نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه گیاهان دارویی، مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران
2 بخش تحقیقات جنگل و مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کردستان، ایران
3 بخش تحقیقات جنگل و مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران
چکیده
بررسی فلور هر منطقه دارای اهمیت فراوانی است، که فهرست گیاهان، شناسنامهای از پتانسیلهای آن منطقه محسوب میشود. منطقه لیلاخ با مساحت 13600 هکتار در 2 کیلومتری شمال شرق شهرستان دهگلان در استان کردستان واقع شده است. به منظور شناسایی و معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان، طی فصول رویشی سالهای 1394 و 1395 گیاهان منطقه جمعآوری شدند. در مجموع، 261 گونه متعلق به 197 جنس و 50 تیره در منطقه شناسایی شدند. Asteraceae با 36 گونه، Lamiaceae با 23 گونه، Fabaceae با 22 گونه، Poaceae با 21 گونه، Apiaceae با 18 گونه، Boraginaceae و Brassicaceae هر کدام با 16 گونه مهم-ترین تیرههای گیاهی منطقه هستند که در مجموع 9/57 درصد از کل گونهها را شامل میشوند. جنسهای Astragalus با 8 گونه، Salvia، Vicia، Centaurea، Euphurbia و Silene با 4 گونه و Amaranthus،Allium، Bromus و Veronica هر کدام با 3 گونه به ترتیب مهمترین جنسهای گیاهی منطقه مورد مطالعه محسوب می شوند. مطالعه طیف زیستی گونهها نشان میدهد که همیکریپتوفیتها با 49 درصد شکل زیستی غالب در منطقه می باشند. از نظر پراکنش جغرافیایی گونه ها، بیشترین سهم مربوط به عناصر ایرانی- تورانی (52 درصد) و پس از آن عناصر ایرانی- تورانی و مدیترانهای (11 درصد) بوده که نشان میدهد منطقه از نظر جغرافیای گیاهی کاملا تحت تاثیر عناصر فلوریستیک منطقه ایرانی- تورانی می باشد. همچنین تعداد 13 گونه (7/0 درصد) انحصاری ایران و 103 گونه گیاه دارویی در منطقه شناسایی شد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Floristic study of Lailakh region in Dehgolan, Kurdistan Province
نویسندگان [English]
1 1Department of Medicinal Plants ACECR, Kermanshah, Iran
2 Forests and Rangelands Research Department, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, (AREEO), Kurdistan, I.R. of Iran.
3 Forests and Rangelands Research Department, Kermanshah Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, (AREEO), Kermanshah, I.R. of Iran.
چکیده [English]
Assessing the floristic resources of each region is very important because it serves to identify it’s the genetic potential. The Lailakh region with about 13600 hectares, is located in the west of Iran, neighboaring the Dehgolan city. In order to identify the flora, life form and chorology, plants of the region were collected during the growing seasons of 2015 and 2016. 261 species belonging to 197 genera and 50 families of vascular plants were recognized in the region. Asteraceae with 36 species, Lamiaceae with 23, Fabaceae with 20, Poaceae with 21, Apiaceae with 18, Brassicaceae and Boraginaceae each with 16 species are the largest families of this region flora. The largest genera were Astragalus, Salvia, Silene, Vicia, Centaurea, Euphorbia, Amaranthus, Allium , Bromus and Veronica each with 8, 4, 4, 4, 4, 4, 3, 3, 3 species, respectively. Studying the biological spectrum of species showed that Hemicryptophytes with 49 % is the dominant life form. The largest proportion of the chorological elements belonged to Irano-Turanian floristic region (52%), followed by Mediterranean and Irano-Turanian elements (11%), which indicated that the area was strongly influenced by Irano-Turanian floristic elements. Thirteen species (0.7 percent) in this habitat are endemic for Iran. In addition, 103 species used as medicinal plants.
کلیدواژهها [English]
بررسی فلوریستیک منطقه لیلاخ شهرستان دهگلان، استان کردستان
محمدعارف تبد1، واحد عباسزاده1، حسین معروفی2 و نسترن جلیلیان3*
1 ایران، کرمانشاه، مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کرمانشاه، گروه گیاهان دارویی
2 ایران، سنندج، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، بخش تحقیقات جنگل و مرتع
3 ایران، کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، بخش تحقیقات جنگل و مرتع
تاریخ دریافت: 03/07/1398 تاریخ پذیرش: 12/11/98
چکیده
بررسی فلور هر منطقه دارای اهمیت فراوانی است، که فهرست گیاهان، شناسنامهای از پتانسیلهای آن منطقه محسوب میشود. منطقه لیلاخ با مساحت 13600 هکتار در 2 کیلومتری شمال شرق شهرستان دهگلان در استان کردستان واقع شده است. بمنظور شناسایی و معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان، طی فصول رویشی سالهای 1394 و 1395 گیاهان منطقه جمعآوری شدند. در مجموع، 261 گونه متعلق به 197 جنس و 50 تیره در منطقه شناسایی شدند. Asteraceae با 36 گونه، Lamiaceae با 23 گونه، Fabaceae با 22 گونه، Poaceae با 21 گونه، Apiaceae با 18 گونه، Boraginaceae و Brassicaceae هر کدام با 16 گونه مهمترین تیرههای گیاهی منطقه هستند که در مجموع 9/57 درصد از کل گونهها را شامل میشوند. جنسهای Astragalus با 8 گونه، Salvia، Vicia، Centaurea، Euphurbia و Silene با 4 گونه و Amaranthus،Allium، Bromus و Veronica هرکدام با 3 گونه بترتیب مهمترین جنسهای گیاهی منطقه مورد مطالعه محسوب میشوند. مطالعه طیف زیستی گونهها نشان میدهد که همیکریپتوفیتها با 49 درصد شکل زیستی غالب در منطقه می باشند. از نظر پراکنش جغرافیایی گونهها، بیشترین سهم مربوط به عناصر ایرانی- تورانی (52 درصد) و پس از آن عناصر ایرانی- تورانی و مدیترانهای (11 درصد) بوده که نشان میدهد منطقه از نظر جغرافیای گیاهی کاملاً تحت تأثیر عناصر فلوریستیک منطقه ایرانی- تورانی میباشد. همچنین تعداد 13 گونه (7/0 درصد) انحصاری ایران و 103 گونه گیاه دارویی در منطقه شناسایی شد.
واژههای کلیدی: اشکال زیستی، دهگلان، فلور، گیاهان دارویی، لیلاخ
* نویسنده مسئول، تلفن: 09188363393، پست الکترونیکی: n.jalilian@areeo.ac.ir
مقدمه
فلور هر منطقه در حقیقت نتیجه واکنشهای جامعه زیستی در برابر شرایط کنونی و همچنین در ارتباط با تکامل گیاهان در دورههای گذشته و وضع جغرافیایی آن دوران است و باتوجه به نقش شناسایی گیاهان و اهمیت غیر قابل انکار آن در علوم زیستی و شناخت توان محیط و بهرهگیری هرچه بیشتر و معقولتر از محیط زیست و بهسازی آن، شناسایی علمی گیاهان در هریک از این زمینهها چه از نظر پژوهشی و چه از نظر کاربردی، اهمیت بنیادی و کلیدی پیدا کرده است (7). برای شناخت دقیق و علمی گیاهان از دانش ردهبندی استفاده میشود. در همین راستا، با توجه به تأثیر تشکیل گونههای جدید، گونههای مهاجم و مهاجر در فلور هر منطقه و احساس وظیفه و مسئولیتی که در حفظ و نگهداری گونههای گیاهی وجود دارد، بررسی فلوریستیک هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا همانند شناسنامهای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آن را نشان میدهد (4).
