسته شده و تا زمان کشت در آب مقطر دوبار استریل نگهداری شدند (شکل 2).

شکل1- جداسازی فلس­های پیاز

 

شکل2- ریزنمونه­های ضدعفونی شده

ریز نمونه­های فلس برش داده شده (شکل 3) در محیط کشت MS فاقد هورمون جهت باززایی کشت گردید (32). (شکل 4). لازم به ذکر است محیط کشت در ظروف آزمایشگاهی مورد نظر توزیع و با استفاده از اتوکلاو به مدت 20 دقیقه در دمای 121 درجه سانتی­گراد استریل شد. مراحل کشت در زیر هود لامینار صورت گرفت.

شکل 3- برش ریزنمونه­ها

شکل4- باززایی فلس­های کشت شده

 

سپس ریزنمونه­های کشت شده در اتاقک رشد با دمای 2 ±23 درجه سانتی­گراد و مجهز به لامپ­های فلورسنت با شدت نور 2000 لوکس (16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی) قرارگرفتند تا باززایی در آنها انجام گیرد. 70 روز بعد از کشت از فلس­های باززایی شده به منظور اعمال تیمار BA استفاده گردید (شکل 5).

شکل 5- استفاده از پیازچه باززایی شده جهت اعمال تیمار

ریزنمونه­های فلس حاصل از مرحله تکثیر ریزنمونه­ها، در محیط کشت MS حاوی تیمار BA با غلظت­های صفر، 1، 2، 3 و 4 میلی­گرم بر لیتر و NAA با غلظت 1 میلی­گرم بر لیتر کشت گردید. بعد از گذشت 4-3 هفته، واکشت گیاه­چه­های باززایی شده (شکل 6)، انجام گردید. به منظور تهیه گیاه­چه­های مورد نیاز در راستای اندازه­گیری متابولیت ثانویه، 6 مرحله واکشت انجام شد. سپس گیاه­چه­ها به منظوراندازه­گیری صفات مورفولوژیکی شامل تعداد، طول، سطح و کلروفیل برگ (از هر تکرار 2 برگ و در هر برگ شاخص کلروفیل قسمت انتهایی، وسط و قسمت ابتدایی برگ با استفاده از دستگاه کلروفیل سنج (Spad-502) اندازه­گیری شد)، تعداد و طول ریشه، تعداد و قطر پیاز، تعداد فلس، وزن تر، ارتفاع گیاه­چه و ترکیبات آنتی­اکسیدان (فنول، فلاونوئید و آنتوسیانین) مورد ارزیابی قرارگرفتند.

شکل 6- باززایی گیاه­چه­های تیمار شده

اندازه­گیری محتوای فنول موجود در عصاره گیاه براساس روش ابراهیم­زاده و همکاران (21)، با کمی تغییر صورت گرفت. برای این منظور معرف فولین سیوکالتیو ده برابر رقیق شده به ml 1/0 از عصاره گیاهی سانتریفیوژ شده همراه با ml 4/1 کربنات سدیم 7 درصد اضافه گردید. محلول حاصل بعد از همزدن، به مدت نیم ساعت در تاریکی و در دمای اتاق نگه­داری شد. سپس میزان جذب در طول موج 765 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر قرائت شد. نمونه شاهد نیز با جایگزین کردن ml 1/0 آب مقطر به جای عصاره گیاهی تهیه گردید. به منظور رسم منحنی استاندارد و معادله رگرسیون ترکیب فنولی اسیدگالیک استفاده گردید. به منظور اندازه­گیری میزان فلاونوئید 2/0 گرم از نمونه گیاهی وزن شده و درون هاون چینی روی ظرف حاوی یخ، له گردید و کم کم ml 3 از اتانول اسیدی (اتانول/اسید استیک: 99/1) به محتویات هاون چینی اضافه شد بعد از سائیدن نمونه گیاهی و تهیه محلول یکنواخت از محتویات هاون، به مدت 15 دقیقه و 12000 دور سانتریفیوژ شد. سپس عصاره سانتریفیوژ شده از کاغذ صافی واتمن شماره یک عبور داده شد و به مدت 10 دقیقه در حمام آب گرم (مدل SD16) 80 درجه سانتی­گراد قرارگرفت. بعد از سرد شدن عصاره­ها، میزان جذب رنگ در سه طول موج 270، 300 و 330 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر قرائت گردید. برای محاسبه غلظت فلاونوئید در هر طول موج به صورت مجزا از فرمول ضریب­خاموشی استفاده شد (9).

A=εbc

ε: ضریب خاموشی (cmM33000)، b:عرض کووت (cm) ، c: غلظت فلاونوئید (mol/l)، A: میزان جذب قرائت شده

برای اندازه­گیری میزان آنتوسیانین نیز 2/0 گرم از نمونه گیاهی وزن شده و درون هاون چینی قرار داده شده داخل ظرف حاوی یخ، سائیده شد و کم­کم ml 3 از متانول اسیدی (متانول/اسید کلریدریک: 99/1) به محتویات هاون چینی افزوده شد. بعد از سائیدن نمونه گیاهی و تهیه محلول یکنواخت از محتویات هاون، به مدت 15 دقیقه و 12000 دور سانتریفیوژ گردید. سپس عصاره سانتریفیوژ شده از کاغذ صافی واتمن شماره یک عبور داده شد و به مدت 24 ساعت در تاریکی و در دمای اتاق قرارگرفت. میزان جذب رنگ در طول موج 550 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر قرائت گردید. برای محاسبه غلظت آنتوسیانین از فرمول بالا استفاده شد (9). تجزیه واریانس داده­ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS16 و در قالب طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار برای صفات کمی و 6 تکرار برای ترکیبات آنتی اکسیدانی انجام گردید. مقایسه میانگین داده­ها نیز با استفاده از آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.

نتایج

در کل نمودراهای این پژوهش غلظت­های صفر، 1، 2، 3 و 4 میلی­گرم در لیتر بنزیل آدنین به ترتیب با حروف اختصاری Control، BA1، BA2، BA3، و BA4، و غلظت 1 میلی­گرم در لیتر نفتالین استیک اسید با حرف اختصاری NAA نشان داده شده است.

