فلور محوطه دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علوم گیاهی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 گروه علوم گیاهی- دانشکده علوم زیستی- دانشگاه خوارزمی- تهران- ایران

3 دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی

چکیده

فلور محوطه دانشگاه خوارزمی در کرج دارای پوشش گیاهی قابل توجهی است. دانشگاه خوارزمی در شمال
غربی شهرستان کرج واقع شده است و دارای وسعتی معادل 212 هکتار است. حداکثر ارتفاع آن 1321 متر از
سطح دریا و حداقل ارتفاع آن 1280 متر است. در این پژوهش برای اولین بار ترکیب فلوری، پراکنش جغرافیایی،
اشکال زیستی و گونه های انحصاری موجود در این منطقه مورد بررسی قرار می گیرند. براساس نتایج حاصل از
این تحقیق در پوشش گیاهی این منطقه 170گونه گیاهی متعلق به 140 سرد ه و 33 تیره شناسایی شده اند. مهمترین تیره های گیاهی شناسایی شده از نظر غنای گونه ای به ترتیب عبارتند از: تیره کاسنیان Asteraceae با 37 گونه،تیره گندمیان Poaceae با 19گونه، تیره کلمیان Brassicaceae با 15گونه، تیره باقلائیان Fabaceae با 15
گونه و تیره گل گاوزبانیان Boraginaceae با 9گونه. مطابق با روش طبقه بندی رونکیه اشکال زیستی گیاهان
شناسایی شده در این منطقه شامل 58/82درصد تروفیت، 28/24درصد همی کریپتوفیت، 4/71درصد کامفیت،
3/53درصد ژئوفیت، 2/94درصد کریپتوفیت و 1/18درصد فانروفیت و 1/17درصد انگل است. 75/88
درصد از کل گونه های شناسایی شده این منطقه متعلق به عناصر ایرانو-تورانی و 2/94درصد از کل گونه های
شناسایی شده انحصاری ایران هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Flora of Kharazmi University Campus, Karaj, Alborz province, Iran.

نویسندگان [English]

  • Zahra Ghorbani 1
  • Farrokh Ghahremaninejad 2
  • Zahra Tavakkoli 3

1 Department of Plant Sciences, Faculty of Biological Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.

2 Department of Plant Sciences Faculty of Biological Sciences Kharazmi University 43 Dr. Mofatteh Avenue Postal Code 15719-14911 Tehran, Iran

3 Department of plant sciences, Faculty of Biological sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The flora of Kharazmi University campus has significant vegetation. Kharazmi
University with an area of 212 hectares is located in northwest of Karaj, in the Alborz
province of Iran. Minimum and maximum altitudes of this area are 1280 and 1312 m,
respectively. In this research, for the first time, the flora composition, chorology, life
forms, and endemic species in this region are investigated. In results of this study, 170
species belonging to 140 genera and 33 families were recognized. The following families
have the highest number of species: Asteraceae with 37 species, Poaceae with 19 species,
Brassicaceae with 15 species, Fabaceae with 15 species, and Boraginaceae with 9 species.
Life forms using Rounkierʼs method were included therophytes (58.82% ),
hemicryptophytes (28.24%), chamaephytes (4.71%), geophyte (3.53%) cryptophytes
(2.94%), phanerophytes (1.18%) and parazit (1.17% ). In total species identified in the
area 75.88% of the chorological elements belong to Irano-Turanian floristic region and
2.94% all plant recognized in the area were endemic plant species of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alborz province
  • endemic species
  • Floristic
  • Life form

فلور محوطه دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

زهرا قربانی*، فرخ قهرمانی نژاد و زهرا توکلی

ایران، تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی.

تاریخ دریافت: 1/1/1398     تاریخ پذیرش: 20/2/1398

چکیده

فلور محوطه دانشگاه خوارزمی در کرج دارای پوشش گیاهی قابل توجهی است. دانشگاه خوارزمی در شمال غربی شهرستان کرج واقع شده است و دارای وسعتی معادل 212 هکتار است. حداکثر ارتفاع آن 1321 متر از سطح دریا و حداقل ارتفاع آن 1280 متر است. در این پژوهش برای اولین بار ترکیب فلوری، پراکنش جغرافیایی، اشکال زیستی و گونه­های انحصاری موجود در این منطقه مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق در این پوشش گیاهی 170 گونه گیاهی خودرو متعلق به 140 سرده و 34 تیره شناسایی شده­اند. مهمترین تیره­های شناسایی شده از نظر غنای گونه­ای بترتیب عبارت از تیره کاسنیان Asteraceae با 37 گونه، تیره گندمیان Poaceae با 19 گونه، تیره کلمیان Brassicaceae با 15 گونه، تیره باقلائیان Fabaceae با 15 گونه و تیره گل­گاوزبانیان Boraginaceae با 9 گونه هستند. مطابق با روش طبقه­بندی رونکیه اشکال زیستی گیاهان شناسایی شده در این منطقه شامل 82/58 درصد تروفیت، 24/28 درصد همی کریپتوفیت، 47/6 درصد ژئوفیت ، 71/4 درصد کامفیت و 18/1 درصد فانروفیت و 17/1درصد انگل هستند. 88/75 درصد از کل گونه­های شناسایی شده این منطقه متعلق به عناصر ایرانو-تورانی و 94/2 درصد از کل گونه­ها انحصاری ایران هستند.