کشور پهناور ایران به دلیل داشتن شرایط اقلیمی خاص (8 اقلیم اصلی و چهار اقلیم فرعی بر اساس روش دومارتن از 13 اقلیم دنیا) و اکولوژیک متنوع موجود در کشور و همچنین وجود تنوع گونهای و ژنتیکی فراوان گیاهی با حدود 8000 گونه گیاهی از شرایط بسیار مطلوبی برخوردار است (6، 9و 17). این عوامل سبب شده تا فلور ایران از دیرباز مورد توجه پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گیرد و نمونههای گیاهی فراوانی از سراسر کشور جمعآوری و شناسایی شده است (2، 16، 23، 37و 39).
استان کردستان با وسعتی حدود 4/29048 کیلومتر مربع، 7/1 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است و با توجه به جایگاه خاص اکولوژیکی و به علت برخورداری از تنوع آب و هوایی، خاک و گونههای متنوع گیاهی دارای اهمیت زیادی به ویژه در عرصههای منابع طبیعی میباشد. این استان در منطقه ایرانی- تورانی واقع شده است. وجود تعداد قابل توجهی از عناصر فلوریستیک بومزاد در منطقه به غنای گونهای شاخص آن افزوده است. این منطقه کوهستانی بوده و در عرصه رشته کوههای زاگرس قرار دارد. از شرق استان به سوی غرب کوهها مرتفعتر و همچنین میزان بارندگی بیشتر شده که جنگلهای بلوط در غرب استان مؤید این امر است (28).
تاکنون پژوهشهایی با هدف تعیین ترکیب فلوریستیک مناطق مختلف استان انجام شده است اما هنوز مناطق بسیاری وجود دارند که پوشش گیاهی آنها کمتر مورد بررسی و توجه واقع شده است. در بررسی و شناسایی فلور استان کردستان که طی دو فاز 10 ساله و 5 ساله توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی انجام شد. تعداد 2100 گونه گیاهی شناسایی شد (22). علاوه بر این خراسانی و همکاران در بررسی تنوع زیستی حاشیه دریاچه زریوار 257 گونه گیاهی متعلق به 53 تیره و 183 معرفی نمودند که تیرههای Asteraceae با 35 گونه و Poaceae با 29 گونه بیشترین تعداد گونهها را به خود اختصاص دادند (8). در بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه زریوار شهرستان مریوان که توسط تبد و همکاران انجام شد، تعداد 590 گونه متعلق به 355 جنس و 81 تیره گیاهی شناسایی شد که تیره کاسنی (Asteraceae) با 46 جنس و 72 گونه بزرگترین تیره و جنس شبدر (Trifolium) با 10 گونه بزرگترین جنس گیاهی در منطقه بود (3). در مطالعه Pourbabaei و همکاران که تنوع زیستی گیاهی در رویشگاه ویول در منطقه سرشیو مریوان را بررسی نمودند، حاصل آن شناسایی 82 گونه گیاهی متعلق به 64 جنس و 28 تیره که تیره Asteraceae با تعداد 11 گونه بیشترین غنای گونه ای را به خود اختصاص داده است (37). Hasani و همکاران در بررسی فلوریستیک منطقه سرشیو مریوان 139 گونه گیاهی متعلق به 39 تیره و 116 جنس معرفی نمودند که تیره های Asteraceae با 20 و Fabaceae با 16 گونه بیشترین تعداد گونهها را به خود اختصاص دادند (33). سنندجی و مظفریان فلور منطقه سارال را در شهرستان دیواندره مورد مطالعه قرار دادند که نتیجه آن شناسایی 536 گونه گیاهی در ناحیه مورد مطالعه است (12). همچنین در معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه سارال کردستان (زیر حوضه فرهادآباد) توسط گرگین کرجی و همکاران، تعداد 275 گونه گیاهی متعلق به 39 تیره و 172 جنس شناسایی شد که تیرههای Asteraceae، Fabaceae و Apiaceae بزرگترین تیرهها و جنسهای Astragalus، Centaurea و Salvia بزرگترین جنسهای منطقه معرفی شدند (19).
از لحاظ سابقه تحقیق، تاکنون پژوهشی با هدف بررسی فلوریستیک در شهرستان دهگلان انجام نشده است. و تنها گزارشی که وجود دارد مربوط به مطالعه اتنوبوتانی شهرستان دهگلان میباشد که در نتیجه آن تعداد 106 گونه گیاهی معرفی شد و تیره Asteraceae با 14 گونه و تیره Fabaceae با 12 گونه بیشترین تعداد گونهها را به خود اختصاص دادند (1).
این منطقه به لحاظ دارا بودن زیستگاههای متنوع و وجود دامنه ارتفاعی زیاد از ارزش بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر به عنوان نخستین پژوهش فلوریستیک در این منطقه انجام شد و هدف آن جمعآوری و شناخت دقیق گونههای گیاهی و ارائه اطلاعات حاصل از پراکنش جغرافیایی و شکلهای زیستی منطقه است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: منطقه لیلاخ با وسعت 136 کیلومتر مربع بین طول جغرافیایی 47 درجه و 8 دقیقه تا 48 درجه و 12 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 15 دقیقه تا 36 درجه و 35 دقیقه شمالی در 2 کیلومتری شمال شهرستان دهگلان (بخش ئیلاق)، در شرق استان کردستان واقع شده است (شکل 1).
شکل 1- موقعیت منطقه لیلاخ در ایران و استان کردستان
با توجه به منحنی رسم شده از اطلاعات دوره 25 ساله (1368-1392) ایستگاه هواشناسی سینوپتیک قروه، متوسط سالانه نزولات منطقه لیلاخ 350 میلیمتر است. متوسط دمای حداقل و حداکثر این منطقه 66/11 درجه سانتیگراد میباشد و اقلیم آن براساس روش آمبرژه، خشک و سرد است. نزولات آسمانی منطقه در فصول سرد بصورت برف بوده، تعداد روزهای یخبندان قابل توجه است، از این رو دوره رویش گیاهی نسبتاً کوتاه بوده محدود به فصول گرم سال است. قدیمیترین واحد سنگی شناخته شده در این محدوده مربوط به تریاس و ژوراسیک می باشد. خاک منطقه جوان بوده و مراحل پیدایش خاک را بطور کامل سپری نکرده و چون اکثر این خاکها در تپه ماهورها پدید آمدهاند دارای زهکشی طبیعی بوده و بدون شوری میباشد (1). شکل شماره 2 منحنی دما – باران (آمبروترمیک) منطقه را نشان میدهد.
