مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
بررسی تغییرات کمی وکیفی اسانس گیاه Thymus pubescensتحت تاثیر تغییرات خاک درمناطق مختلف آذربایجان شرقی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی
2 استادیار پژوهش بخش تحقیقات جنگل ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
3 مربی پژوهش بخش تحقیقات جنگل ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
چکیده
جهت مطالعه تاثیر عوامل ادافیکی بر روی اسانس آویشن کرک آلودازپنج منطقه استان اذربایجان شرقی نمونه گیاه در مرحله گلدهی و نمونه خاک از عمق (0- 30) سانتی متری برداشته شد اسانس نمونه ها به روش تقطیر با آب گرفته شد و تجزیه نمونه های خاک در آزمایشگاه آب و خاک مرکز انجام گردید. تجزیه تطابق کانونیک 26 ترکیب تشکیل دهنده اسانس مناطق مختلف با 10پارامتر خاک این مناطق را در سه دسته (میشو، ایگده لو ) ، (کرده ده ، یوزبند ) و سهند تقسیم بندی نمود. بر اساس جداول مربوط به ترکیبات شناسایی شده اسانس آویشن کرک آلود و آزمایشات خاک در صد ازت و کربن آلی در این گونه با کمیت اسانس رابطه معکوس دارد، یعنی با افزایش میزان ازت و کربن آلی، کمیت اسانس کاهش می یابد و بالعکس با کاهش میزان ازت و کربن آلی کمیت اسانس افزایش پیدا می کند. تجزیه تطابق کانونیک ترکیبات تشکیل دهنده اسانس با صفات خاک تاثیر پذیری این ترکیبات را نسبت به این صفات نشان داد. نتایج آنالیز CCAنشان داد که فاکتورهای میزان مواد آلی، درصد رس، اسیدیته و درصد شن با مولفه یک و فاکتورهای میزان آهک و هدایت الکتریکی با مولفه دو همبستگی بیشتری دارند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Study about quantitative and qualitative variations of Thymus pubescens essential oil affected by soil changes at different zones of E-Azerbayjan province
نویسندگان [English]
- Tohid Ebrahimi Gajoti 2
- Akbar Abdi Ghazijahani 3
2 Assistant Professor , Forests and Rangelands Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
3 Academic member, Forests and Rangelands Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
چکیده [English]
: For studing of edaphical factors effect on Thymus pubescens essential oil soil(0-30 cm)and plant samples at flowers phenology step were collected from five sites in E-Azerbaygan province . Samples essence were taken by hydrodistillation method and soils were analyzed in soil and water lab of East - Azerbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center . Based on canonical analysis of twenty six essential oil components with 10 soil factors five sampling regions were divided to three groups as follow: (Mishow , Eigdalow) , (Kordedeh,Yuzband) and Sahand.Comparison of the data in two tables of five sites essential oil compounds and physicochemical factors of this soil areas showed that N and C percent have reverse relation with essence quantity. Data from CCA analysis was showed that essence components have relation with soil factors. The results of CCA analysis demonstrate that OC, clay, pH and sand % with axis1, CaCO3 and EC with axis2 have more correlation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Thymus pubescens
- essence
- soil factors
- hydrodistillation
- E-Aaerbayjan
بررسی الگوی تغییرات کمی وکیفی اسانس گیاه Thymus pubescensتحت تاثیر خاک منطقه رویشگاهی در آذربایجان شرقی
یوسف ایمانی دیزج یکان، توحید ابراهیمی گجوتی* و اکبر عبدی قاضی جهان
ایران، تبریز، سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، بخش تحقیقات جنگل ها و مراتع
چکیده
جهت مطالعه تاثیر عوامل ادافیکی بر روی اسانس آویشن کرک آلودازپنج منطقه استان اذربایجان شرقی نمونه گیاه در مرحله گلدهی و نمونه خاک از عمق(0- 30) سانتی متری برداشته شد اسانس نمونه ها به روش تقطیر با آب گرفته شد و تجزیه نمونه های خاک در آزمایشگاه آب و خاک مرکز انجام گردید. تجزیه تطابق کانونیک 26 ترکیب تشکیل دهنده اسانس مناطق مختلف با 10پارامتر خاک این مناطق را در سه دسته(میشو، ایگده لو)، (کرده ده، یوزبند ) و سهند تقسیم بندی نمود. بر اساس جداول مربوط به ترکیبات شناسایی شده اسانس آویشن کرک آلود و آزمایشات خاک در صد ازت و کربن آلی در این گونه با کمیت اسانس رابطه معکوس دارد، یعنی با افزایش میزان ازت و کربن آلی، کمیت اسانس کاهش مییابد و بالعکس با کاهش میزان ازت و کربن آلی کمیت اسانس افزایش پیدا میکند. تجزیه تطابق کانونیک ترکیبات تشکیل دهنده اسانس با صفات خاک تاثیر پذیری این ترکیبات را نسبت به این صفات نشان داد. نتایج آنالیز CCAنشان داد که فاکتورهای میزان مواد آلی، درصد رس، اسیدیته و درصد شن با مولفه یک و فاکتورهای میزان آهک و هدایت الکتریکی با مولفه دو همبستگی بیشتری دارند.