واژه های کلیدی: استان البرز، شکل زیستی، فلوریستیک، کوروتیپ، گونه­های انحصاری

* نویسنده مسئول، تلفن: 02634579600 ، پست الکترونیکی:zahraghorbani@khu.ac.ir

مقدمه

 

توجه به محیط زیست و نگهداری از آن مهم و ضروری است و از مسایل مهم روز دنیا به شمار می­آید، بطوریکه زندگی و بقای موجودات زنده به آن وابسته است. از آنجایی که پوشش گیاهی جزیی مهم از محیط زیست است می­توان از تاثیرات آن بر محیط به حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش و همچنین تنظیم جریان آب­های سطحی و زیرزمینی، تامین غذای دام و ایجاد پناهگاه برای وحوش اشاره کرد (17). لذا شناخت و آگاهی از پوشش گیاهی در راستای حفاظت از محیط زیست مهم و اساسی است. آگاهی از وضعیت کنونی هر منطقه از نظر پوشش گیاهی مهم است چرا که به حفظ منابع طبیعی، مدیریت استفاده از پتانسیل­های موجود و دسترسی بهتر به گونه­های گیاهی در محل و زمان معین کمک زیادی می­کند، بطوریکه یکی از روش­های کاربردی و موثر در این زمینه بررسی و مطالعات فلوریستیک است (5) که در مطالعات کشاورزی، محیط زیست، بوم شناسی ، جنگل­داری و مرتع­داری نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. همچنین شناسایی پوشش گیاهی امکان دسترسی به گونه­های نادر و کمیاب، گونه­های در حال انقراض به­منظور محافظت از آنها، گونه­های مقاوم و گونه­های احتمالی جدید را فراهم می­کند (20). در همین راستا مطالعه فلور مناطق حفاظت شده و پارک های ملی نیز می تواند با ایجاد امکان مقایسه غنای گونه ای این مناطق با نواحی مجاور آنها، ارزش حفاظت از چنین مناطقی را آشکارتر سازد (12، 19 و 23). یکی دیگر از موارد اهمیت مطالعات فلوریستیک، شناسایی گونه­های انحصاری است که محافظت و نگهداری از آنها بسیار مهم است. وجود رشته کوه­های البرز و زاگرس، دشت­های وسیع بین آنها، اختلاف ارتفاع از 26 متر زیر سطح دریا تا 5774 متر، اختلاف آب و هوا در نقاط مختلف کشور و همچنین تغییرات زمین شناسی در گذشته، در مجموع باعث تنوع در پوشش گیاهی ایران شده اند (18). از این نظر مطالعه فلور مناطق مختلف ایران بعلت تنوع و غنای بسیار بالا که شامل طیف وسیعی از گیاهان کاملا رطوبت­پسند تا گیاهان کاملا خشکی پسند است و موقعیت خاص جغرافیایی، طبیعی و زیستی آن، دارای اهمیت ویژه­ای است. بررسی­ها و مطالعات در این زمینه در ایران سابقه­ای نسبتا طولانی دارد (17). عناصر و پوشش گیاهی نقش اصلی را در چرخه زندگی سایر موجودات زنده داشته و استفاده نادرست­ از پوشش گیاهی می­تواند آسیب جدی به آن وارد کند. دانشگاه خوارزمی واقع در شمال غربی شهرستان کرج به دلیل عدم دسترسی عمومی به آن دارای پوشش گیاهی تقریبا بکر و نسبتا متنوعی است. فلور و پوشش گیاهی محوطه دانشگاه تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. هدف از انجام این پژوهش مطالعه تنوع آرایه شناختی فلور و معرفی اشکال زیستی منطقه است.

با توجه به قابلیت فضاهای شهری در حفاظت از گونه های بومی در مناطق خشک (21) محوطه­های دانشگاهی در ایران به ویژه دانشگاه­هایی که مساحت زیادی را در برمی­گیرند و در مواردی هم در حاشیه شهرها قرار دارند می توانند به عنوان مناطق نیمه حفاظت شده شهری برای زیست گیاهان وحشی نسبت به محیط پیرامونشان در نظر گرفته شوند. لذا از این نظر شاید مطالعه فلور آن ها در خور توجه و قابل بررسی و برای مطالعات مقایسه­ای بعدی مفید باشد.

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: دانشگاه خوارزمی در شمال غربی شهر کرج در استان البرز قرار گرفته است. این منطقه با وسعتی حدود 212 هکتار در محدوده جغرافیایی 35 درجه و 51 دقیقه و 29 ثانیه عرض شمالی و 50 درجه و 55 دقیقه و 15 ثانیه طول شرقی واقع شده است. حداقل ارتفاع این منطقه 1280 متر و حداکثر ارتفاع 1321 متر از سطح دریا است. زمان بارندگی در این منطقه تقریبا از اواخر مهر شروع شده و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد و حداکثر باران­های زمستانه در ماه­های اسفند و فروردین ماه است. متوسط میزان بارندگی حدود 270 میلی­متر است. اقلیم منطقه نتیجه تاثیر توام پدیده­های هواشناسی، ارتفاع و توپوگرافی منطقه است بطوریکه دارای آب و هوای معتدل و نیمه خشک با تابستان­های گرم و خشک و زمستان­های نسبتا سرد است. متوسط درجه حرارت در تابستان 5/24 درجه سانتی­گراد و حداقل درجه سرما در زمستان 10 درجه سانتی­گراد زیر صفر است. میانگین حداکثر و حداقل دمای سالانه نیز بترتیب 7/21 و 8 درجه سانتی­گراد است (22). بررسی ارتباط دما و بارندگی و رسم نمودار آمبروترمیک منطقه مطابق با اطلاعات ایستگاه هواشناسی نزدیک دانشگاه خوارزمی انجام شد (شکل 1).