روش کار: بمنظور معرفی فلور منطقه لیلاخ، ابتدا با بررسی تصاویر هوایی و نقشههای توپوگرافی و جغرافیایی منطقه و نیز با استفاده از اطلاعات افراد بومی مسیرهای عبور و مرور و عوارض طبیعی مورد شناسایی قرارگرفت، تا با تسلط به این مسیرها بتوان در فصول مناسب به گیاهان منطقه بمنظور جمعآوری دسترسی داشت. سپس در فصول رویشی مختلف از اسفند ماه 1394 تا شهریور ماه 1395 در نوبتهای متوالی با مراجعه مستقیم به منطقه نمونههای گیاهی جمعآوری شدند. شیوه نمونهبرداری بصورت سیستماتیک تصادفی و با روش پیمایش کلی منطقه انجام شد که از روشهای مرسوم مطالعات تاکسونومیک است (20).
شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقه لیلاخ
نمونهها پس از جمعآوری، پرس و خشک شدن به هرباریومهای مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استانهای کردستان (HKS) و کرمانشاه (RANK) منتقل شدند و با استفاده از منابع فلوری از جمله فلورا ایرانیکا (39)، فلور ترکیه (32)، فلور عراق (41)، فلور ایران (2و 24) و فلور گونهای ایران (23) شناسایی و اسامی مؤلفان تاکسونها با نمایه بینالمللی نامهای گیاهی (34) یکسانسازی شد. نامگذاری فارسی گیاهان نیز براساس فرهنگ نامهای گیاهان ایران انجام گرفت (21). وضعیت حفاظتی گونهها براساس کتاب Red data book of Iran (35) و همچنین براساس آدرسهای استخراج شده از فلورهای معتبر، میزان حضور گونههای بومزاد در محدوده انتشار آنها (Extent of occurrence/EOO) و با استفاده از نرم افزار (geocat.kew.org) به طور مقدماتی برآورد گردید. تیرهها و جنسها با استفاده از سیستم ردهبندی APG IV تطبیق داده شدند (29). شکل زیستی گیاهان جمعآوری شده براساس سیستم Raunkiaer (38) تعیین و طیف زیستی ترسیم شد. مناطق انتشار گونههای گیاهی با مراجعه به فلورهای یادشده تعیین و پراکنش جغرافیایی هرگونه بر اساس دیدگاههای Takhtajan (40) وZohary (42) تعیین گردید. همچنین با استفاده از منابع معتبر، گیاهان دارویی نیز مشخص شد (11و 27).
نتایج
در مجموع، در منطقه لیلاخ دهگلان 261 گونه متعلق به 197 جنس و 50 تیره گیاهی شناسایی گردید. از این تعداد 1 گونه از بازدانگان پیشرفته (رده کلامیدوسپرمها)، 32 گونه تکلپه و 226 گونه دولپه هستند. فهرست تیرهها و گونههای شناسایی شده و همچنین ناحیه رویشی، شکل زیستی و وضعیت حفاظتی آنها در جدول 1 آمده است.
از نظر غنای تاکسونها، بیشترین گونهها به تیرههای Asteraceae با 36 گونه، Lamiaceae با 23 گونه، Fabaceae با 22 گونه،Poaceae با 21 گونه، Apiaceae با 18 گونه، Boraginaceae و Brassicaceae هرکدام با 16 گونه و تیره Caryophyllaceae با 7 گونه تعلق دارند. تیرههای با بیش از 5 تاکسون در شکل 3 نشان داده شدهاند. همچنین 4 تیره دارای 3 تاکسون، 4 تیره دارای 4 تاکسون، 9 تیره دارای 2 تاکسون و 18 تیره فقط دارای یک تاکسون هستند. جنسهای Astragalus با 8 گونه، Salvia، Vicia، Centaurea، Euphorbia و Silene با 4 گونه و Amaranthus، Allium، Bromus و Veronica هرکدام با 3 گونه بترتیب مهمترین جنسهای گیاهی منطقه از نظر غنای گونهای هستند (شکل 4).
جدول 1- فهرست کامل گونههای گیاهی جمعآوری شده از منطقه لیلاخ بهمراه شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و وضعیت حفاظت گونهها، نشانههای اختصاری: Th: (تروفیت) He: (همیکریپتوفیت)، Cr: (کریپتوفیت)، Ph: (فانروفیت)، Ch: (کامفیت)، IT: (ایرانی-تورانی)، ES: (اروپا-سیبری)، M: مدیترانهای، (Cosm): (جهانوطن)، PI: (چندناحیهای)، SS: (صحارا-سندی)، LC: (کمتر در خطر)، VU: (آسیبپذیر)، DD: (بدون اطلاعات)، ** (گونههای گیاهی بومزاد) و * ( گونههای دارویی).
تاکسون |
اسم فارسی |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
وضعیت حفاظتی |
Amaranthaceae |
|
|
|
|
تاجخروس سفید |
Th |
IT, ES |
--- |
|
تاجخروس گسترده |
Th |
IT, ES |
--- |
|
تاجخروس |
Th |
Cosm |
--- |
|
سلمه تره |
Th |
Cosm |
--- |
|
شور خاردار |
Th |
Pl |
--- |
|
Amaryllidaceae |
|
|
|
|
پیاز مزرعهروی |
Cr |
IT |
--- |
|
-- |
Cr |
IT |
LC |
|
پیاز موسیر |
Cr |
IT |
--- |
|
جام زرین کوروش |
Cr |
IT, M, SS |
--- |
|
Apiaceae |
|
|
|
|
چتر گندمی زرد |
Th |
IT |
--- |
|
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
جعفری فرنگی کوهستانی |
He |
IT |
--- |
**Echinophora platyloba DC. |
خوشاریزه |
Ch |
IT |
LC |
زول آبی |
He |
IT, ES, M |
--- |
|
Eryngium noeanum Boiss. |
بوقناق |
He |
IT |
--- |
*Falcaria vulgaris Bernh. |
غازیاغی |
He |
IT, ES, M |
--- |
کمای ساورزی |
He |
IT |
--- |
|
چویل روشن بال |
He |
IT |
--- |
|
Grammosciadium scabridum Boiss. |
شوید کوهی زبر |
Ch |
IT |
--- |
شقاقل صحرایی |
He |
IT |
--- |
|
|
He |
ES |
VU |
|
Prangos acaulis (DC.) Bornm. |
جاشیر کوتوله |
He |
IT |
--- |
*Prangos ferulacea Lindl. |
جاشیر |
He |
M |
--- |
*Scandix stellata Banks & Sol. |
شانهونوس ستارهای |
Th |
IT, M |
--- |
Smyrniopsis aucheri Boiss. |
پیکل |
He |
IT |
--- |
Smyrnium cordifolium Boiss. |
آوندول |
He |
IT |
--- |
Trigonosciadium brachytaenium (Boiss.) Alava |
گلپرک |
He |
IT |
LC |
Turgenia latifolia (L.) Hoffm. |
گیسچسبک |
Th |
IT, M |
--- |
Aristolochiaceae |
|
|
|
|
*Aristolochia bottae Jaub. & Spach |
زرآوند |
He |
IT |
--- |
Asparagaceae |
|
|
|
|