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان داد بین غلظت­های مختلف بنزیل آدنین، از نظر صفات تعداد ریشه، طول ریشه، تعداد برگ، طول برگ، شاخص کلروفیل، سطح برگ و ارتفاع گیاه­چه، تعداد پیاز، قطر پیاز، تعداد فلس و وزن­تر گیاه­چه­های باززایی شده سوسن چلچراغ، اختلاف معنی­داری وجود داشت (جداول 1و 2).

 

جدول 1- تجزیه واریانس تأثیر تیمار بنزیل­آدنین بر صفات مورفولوژیکی سوسن چلچراغ

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه­آزادی

تعداد ریشه

طول ریشه

تعداد برگ

طول برگ

تعداد پیاز

قطر پیاز

بنزیل آدنین

4

ää24/77

ää346/492

ää248/36

ää410/97

ä909/1

ä374/3

خطا

15

712/0

157/13

122/1

22/5

419/0

675/0

ضریب تغییرات

 

99/7

90/27

65/13

20/7

48/13

5/26

* و ** به ترتیب معنی‌دار در سطح احتمال 5 و 1درصد

جدول 2- ادامه تجزیه واریانس تأثیر تیمار بنزیل­آدنین بر صفات مورفولوژیکی سوسن چلچراغ

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه­آزادی

تعداد فلس

شاخص کلروفیل

سطح برگ

وزن­تر

ارتفاع گیاه­چه

بنزیل آدنین

4

ä697/18

ää886/1

ää304/9

ä185/5

ää05/309

خطا

15

596/3

247/0

044/1

257/1

58/8

ضریب تغییرات

 

91/8

29/3

57/14

51/6

62/8

* و ** به ترتیب معنی‌دار در سطح احتمال 5 و 1  درصد

 

مقایسه میانگین داده­ها نشان داد بیشترین تعداد ریشه را تیمار شاهد حاوی NAAmgl-1 1 به خود اختصاص داد. کمترین تعداد ریشه نیز از غلظت NAAmgl-11+ mgl-1BA 4 حاصل گردید (نمودار a-2). بیشترین طول ریشه نیز از تیمار شاهد به دست آمد. کمترین طول ریشه از غلظت NAAmgl-1 1+mgl-1BA 4 حاصل شد (نمودار b-2). بر اساس مقایسه میانگین داده­ها غلظت mg l-1 1 بنزیل آدنین بیشترین تعداد برگ را به خود اختصاص داد. غلظت­های mg l-1 2، mg l-1 3 و mg l-1 4 BA + NAAmg l-1 1 نیز باعث افزایش تعداد برگ شد و از این لحاظ اختلاف معنی­داری با شاهد داشتند. کمترین تعداد برگ از تیمار شاهد حاصل گردید (نمودار a-1). براساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین طول برگ را تیمار NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1 به خود اختصاص داد. NAAmg l-1 1+mgl-1BA 2 نیز باعث افزایش طول برگ شد و از این نظر اختلاف معنی­داری با شاهد داشت. کمترین طول برگ از تیمار NAAmg l-1 1+mgl-1BA 4 به دست آمد (نمودار b -1). براساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین تعداد پیاز از غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1به دست آمد (نمودار b -3). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد. بیشترین قطر پیاز از غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1به دست آمد (نمودار a -3). براساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین تعداد فلس از غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1حاصل گردید و اختلاف معنی­داری با شاهد نداشت. سایر غلظت­های بنزیل آدنین باعث کاهش تعداد فلس شد (نمودار d -3). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد بیشترین سطح برگ مربوط به غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1می­باشد. سایر غلظت­های بنزیل آدنین اختلاف معنی­داری با شاهد داشتند (نمودار c -1). همچنین بیشترین شاخص کلروفیل را غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1به خود اختصاص داد و سایر غلظت­های بنزیل آدنین اختلاف معنی­داری با شاهد نداشتند و کمترین محتوای کلروفیل، از غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 4حاصل شد (نمودار b -4). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد بیشترین وزن­تر را غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1به خود اختصاص داد و نسبت به شاهد اختلاف معنی­داری نداشت. سایر غلظت­های بنزیل آدنین باعث کاهش وزن­تر شدند (نمودار c -3). براساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین ارتفاع گیاهچه را غلظت NAAmg l-1 1+mgl-1BA 1 به خود اختصاص داد. همچنین سایر غلظت­های بنزیل آدنین باعث افزایش ارتفاع گیاهچه شدند و از این لحاظ اختلاف معنی­داری با شاهد داشتند (نمودار d -1).

 

نمودار1 - تأثیر غلظت‌های مختلف BA بر تعداد برگ (a)، طول برگ (b)، سطح برگ (c) و ارتفاع گیاهچه (d)

 

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان داد بین غلظت­های مختلف بنزیل آدنین در صفت محتوای فنول کل گیاهچه‌های باززایی شده سوسن چلچراغ، اختلاف معنی­داری در سطح احتمال 1 درصد وجود دارد (جدول 3). بیشترین محتوای فنول از غلظت mg l-1 1 بنزیل آدنین حاصل شد و از این لحاظ اختلاف معنی­داری با شاهد داشتند. کمترین میزان فنول از تیمار شاهد به دست آمد (نمودار a -4).نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان داد بین غلظت­های مختلف بنزیل آدنین برای صفت غلظت آنتوسیانین گیاهچه‌های باززایی شده سوسن چلچراغ، اختلاف معنی­داری در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت (جدول 3).