جمع آوری و نگهداری نمونه­ها: طی سال­های 1395 تا 1396 گونه­های گیاهی کامل، سالم و بدون آفت با دوره رویشی کامل جمع­آوری، سپس نمونه­ها پرس و خشک شده و در نهایت بر روی مقوای ویژه هرباریومی چسبانده شدند. جهت دسترسی دیگر محققین حداقل یک نسخه از هر نمونه­ برای هر گونه در هرباریوم فارابی (FAR) و هرباریوم تهران(T)  دانشگاه خوارزمی نگهداری می­شوند.

 شناسایی نمونه های گیاهی: از آنجایی که شناسایی و تشخیص نام علمی گیاهان از فرایندهای مهم سیستماتیک است و این امر مستلزم استفاده از منابع علمی است. لذا شناسایی نمونه­های گیاهی بر اساس منابع معتبری مانند فلورا ایرانیکا (24)، فلور ایران (1) ، فلور رنگی ایران (8)، رستنی­های ایران (14)، تنوع زیستی گونه­های گیاهی ابرشهر تهران (9)، رده­بندی گیاهی (16)، گیاه شناسی پایه (7) و همچنین با استفاده از فرهنگ نام­های گیاهان ایران (15) انجام شد. جایگاه آرایه­ها در هریک از تیره­ها براساس مقاله قهرمانی نژاد و همکاران (2016) (11) مشخص و فهرست الفبایی از اسامی گونه­ها، سرده­ها و تیره­ها تهیه گردید (جدول1). یکی از جامع­ترین سیستم­های طبقه­بندی شکل زیستی گیاهان، سیستم طبقه­بندی رونکیه (25) است که روشی فلوریستیکی براساس اندام­های پایای گیاه است که با استفاده از این روش اشکال زیستی گونه­ها مشخص گردید (جدول 1). تعیین گونه­های انحصاری بر اساس مطالعه قهرمان و همکاران (10) انجام شد (جدول1). مطابق با طبقه­بندی زهری (27) و تختجان (26) جدول کوروتیپ و پراکنش جغرافیایی تهیه گردید (جدول1).

نتایج

براساس مطالعه انجام شده در این منطقه تعداد 170 گونه شناسایی شد که به 140 سرده و 34 تیره تعلق دارند (جدول 1). بیشترین تنوع گونه­ای در تیره­های کاسنیان Asteraceae (37 گونه)، گندمیان Poaceae (19 گونه)، کلمیانBrassicaceae  (15 گونه)، باقلائیان Fabaceae (15 گونه) و گل­گاوزبانیان Boraginaceae (9 گونه) مشاهده گردید؛ که بترتیب 76/21 درصد، 17/11 درصد، 82/8 درصد، 82/8 درصد، 29/5 درصد از کل 170 گونه جمع­آوری شده را در بر می­گیرند. بزرگترین سرده­های موجود در این منطقه عبارتند از Euphorbia L. با 7 گونه،Astragalus L.  با 5 گونه و Centaurea L. وTrigonella L.  هرکدام با 3 گونه (جدول1).

پراکنش اشکال زیستی مشاهده شده در این منطقه مطابق با روش رونکیه 82/58 درصد تروفیت، 24/28 درصد همی­کریپتوفیت، 71/4 درصد کامفیت، 47/6 درصد ژئوفیت و 18/1 درصد فانروفیت هستند (شکل 2). همچنین در شکل 3، تصاویر برخی از مهمترین گونه ها ارایه شده­اند.

نتایج حاصل از مطالعات کوروتیپ گیاهان نشان داد که 88/75 درصد گونه­ها متعلق به ناحیه ایرانو-تورانی است که در واقع بیشترین تعداد گونه­های گیاهی منطقه مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. 77/1درصد کل گونه­ها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و مدیترانه­ای، 53/3 کل گونه­ها درصد به سه ناحیه ایرانو-تورانی، اروپا-سیبری و صحارا-سندی، 82/8 درصد کل گونه­ها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و صحارا-سندی و 10 درصد کل گونه­ها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و اروپا-سیبری تعلق دارند. گونه­های انحصاری ایران از این منطقه عبارتند از:

Echinops cephalotes DC., Euphorbia teheranica Boiss., Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey., Astragalus oxyglottis Steven ex M.Bieb., Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.

همچنین براساس نتایج حاصل از این تحقیق در پوشش گیاهی این منطقه تعداد 47 گونه دارویی متعلق به 46 سرده و 23 تیره شناسایی شدند. بیشترین تعداد گونه های دارویی متعلق به تیره­های کاسنیان Asteraceae با 12 گونه، کلمیان Brassicaceae با 5 گونه، باقلائیان Fabaceae با 4 گونه است و تیره­های گندمیان Poaceae و قیچیان Zygophyllaceae هر یک با سه گونه و تیره­های نعنائیان Lamiaceae و بارهنگیان Plantaginaceae هریک با دو گونه در رتبه­های بعدی قرار گرفته اند.

بحث و نتیجه گیری

با توجه به بررسی­ها و مطالعات انجام شده، پوشش گیاهی خودرو در دانشگاه خوارزمی شامل 170 گونه، 140 سرده و 34 تیره است که نشان دهنده فلور غنی منطقه است. همانطور که اشاره شده این تحقیق اولین مطالعه انجام شده در این منطقه است. بنابراین، با توجه به غنای گونه­ای نسبتا بالایی که در این منطقه مشاهده گردیده است، اهمیت مطالعات دقیق فلوریستیکی در دیگر نقاط شهر کرج و استان البرز مورد تایید قرار می­گیرد. از مناطق بررسی شده در سطح استان البرز می­توان به منطقه کلاک با مساحتی حدود 32/3 کیلومتر مربع اشاره کرد که در 5 کیلومتری شمال شرقی کرج در دامنه جنوبی سلسله کوه­های البرز (کوه دشته) واقع شده است و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. منطقه کلاک شامل کلاک پایین، کلاک نو و کلاک بالا است. در سال 1355 فلور کلاک گزارش شده است و تعداد 153 گونه گیاهی متعلق به 122 سرده و 41 تیره ارایه شد (2).