Bellevalia glauca (Lindl.) Kunth |
تمشکین برگ آبی |
Cr |
IT |
--- |
Bellevalia olivieri (Baker) Wendelbo |
تمشکین دجلهای |
Cr |
IT |
--- |
Muscari neglectum Guss. ex Ten. |
کلاغک |
Cr |
IT |
--- |
Puschkinia scilloides Adams |
نجم آبی سان |
Cr |
IT |
--- |
Scilla persica Hausskn. |
نجم آبی |
Cr |
IT |
--- |
Asphodelaceae |
|
|
|
|
Eremurus spectabilis Ledeb. |
سریش تماشائی بختیاری |
Cr |
IT |
--- |
Asteraceae |
|
|
|
|
Achillea biebersteinii Afanasiev |
بومادران زرد |
He |
IT, ES |
--- |
*Achillea vermicularis Trin. |
بومادران کوهستانی |
He |
IT, ES |
--- |
Acroptilon repens (L.) DC. |
تلخه گیجه |
He |
IT |
--- |
بابونه رفیع |
Th |
IT, ES, SS |
--- |
|
*Anthemis haussknechtii Boiss. & Reut. |
بابونه زاگرسی |
Th |
IT |
--- |
Arctium lappa L. |
باباآدم |
He |
Pl |
--- |
Carduus arabicus Jacq. ex Murray |
تاتاری عربی |
Th |
ES, M |
--- |
*Carthamus oxyacantha M.B. |
گلرنگ زرد |
Th |
IT, ES, SS |
--- |
*Centaurea behen L. |
گل گندم طلائی |
He |
IT |
--- |
*Centaurea cyanus L. |
گل گندم آبی |
Th |
M |
--- |
گل گندم |
Th |
IT |
--- |
|
گل گندم بوتهای |
He |
IT |
--- |
|
**Cephalorrhynchus microcephalus (DC.) Schichian |
کاهو منقاری کپه کوچک |
Cr |
IT |
LC |
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
--- |
Th |
IT |
--- |
Chondrilla juncea L. |
قندرون |
He |
IT |
--- |
*Cichorium intybus L. |
کاسنی |
He |
ES, M |
--- |
Cirsium hygrophilum Boiss. |
کنگر توچالی |
He |
IT |
--- |
Crepis sancta (L.) Babc. |
ریش قوش |
Th |
IT, M |
--- |
Crupina crupinastrum (Moris) Vis. |
سیاه فندق |
He |
IT, M |
--- |
Echinops orientalis Trautv |
شکر تیغال شرقی |
He |
IT |
--- |
Filago arvensis L. |
--- |
Th |
IT, ES, M |
--- |
*Gundelia tournefortii L. |
کنگرخوراکی |
He |
IT |
--- |
*Onopordum armenum Grossh. |
خارپنبه ایروانی |
He |
M |
--- |
خارپنبه ناجورخار |
Ch |
IT |
--- |
|
Picnomon acarna (L.) Cass. |
زردخار |
Th |
IT, M |
--- |
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak |
گاو چاق کن |
Ch |
IT |
--- |
Scorzonera laciniata L. |
شنگ اسبی مدیترانهای |
Cr |
IT |
--- |
Senecio mollis Willd. |
پیرگیاه جویباری |
He |
IT |
--- |
Senecio vernalis Waldst. & Kit. |
قاصد بهار |
Th |
IT, ES, M |
--- |
*Sonchus asper (L.) Hill |
شیر تیغک |
He |
IT, M |
--- |
Taraxacum montanum (C. A. Mey.) DC. |
گل قاصد کوهی |
He |
IT |
--- |
مینای پرکپه ناجور برگ |
He |
IT |
DD |
|
*Tragopogon buphthalmoides Boiss. |
شنگ ایرانی |
He |
IT, ES, M |
--- |
Tragopogon pterocarpus DC. |
شنگ میوهبالدار |
He |
IT, ES, M |
--- |
*Tripleurospermum disciforme (C. A. Mey.) Sch.Bip. |
بابونه کاذب |
Th |
IT |
--- |
Xeranthemum squarrosum Boiss. |
عروس صحرایی |
Th |
IT, ES |
--- |
Berberidaceae |
|
|
|
|
Bongardia chrysogonum (L.) Sp. |
علفکبکی |
Cr |
IT |
--- |
Leontice minor Boiss. |
--- |
Ch |
IT |
--- |
Biebersteiniaceae |
|
|
|
|
Biebersteinia multifida DC. |
آدمک |
Cr |
IT |
--- |
Boraginaceae |
|
|
|
|
*Alkanna frigida Boiss. |
شنگار کوهستانی |
Ch |
M |
--- |
Alkanna orientalis (L.) Boiss. |
شنگار کوهستانی |
Ch |
IT, ES, M |
--- |
*Anchusa italica Retz. |
گلگاوزبان بدل |
He |
IT, ES |
--- |
Anchusa strigosa Banks & Sol. |
گاوزبان خارکدار |
He |
IT, M |
--- |
*Buglossoides arvensis (L.) I.M.Johnst. |
سنگدانه خودرو |
Th |
Pl |
--- |
Echium italicum L. |
گلگاوزبان ایتالیایی |
He |
IT, M |
--- |
*Erysimum repandum L. |
خاکشیر تلخ مواج |
Th |
IT, ES |
--- |
*Heliotropium europaeum L. |
آفتابپرست اروپائی |
He |
IT, M |
--- |
Lappula barbata (M. Bieb.) Gürke |
خارلنگری |
Th |
IT, ES |
--- |
*Moltkia coerulea (Willd) Lehm. |
لاجوردی |
He |
IT |
--- |
Myosotis lithospermifolia (Willd.) Hornem. |
فراموشم مکن کوهستانی |
He |
ES |
--- |
*Nonea pulla (L.) DC. |
چشمگربهای سیاه |
He |
IT, ES |
--- |
Onosma microcarpa Steven ex DC. |
زنگولهای زرد |
He |
IT |
--- |
Onosma sericea Willd. |
زنگولهای کرکابریشمی |
He |
IT |
--- |
Rindera lanata (Lam.) Bunge |
--- |
He |
IT |
--- |
Trichodesma incanum Bunge |
فانوس آبی |
He |
IT |
--- |
Brassicaceae |
|
|
|
|
Aethionema fimbriatum Boiss. |
آتشین شرابهای |
He |
IT |
--- |
*Alyssum linifolium Stephan |
قدومه برگ باریک |
Th |
IT,M |
--- |
*Cardaria chalepensis (L.) Hand.-Mazz. |
ازمک |
He |
Pl |
--- |
Chorispora persica Boiss. |
جلنگو |
Th |
IT |
LC |
*Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl |
خاکشیر ایرانی |
Th |
IT, ES, M |
--- |
*Erysimum repandum L. |
خاکشیر تلخ مواج |
Th |
IT, ES |
--- |
--- |
He |
IT |
--- |
|
Fibigia suffruticosa (Vent.) Sweet |
-- |
He |
IT |
--- |
Hesperis persica Boiss. |
شببوی ایرانی |
He |
IT |
--- |
Isatis quadrialata Al-Shehbaz, Moazzeni & Mumm. |
وسمه |
Th |
IT |
--- |
Malcolmia africana (L.) W.T. Aiton |
شب بوی صحرائی |
Th |
Pl |
--- |
*Nasturtium officinale W.T. Aiton |
علف چشمه |