 

جدول 3- تجزیه واریانس تأثیر بنزیل آدنین بر ترکیبات آنتی اکسیدانی سوسن چلچراغ

میانگین مربعات

منابع تغییرات

درجه­آزادی

فنول

آنتوسیانین

فلاونوئید270

فلاونوئید300

فلاونوئید330

بنزیل آدنین

4

ää243/3260

ää925/2

ää482/1

ä115/11

ää267/26

خطا

25

114/35

086/0

088/0

047/3

445/0

ضریب تغییرات (%)

 

18/26

66/27

92/22

47/21

06/17

* و ** به ترتیب معنی‌دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد

 

براساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین غلظت آنتوسیانین از غلظت یک میلی­گرم در لیتر بنزیل آدنین حاصل شد و سایر غلظت­های بنزیل آدنین به­طور معنی­داری محتوی آنتوسیان کمتری نسبت به شاهد داشتند (نمودار a -5). براساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها، تأثیر غلظت­های مختلف بنزیل آدنین بر غلظت­های فلاونوئید در طول موج 270، 330 و 300 نانومتر به ترتیب اختلاف معنی­داری در سطح احتمال 1 درصد و 5 درصد و 1 درصد وجود داشت (جدول 3). بیشترین میزان فلاونوئید در طول موج 300 نانومتر قرائت گردید و بیشترین غلظت فلاونوئید در هر سه طول موج به کار رفته از محیط حاوی mg l-1 1 بنزیل آدنین حاصل گردید. همچنین کمترین غلظت فلاونوئید در هر سه طول موج به کار رفته، از تیمار شاهد حاصل گردید (نمودارb, c and d -5).

 

b

 

a

 

نمودار2-تأثیرغلظت‌های مختلف BA بر صفات تعداد ریشه (a) و طول ریشه (b)

 

c

 

d

 

d

 

نمودار3-تأثیر غلظت‌های مختلف BA بر قطر پیازچه (a)، تعداد پیازچه (b)، وزن تر (c) و تعداد فلس (d) گیاهان باززایی شده

 

a

 

نمودار4- تأثیر غلظت‌های مختلف BA بر میزان فنول کل (a) و محتوای کلروفیل کل (b) در گیاهچه‌های باززایی شده

نمودار5- تأثیر BA بر میزان آنتوسیانین (a) و فلاونوئید در طول موج‌های 270 (b)، 300 (c) و 330 (d) نانومتر

شکل 7-گیاهچه‌های به دست آمده از تیمار شاهد (a) و تیمار با یک میلی‌گرم بر لیتر بنزیل آدنین (b)

 

ضرایب همبستگی صفات مورد مطالعه (جدول 4) نشان داد که بین آنتوسیانین و فلاونوئید اندازه­گیری شده در طول موج­های مختلف با تعداد پیاز، قطر پیاز و تعداد فلس همبستگی معنی­داری وجود نداشت. لازم به ذکر است ضریب همبستگی مثبت و معنی داری (01/0P≤ ) بین سطح برگ و ارتفاع گیاه­چه با ترکیبات آنتی اکسیدانی مشاهده شد. بین صفات تعداد و طول ریشه با تعداد برگ، تعداد و قطر پیاز، تعداد فلس، محتوای فنول و فلاونوئید در طول موج 330 نانومتر همبستگی معنی­داری وجود نداشت. بین صفات تعداد و طول ریشه و محتوای فنول و فلاونوئید در طول موج­های 270 و 300 نانومتر همبستگی منفی و معنی­داری (01/0P≤ ) مشاهده شد. ضرایب همبستگی صفات مورد مطالعه نشان داد بالاترین همبستگی (**897/0) را صفات تعداد برگ و ارتفاع گیاه­چه با غلظت فلاونوئید اندازه­گیری شده در طول موج 330 نانومتر به خود اختصاص دادند. طبق نتایج بررسی همبستگی بین ترکیبات آنتی اکسیدان، همبستگی مثبت و معنی­داری بین غلظت فلاونوئید در سه طول موج مورد بررسی با غلظت آنتوسیانین وجود داشت. همچنین همبستگی مثبت و معنی­داری (01/0P≤ ) بین محتوای فنول، آنتوسیانین و غلظت فلاونوئید (در طول موج­های 300و 330 نانومتر) مشاهده شد. باتوجه به این که ترکیبات آنتی­اکسیدانی مورد ارزیابی از خانواده فنولیک­ها (فلاوون­ها، فنول، فلاونوئید) می­باشند (15) قابل توجیه است که همبستگی مثبتی با یکدیگر داشته باشند، بین غلظت فلاونوئید در طول موج 270 نانومتر با محتوای فنول، آنتوسیانین و غلظت فلاونوئید (در طول موج­های 300 و 330 نانومتر) نیز همبستگی وجود دارد که می­تواند ناشی از خطای آزمایشی باشد. بین آنتوسیانین و تعداد، طول و سطح برگ و همچنین ارتفاع گیاه و مقدار کلروفیل نیز همبستگی معنی­داری وجود داشت (جداول 4و 5).

 

جدول 4- ضرایب همبستگی صفات مورد مطالعه

صفت

تعداد ریشه

طول ریشه

تعداد برگ

طول برگ

تعداد پیاز

قطر پیاز

تعداد فلس

سطح برگ

تعداد ریشه

1

 

 

 

 

 

 

 

طول ریشه

**929/0

1

 

 

 

 

 

 

تعداد برگ

**586/0-

**577/0-

1

 

 

 

 

 

طول برگ

ns062/0

ns12/0-

**661/0

1

 

 

 

 

تعداد پیاز

ns382/0

ns320/0

ns096/0

ns436/0

1

 

 

 

قطر پیاز

ns275/0

ns259/0

*456/0

**648/0

230/0

1

 

 

تعداد فلس

ns383/0

ns321/0

ns188/0

**581/0

**637/0

*530/0

1

 