واژه های کلیدی: آویشن کرک آلود، اسانس، خاک، تقطیر با آب، آذربایجان شرقی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09147966658 ، پست الکترونیکی: tohid.ebrahimi@areo.ir
مقدمه
گیاه آویشن کرک الودبا نام علمی( Thymus pubescence ) گیاهی چند ساله از خانواده Lamiaceae به فرم نیمه خشبی، غالبا خوابیده و تقریبا چمنی با برگهای تخم مرغی-سرنیزه ای با قاعده کنجی با گلهای صورتی مایل به سفیدمجتمع در گل آذین است (4،5). اسانس جنس آویشن با گونه های مختلف موجود در ایران دارای کاربرد وسیعی در صنایع غذایی، دارویی، بهداشتی و آرایشی است و دارای خواصی نظیر ضد اسپاسم، بادشکن، ضدقارچ، ضد عفونی کننده و خلط آور است (3). این اسانس به واسطه داشتن ترکیباتی همچون تیمول و کارواکرول از مهمترین فرآورده های گیاهی بوده وخواص انتی باکتری و ضد قارچی، آنتی اکسیدانی و نگهدارنده طبیعی غذا را دارد (6). بررسی تغییرات الگوی کموتیپThymus pulegioides L. در محیط های مختلف در اسلوواکی نشان می‌دهد که این الگو وابسته به فاکتورهای خاک بوده وبا تغییرات کمی این فاکتورها مانند آهک کمیت و کیفیت اجزاء تشکیل دهنده اسانس مانندلینالول وترکیبات فنلی تغییر پیدا میکند(12). مطالعه تاثیر فاکتورهای محیطی بر روی اسانس Thymus piperella و تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش آنالیز چند متغیره بین فاکتورهای ادافیکی و سه کموتیپ این گونه نشان می‌دهد که فاکتورهای آب و هوایی و ادافیکی با پارا-سیمن، گاما- ترپینن وکارواکرول با ارتفاع و ضریب خشکی ارتباط مستقیم وجود داردو فاکتورهای خاک بویژه مواد آلی دارای همبستگی مثبت با بازده اسانس می‌باشند (10). مطالعه کموتیپ های
Thymus algeriensis در شمال افریقا نشان می‌دهد که پنج کموتیپ در جمعیتهای مورد مطالعه در این گونه موجود می‌باشدو این تنوع شیمیایی در اسانس این گونه بیشتر وابسته به محل استقرار این جمعیت ها بوده و به عوامل آب و هوایی وابستگی کمتری دارند( 16). مطالعه بر روی اسانس Thymus transcaspicus نشان داد که مقدار کمی اسانس با ارتفاع منطقه رابطه مستقیم داشته وکیفیت و درصد اجزا تشکیل دهنده اسانس بستگی به منطقه و نوع خاک آن دارد (15). تاثیر کمیت ازت و فسفر برروی بازده اسانس Th. daenensisنشان داد که افزایش این پارامترها بر روی راندمان اسانس تاثیر مثبت دارد(13). تاثیر نوع خاک و فاصله آبیاری بر روی اسانس و رشد گیاه آویشن باغی در مصر مورد مطالعه قرار گرفت نتایج حاصل نشان داد که میزان آبیاری و آهک خاک بر روی ترکیبات اسانس و رشد گیاه موثر می‌باشند(9). در مطالعه بر روی میزان اسانس و عملکرد اندام هوایی گیاه اسطوخودوس تحت تاثیر تیمارهای مختلف نیتروژن غلظت مناسب جهت بهبود شاخص های رشدی و میزان اسانس گیاه بدست آمدوتاثیر معنی دار نیتروژن را بر روی اسانس این گیاه نشان داد(7). مطالعه تاثیر خاک وارتفاع بر روی اسانس بومادران نشان داد که ازت اثر منفی برروی بازده اسانس گیاه داشته و از میزان آن می‌کاهد(2). رشد و عملکرد گیاهان در اکوسیستمهای مختلف تحت تاثیر عوامل مختلف نظیر گونه، اقلیم، خاک و مشخصات جغرافیایی قرار دارد که هریک از این عوامل می تواند تاثیر به سزایی بر کمیت و کیفیت اسانس گیاهان داشته باشد(1). با توجه به تاثیرفاکتورهای ادافیکی بر کیفیت و کمیت اسانس گیاهان لازم و ضروری است که چگونگی تاثیر این عوامل را مورد مطالعه قرار داد که تحقیق حاضر نیز در این راستا اجرا گردیده است.