He |
Pl |
--- |
Noccaea papyracea (Boiss.) Khosravi, Mummenhoff & Mohsenzade |
--- |
He |
IT |
LC |
**Rorippa kurdica (Boiss. & Hausskn.) Hedge |
ترتیزک زرد کُردی |
Th |
IT |
LC |
*Sisymbrium septulatum DC. |
خاکشیرحلبی |
Th |
IT, ES, SS |
--- |
Thlaspi kotschyanum Boiss. & Hohen. |
کیسهچوپان البرزی |
Th |
IT |
--- |
Campanulaceae |
|
|
|
|
Asyneuma virgatum (Labill.) Bornm. |
گل چاک کاسنی شکل |
He |
IT, ES, M |
--- |
Campanula involucrata Aucher ex A.DC. |
گل استکانی برگهدار |
He |
IT |
--- |
گل شکافته |
He |
IT, ES |
--- |
|
Caprifoliaceae |
|
|
|
|
Cephalaria syriaca (L.) Schrad. |
سر شکافته |
Th |
M |
--- |
Pterocephalus canus Coulter |
سربال زرد |
He |
IT, M |
--- |
Caryophyllaceae |
|
|
|
|
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
چوبک ایرانی |
Ch |
IT |
--- |
Dianthus orientalis Adams |
میخک شرقی |
Ch |
IT |
--- |
Holosteum umbellatum L. |
جبره |
Th |
Pl |
--- |
Silene ampullata Boiss. |
سیلن حبابی |
He |
IT |
--- |
Silene aucheriana Boiss. |
سیلن ایرانی |
Ch |
IT |
--- |
سیلن دربندی |
He |
IT |
--- |
|
Silene conoidea L. |
سیلن مزرعه روی |
Th |
IT, M |
--- |
Cistaceae |
|
|
|
|
Helianthemum ledifolium (L.) Miller |
گل آفتابی اروپائی |
Th |
IT, M |
--- |
Colchicaceae |
|
|
|
|
Colchicum szovitsii Fisch. & C. A. Mey. |
گل حسرت برفی |
Cr |
IT |
--- |
Convolvulaceae |
|
|
|
|
*Convolvulus arvensis L. |
پیچک صحرائی |
He |
Pl |
--- |
Convolvulus commutatus Boiss. |
پیچک کپهای |
Ch |
IT |
--- |
Crassulaceae |
|
|
|
|
Pseudosedum multicaule (Boiss. & Buhse) Boriss. |
شبه ناز |
Ch |
IT |
--- |
Cyperaceae |
|
|
|
|
Carex divisa Huds. |
جگن |
He |
Cosm |
--- |
*Cyperus longus L. |
--- |
He |
Pl |
--- |
Scirpoides holoschoenus subsp. australis (L.) Soják |
پیزر |
He |
IT |
--- |
Euphorbiaceae |
|
|
|
|
Euphorbia aleppica L. |
فرفیون سوری |
Th |
IT, M |
--- |
**Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen. |
فرفیون خوشهای |
He |
IT |
LC |
*Euphorbia denticulata Lam. |
فرفیون دندانهدار |
He |
IT |
--- |
Euphorbia macroclada Boiss. |
فرفیون شاخه ضخیم |
He |
IT |
DD |
Ephedraceae |
|
|
|
|
*Ephedra major Host |
اُرمک رنگارنگ |
Ph |
Cosm |
--- |
Fabaceae |
|
|
|
|
*Alhagi persarum Boiss. & Buhse |
ترنجبین |
He |
IT |
--- |
Astragalus alyssoides Lam. |
-- |
He |
IT |
VU |
Astragalus brachycalyx Fisch. |
-- |
Ch |
IT |
--- |
Astragalus chrysostachys Boiss. |
-- |
Ch |
IT |
|
**Astragalus cyclophyllon G. Beck |
-- |
He |
IT |
VU |
**Astragalus hymenocalyx Boiss. |
-- |
He |
IT |
LC |
**Astragalus kirrindicus Boiss. |
-- |
He |
IT |
LC |
Astragalus michauxianus Boiss. |
-- |
He |
IT |
--- |
**Astragalus vegetus Bunge |
-- |
Ch |
IT |
LC |
*Glycyrrhiza glabra L. |
شیرین بیان |
He |
IT, ES, M |
LC |
*Lathyrus aphaca L. |
خلر بیبرگ |
Th |
IT, ES |
--- |
*Lotus corniculatus L. |
یونجه پا کلاغی |
He |
Pl |
--- |
Lotus gebelia Vent. |
یونجه زرد |
He |
IT |
--- |
*Melilotus officinalis (L.) Pall. |
اکلیلالملک |
He |
Pl |
--- |
*Ononis spinosa L. |
خارخر |
He |
IT, M |
--- |
*Pisum sativum L. |
نخود فرنگی |
Th |
IT |
--- |
*Sophora alopecuroides L. |
تلخ بیان |
He |
IT |
--- |
*Trifolium dasyurum C. Presl |
شبدر طناز |
Th |
IT, ES, M |
--- |
Trigonella astroites Fisch. & C. A. Mey. |
شنبلیله |
Th |
IT |
--- |
Vicia michauxii Spreng. |
ماشک سوری |
Th |
IT |
--- |
Vicia narbonensis L. |
ماشک برگ پهن |
Th |
IT, M |
--- |
Vicia iranica Boiss. |
ماشک ایرانی |
Ch |
IT |
--- |
Vicia variabilis Freyn & Sint. |
ماشک متنوع |
He |
IT |
--- |
Geraniaceae |
|
|
|
|
*Erodium cicutarium (L.) L'Her. |
نوک لک لکی دراز |
Th
|
IT |
--- |
Geranium tuberosum L. |
سوزن چوپان غدهدار |
Cr |
IT |
--- |
Hypericaceae |
|
|
|
|
*Hypericum perforatum L. |
گلراعی |
He |
Pl |
--- |
*Hypericum scabrum L. |
گلراعی دیهیمی |
He |
IT |
--- |
Iridaceae |
|
|
|
|
Crocus biflorus Mill. |
زعفران دو گلی |
Cr |
IT-ES |
--- |
*Crocus pallasii subsp. haussknechtii (Boiss. & Reut. ex Maw) B.Mathew |
جو قاسم |
Cr |
IT |
--- |
Gladiolus atroviolaceus Boiss. |
گلایول سیاه |
Cr |
IT, M |
--- |
Gladiolus italicus Mill. |
گلایول ایتالیائی |
Cr |
IT, ES, M |
--- |
Iris reticulata M.Bieb. |
زنبق مشبک |
Cr |
IT |
--- |
Ixioliriaceae |
|
|
|
|
*Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f. |
خیارک |
Cr |
IT, ES, M |
--- |
Juncaginaceae |
|
|
|
|
*Triglochin palustris L. |
چمن پیکانی |
Cr |
IT, ES |
--- |
Lamiaceae |
|
|
|
|
*Acinos graveolens (M.Bieb.) Link |
آویشنک |
Th |
IT, ES, M |
--- |
*Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth. |
سنبل بیابانی |
He |
IT, M |
--- |
**Lagochilus aucheri Boiss. |
لب خرگوشی |
He |
IT, ES |
LC |
*Lallemantia iberica (M.Bieb.) Fisch. & C.A.Mey. |
بالنگوی شهری |
Th |
IT |
--- |
*Lamium amplexicaule L. |