سطح برگ

**574/0-

**583/0-

**759/0

ns383/0

ns077/0

ns145/0

ns042/0

1

مقدارکلروفیل

ns052/0

ns058/0-

**599/0

**735/0

ns414/0

*474/0

*458/0

*479/0

وزن تر

ns325/0

ns234/0

ns249/0

*513/0

**605/0

*506/0

**660/0

ns089/0

ارتفاع گیاه

**58/0-

**606/0-

**915/0

**663/0

ns062/0

ns342/0

ns020/0

**746/0

فنول

ns23/0-

ns346/0-

**775/0

**786/0

ns329/0

**603/0

ns343/0

**657/0

آنتوسیانین

*561/0-

**617/0-

**815/0

*549/0

ns241/0

ns275/0

ns286/0

**796/0

فلاونوئید270

**910/0-

**876/0-

**614/0

ns049/0-

ns251/0-

ns253/0-

ns283/0

**663/0

فلاونوئید300

ns333/0-

ns404/0-

*552/0

318/0

ns123/0

ns197/0

ns120/0

*467/0

فلاونوئید330

**743/0-

**758/0-

**897/0

*492/0

ns019/0

ns168/0

ns036/0

**860

ns، * و ** به ترتیب غیرمعنی دار و معنی‌دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد

جدول 5- ادامه ضرایب همبستگی صفات مورد مطالعه

صفت

مقدار کلروفیل

وزن تر

ارتفاع گیاه

فنول

آنتوسیانین

فلاونوئید270

فلاونوئید300

فلاونوئید330

مقدارکلروفیل

1

 

 

 

 

 

 

 

وزن تر

*538/0

1

 

 

 

 

 

 

ارتفاع گیاه

**600/0

ns133/0

1

 

 

 

 

 

فنول

**678/0

ns443/0

**808/0

1

 

 

 

 

آنتوسیانین

**632/0

ns252/0

**829/0

**770/0

1

 

 

 

فلاونوئید270

ns067/0

ns192/0-

*559/0

ns259/0

**628/0

1

 

 

فلاونوئید300

382/0

ns063/0-

**593/0

*544/0

*556/0

ns263/0

1

 

فلاونوئید330

*493/0

ns054/0

**897/0

**741/0

**825/0

**714/0

**609/0

1

ns، * و ** به ترتیب غیرمعنی دار و معنی‌دار در سطح احتمال 5و 1 درصد

 

بحث و نتیجه گیری

در پژوهش حاضر بیشترین تعداد و طول ریشه در گیاهچه‌های باززایی شده از تیمار شاهد (کلیه محیط کشت­ها حاوی یک میلی‌گرمNAA بود) به دست آمد. در پژوهش پاداشت دهکائی و همکاران (5) مشخص شد که با افزایش غلظت NAA در گیاهچه‌های سوسن چلچراغ، میزان ریشه‌زایی افزایش یافت و بیشترین تعداد ریشه در تیمار 1 میلی‌گرم بر لیتر NAA به دست آمد. تاتاری ورنوسفادرانی و همکاران (6) بیان کردند بیشترین تعداد ریشه در سوسن چلچراغ، از محیط حاوی 1/0 میلی‌گرم NAA حاصل گردید. گزارش‌های أخیر با نتایج به دست آمده در این تحقیق مطابقت دارند. نات (33) گزارش کرد که ریشه‌زایی شاخساره­های سوسن عید پاک در شرایط درون شیشه‌ای بدون حضور NAA نیز صورت می‌گیرد، ولی با افزایش غلظت NAA، میزان ریشه‌زایی افزایش می‌یابد. با افزایش غلظت BA، تعداد و طول ریشه در سوسن چلچراغ کاهش می‌یابد. کاربرد سایتوکینین سبب کاهش در اندازه مریستم ریشه به خاطر کاهش تصاعدی در تعداد سلول‌های مریستمی می‌گردد و در نتیجه میزان ریشه‌زایی کاهش می‌یابد (31). آزادی و خوشخوی (15) گزارش کردند که طویل‌ترین ریشه از کشت فلس سوسن چلچراغ جمع‌آوری شده از منطقه داماش گیلان در محیط کشت حاوی 5/0 میلی‌گرم بر لیتر NAA و 5/0 میلی‌گرم بر لیتر BA به دست آمد. نتایج پژوهش حاضر با گزارش ذکر شده مغایر بود که می­تواند به دلیل سن، موقعیت فلس و محل جمع­آوری گیاه باشد، زیرا سن فلس و ژنوتیپ نیز، می­تواند از عوامل تأثیرگذار بر میزان هورمون­های درون­زا باشد (28 و 6).

براساس یافته­های تحقیق حاضر بیشترین تعداد برگ و طول برگ در محیط کشت حاوی یک میلی‌گرم BA به همراه یک میلی‌گرم NAA حاصل شد که می‌تواند به دلیل تأثیر سایتوکینین­ها در حذف غالبیت انتهایی و تسهیل پرآوری شاخساره باشد (26). وجود سایتوکینین­ها برای شاخساره­زایی در محیط کشت ضروری است و در میخک مشخص شده است که BA نسبت به سایر سایتوکینین­ها تأثیر بهتری در این زمینه دارد، چون گیاه BA را نسبت به سایر سایتوکینین­ها راحت‌تر مصرف می‌کند و همچنین BA در تحریک تولید هورمون‌های درونی مانند زآتین نقش دارد (39). در بین انواع سایتوکینین­ها، بنزیل آدنین به طور گسترده‌ای در کشت درون شیشه‌ای گونه‌های جنس سوسن استفاده شده است که به خاطر تأثیرات آشکار آن بر تشکیل شاخساره­های نابجا در این گیاه می‌باشد. بیشترین میزان تولید شاخساره از ریزنمونه‌های L. pumilum در محیط کشت حاوی NAA و BA به دست آمده است (26). هی- هان و همکاران (24) گزارش کردند غلظت 2/2 میکرومولار بنزیل آدنین به منظور شاخه­زایی هیبریدهای شرقی سوسن مطلوب بود. این گزارش با نتایج حاصل از پژوهش حاضر هم­خوانی ندارد که احتمالاً به دلیل تفاوت ژنتیکی و میزان هورمون‌های درون‌زای این دو گیاه می‌باشد و یا این­که در پژوهش حاضر تمامی تیمارها همراه با یک میلی‌گرم NAA اعمال گردیده است. در بررسی ریز ازدیادی L.longiflorum در محیط مایع مشخص شد که با افزایش غلظت BA، میزان تولید شاخساره افزایش می‌یابد، اما طول شاخساره و وزن تر در هر پیازچه کاهش می‌یابد (23) که با نتایج پژوهش حاضر مطابقت دارد.