مواد و روشها
الف – نمونه برداری و اسانس گیری
از سر شاخه های گلدار (Th. pubescens ) در اوایل خرداد ماه نمونه برداری ازپنج منطقه استان (سهند، کرده ده، ایگده لو، یوزبند، میشو ) انجام گرفت(جدول 1). نمونه ها در شرایط طبیعی و در سایه خشک شدند. اسانس گیری به روش تقطیر با اب با استفاده از دستگاه کلونجر به مدت دو ونیم ساعت انجام گردید. اسانس ها توسط سولفات سدیم بدون اب خشک گردیده و برای انالیز کیفی آماده شدند.
جدول 1- محل جغرافیایی نمونه برداری
|
ردیف |
نام عرصه |
طول جغرافیایی |
عرض |
ارتفاع |
جهت شیب |
|
1 |
کوه میشو |
10 41 45 |
64 23 38 |
1986 |
شمال غربی |
|
2 |
یوزبند کلیبر |
9/31 07 47 |
7/48 44 38 |
1685 |
غربی |
|
3 |
ایگده لو ملکان |
4/55 18 46 |
5/00 09 37 |
1621 |
غربی |
|
4 |
کرده ده مراغه |
1/18 26 46 |
3/30 31 37 |
2098 |
غربی |
|
5 |
پیست اسکی سهند |
55 30 46 |
25 47 37 |
2766 |
شمال غربی |
ب- مشخصات دستگاهی استفاده شده در تجزیه کیفی اسانس ها
دستگاه کروماتوگرافی گازی : دستگاه کروماتوگراف
گازی Thermo-UFM (Ultera Fast Model) ساخت کشور ایتالیا و داده‌پرداز Chrom-Card A/D، ستون موئینه با نام تجارتی Ph-5 (غیرقطبی) ساخت شرکت Thermo به طول 10 متر و قطر داخلی 1/0 میلی‌متر به ضخامت 4/0 میکرومتر است، که سطح داخلی آن با فاز ساکن از جنس Dimethyl siloxane phenyl, 5% پوشیده شده است. برنامه حرارتی ستون از 60 درجه سانتی‌گراد شروع و تا رسیدن به دمای نهایی 285 درجه سانتی‌گراد، در هر دقیقه 80 درجه سانتی‌گراد به آن افزوده شد و سپس در این دما به مدت 3 دقیقه متوقف شد. نوع آشکارساز از نوع FID و از گاز هلیم به عنوان گاز حامل که فشار ورودی آن به ستون برابر 5/0 کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع تنظیم شده، استفاده گردید. دمای محفظه آشکارساز 290 درجه سانتی‌گراد و درجه حرارت محفظه تزریق 280 درجه سانتی‌گراد تنظیم شد.
دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی: دستگاه کروماتوگراف گازی الگوی Varian 3400 متصل به طیف سنج جرمی Saturn II، با سیستم تله‌یونی و با انرژی یونیزاسیون 70 الکترون ولت با ستون DB-5 که ستونی نیمه‌قطبی(به طول 30 متر، قطر داخلی 25/0 میلی‌متر و ضخامت لایه فاز ساکن برابر 25/0 میکرون) است. فشار گاز سر ستون 35 پوند بر اینچ مربع، درجه حرارت 40 تا 250 درجه سانتی‌گراد با سرعت افزایش 3 درجه سانتی‌گراد در دقیقه و درجه حرارت محفظه تزریق 260 درجه سانتی‌گراد و دمای ترانسفر لاین 270 درجه سانتی‌گراد تنظیم گردید. شناسایی طیف‌ها به کمک شاخص‌های بازداری آنها وهمچنین مقایسه آنها با منابع مختلف از جمله (آدامز(1989)، دیویس(1990) و شیبوماتو(1987) و با استفاده از طیف‌های جرمی ترکیب‌های استاندارد، و اطلاعات موجود در کتابخانه دستگاه GC/MS صورت پذیرفت(8،11،14).
نتایج
به منظور تعیین میزان و نوع مواد موجود در اسانس پنج منطقه نمونه برداری گیاه Th. pubescens از طیف‌های دستگاه GCو GC/MS استفاده گردید. شناسایی26ترکیب شیمیایی موجوددر اسانس به وسیله مقایسه شاخص بازداری و طیف جرمی ترکیبات موجود در اسانس با اطلاعات حاصل از کتابخانه دستگاه GC/MS و منابع مختلف از جمله آدامز انجام گرفت (جدول 2 ).
در راستای مطالعات خاکشناسی در 5 رویشگاه گونه مورد نظر نمونه برداری از خاک صورت پذیرفت ( جدول 3).
جدول 2- ترکیبات شناسایی شده اسانس آویشن کرک آلود در مناطق مختلف و میزان آنها (برحسب درصد)
|
|
|
|
درصد ترکیب |
|||||||
|
ردیف نام ترکیب شاخص بازداری |
سهند |
کرده ده مراغه |
ایگده لو ملکان |
یوزبند کلیبر |
میشو |
|
||||
|
1 |
آلفا- توجن
|
942 |
3/0 |
0 |
1/0 |
1/0 |
1/0 |
|
||
|
2 |
آلفا- پینن
|
954 |
4/0 |
0.2 |
4/0 |
2/2 |
1/0 |
|
||
|
3 |
سابینن
|
977 |
1 |
2/0 |
5/0 |
2/0 |
1/0 |
|
||
|
4 |
بتا-پینن
|
985 |
0 |
5/0 |
4/0 |
2/1 |
4/0 |
|
||
|
5 |
آلفا- ترپینن
|
1044 |
4/0 |
2/0 |
5/0 |
5/0 |
5/0 |
|
||
|
6 |
پارا- سیمن
|
1054 |
3/4 |
9/2 |
2/7 |
6/1 |
1/4 |
|
||
|
7 |
لیمونن
|
1059 |
0 |
2/1 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
8 |
1،8- سینئول
|
1068 |
8/3 |
2/1 |
3/2 |
9/0 |
3/0 |
|
||
|
9 |
پارا- منتا-3،8- دی ان
|
1080 |
7/1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
10 |
گاما- ترپینن
|
1082 |
4/3 |
3/3 |
2/2 |
5/6 |
2/6 |
|
||
|
11 |
ترپینولن
|
1095 |
4/0 |
4/0 |
7/0 |
0 |
6/0 |
|
||
|
12 |
نونانال نرمال
|
1108 |
8/9 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
13 |
لینالول
|
1109 |
0 |
6/5 |
0 |
3/1 |
0 |
|
||
|