گزنهسای ساقه آغوش |
Th |
ES |
--- |
Marrubium astracanicum Jacq. |
فراسیون کوهستانی |
He |
IT, ES, SS |
--- |
*Mentha longifolia (L.) Huds. |
پونه |
He |
Pl |
LC |
Nepeta heliotropifolia Lam. |
پونهسای خوش رنگ |
He |
IT |
--- |
Phlomis lanceolata Boiss. & Hohen. |
گوشبره سرنیزهای |
He |
IT |
--- |
Phlomis Olivieri Benth. |
گوش بره |
He |
IT |
--- |
*Prunella vulgaris L. |
نعناع چمنی |
He |
IT, ES |
--- |
Salvia hydrangea DC. ex Benth. |
مریمگلی تماشایی |
He |
IT |
--- |
*Salvia nemorosa L. |
مریمگلی مزرعهروی |
He |
IT, ES |
--- |
*Salvia multicaulis Vahl |
مریمگلی ارغوانی |
He |
IT |
--- |
Salvia poculata Nábělek |
مریمگلی فنجانی |
He |
IT |
DD |
**Satureja sahendica Bornm. |
مرزه سهندی |
Ch |
M |
LC |
Stachys inflata Benth. |
سنبلهای ارغوانی |
He |
IT |
--- |
*Stachys lavandulifolia Vahl |
چای کوهی |
Ch |
IT, ES |
--- |
سنبلهای تماشائی |
He |
IT, ES |
--- |
|
*Teucrium polium L. |
مریم نخودی همدانی |
He
|
IT, M |
--- |
**Thymus fallax Fisch. & C.A. Mey. |
آویشن آناتولی |
Ch |
IT |
LC |
*Ziziphora clinopodioides Lam. |
کاکوتی کوهی |
He |
IT |
VU |
*Ziziphora tenuior L. |
کاکوتی |
Th |
IT |
--- |
Liliaceae |
|
|
|
|
Fritillaria crassifolia Boiss. & A. Huet subsp. kurdica Boiss. & Noe |
لاله واژگون کردی |
Cr |
IT |
--- |
Gagea confusa A. Terracc. |
نجم طلایی برگ پهن |
Cr |
IT |
--- |
Gagea reticulata (Pall.) Schult. & Schult.f. |
نجم طلائی مشبک |
Cr |
IT |
--- |
*Ornithogalum oligophyllum E.D. Clarke |
شیرمرغ کم برگ |
Cr |
IT, M |
--- |
Tulipa humilis Herb. |
لاله پاکوتاه |
He |
IT |
--- |
Tulipa systola Stapf |
--- |
Cr |
IT |
--- |
Linaceae |
|
|
|
|
*Linum glaucum Boiss. & Noë |
کتان بین النهرینی |
Ch |
IT |
--- |
Malvaceae |
|
|
|
|
*Alcea kurdica (Schlecht.) Alef. |
ختمی کُردی |
He |
IT, ES, M |
--- |
*Hibiscus trionum L. |
گل یک ساعته |
Th |
Pl |
--- |
*Malva neglecta Wallr. |
پنیرک معمولی |
He |
Pl |
--- |
*Malva sylvestris L. |
پنیرک قرمز |
Th |
IT |
--- |
Onagraceae |
|
|
|
|
*Epilobium hirsutum L. |
بید علفی کرکی |
He |
IT, ES, M |
--- |
Orobanchaceae |
|
|
|
|
--- |
He |
IT |
--- |
|
Papaveraceae |
|
|
|
|
*Fumaria vaillantii Loisel. |
شاهتره |
Th |
Cosm |
LC |
Glaucium grandiflorum Boiss. & Huet |
شقایق گل درشت |
He |
IT |
--- |
*Hypecoum pendulum L. |
شاهترهای |
Th |
IT, ES, M |
--- |
*Papaver dubium L. |
خشخاش هرز |
Th |
IT, ES, M |
--- |
Papaver macrostomum Boiss. & Huet ex Boiss. |
خشخاش پرچم درشت |
Th |
IT, ES, SS |
--- |
Plantaginaceae |
|
|
|
|
*Plantago lanceolata L. |
بارهنگ سرنیزهای |
He |
IT, ES, M |
--- |
*Plantago major L. |
بارهنگ |
He |
Cosm |
--- |
*Linaria lineolata Boiss. & Ky. |
کتانی برگ باریک |
He |
IT |
--- |
Veronica acrotheca Bornm. & Gauba |
سیزاب فشندی |
He |
IT, M |
LC |
*Veronica anagallis-aquatica L. |
سیزاب آبی |
He |
IT |
--- |
*Veronica orientalis Mill. |
سیزاب شرقی |
He |
IT, ES |
--- |
Plumbaginaceae |
|
|
|
|
Acantholimon latifolium Boiss. |
کلاه میرحسن برگ پهن |
Ch |
IT |
--- |
Poaceae |
|
|
|
|
Aegilops triuncialis L., nom. cons. |
گندم نیای سه لایه |
Th |
IT, M |
--- |
Agropyron elongatiforme Drobow |
چمن گندمی بلند |
He |
IT |
--- |
Alopecurus apiatus Ovcz. |
دم روباهی کوهسری |
He |
IT |
--- |
Alopecurus arundinaceus Poir. |
دمروباهی نی مانند |
He |
IT, ES |
--- |
Avena fatua L. |
یولاف پوچ |
Th |
IT |
--- |
یولافک |
Cr |
M |
--- |
|
Boissiera squarrosa (Banks & Sol.) Nevski |
---- |
Th |
Pl |
--- |
Bromus danthoniae Trin. |
جارو علفی هرز |
Th |
IT |
--- |
Bromus scoparius L. |
جارو علفی بی برگ |
Th |
Pl |
--- |
*Bromus tectorum L. |
جارو علفی بامی |
Th |
Cosm |
--- |
Catabrosa aquatica (L.) P. Beauv. |
علف جویبار |
He |
Pl |
--- |
Colpodium parviflorum Boiss. & Buhse |
پاغلافی سهندی |
He |
IT |
--- |
*Cynodon dactylon (L.) Pers. |
مرغ |
He |
Pl |
--- |
Dactylis glomerata L. |
علف باغ |
He |
Pl |
--- |
Eremopoa persica (Trin.) Roshev. |
--- |
Th |
IT, M |
--- |
Festuca ovina L. |
علف بره |
He |
IT |
--- |
Hordeum bulbosum L. |
جو پیازدار |
Cr |
IT, M |
--- |
Hordeum leporinum Link |
جوموشک |
Th |
IT, M |
--- |
Poa bulbosa L. |
چمن پیازکدار |
He |
IT, ES, M |
--- |
Secale cereale L. |
چاودار |
Th |
IT, M |
--- |
*Sorghum halepense Pers. |
چائیر |
He |
IT |
--- |
Polygonaceae |
|
|
|
|
Polygonum alpestre C. A. Mey. |
هفتبند کوهستانی |
He |
IT |
--- |
Rumex tuberosus L. |
ترشک غدهدار |
Cr |
IT, ES |
--- |
Portulacaceae |
|
|
|
|
*Portulaca oleracea L. |
خرفه |
Th |
Cosm |
--- |
Primulaceae |
|
|
|
|
Androsace maxima L. |
یاسمن صخرهای یکساله |
Th |
IT, ES,SS |
--- |
Ranunculaceae |
|
|
|
|
*Adonis flammea Jacq. |
چشم خروس آتشین |
Th |
Pl |
--- |
Anemone biflora DC. |
آنمون |
Cr |
IT |
--- |
Anemone coronaria L. |
آنمون تاجدار |
Cr |
IT, M |
--- |