 

 

جدول1- معرفی گونه­های شناسایی شده در این منطقه همراه با کوروتیپ، شکل زیستی و گونه­های انحصاری موجود. تروفیت (The)؛ همی کریپتوفیت (Hem)؛ کامفیت ((Cham؛ ژئوفیت (Geo)، فانروفیت (Pha)؛ پارازیت (Pa)؛ ایرانو-تورانی (Ir-Tur.)؛ اروپا -سیبری(Euro-Sib.) ؛ صحارا-سندی(Saharo-Sind.) ؛ مدیترانه­ای (M). (جمع­آوری کننده: ز. قربانی).

 

Taxa

Herbarium code

Chorotype

Life form

 

1

Amaranthaceae

Amaranthus hybridus L.

17510

Ir.-Tur.

Hem.

2

Atriplex leucoclada Boiss.

17511

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

Hem.

3

Chenopodium album L.

17512

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

4

Kochia scoparia (L.) Schrad.

17513

Ir-Tur.

The.

5

Salsola crassa M.Bieb.

17514

Ir.-Tur.

The.

6

Salsolsa rigida Pall.

17515

Ir.-Tur.

The.

7

Suaeda microphylla Pall.

17516

Ir.-Tur. Euro-Sib

Cham.

 

8

Apiaceae

Eryngium billardierei F.Delaroche

17501

Ir.-Tur.

Hem.

 

9

Apocynaceae

Cynanchum acutum L.

17505

Ir.-Tur.

Hem.

 

10

Asteracaeae

Achillea vermicularis Trin.

17502

Ir.-Tur.

Hem.

11

Acroptilon repens (L.) DC.

17503

Ir.-Tur.

Hem.

12

Amberboa bucharica Iljin

17504

Ir.-Tur.

The.

13

Anthemis sp.

17520

Ir.-Tur.

The.

14

Arctium lappa L.

17517

Ir.-Tur.

The.

15

Artemisia sp.

17518

Ir.-Tur.

Hem.

16

Bellis annua L.

17519

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

17

Carduus sp.

17531

Ir-Tur.

The.

18

Carthamus oxyacantha M.Bieb.

17532

Ir-Tur. Saharo-Sind.

The.

19

Centaurea bruguierana Hand.-Mazz.

17533

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

20

Centaurea depressa M.Bieb.

17534

Ir-Tur. Euro-Sib.

The.

21

Centaurea virgata Lam.

17535

Ir.-Tur.

Cham.

22

Chardinia orientalis (L.) Kuntze

17536

Ir.-Tur. Med.

The.

23

Chondrilla juncea L.

17537

Ir.-Tur.

Hem.

24

Cichorium intybus L.

17538

Ir.-Tur.Euro-Sib.

Hem.

25

Cirsium arvense (L.) Scop.

17530

Ir.-Tur.

Geo.

26

Cirsium palustre (L.) Scop.

17539

Ir.-Tur.

Hem.

27

Cnicus benedictus L.

17540

Ir.-Tur.

Hem.

28

Conyza canadensis (L.) Cronquist

17541

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

29

Crepis sancta (L.) Babc.

17542

Ir.-Tur.

The.

30

Crupina crupinastrum (Moris) Vis.

17543

Ir.-Tur. Euro-Sib.Med

The.

31

Cymbolaena griffithii (A.Gray) Wagenitz

17544

Ir.-Tur.

The.

32

Echinops cephalotes DC.

17545

Ir.-Tur.

Hem.

33

Erigeron orientalis Boiss.

17546

Ir.-Tur.

The.

34

Filago sp.

17547

Ir.-Tur.

The.

35

Heteropappus altaicus (Willd.)Novopokrov.

17548

Ir.-Tur.Euro-Sib.

Hem.

36

Koelpinia tenuissima Pavlov & Lipsch.

17549

Ir.-Tur.

The.

37

Lactuca serriola L.

17550

Ir-Tur.

Hem.

38

Onopordon acanthium L.

17551

Ir.-Tur.

Hem.

39

Scariola orientalis (Boiss.) Soják

17552

Ir.-Tur.

Cham.

40

Scorzonera cana (C.A.Mey.) Hoffm.

17553

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

Hem.

41

Senecio vulgaris L.

17554

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

42

Siebera nana (DC.) Bornm.

17555

Ir.-Tur.

The.

43

Sonchus oleraceus L.

17556

Ir.-Tur.

Hem.

44

Taraxacum syriacum Boiss.

17557

Ir.-Tur.

Hem.

45

Tragopogon graminifolius DC.

17558

Ir.-Tur.

Hem.

46

Xanthium strumarium L.

17559

Ir.-Tur.

The.

 

47

Boraginaceae

Anchusa strigosa Banks & Sol.

17600

Ir.-Tur.

Hem.

48

Arnebia decumbens Kuntze

17601

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

49

Asperugo procumbens L.

17602

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

50

Heliotropium europaeum L.

17603

Ir.-Tur.

The.

51

Heterocaryum macrocarpum Zakirov.

17604

Ir.-Tur.

The.

52

Lappula sinaica (A.DC.) Asch. & Schweinf.

17605

Ir.-Tur.

The.

53

Nonnea caspica G.Don

17606

Ir.-Tur.