14 |
بورنئول
|
1177 |
2/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
15 |
ترپینن-4- ال
|
1217 |
0 |
3/2 |
4/5 |
4/1 |
3/1 |
|
||
|
16 |
متیل اتیل تیمول
|
1224 |
6/10 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
17 |
آلفا- ترپینئول
|
1234 |
0 |
8/4 |
6/0 |
8/6 |
2/0 |
|
||
|
18 |
متیل اتیل کارواکرول
|
1257 |
5/4 |
1/0 |
0 |
7/0 |
0 |
|
||
|
19 |
کارون
|
1263 |
1/3 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
20 |
ژرانیول
|
1273 |
0 |
6/13 |
3 |
9/1 |
2/0 |
|
||
|
21 |
تیمول
|
1321 |
9/30 |
6/27 |
6/65 |
8/57 |
7/1 |
|
||
|
22 |
کارواکرول
|
1331 |
1/3 |
4/25 |
7/3 |
4/4 |
1/82 |
|
||
|
23 |
تیمیل استات
|
1366 |
5/13 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
24 |
آلفا-ترپینیل استات
|
1386 |
0 |
1/4 |
3/0 |
4/9 |
0 |
|
||
|
25 |
ژرماکرن- د
|
1500 |
0 |
3/2 |
3 |
1 |
1/0 |
|
||
|
26
|
اسپاتولنول
|
1561 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
||
|
27 |
درصد اسانس |
|
3/0 |
6/0 |
3/1 |
3/1 |
2/1 |
|
||
|
28 |
مجموع |
2/92 |
96 |
9/95 |
98 |
9/97
|
|
|||
جدول 3- نتایج آزمایشات خاک
|
ردیف |
محل |
EC ms/cm
|
PH
|
T.N.V % |
OC % |
P(ava)ppm |
N % |
K( ava) ppm |
Sand % |
Silt % |
Clay % |
|
1 |
میشو |
68/0 |
9/7 |
38 |
6/1 |
2/4 |
2/0 |
273 |
62 |
22 |
16 |
|
2 |
کرده ده |
63/0 |
9/6 |
1 |
4/1 |
2/11 |
2/0 |
291 |
64 |
20 |
16 |
|
3 |
ایگده لو |
59/0 |
5/7 |
15 |
2/1 |
2/31 |
1/0 |
667 |
48 |
28 |
24 |
|
4 |
یوزبند |
8/0 |
7/7 |
5/14 |
3/2 |
6 |
2/0 |
364 |
60 |
24 |
16 |
|
5 |
سهند |
74/0 |
2/6 |
1 |
7/4 |
6/11 |
5/0 |
510 |
52 |
26 |
22 |
به منظور تعیین مهمترین عوامل موثرادافیکی(10 متغیر خاک) بر روی میزان ترکیبات اسانس گیاه Thymus pubescens مربوط به 5 محل از آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA)استفاده شد(جدول4) و با توجه به اینکه بیشترین ضریب یا مقادیر ویژه در تجزیه CCA مربوط به محورهای اول و دوم است، در تجزیه و تحلیل و توضیح نتایج آزمون CCA این دو محور مورد توجه بوده و ملاک عمل قرار می‌گیرند و موقعیت ترکیبات سازنده اسانس مناطق و فاکتورهای مورد بررسی نسبت به این دو محورسنجیده می‌شوند.
میزان همبستگی و کورولاسیون هر یک از متغیرهای خاک با محورهای 1، 2، 3 و4 در جدول 5 نشان داده شده است.
شکل1 ارتباط فاکتورهای خاک و نمونه های اسانس مربوط به مناطق مختلف را بر اساس محور 1 و 2 نشان می‌دهد.
شکل 2 تجزیه تطابق کانونیک ترکیبات سازنده اسانس با فاکتورهای خاک را نشان می‌دهد.