*Ficaria kochii (Ledeb.) Iranshahr & Rech.f. |
--- |
Cr |
IT |
--- |
*Ranunculus arvensis L. |
آلاله |
Th |
IT, ES, M |
--- |
Ranunculus oxyspermus Willd. |
آلاله دانهریز |
He
|
IT, M |
--- |
Rosaceae |
|
|
|
|
**Amygdalus haussknechtii C. K. Schneid. ex Bornm. |
بادام زاگرسی |
Ph |
IT |
LC |
*Rosa persica J.F.Gmel. |
ورک (رز ایرانی) |
Ch |
IT, ES |
--- |
*Potentilla reptans L. |
پنجه برگ رونده |
He |
IT, ES |
--- |
* Sanguisorba lasiocarpa Hand.-Mazz. |
توت روباهی بهبهانی |
He
|
IT, ES, M |
--- |
Rubiaceae |
|
|
|
|
*Cruciata taurica (Pall.) Ehrend. |
صلیبی کوهستانی |
Ch |
IT, M |
--- |
*Galium aparine L. |
بیتیراخ |
Th |
IT, ES, M |
--- |
Galium mite Boiss. & Hohen. |
شیر پنیر |
He |
IT |
--- |
Rutaceae |
|
|
|
|
Haplophyllum perforatum (M. Bieb.) Kar. & Kir. |
مورد کاذب |
He |
IT |
--- |
Salicaceae |
|
|
|
|
*Salix alba L. |
بید سفید |
Ph |
IT, ES |
--- |
*Salix triandra L. |
بید بادامی |
Ph |
IT, ES |
--- |
Scrophulariaceae |
|
|
|
|
**Scrophularia nervosa Benth. |
گل میمونی رگهدار |
He |
IT |
LC |
*Verbascum agrimoniifolium (C. Koch) Huber-Morath |
گل ماهور غافثی |
He |
IT, ES |
--- |
Solanaceae |
|
|
|
|
*Hyoscyamus kurdicus Bornm. |
بذرالبنج کُردی |
He |
IT, ES |
--- |
Urticaceae |
|
|
|
|
*Urtica dioica L. |
گزنه دوپایه |
He |
IT, M |
--- |
Violaceae |
|
|
|
|
Viola modesta Fenzl |
بنفشه فروتن |
Th |
IT |
--- |
*Viola odorata L. |
بنفشه معطر |
He |
IT, ES |
LC |
Zygophyllaceae |
|
|
|
|
*Zygophyllum fabago L. |
قیچ لوبیایی |
Ch |
Cosm |
--- |
شکل3- تعداد گونهها و جنسهای غنیترین تیرهها در پوشش گیاهی منطقه لیلاخ
نتایج مربوط به طیف زیستی گونههای گیاهی نشان داد که همیکریپتوفیتها با 129 گونه (49 درصد) بزرگترین گروه گیاهان را تشکیل میدهند و پس از آنها، بترتیب تروفیتها با 69 گونه (27 درصد)، کریپتوفیتها با 35 گونه (13 درصد)، کامفیتها با 25 گونه (10 درصد) و فانروفیتها با 3 گونه (1 درصد) قرار دارند (شکل 5). بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه، نشاندهنده غلبه گونهای ناحیه رویشی ایرانی- تورانی است.
شکل4- تعداد گونههای غنیترین جنسها در پوشش گیاهی منطقه لیلاخ
این گونهها 52 درصد فلور منطقه لیلاخ را تشکیل میدهند. پس از این عناصر رویشی، بترتیب عناصر متعلق به دو ناحیه رویشی ایرانی- تورانی/ مدیترانهای با فراوانی 11 درصد، عناصر متعلق به نواحی رویشی ایرانی-تورانی/ اروپا-سیبری با فراوانی 10 درصد و گونههای متعلق به بیش از دو ناحیه رویشی با فراوانی 9 درصد بیشترین تعداد گونه را دارند. سایر عناصر فیتوجغرافیایی با درصد اندکی در منطقه لیلاخ حضور دارند (شکل 6).
حدود 1800 گونه گیاهی بومزاد در ایران وجود دارد (18) که 13 گونه از آنها (7/0 درصد) در منطقه لیلاخ یافت میشوند. از بین 1405 گونه نادر و در معرض خطر نابودی در ایران (35) 16 گونه (06/1 درصد) آنها در این منطقه مشاهده شد، به بیان دیگر، 8/9 درصد گونههای گیاهی منطقه نادر و در معرض خطر نابودی هستند.
بحث و نتیجهگیری
نتایج حاصل از بررسی فلوریستیک منطقه لیلاخ نشان میدهد که از حدود 8000 گونه گزارش شده در کشور (14) 261 گونه یعنی 2/3 درصد آنها در این منطقه یافت شدند.
شکل 5- نمودار شکل زیستی گیاهان منطقه لیلاخ برحسب درصد شکل 6- نمودار پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه لیلاخ برحسب درصد
همچنین در مقایسه با 2100 گونه فلور استان کردستان (22) این منطقه حدود 4/12 درصد گونههای استان را دارا میباشد. حضور 261 گونه گیاهی در عرصه 13600 هکتار نشان از تنوع و غنای گونهای بالا در منطقه دارد. عشقیملایری و همکاران (15) در مطالعه فلوریستیک معدن آهن گلالی که یکی از مناطق نزدیک به منطقه مورد مطالعه است، 147 گونه گیاهی متعلق به 116 جنس و 36 تیره را معرفی کردند که از نظر تعداد تاکسونها با نتایج حاضر تشابه زیادی دارد.
تیرههای Asteraceae، Fabaceae، Poaceae و Lamiaceae مهمترین تیرههای گیاهی منطقه هستند و در مطالعات پیشین (3، 12، 28و 33) که در سایر رویشگاههای استان کردستان انجام گرفته نیز به عنوان مهمترین تیرههای گیاهی از نظر سهم گونهها معرفی شدند. تیره Asteraceae همچنین در اکثر مطالعات فلوریستیک که در سایر نقاط ایران انجام گرفته بیشترین گونه را به خود اختصاص داده است. علت فراوانی نسبی گیاهان این تیره را میتوان به عواملی تکاملی، تنوع بالای گونههای آن در کشور، سازش پذیری گیاهان این تیره به شرایط سخت کوهستانی و توانایی فوقالعاده گیاهان این تیره در ایجاد و انتشار بذرهای کوچک و معمولاً مجهز به عوامل انتشار دانست. علاوه بر این بسیاری از گونههای آن از نظر مرتعی و درجه خوشخوراکی در کلاس 3 بوده و عملاً مورد چرای دام قرار نمیگیرند، بنابراین عامل اصلی تخریب پوششهای گیاهی یا چرای دام تأثیری بر حضور بعضی از گونههای این تیره ندارد (4).
بررسی جنسهای گیاهی موجود در منطقه نشان داد، جنس گون (Astragalus) با 8 گونه مهمترین جنس گیاهی منطقه محسوب میشود. این جنس در مطالعات جلیلیان و همکاران (5)، شیرمردی و همکاران (13)، درویشنیا و همکاران (9)، نیز به عنوان مهمترین جنس از نظر فراوانی گونه معرفی شده است و این نشان میدهد که ایران زیر سیطره گون بوده و گونستانهای ایران مهمترین عناصر رویشی را تشکیل میدهند (23).