براساس یافته­های این پژوهش تعداد و قطر پیازچه و همچنین تعداد فلس در هر پیازچه تنها در محیط کشت حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر BA از تیمار شاهد بیشتر بود ولی تفاوت معنی‌داری نداشت و در سایر تیمارها، از تیمار شاهد کم‌تر می‌باشند. در پژوهش معمار مشرقی و همکاران (12)، بیشترین تعداد پیازچه و ریشه‌زایی در تیمار شاهد (بدون تنظیم‌کننده رشد) به دست آمد و با افزایش غلظت BAP شاخص‌های مذکور کاهش یافت. همچنین بیشترین میزان وزن پیازچه در تیمار 1/0 میلی‌گرم BAP به همراه 01/0 میلی‌گرم NAA به دست آمد. در تحقیق دیگری، بیشترین تعداد پیازچه و وزن پیازچه در محیط کشت فاقد تنظیم‌کننده رشد به دست آمد و افزایش غلظت BA، سبب کاهش این شاخص‌ها شد (6). آزادی و مجتهدی (2)، بهترین محیط کشت برای دست‌یابی به حداکثر قطر پیازچه، وزن پیازچه، تعداد فلس در هر پیازچه، تعداد و طول ریشه را محیط کشت حاوی 5/0 میلی‌گرم بر لیتر BA به همراه 01/0 میلی‌گرم NAA گزارش کردند. گزارش‌های أخیر با نتایج این پژوهش مطابقت دارد. پاداشت دهکائی و همکاران (4) دریافتند که غلظت‌های مختلف BA بر تعداد سوخک و ریشه تشکیل شده در سوسن چلچراغ تأثیر ندارد که با نتایج این پژوهش همخوانی ندارد، اما با افزایش غلظت NAA، این شاخص‌ها افزایش می‌یابد. همچنین در بررسی تأثیر توأم IAA و BA بر باززایی درون شیشه‌ای L. longiflorum مشخص شد که با افزایش غلظت BA در محیط‌های با میزان IAA یکسان، قطر پیازچه و وزن تر افزایش می‌یابد که با نتایج این پژوهش در تضاد است (23). اما لیان و همکاران (30) در سوسن شرقی رقم کازابلانکا و آزادی و خوشخوی (15) در سوسن چلچراغ، اثر متقابل NAA و BA را بر تعداد پیازچه و وزن تر پیازچه معنی‌دار گزارش کردند، به طوری که بیشترین شاخص‌ها در محیط حاوی 1/0 میلی‌گرم NAA و 1/0 میلی‌گرم BA به دست آمد. البته باید توجه داشت در تحقیق حاضر، صفات تعداد پیازچه، تعداد فلس در هر پیازچه و وزن تر تنها در غلظت یک میلی‌گرم بر لیتر BA نسبت به سایر غلظت‌ها متفاوت است و در سایر غلظت‌ها تفاوتی دیده نمی‌شود. بر این اساس به نظر می­رسد که ریزنمونه‌های سوسن چلچراغ حاوی سایتوکینین درونی کافی می‌باشند و به سایتوکینین خارجی نیاز نداشته و یا نیاز کمی دارند و غلظت‌های بالای آن، سبب بر هم خوردن تعادل هورمونی می‌گردد (6). از طرفی اثرات متفاوت BA بر تشکیل پیازچه ممکن است به علت تفاوت‌های فیزیولوژیکی و مراحل رشدی باشد (34)، بنابراین با قطعیت نمی‌توان نیاز یا عدم نیاز ریزنمونه‌های سوسن چلچراغ را به سایتوکینین تعیین نمود.

بیشترین محتوای کلروفیل کل در گیاهچه‌های باززایی شده سوسن چلچراغ در محیط کشت حاوی یک میلی‌گرم بر لیتر BA به دست آمد و با افزایش غلظت BA، شاخص کلروفیل روند کاهشی نشان داد. سایتوکینین ها از طریق افزایش بیان ژن‌های آنزیم‌های دخیل در بیوسنتز کلروفیل مانند پروتوکلروفیلید اکسیدوردوکتاز، سبب افزایش تولید کلروفیل می‌گردند (18). سایتوکینین­ها در حضور نور سبب افزایش بیوسنتز 5-آمینو لوولینیک اسید (ALA) می‌شوند و از آنجایی که ALA پیش ماده تولید تتراپیرول است، افزایش ALA سبب افزایش تولید کلروفیل می‌گردد (35). احتمالاً افزایش محتوای کلروفیل در محیط‌های حاوی BA، نسبت به تیمار شاهد که فاقد سایتوکینین است، به همین دلیل می‌باشد. هرچند از طرفی کاهش محتوای کلروفیل با افزایش غلظت سایتوکینین را می‌توان به ایجاد سمیت در غلظت‌های بالا نسبت داد (8). کارالیجا و همکاران (27)، کاهش محتوای کلروفیل a، b و کل را در گیاهچه‌های باززایی شده از فلس‌های L. bosniacum و L. cattaniae در محیط کشت‌های حاوی BA و 2, 4-D نسبت به تیمار شاهد گزارش کردند. کاهش شاخص کلروفیل در گیاهچه‌های باززایی شده موز در محیط کشت حاوی BA نسبت به تیمار بدون هورمون نیز گزارش شده است (14). این گزارش‌ها، با نتایج پژوهش حاضر مطابقت دارد. هر چند در نتایج مربوط به مطالعه جمشیدی و همکاران (7) استفاده از تنظیم کننده­های رشد سایتوکنین و اکسین در جلبکChlorella sorokiniana  منجر به افزایش رنگیزه­های فتوسنتری شده و میزان کلروفیل را افزایش داده است.