The.

54

Nonnea lutea DC.

17607

Ir.-Tur.

The.

55

Rochelia disperma (L.) Wettst.

17608

Ir.-Tur.

The.

 

56

Brassicaceae

Alyssum desertorum Stapf

17609

Ir.-Tur.

The.

57

Alyssum linifolium Willd.

17610

Ir.-Tur.

The.

58

Arabidopsis pumila (Stephan) N.Busch

17560

Ir.-Tur.

The.

59

Camelina rumelica Velen.

17561

Ir.-Tur.

The.

60

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

17562

Ir.-Tur.

The.

61

Cardaria draba (L.) Desv.

17563

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

Hem.

62

Chorispora tenella DC.

17564

Ir.-Tur.

The.

63

Descurainia sophia (L.) Prantl

17565

Ir.-Tur.

The.

64

Eruca sativa (L.) Mill.

17566

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

65

Erysimum aitchisonii O.E.Schulz

17567

Ir.-Tur.

The.

66

Erysimum subulatum J.Gay

17568

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

67

Euclidium syriacum (L.) W.T.Aiton

17569

Ir.-Tur.

The.

68

Goldbachia laevigata DC.

17570

Ir.-Tur.

The.

69

Malcolmia africana (L.) W.T.Aiton

17571

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

70

Sisymbrium irio L.

17572

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

 

71

Capparaceae

Capparis spinosa L.

17655

Ir.-Tur. Euro-Sib.

Cham.

 

72

Caprifoliaceae

Valerianella platycarpa Trautv.

17581

Ir-Tur.

The.

73

Scabiosa calocephala Boiss.

17582

Ir.-Tur.

The.

 

74

Caryophyllaceae

Gypsophila pilosa Huds.

17595

Ir.-Tur.

The.

75

Holosteum umbellatum L.

17596

Ir.-Tur.

The.

76

Minuartia meyeri Bornm.

17597

Ir.-Tur.

The.

77

Silene conoidea L.

17598

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

78

Stellaria media (L.) Vill.

17599

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

79

Vaccaria oxyodonta Boiss.

17594

Ir.-Tur.

The.

80

Velezia rigida L.

17593

Ir.-Tur.

The.

 

Cleomaceae

Cleome coloteoides Boiss

17700

Ir.-Tur.

The.

 

82

Convolvulaceae

Convolvulus arvensis L.

17592

Ir.-Tur. Euro-Sib.Saharo-Sind.

Hem.

83

Cuscuta monogyna Vahl

17591

Ir.-Tur.

Par.

 

84

Crassulaceae

Crassula alata A.Berger

17574

Ir.-Tur.

The.

 

85

Cyperaceae

Cyperus longus L.

17573

Ir.-Tur.

Geo.

 

86

Euphorbiaceae

Chrozophora tinctoria (L.) A.Juss.

17575

Ir.-Tur.

Hem.

87

Euphorbia boissieriana (Woronow) Prokh.

17576

Ir.-Tur.

Cham.

88

Euphorbia granulata Forssk.

17577

Ir.-Tur.

The.

89

Euphorbia helioscopia L.

17578

Ir.-Tur. Euro-Sib.

The.

90

Euphorbia heteradena Jaub. & Spach

17579

Ir.-Tur.

Cham.

91

Euphorbia petiolata Banks & Sol.

17580

Ir.-Tur.

Hem.

92

Euphorbia prostrata Aiton

17583

Ir.-Tur.

The.

93

Euphorbia teheranica Boiss.

17584

Ir.-Tur.

Hem.

 

94

Fabaceae

Alhagi camelorum Fisch.

17585

Ir.-Tur.

Cham.

95

Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey.

17586

Ir.-Tur.

The.

96

Astragalus glaucacanthos Fisch.

17587

Ir.-Tur.

Cham.

97

Astragalus mollis M.Bieb.

17588

Ir.-Tur.

The.

98

Astragalus oxyglottis Steven ex M.Bieb.

17589

Ir.-Tur.

The.

99

Astragalus sp.

17590

Ir.-Tur.

Hem.

100

Medicago rigidula (L.) All.

17615

Ir.-Tur.

The.

101

Medicago sativa L.

17616

Ir.-Tur. Euro-Sib.

Hem.

102

Melilotus officinalis (L.) Medik.

17617

Ir.-Tur.Med.

Hem.

103

Prosopis farcta J.F.Macbr.

17618

Ir.-Tur.

Pha.

104

Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey.

17618

Ir.-Tur.

Hem.

105

Trifolium pratense L.

17619

Ir.-Tur. Euro-Sib.

Hem.

106

Trifolium repens L.

17620

Ir.-Tur.

Geo.

107

Trigonella astroites Fisch. & C.A.Mey.

17621

Ir.-Tur.

The.

108

Trigonella coerulescens (M.Bieb.) Halácsy

17622

Ir.-Tur.

The.

109

Trigonella monantha C.A.Mey.

17623

Ir.-Tur.

The.

 

110

Geraniaceae

Erodium ciconium Willd.

17624

Ir.-Tur.

The.

 

111

Ixiliridaceae

Ixiolirion tataricum (Pall.) Herb. & Traub

17632

Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind.

Geo.

 

112

Lamiaceae

Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.

17641

Ir.-Tur.

Cham.

113

Lallemantia royleana Benth.

17642

Ir.-Tur.

The.

114

Lamium amplexicaule L.

17643

Ir.-Tur.

The.

115

Stachys inflata Benth.

17644

Ir.-Tur.

Hem.

116

Ziziphora tenuior L.

17645

Ir.-Tur. Med.

The.