طیف زیستی گونههای گیاهی و درصد حضور هریک از شکلهای زیستی میتواند سیمایی از وضعیت آب و هوایی منطقه را تداعی کند. زیرا شکل زیستی گیاهان نشان دهنده سازشهای ریختی آنها نسبت به شرایط اقلیمی، خاکی، زیستی و در نهایت اکولوژی یک رویشگاه است (30). به دلیل کوهستانی بودن و آب و هوای سرد، گیاهان همیکریپتوفیت با 129 گونه بیشتر از سایر شکلهای زیستی در منطقه حضور داشتند که با مطالعات تبد و همکاران (3) و سنندجی و مظفریان (12) مطابقت دارد. از گونههایی که با شکل زیستی همیکریپتوفیت در منطقه مشاهده شدند میتوان به گونههای Malabaila sekakul ، Prangos ferulacea، Smyrnium cordifolium، Fibigia suffruticosa، Silene commelinifolia، Satureja sahendica و Onosma microcarpa اشاره کرد. همیکریپتوفیتها روشهای مختلفی از جمله ذخیره آب، استفاده از آب داخل زمین، کاهش نیاز آبی از طریق از دست دادن برگها و کاهش رشد رویشی تحت شرایط نامساعد محیطی را بهکار میبرند (36). دومین شکل زیستی فراوان منطقه از نظر تراکم حضور تروفیتها هستند. حضور فراوان تروفیتها در برخی نقاط مانند منطقه لیلاخ نه به علت شرایط نامساعد (بارندگی کم) بلکه به علت وجود تخریب و مسیرهای توالی ثانویه در جوامع گیاهی (تبدیل اراضی طبیعی به کشاورزی و رهاسازی آنها) و هجوم عناصر یکساله به جوامع گیاهی طبیعی منطقه است (31). تبد و همکاران (3) نیز در بررسی شکل زیستی گیاهان منطقه زریوار مریوان دریافتند که همیکریپتوفیتها باتوجه به اقلیم کوهستانی و سرد منطقه غلبه دارد. گروه دوم شکل زیستی در مطالعات آنان نیز تروفیتها بودند که شرایط مشابه اکولوژیک دو منطقه را از نظر عوامل اکولوژیک پایه و بهرهبرداری بیان میکند. گرگینکرجی و همکاران (19) که در منطقه مورد مطالعه آنها نیز تروفیتها غالب بوده است، حضور این گروه را ناشی از تخریب در منطقه عنوان کردهاند. وجود درصد کم ژئوفیتها در منطقه لیلاخ نشاندهنده کمعمق بودن و فرسایش خاک است. تعداد کم فانروفیتها نیز نشان از شرایط سخت اکولوژیکی حاکم بر منطقه دارد (25).
حضور بارز عناصر ناحیه ایرانی- تورانی (136 گونه) در منطقه لیلاخ و مقایسه آن با بیشتر رویشگاههای زاگرس (10، 14و 26) نشان میدهد که حضور این عناصر در رشتهکوههای زاگرس عمومیت داشته و این رشتهکوهها از جمله منطقه لیلاخ میتوانند در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی [بخش کوردو- زاگروسین] قرار گیرند (42). همچنین حضور جنسهایی نظیر Silene، Astragalus، Salvia، Stachys، Tulipa، Acantholimon و Amygdalus که عناصر آنها به طور عمده در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی تجمع یافته است، نشان از غالبیت رویشهای ایرانی- تورانی در منطقه لیلاخ دارد.
گونهEphedra major متعلق به تیره Ephedraceae (ارمک) تنها گونه بازدانه پیشرفته (رده کلامیدوسپرم) منطقه لیلاخ میباشد. گونههای دارویی مهمی نظیرZiziphora clinopodioides ، Smyrnium cordifolium، Eremurus spectabilis، Satureja sahendica و Thymus fallax در دامنه ارتفاعی 1900 تا 2800 متر در منطقه مشاهده میشوند که در پژوهشهایی که با هدف بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی شهرستان دهگلان انجام گرفته (1)، گزارشی مبنی بر وجود آنها وجود ندارد که به احتمال زیاد به دلیل عدم جمعآوری آنها در منطقه مورد مطالعه میباشد. این گونهها همچنین به علت بهره برداری بیرویه جهت مصارف دارویی و خوراکی در معرض خطر انقراض قرار دارند و با توجه به گزارش افراد محلی هرسال به طور چشمگیری از جمعیت این گونهها در منطقه لیلاخ کاسته میشود.
بومزادها گیاهان انحصاری هر سرزمین هستند که در آن منطقه حضور دارند و عرصه انتشار آنها کاملاً محدود به آن سرزمین است (18). از مجموع 261 گونه شناسایی شده، 13 گونه انحصاری ایران میباشند که باتوجه به 1800 گونه انحصاری فلور ایران از بین 8000 گونه شناسایی شده رقم چشمگیری است. از گونههای انحصاری مهم در منطقه لیلاخ میتوان Echinophora platyloba،Thymus fallax ، Rorippa kurdica وSatureja sahendica را نام برد.
بررسیها نشان داد علیرغم فلور نسبتاً غنی، پوشش گیاهی منطقه رو به تخریب است. براساس فهرست گونههای در معرض خطر ایران (35) و برآورد مقدماتی آدرسهای استخراج شده گونههای بومزاد از فلورهای معتبر، وضعیت حفاظتی 14 گونه در طبقه کمتر در خطر (LC) و 4 گونه: Ziziphora clinopodioides،Astragalus alyssoides، Physospermum cornubiense و Astragalus cyclophyllon در طبقه آسیبپذیر (VU) قرارگرفتند. قضاوت درباره تعیین وضعیت حفاظتی گونههای موجود در فلور منطقه لیلاخ هنگامی اعتبار علمی کافی خواهد داشت که مطالعات و پژوهشهای لازم در ارتباط با وضعیت حفاظتی تمام گونهها صورت گیرد. کمبود تنوع گونههای گیاهی در برخی از نقاط منطقه، حضور چشمگیر گونههای مهاجم از جمله گونههایی از جنسهای: Euphorbia، Eremurus، Ononis، Alhagi و Glycyrrhiza glabra؛ همچنین گسترش گونههای متعددی از جنسهای غیرخوشخوراک تیره Asteraceae نظیر: Onopordom، Echinops، Carthamus، Echinops و Chondrilla در نقاط مختلف، نشانههایی از روند تخریب گونههای گیاهی منطقه به علت فعالیتهای مخرب انسانی از قبیل تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی، جادهسازی، فشار ناشی از چرای بیرویه دامها و برداشت بیرویه گیاهان است که به منزله هشداری برای دستگاههای اجرایی در امر حفاظت از عرصههای منابع طبیعی است تا با ایجاد تدابیر حفاظتی از قبیل قرق کردن، افزایش آگاهی اهالی منطقه، آموزش و ترویج شیوههای بهرهبرداری اصولی گیاهان زمینه حفاظت و حمایت جامع تنوع زیستی را در رویشگاههای طبیعی فراهم آورد.