براساس نمودارهای 4 و 5، کاربرد BA در تمامی غلظت‌ها سبب افزایش میزان فلاونوئید، فنول کل و آنتوسیانین در گیاهچه‌های باززایی شده نسبت به تیمار شاهد گشته است و با افزایش غلظت BA، میزان این ترکیبات کاهش می‌یابد. در مطالعه کومار و همکاران (29) بر تولید متابولیت‌های ثانویه در کشت کالوس Heliotropium indicum مشخص شد که بیشترین میزان فنول کل و فلاونوئید در محیط کشت حاوی 2 میلی‌گرم برلیتر NAA به همراه 5/0 میلی‌گرم BA حاصل می‌شود و محیط کشت‌هایی که تنها حاوی اکسین (NAA یا 2, 4-D) می‌باشند کم‌ترین میزان این ترکیبات را تولید می‌کنند. بیشترین میزان ترکیبات فنولی سالیسیلیک اسید و هیدروکسی بنزوئیک اسید در کشت درون شیشه‌ای Aronia melanocarpa در محیط کشت MS حاوی یک میلی‌گرم BA و 5/0 میلی‌گرم NAA به دست آمده است (37). بیدشکی و همکاران (3) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که استفاده از ایندول بوتیریک اسید در محیط کشت بافت اسطوخودوس باعث کاهش مقدار اسانس و ماده مؤثره گلاندولار شد، در حالی که استفاده از این اکسین همراه با بنزیل آدنین باعث افزایش میزان اسانس گردید. در بررسی تأثیر انواع سایتوکینین بر تولید هایپریسین و شبه هایپریسین در گل راعی، مشخص شد که BA نسبت به سایر سایتوکینین ها (2ip، TDZ و Kin) در ترکیب با NAA، به میزان بیشتری تولید این مواد را افزایش می‌دهد (19). گزارش‌های مذکور، با نتایج این پژوهش هم­خوانی دارند. در مطالعه پور عباد و همکاران (35) بر تولید متابولیت‌های ثانویه در Lallemantia iberica، مشاهده شد که تولید متابولیت‌های ثانویه در محیط کشت حاوی NAA به تنهایی بیشتر از محیط کشت حاوی NAA و BA است که با نتایج پژوهش کنونی مطابقت ندارد.

تغییر در تولید متابولیت‌های ثانویه در کشت درون شیشه‌ای از طریق تغییر محیط کشت، از جمله تنظیم‌کننده‌های رشد امکان‌پذیر است. نوع و غلظت اکسین و سایتوکینین و نسبت اکسین به سایتوکینین در میزان تولید متابولیت‌های ثانویه تأثیرگذار است (36). مشخص شده است که سایتوکینین­ها تولید متابولیت‌های ثانویه را در بسیاری از گیاهان، از طریق تحریک مسیرهای بیوسنتزی، تحریک می‌کنند (13). به عنوان مثال، نشان داده شده است که کاربرد BA خارجی در علف گوش موشی، سبب القای بیان آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز که آنزیم کلیدی در بیوسنتز سینامات است می‌گردد و منجر به تجمع آنتوسیانین در این گیاه می‌شود (20). همچنین کاربرد انواع دیگر از سایتوکینین­ها مانند 2ip و متا‌توپولین نیز سبب تجمع ترکیبات فنولی مانند کافئیک اسید، وانیلیک اسید و پروتوکاتکوئیک در گیاه Merwilla plumbea در شرایط درون شیشه‌ای می‌گردد (13). ازطرفی سایتوکینین­ها می‌توانند از طریق مسدود کردن انتقال نیترات از طریق تحریک بیوسنتز یا متابولیسم سایتوکینین­های درونی، تولید متابولیت‌های ثانویه از جمله فنول‌ها را افزایش دهد (35). بیان ژن‌های درگیر در مسیرهای تولید متابولیت‌های ثانویه مانند مسیر شیکیمات و فلاونوئید، می‌توانند توسط نیترات سرکوب شوند، در حالی که انتقال‌دهنده‌های برخی عناصر غذایی مانند نیترات، آمونیوم، سولفات و فسفات می‌تواند توسط سایتوکینین ها سرکوب گردد.

براساس نتایج به دست آمده از همبستگی صفات (جدول 5)، مشخص می‌شود که شاخص کلروفیل با ارتفاع گیاهچه، میزان فنول کل، آنتوسیانین، صفات وزن تر، فلاونوئید همبستگی مستقیم دارد. با افزایش غلظت BA در محیط کشت، شاخص کلروفیل کاهش می‌یابد (نمودار b-4) و به دنبال آن شاخص‌های مذکور نیز کاهش می‌یابد. با کاهش شاخص کلروفیل، میزان فتوسنتز و تولید قندها در گیاه کاهش می‌یابد و از آنجایی که قندها، برای فعالیت‌های گیاه به عنوان منبع انرژی ضروری می‌باشند، بنابراین کاهش میزان فتوسنتز، سبب کاهش تولید فنول، فلاونوئید، آنتوسیانین و همچنین وزن تر و ارتفاع گیاهچه می‌گردد. به طورکلی، متابولیت‌های ثانویه از قبیل فنول‌ها و فلاونوئیدها نقش‌های حیاتی در ریز ازدیادی برخی گونه‌ها ایفا می‌کنند (14). بر طبق فرضیه بوئر و همکاران (17)، ریشه‌زایی در حضور برخی از انواع فلاونوئیدها افزایش می‌یابد؛ اما در پژوهش حاضر شاخص‌های تعداد و طول ریشه با فلاونوئیدها همبستگی منفی دارد (جدول 4). این بدان معنی است که با افزایش غلظت فلاونوئیدها، میزان ریشه‌زایی کاهش می‌یابد و این در تضاد با نظریه بوئر و همکاران (17) می‌باشد.