117

Liliaceae

Allium scabriscapum Boiss.

17646

Ir.-Tur.

Geo.

118

Muscari neglectum Guss. ex Ten.

17647

Ir.-Tur.

Geo.

 

119

Malvaceae

Malva neglecta Wallr.

17648

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

Hem.

120

Malva sylvestris L.

17649

Ir.-Tur.

Hem.

121

Oxalidaceae

Oxalis corniculata L.

17650

Ir.-Tur.

The.

 

122

Papaveraceae

Fumaria asepala Boiss.

17675

Ir.-Tur.

The.

123

Hypecoum pendulum L.

17673

Ir.-Tur.

The.

124

Glaucium corniculatum (L.) Rudolph

17676

Ir.-Tur.

Hem.

125

Glaucium elegans Fisch. & C.A.Mey.

17674

Ir.-Tur.

The.

126

Glaucium grandiflorum Boiss. & A.Huet

17672

Ir.-Tur.

Hem.

127

Papaver argemone L.

17677

Ir.-Tur.

The.

128

Papaver dubium L.

17678

Ir.-Tur.

The.

129

Roemeria hybrida (L.) DC.

17679

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

130

Roemeria refracta DC.

17680

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

 

131

Plantaginaceae

Plantago lanceolata L.

17681

Ir.-Tur. Euro-Sib.

Hem.

132

Plantago major L.

17682

Ir.-Tur.

Hem.

 

133

Poaceae

Aegilops triuncialis L.

17683

Ir.-Tur.

The.

134

Avena sativa L.

17684

Ir.-Tur.

The.

135

Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski

17685

Ir.-Tur.

The.

136

Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey.

17686

Ir.-Tur.

The.

137

Bromus tectorum L.

17687

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

The.

138

Cynodon dactylon (L.) Pers.

17688

Ir.-Tur.

Geo.

139

Eremopyrum distans (K.Koch) Nevski

17689

Ir.-Tur.

The.

140

Hordeum bulbosum L.

17690

Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind.

Geo.

141

Lolium rigidum Gaudin

17691

Ir.-Tur.

The.

142

Nardurus maritimus (L.) Murb.

17692

Ir.-Tur.

The.

143

Paspalum urvillei Steud.

17693

Ir.-Tur.

Hem.

144

Phalaris arundinacea L.

17694

Ir.-Tur.

Hem.

145

Phragmites australis (Cav.) Steud.

17695

Ir.-Tur. Saharo-Sind.

Geo.

146

Poa bulbosa L.

17696

Ir.-Tur. Euro-Sib.

Geo.

147

Poa trivialis L.

17697

Euro-Sib.

Hem.

148

Setaria glauca (L.) P.Beauv.

17698

Ir.-Tur.

The.

149

Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr.

17699

Ir.-Tur.

Hem.

 

150

Polygonaceae

Polygonum patulum M.Bieb.

17523

Ir.-Tur.

The.

151

Pteropyrum olivierii Jaub. & Spach

17524

Ir.-Tur.

Pha.

152

Rumex obtusifolius L.

17525

Ir.-Tur.

Hem.

153

Portulacaceae

Portulaca oleracea L.

17526

Ir.-Tur. Euro-Sib.Saharo-Sind.

The.

 

154

Ranunculaceae

Adonis aestivalis L.

17527

Ir.-Tur.

The.

155

Ceratocephala falcata (L.) Pers.

17528

Ir.-Tur.

The.

156

Delphinium sp.

17529

Ir.-Tur.

The.

157

Ranunculus arvensis L.

17630

Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind.

The.

 

158

Resedaceae

Reseda aucheri Boiss.

17631

Ir.-Tur.

The.

159

Reseda lutea L.

17633

Ir.-Tur. Med.

The.

 

160

Rosaceae

Rosa persica J.F.Gmel.

17634

Ir.-Tur.

Geo.

 

161

Rubiaceae

Galium humifusum M.Bieb.

17635

Ir.-Tur.

Hem.

 

162

Scrophulariaceae

Linaria simplex DC.

17636

Ir.-Tur.

The.

163

Veronica biloba L.

17637

Ir.-Tur.

The.

164

Veronica crista-galli Steven

17638

Ir.-Tur.

The.

 

165

Solanaceae

Hyoscyamus pusillus L.

17639

Ir.-Tur.

Hem.

166

Solanum nigrum L.

17640

Ir.-Tur.

The.

 

167

Violaceae

Viola occulta Lehm.

17666

Ir.-Tur.

The.

 

168

Zygophyllaceae

Peganum harmala L.

17667

Ir.-Tur.

Hem.

169

Tribulus terrestris L.

17668

Ir.-Tur.

Hem.

170

Zygophyllum fabago L.

17669

Ir.-Tur.

Hem.

 

 

 

 

 

                                 

شکل 1- منحنی آمبروترمیک شهر کرج طی سال­های 2006 تا 2014.

 

بررسی فلور منطقه مطالعه شده در این پژوهش و منطقه کلاک نشان داد که از بین 170 گونه شناسایی شده در محوطه دانشگاه خوارزمی و 153 گونه شناسایی شده منطقه کلاک 25 گونه مشترک است. از بین 140 سرده موجود در دانشگاه خوارزمی و 122 سرده منطقه کلاک 49 سرده مشترک است.همچنین از بین 34 تیره این منطقه و 41 تیره منطقه کلاک، 26 تیره مشترک است. بنابراین پوشش گیاهی این دو منطقه تا حدودی مشابه هم است، بطوریکه از 25 گونه مشترک هر دو منطقه 15 درصد از کل گونه های محوطه دانشگاه خوارزمی و 16 درصد منطقه کلاک باهم تطابق دارند. از بین 26 تیره مشترک بین دو منطقه 79 درصد متعلق به محوطه دانشگاه خوارزمی و 63 درصد متعلق به منطقه کلاک است. از بین 49 سرده مشترک دو منطقه 35 درصد محوطه دانشگاه و 40 درصد منطقه کلاک با هم تطابق دارند. تیره کاسنیان Asteraceae یکی از غنی­ترین تیره­های گیاهی ایران به شمار می­آید و بیشترین تعداد گونه­های مطالعه شده در این منطقه نیز متعلق به این تیره است.