جدول 4 - درصد واریانس و واریانس تجمعی CCA اسانس گیاه Thymus pubescensدرآذربایجان شرقی
|
|
مولفه اول |
مولفه دوم |
مولفه سوم |
مولفه چهارم |
|
مقادیر ویژه |
51/0 |
143/0 |
072/0 |
064/0 |
|
درصد واریانس |
648/64 |
166/18 |
122/9 |
064/8 |
|
درصد واریانس تجمعی |
648/64 |
814/82 |
936/91 |
000/100 |
جدول 5: میزان همبستگی و کورولاسیون هر یک از متغیرهای خاک با محورهای 1،2،3و4
|
|
|
|
|
|||||
|
|
Axis 1 |
Axis 2 |
Axis 3 |
Axis 4 |
|
|||
|
EC(ms/cm) |
335/0 |
325/0- |
188/0- |
864/0 |
|
|||
|
pH |
793/0- |
381/0 |
231/0 |
415/0 |
|
|||
|
T.N.V(%) |
392/0- |
797/0 |
067/0 |
454/0 |
|
|||
|
OC(%) |
948/0 |
195/0- |
107/0- |
228/0 |
|
|||
|
P(ava)ppm |
041/0- |
08/0 |
815/0 |
572/0- |
|
|||
|
N(%) |
94/0 |
213/0- |
118/0- |
238/0 |
|
|||
|
K(%) |
39/0 |
045/0 |
892/0 |
225/0- |
|
|||
|
Sand (%) |
533/0- |
131/0- |
824/0- |
14/0 |
|
|||
|
Silt(%) |
461/0 |
115/0 |
873/0 |
11/0 |
|
|||
|
Clay(%) |
564/0 |
138/0 |
74/0 |
341/0- |
|
|||
شکل 1- تجزیه تطابق کانونیک سازنده های اسانس مناطق با صفات خاک
شکل 2 – تجزیه تطابق کانونیک ترکیبات سازنده اسانس با فاکتورهای خاک
بحث و نتیجه گیری
بر اساس نتایج آزمایشات خاک، این نواحی فاقد محدودیت شوری و قلیائیت بوده و میزان املاح محلول آن ناچیز است. اسیدیته خاک غالبا قلیایی ضعیف بوده وهدایت الکتریکی خاک با کمتر از 1میلی موس در تمام مناطق محدودیتی را برای رشد گیاه ندارد. مطابق نتایج در جدول4، مقادیر ویژه (ایگن ولیو) مربوط به محورهای 1، 2، 3 و4 CCA بترتیب 51/0، 143/0، 072/0و 064/0است و مولفه 1 میزان بیشتری از تغییرات ترکیبات اسانس گیاه Thymus را شرح می‌دهد. بر اساس جدول مزبور اجزاء محورهای 1و2 تاثیر بیشتری در نمایش ارتباط نمونه های اسانس مربوط به 5 محل با محورها را دارند. در توجیه واریانس مولفه اول (648/64% از کل واریانس) میزان مواد آلی با 948/0 و درصد رس با 564/0 دارای بیشترین اثر مثبت و اسیدیته با893/0- و درصد شن با 533/0- بیشترین اثر منفی را دارا بوده‌اند. در توجیه واریانس مولفه دوم (166/18% از کل واریانس) میزان آهک T.N.V(%)با 797/0دارای بیشترین اثر مثبتو هدایت الکتریکی EC(ms/cm) با 325/0-بیشترین اثر منفی را دارا بوده‌اند.شکل 1این تاثیرات را به صورت شماتیک نشان می‌دهد. بر اساس شکل2 تجزیه تطابق کانونیک ترکیبات سازنده اسانس با با فاکتورهای اندازه گیری شده خاک همبستگی 26 ترکیب تشکیل دهنده اسانس را با 10فاکتور خاک مشخص میکند.11ترکیب موجود در اسانس به طور معنی داری تحت تاثیر خصوصیات خاک قرار دارند. در اسانس منطقه سهندترکیبات سابینن(3)، 1و8 سینئول(8)، آلفا-توژن(1) با فاکتورهای سیلت، رس و پتاسیم همبستگی مثبت نشان می‌دهند. یعنی با افزایش میزان فاکتورهای یاد شده میزان این ترکیبات نیز افزایش می یابد. ترکیبات گاما - ترپینن(10)، متیل اتر کارواکرول(18)، تیمیل استات(23) و اسپاتولنول(26) نیز تحت تاثیر فاکتورهای هدایت الکتریکی، درصد ازت و مواد آلی به طور معنی داری تغییر می‌نمایند. به عبارت دیگر با افزایش این فاکتورها مانند میزان مواد آلی ترکیباتی مانند متیل اتر کاواکرول که یک منو ترپن اکسیژن دار وترکیب فنلی تجاری مهم است در نمونه اسانس مربوط به سهند افزایش پیدا میکند این ماده از نظر دارویی به عنوان ضد عفونی