باتوجه به نتایج این پژوهش، می­توان چنین عنوان کرد که بهترین غلظت BA برای دست‌یابی به بهترین شاخص‌های مورفولوژیکی و حداکثر میزان تولید متابولیت‌های ثانویه در کشت درون شیشه‌ای سوسن چلچراغ، غلظت یک میلی‌گرم بر لیتر می‌باشد و با افزایش غلظت این تنظیم‌کننده رشدی، شاخص‌های مذکور کاهش می‌یابد. همچنین نتایج همبستگی صفات نشان می‌دهد که میزان فتوسنتز و محتوای کلروفیل در شرایط درون شیشه‌ای، ارتباط مستقیمی با تولید متابولیت‌های ثانویه دارد.

  • امیدی، م.، و فرزین، ن.، 1390. راهکارهای بیوتکنولوژی در افزایش کارآیی گیاهان دارویی، ژنتیک نوین، 7 (3)، صفحات 209-220.
  • آزادی، پ.، و مجتهدی، ن.، 1387. اثر تنظیم‌کننده‌های رشد، غلظت ساکارز و قطعات فلس بر ریز ازدیادی پیازهای سوسن چلچراغ برداشت شده در فصل زمستان، مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، 81، صفحات 154-159.
  • بیدشکی، ا.، آروین، م. ج.، و مقصودی، ک.، 1391. تأثیر ایندول بوتیریک اسید (IBA) بر رشد، عملکرد و میزان ماده مؤثره آلیسین در پیاز گیاه سیر (Alium sativum)، فصل‌نامهعلمی پژوهشی تحقیقات گیاهان داروئی و معطر ایران، 28(3)، صفحات 577- 567.
  • پاداشت دهکائی، م. ن.، خلیقی، ا.، نادری، ر.، و موسوی، ا.، 1385. اثر دما، بستر ازدیاد و موقعیت فلس بر باززایی سوخک در سوسن چلچراغ (Lilium ledebeourii Bioss) با شیوه فلس برداری، مجله نهال و بذر، 22(3)، صفحات 383-398.
  • پاداشت دهکائی، م. ن.، خلیقی، ا.، نادری، ر.، و موسوی، ا.، 1387. تأثیر غلظت‌های مختلف بنزیل آدنین (BA) و نفتالین استیک اسید (NAA) بر باززایی سوخک در سوسن چلچراغ (Lilium ledebeourii Bioss) با استفاده از ریز فلس‌های سوخ، مجله نهال و بذر، 24(2)، صفحات 335-321.
  • تاتاری ورنوسفادرانی، م.، فتوحی قزوینی، ر.، حمید اوغلی، ی.، و حاتم زاده، ع.، 1383. تأثیر تنظیم‌کننده‌های رشد و نوع ریزنمونه در کشت درون شیشه‌ای فلس‌های سوسن چلچراغ (Lilium ledebeourii Bioss)، پژوهشنامه علوم کشاورزی، 1(2)، صفحات 30-20.
  • جمشیدی، آ.، ابراهیمی، م. ع.، رجبیان، ط.، بخشی خانیکی، غ. ر.، و مظفری، ش.، 1397. بررسی اثر هورمون های اکسین و سیتوکینین بر رشد و محتوای رنگیزه ها وپروتئین جلبک Chlorella sorokiniana، مجله پژوهش­های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران، 31(2)، صفحات 409-421.
  • شبانی، ل.، و احسان­پور، ع. ا.، 1388. القای آنزیم آنتی­اکسیدان، ترکیبات فنلیک و فلاونوئید در کشت در شیشه شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra) با استفاده از متیل جاسمونات و سالیسیلیک اسید، مجله زیست شناسی ایران، 22(4)، صفحات 704- 691.
  • شریفی، م.، محتشمیان، م. س.، ریاحی، ح.، آقایی، ا.، علوی، س. م.، 1389. اثر قارچ اندومیکوریزایی Glomus etunicatum بر برخی شاخص­های موفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه ریحان، فصل­نامه گیاهان دارویی، دوره دوم، صفحات 95-85.
  • قناتی، ف.، بختیاران، س.، و عبدالمالکی، پ.، 1389. تأثیر متیل جاسمونات بر متابولیت‌های ثانویه گیاه همیشه بهار (Calendula officinalis L.)، مجله علوم و فناوری زیستی مدرس،1(1)، صفحات 34-21.
  • کبیرنتاج، س.، قطبی راوندی، ا.، رضانژاد، ف.، و شاهین کلیبر، ب.، 1392. تأثیر سویه­های مختلف اگروباکتریوم رایزوژنز بر میزان بیوسنتز ترکیبات فنولی و کلروژنیک اسید در ریشه­های موئین گیاه کاسنی، مجله علمی­پژوهشی زیست فنآوری گیاهان زراعی، سال سوم، شماره چهارم، صفحات 76- 69.
  • معمار مشرقی، م.، معینی، ا.، و توسلیان، ا.، 1381، بررسی اثر تنظیم‌کننده‌های رشد BAP، NAA، ریزنمونه، موقعیت‌های مختلف فلس و دوره نوری بر کشت بافت گل سوسن چلچراغ، مجله علوم زراعی ایران، 4(4)، صفحات 264-253.

 