 

 

 

شکل 2- فراوانی اشکال زیستی در منطقه مورد مطالعه.

 

 

بالا رفتن درصد تخریب پوشش گیاهی در هر منطقه باعث حضور و فراوانی هرچه بیشتر برخی از تیره­های گیاهی و از جمله تیره کاسنیانAsteraceae  در فلور آن منطقه می­شود (17). گونه­های گیاهی مانند خارشتر (Alhagi camelorum)، اسپند (Peganum harmala) و جغجغه (Prosopis farcta) از نظر تراکم بیشترین پراکندگی را در این منطقه دارا هستند. از آنجایی که شرایط اقلیمی و طیف زیستی ارتباط نزدیکی با هم داشته و برای توصیف هر منطقه از اشکال زیستی استفاده می­شود و با توجه به تقسیم­بندی رونکیه (1934) (25) و محاسبات انجام شده، کمترین سهم شکل زیستی گونه­ها متعلق به کامفیت و فانروفیت­ها است و تروفیت­ها با 82/58 درصد و همی کریپتوفیت­ها با 24/28 درصد از تعداد کل گونه­ها اشکال زیستی غالب را در منطقه مورد نظر تشکیل داده­اند. شکل زیستی غالب هر منطقه معیاری برای تعیین میزان بارندگی و مدت زمان فصل خشک است و حضور همی­کریپتوفیت­ها ناشی از سازگاری به سرما است و پناهگاهی را برای استقرار سایر اشکال زیستی از جمله تروفیت­ها فراهم کرده است (4). فراوانی تروفیت­ها در منطقه نشان دهنده اقلیم سرد و خشک است و نسبت غالب تروفیت­ها در این پژوهش نشان دهنده اقلیم سرد و خشک با تابستان گرم و خشک و زمستانی نسبتا سرد است که با مطالعات هواشناسی منطقه مطابقت دارد. از طرفی بالا بودن فراوانی تروفیت­ها در منطقه نشان دهنده دخالت انسان در طبیعت و همچنین خشکسالی­های چند سال اخیر است که فرصت و امکان رشد و توسعه بیشتر را برای گیاهان یکساله فراهم می­آورد (3) و در این منطقه این مساله صورت گرفته و نمایانگر ضرورت توجه هرچه بیشتر به فلور این منطقه است. حضور گونه های انحصاری در هر منطقه نشان از موقعیت جغرافیایی، شرایط اکولوژیک، تاریخ تکامل فلور واهمیت پوشش گیاهی است (4). طبق مطالعات زهری 1974 (27) مناطق مهم ایران از لحاظ غنای فلوریستیک و درصد گونه های انحصاری بیشتر در رشته کوههای البرز و زاگرس قرار دارند، و این منطقه نیز در محدوده رشته کوههای البرز و در برگیرنده درصدی از گونه های انحصاری است. بطوریکه مقایسه مطالعات و بررسی­های انجام شده با تنوع گونه­های گیاهی ایران، رویش 5 گونه انحصاری از مجموع 170 گونه مطالعه شده را برای این منطقه نشان می­دهد که نشان دهنده اهمیت مطالعات بیشتر در سطح استان به لحاظ معرفی فلور استان و شناسایی دیگر گونه­های انحصاری در جهت محافظت آنها است.

 

 

 

 

شکل 3- تصاویر برخی از گونه­های منطقه مورد مطالعه.

A: Cnicus benedictus L., B: Ziziphora tenuior L., C: Euphorbia helioscopia L., D: Capparis spinosa L., E: Malva sylvestris L., F: Rosa persica J.F.Gmel., G: Tribulus terrestris L., H: Reseda lutea L., I: Viola acculata Lehm., J: Asperugo procumbens L., K: Portulaca oleracea L., L: Oxalis corniculata L.

 

 

 

 

 

شکل 3- ادامه تصاویر برخی از گونه­های منطقه مورد مطالعه.

M: Centaurea depressa L., N: Solanum nigrum L., O: Xanthium strumarium L., P: Veronica biloba Schreb., Q: Roemeria hybrida (L.) DC., R: Koelpinia tenuissima Pavel. & Lipsch., S: Papaver dubium L., T: Glaucium grandiflorum Boiss. & A.Huet., U: Tragopogon graminifolius DC., V: Melilotus officinalis (L.) Desr., W: Descurainia sophia (L.) Webb. et Berth., X: Lamium amplexicaule L.

 

حدود 28 درصد از گونه های شناسایی شده این منطقه در گروه گیاهان دارویی قرار دارند که بیشتر به عنوان مقوی قلب و دستگاه گوارش، ضد التهاب و تب، ضد کم­خونی و خونریزی کاربرد درمانی دارند. در مورد مطالعات کورولوژی منطقه بر مبنای تقسیمات جغرافیایی گیاهی ایران، محدوده مطالعاتی در قلمرو گیاهی ایرانو-تورانی قرار گرفته است، مطالعات انجام شده ناحیه ایرانو-تورانی را به لحاظ بومزادی وگونه های انحصاری غنی­ترین واحد فلوریستیکی معرفی کرده است (4 و 13). براساس مطالعات قربانلی (1381) (6)، ارتفاعات 2000 تا 2500 متری غالب بودن حضور گونه­های متعلق به ناحیه ایرانو-تورانی را نشان می دهد و منطقه مورد بررسی در این محدوده ارتفاعی قرار دارد.