کننده، میکروب کش، قارچ کش ، بی حس کننده در دندان درد، عطر سازی و صابون سازی بکار می‌رود. که با نتایج حاصل از اثرات مثبت مواد آلی خاک بر روی ترکیبات کارواکرول و گاما-ترپی نن اسانس گونه Th. piperella مطابقت دارد(10). با توجه به شکل 2 ترکیبات آلفا پینن (2) ، بتا پینن (4)، لیمونن(7)، آلفا ترپینول (17) ، ژرانیول(20) ، تیمول(21)، آلفا ترپنیل استات(24) و ژرماکرن- د(25)،نیز بر اساس این تجزیه تحت تاثیر شن بوده و هر چه مقدار میزان شن در بافت خاک بیشتر می‌گردد مقدار این ترکیبات افزایش پیدا میکند با توجه به مطالب گفته شده می توان نتیجه گرفت که براساس شکل های 1و2 از سازنده های اسانس مناطق کرده ده مراغه و یوزبند کلیبر فقط ترکیبات یاد شده با فاکتور ذکر شده خاک همبستگی مثبت و مستقیم دارند. به عبارت دیگر با افزایش میزان فاکتورشن میزان ماده ای نظیر تیمول(21) که یک ترکیب فنلی متبلور سفیدرنگ است در نمونه اسانس مربوط به مناطق کرده ده مراغه و یوزبند کلیبر افزایش پیدا میکند. این ماده دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی قوی و قارچ کشی است و در عطر سازی نیز مصرف دارد.که با نتایج تحقیق انجام شده بر روی Th. vulgaris که تاثیر مثبت میزان شن را بر روی ترکیباتی مانند تیمول نشان داد مطابقت می‌نماید(9). ترکیب ترپینن4- ال (15) نیز با pH همبستگی مثبت نشان می‌دهد یعنی با افزایش میزانpH میزان این ترکیب نیز افزایش مییابد. ترکیبات آلفا ترپینن(5) ، پارا-سیمن(6)، پارا- منتا 3 و 8 دی ان(9)، ترپینولن(11)، کارواکرول(22) نیز بر اساس این تجزیه تحت تاثیر آهک خاک یا TNVبوده و هر چه مقدار این فاکتور در خاک بیشتر شود مقدار این ترکیبات نیز افزایش پیدا میکند. که با نتایج تحقیق تاثیر فاکتورهای خاک مانند آهک بر روی کمیت و کیفیت اسانسTh. pulegioides (12) و وابستگی اسانس کموتیپ های گیاهThymus algeriensis به محل استقرار آن مطابقت دارد(16). شکل(1) تجزیه کانو نیک سازنده های اسانس مناطق مختلف با صفات خاک را نشان می‌دهد. بر طبق این تجزیه پنج منطقه نمونه برداری در سه دسته قرار می‌گیرند. کرده ده مراغه و یوزبند کلیبر متاثر از جزء شن خاک، میشو و ایگده لوی ملکان تحت تاثیر آهک واسیدیته خاک و منطقه سهند تحت تاثیر فاکتورهای هدایت الکتریکی، در صدازت، مواد آلی، رس، سیلت و پتاسیم در دسته های مجزا قرار می‌گیرند. توجه به جدول ترکیبات شناسایی شده اسانس آویشن کرک آلود(جدول2) و آزمایشات خاک(جدول3) نشان می‌دهد که در صد ازت و کربن آلی در این گونه با کمیت اسانس رابطه معکوس دارد، که با نتایج بدست آمده از Th. daenensis توسط شمس و همکاران که تاثیرمثبت مقادیر ازت و فسفر را بر روی بازده اسانس این گونه نشان دادند (13) و همچنین با نتایج تاثیر مثبت ازت بر روی میزان اسانس گیاه اسطو خودوس(7) مطابقت نداشته ولی با نتایج حاصل ازتاثیرمعکوس مقدار ازت خاک بر روی کمیت اسانس Achillea millefoliumهمخوانی دارد(2). نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که کیفیت اسانس آویشن کرک آلود تابع فاکتورهای خاک بوده و مقدار ازت و مواد آلی موجود در خاک بیشترین تاثیر گذاری را بروی کمیت اسانس این گونه در مناطق مختلف دارد.
(علمی)', './data/plant/coversheet/391585398382.jpg'))
دوره 33، شماره 2
تیر 1399صفحه 257-265
- تاریخ دریافت: 08 دی 1397
- تاریخ بازنگری: 08 اسفند 1397
- تاریخ پذیرش: 27 اسفند 1397