  • Aremu, A. O., Gruz, J., Šubrtová, M., Szüčová, L., Doležal, K., Bairu, M. W., Finnie, J. F., and Van Staden, J., 2013. Antioxidant and phenolic acid profiles of tissue cultured and acclimatized Merwilla plumbea plantlets in relation to the applied cytokinins. Journal of Plant Physiology, 170, PP: 1303-1308.
  • Aremu, A., Bairu, M., Szüčová, L., Doležal, K., Finnie, J., and Van Staden, J., 2012. Assessment of the role of meta-topolins on in vitro produced phenolics and acclimatization competence of micropropagated ‘Williams’ Banana, Acta Physiologiae Plantarum, 34, PP: 2265-2273.
  • Azadi, P., and Khosh-Khui, M., 2007, Micropropagation of Lilium ledebourii Bioss as affected by plant growth regulator, sucrose concentration, harvesting season and cold treatments, Electronic Journal of Biotechnology, 10, PP: 583- 591.
  • Bourgaund, F., Gravot, A., Milesi, S., and Gontier, E., 2010. Production of plant secondary metabolite: A historical perspective. Plant Science, 161, PP: 839- 851.
  • Buer, C. S., Imin, N., and Djordjevic, M. A., 2010. Flavonoids: new roles for old molecules. Journal of Integrative Plant Biology, 52, PP:98–111.
  • Chernyad’ev, I. I., 2009. The protective action of cytokinins on the photosynthetic machinery and productivity of plants under stress (review), Applied Biochemistry and microbiology, 45, PP: 351-362.
  • Coste, A., Vlase, L., Halmagyi, A., Deliu, C., and Coldea, G., 2011, Effects of plant growth regulators and elicitors on production of secondary metabolites in shoot cultures of Hypericum hirsutum and Hypericum maculatum, Plant Cell, Tissue and Organ Culture (PCTOC), 106, PP: 279-288.
  • Deikman, J., and Hammer, P. E., 1995. Induction of Anthocyanin Accumulation by Cytokinins in Arabidopsis thaliana, Plant physiology, 108, PP: 47-57.
  • Ebrahimzadeh, M. A., Nabavi, S. M., Nabavi, S. F., Eslami, B., and Ehsanifar, S., 2009. Antioxidant activity of Hyoscyamus squarrosus fruits. Pharmacology online, 2, PP: 644-650.
  • Farsam, H., Amanlou, M., Amin, G. R., Nezamivand- Chegini, G. R., Salehi-Surmaghani, M. H., and Shafiee, A., 2003. Anatomical and phytochemical study of Lilium ledebourii Bioss rare endemic species in Iran, Daru, 11, PP: 164-170.
  • Han, B. H., Yu, H. J., Yae, B. W., and Peak, K. Y., 2004. In vitro micropropagation of Lilium longiflorum ‘Georgia’ by shoot formation as influenced by addition of liquid medium. Scientia Horticulturae, 103, PP: 39-49.
  • He Han, B. H., Yae, B. W., Yu, H. J., and Peak, K. Y., 2005, Improvement of in vitro micropropagation of Lilium oriental hybrid, Casablanca by the formation of shoots with abnormally swollen basal plants, Scientia Horticulturae, 103, PP: 351- 359.
  • Jayaraj, A., Rumbeiha, W., and Nair, M. G., 2004. Constituents in Easter lily flower with medicinal activity, Scientia Horticulturae, 102, PP: 1- 13.
  • Jin, S., Wang, J., Wang, X., Sun, D., Li, G., Genovesi, A. D., and Liu, S., 2014. Direct and indirect shoot and bulblet regeneration from cultured leaf explants of Lilium pumilum, an endangered species, In Vitro Cellular and Developmental Biology - Plant, 50, PP: 69-75.
  • Karalija, E., Parić, A., and Muratović, E., 2013. Biochemical status of in vitro regenerated Lilium bosniacum and Lilium cattaniae plantlets, Central European Journal of Biology, 8, PP: 912-920.
  • Kumar, M., Chaudhury, S., and Balachandran, S., 2014. In Vitro callus culture of Heliotropium indicum For assessment of total phenolic and flavonoid content and antioxidant activity, Applied Biochemistry and Biotechnology, 174, PP: 2897-2909.
  • Kumar, S., Awasthi, V., and Kanwar, J. K., 2007. Influence of growth regulators and nitrogenous compounds on in vitro bulblet formation and growth in oriental lily, Hort, Science, 34(2), PP: 77- 83.
  • Lian, M. L., Chakrabarty, D., and Paek, K. Y., 2003. Bulblet Formation from Bulbscale Segments of Lilium Using Bioreactor System, Biologia Plantarum, 46, PP: 199-203.
  • Moubayidin, L., Di Mambro, R., and Sabatini, S., 2009. Cytokinin-auxin crosstalk, Trends in Plant Science, 14, PP: 557-562.
  • Murashige, T., and Skoog, F., 1962. A revised medium for rapid growth and bioassay with tobacco tissue cultures, Physiologia Plantarum,15, PP: 473- 497.
  • Nhut, D. T., 1998. Micropropagation of lily (Lilium longiflorum) via in vitro stem node and pseudo-bulblet culture, Plant Cell Reports, 17, PP: 913-916.
  • Nimii, Y. 1985. Factors affecting the regeneration and growth of bulblets in bulb-scale cultures of Lilium rubellum Journal of the Japanese Society for Horticultural Science, vol. 54, no. 1, PP: 82-86.
  • Pourebad, N., Motafakkerazad, R., Kosari-Nasab, M., Farsad Akhtar, N., and Movafeghi, A., 2015. The influence of TDZ concentrations on in vitro growth and production of secondary metabolites by the shoot and callus culture of Lallemantia iberica, Plant Cell. Tissue and Organ Culture (PCTOC), 122, PP: 331-339.
  • Ramachandra Rao, S., and Ravishankar, G. A., 2002. Plant cell cultures: Chemical factories of secondary metabolites. Biotechnology Advances, 20, PP: 101-153.
  • Szopa, A., and Ekiert, H., 2014. Production of biologically active phenolic acids in Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott in vitro cultures cultivated on different variants of the Murashige and Skoog medium, Plant Growth Regulation, 72, PP: 51-58.
  • Vanisree, M., Lee, C.Y., Lo, S.F., Nalawade, S. M., Lin, C.Y., Tsay, H.S. 2004, Studies on the production of some important secondary metabolites from medicinal plants by plant tisuue cultures. Botanical Bulletin of Academia Sinica 45:1- 25.
  • Varshney, A., Anis, M., and Aref, I. M., 2013. Potential role of cytokinin–auxin synergism, antioxidant enzymes activities and appraisal of genetic stability in Dianthus caryophyllus—an important cut flower crop. In Vitro Cellular and Developmental Biology -Plant-Plant, 49, PP: 166-174
دوره 34، شماره 2
مرداد 1400
صفحه 331-345
  • تاریخ دریافت: 20 خرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 03 دی 1398
  • تاریخ پذیرش: 12 بهمن 1398