1- اسدی، م.، 1400-1367. فلور ایران شماره 150-1. انتشارات موسسه تحقیقات و جنگل­ها و مراتع کشور، تهران.
2- بی­نام (نشریه فنی شماره 19)، 1355. گل­ها و گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک و کویری ایران، جلد اول: گیاهان منطقه کلاک. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور. تهران.
3- توکلی، ز.، مظفریان، و. ا.، 1384. بررسی فلور آبخیز سد کبار قم. پژوهش و سازندگی شماره 66. ص 67-56.
4- خرازیان، ن.، عبائیان، ف. و یوسفی، م.، 1396. مطالعه فلوریستیکی منطقه حفاظت شده زرچشمه در استان اصفهان. مجله زیست شناسی ایران. جلد30، شماره1. ص 67-84.
5- شریفی، ج.، جلیلی، ع.، قاسم اف، ش.، نقی نژاد، ع. و عظیمی مطعم، ف.، 1391. بررسی فلوریستیک، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان اراضی ماندابی، دامنه­های شمالی و شرقی سبلان. تاکسونومی و بیوسیستماتیک شماره 10. ص 52-41.
6- قربانلی، م.، 1381. جغرافیای گیاهی. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها، 307 صفحه.
7- قهرمان، ا.، 1385. گیاه­شناسی پایه. ج 3. انتشارات دانشگاه تهران. 658 صفحه.
8- قهرمان، ا.، 1384-1379. فلور رنگی ایران، ج 26-1. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران.
9- قهرمان، ا.، 1380. تنوع زیستی گونه­های گیاهی ابرشهر تهران. انتشارات دانشگاه تهران. 160 صفحه.
10- قهرمان، ا.، عطار، ف.، 1377. تنوع زیستی گونه­های گیاهی ایران. انتشارات دانشگاه تهران. ص 586-526.
11- قهرمانی نژاد، ف.، عطایی، ن. و نژادفلاطوری، ع.، 1396. مقایسۀفلورنهان‌دانگان افغانستان و ایران مطابق با نظام APG IV. یافته‌های نوین در علوم زیستی. جلد 4، شماره 1. ص 97-73.
12- ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻧﮋاد، ف.، عاقلی، س.، 1388. ﺑﺮرﺳﻲ فلوریستیک ﭘﺎرک ﻣﻠﻲ ﻛﻴﺎﺳﺮ. ﺗﺎﻛﺴﻮﻧﻮﻣﻲ و ﺑﻴﻮﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ، ﺷﻤﺎره 1،. ص 47-62.
13-گرگین کرجی، م.، کرمی، پ. و معروفی، ح.، 1392. معرفی فلور، شکل زیستی و کورولوژی گیاهان منطقه سارال کردستان (زیر حوزه فرهادآباد). مجله زیست شناسی ایران. جلد 26. ص 525-510.
14- مبین، ص.، 1364. رستنی­های ایران. ج 3-1. انتشارات دانشگاه تهران.
15- مظفریان، و.، 1385. فرهنگ نام­های گیاهان ایران.  انتشارات فرهنگ معاصر. 594 صفحه.
16- مظفریان، و.، 1373. رده­بندی گیاهی. ج 2. انتشارات دانش امروز. 538 صفحه.
17-یوسفی، م.، صفری، ر. و نوروزی، م.، 1390. بررسی فلور چادگان در استان اصفهان. زیست شناسی گیاهی شماره 9. ص 96-75.
 
18- Akhani H., 1998. Plant biodiversity of Golestan National Park, Iran. Stapfia, 53: 1-411.
19- Ezazi, A., Rahchamani, N. and Ghahremaninejad, F. 2014. The flora of Saluk National Park, Northern Khorassan province, Iran. J. Biodivers. Environm. Sci. 5(1): 45-71.
20- Ghahremaninejad, F., Bidarlord, M. and Attar, F. 2012. Floristic study of steppe parts of Lissar protected area (N Iran). Rostaniha 13(2): 164-188.
21- Ghahremaninejad, F., Hoseini, E., Fereidounfar, S. 2021. Cities in drylands as artificial protected areas for plants. Biodiversity and Conservation 30: 243-248. doi: 10.1007/s10531-020-02079-2.
22- Meterological Organization of Iran (Karaj station). 2009-2011. Available from: http://www.irimo.ir/eng/  
23- Rahchamani, N., Atefeh Ezazi, A. and Ghahremaninejad, F. 2014. The flora of Sarigol National Park, Northern Khorassan Province, Iran. J. Biodivers. Environm. Sci. 4(6): 278-307.
24- Rechinger, K. H. 1963-2015. Flora Iranica, vols. 1-181. Akademische Druck. u. Verlagsanstalt, Graz-Austria.
25- Runkiaer, C. 1934. The life forms of plant and statistical plant geography. Clarendon Press. Oxford. Pp 328.
26- Tahktajan, A. 1986. Floristic regions of the world. University of California Press, Ltd. California, 522 p.
27- Zohary, M. 1974. Geobotanical foundation of the Middle East. 2 vols. Gustav Fischer verlag. Stuttgart.
دوره 34، شماره 1
فروردین 1400
صفحه 144-156
  • تاریخ دریافت: 01 فروردین 1398
  • تاریخ پذیرش: 20 اردیبهشت 1398