نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 علوم گیاهی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 گروه علوم گیاهی- دانشکده علوم زیستی- دانشگاه خوارزمی- تهران- ایران
3 دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی
چکیده
فلور محوطه دانشگاه خوارزمی در کرج دارای پوشش گیاهی قابل توجهی است. دانشگاه خوارزمی در شمال
غربی شهرستان کرج واقع شده است و دارای وسعتی معادل 212 هکتار است. حداکثر ارتفاع آن 1321 متر از
سطح دریا و حداقل ارتفاع آن 1280 متر است. در این پژوهش برای اولین بار ترکیب فلوری، پراکنش جغرافیایی،
اشکال زیستی و گونه های انحصاری موجود در این منطقه مورد بررسی قرار می گیرند. براساس نتایج حاصل از
این تحقیق در پوشش گیاهی این منطقه 170گونه گیاهی متعلق به 140 سرد ه و 33 تیره شناسایی شده اند. مهمترین تیره های گیاهی شناسایی شده از نظر غنای گونه ای به ترتیب عبارتند از: تیره کاسنیان Asteraceae با 37 گونه،تیره گندمیان Poaceae با 19گونه، تیره کلمیان Brassicaceae با 15گونه، تیره باقلائیان Fabaceae با 15
گونه و تیره گل گاوزبانیان Boraginaceae با 9گونه. مطابق با روش طبقه بندی رونکیه اشکال زیستی گیاهان
شناسایی شده در این منطقه شامل 58/82درصد تروفیت، 28/24درصد همی کریپتوفیت، 4/71درصد کامفیت،
3/53درصد ژئوفیت، 2/94درصد کریپتوفیت و 1/18درصد فانروفیت و 1/17درصد انگل است. 75/88
درصد از کل گونه های شناسایی شده این منطقه متعلق به عناصر ایرانو-تورانی و 2/94درصد از کل گونه های
شناسایی شده انحصاری ایران هستند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Flora of Kharazmi University Campus, Karaj, Alborz province, Iran.
نویسندگان [English]
1 Department of Plant Sciences, Faculty of Biological Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
2 Department of Plant Sciences Faculty of Biological Sciences Kharazmi University 43 Dr. Mofatteh Avenue Postal Code 15719-14911 Tehran, Iran
3 Department of plant sciences, Faculty of Biological sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The flora of Kharazmi University campus has significant vegetation. Kharazmi
University with an area of 212 hectares is located in northwest of Karaj, in the Alborz
province of Iran. Minimum and maximum altitudes of this area are 1280 and 1312 m,
respectively. In this research, for the first time, the flora composition, chorology, life
forms, and endemic species in this region are investigated. In results of this study, 170
species belonging to 140 genera and 33 families were recognized. The following families
have the highest number of species: Asteraceae with 37 species, Poaceae with 19 species,
Brassicaceae with 15 species, Fabaceae with 15 species, and Boraginaceae with 9 species.
Life forms using Rounkierʼs method were included therophytes (58.82% ),
hemicryptophytes (28.24%), chamaephytes (4.71%), geophyte (3.53%) cryptophytes
(2.94%), phanerophytes (1.18%) and parazit (1.17% ). In total species identified in the
area 75.88% of the chorological elements belong to Irano-Turanian floristic region and
2.94% all plant recognized in the area were endemic plant species of Iran.
کلیدواژهها [English]
فلور محوطه دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران
زهرا قربانی*، فرخ قهرمانی نژاد و زهرا توکلی
ایران، تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی.
تاریخ دریافت: 1/1/1398 تاریخ پذیرش: 20/2/1398
چکیده
فلور محوطه دانشگاه خوارزمی در کرج دارای پوشش گیاهی قابل توجهی است. دانشگاه خوارزمی در شمال غربی شهرستان کرج واقع شده است و دارای وسعتی معادل 212 هکتار است. حداکثر ارتفاع آن 1321 متر از سطح دریا و حداقل ارتفاع آن 1280 متر است. در این پژوهش برای اولین بار ترکیب فلوری، پراکنش جغرافیایی، اشکال زیستی و گونههای انحصاری موجود در این منطقه مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق در این پوشش گیاهی 170 گونه گیاهی خودرو متعلق به 140 سرده و 34 تیره شناسایی شدهاند. مهمترین تیرههای شناسایی شده از نظر غنای گونهای بترتیب عبارت از تیره کاسنیان Asteraceae با 37 گونه، تیره گندمیان Poaceae با 19 گونه، تیره کلمیان Brassicaceae با 15 گونه، تیره باقلائیان Fabaceae با 15 گونه و تیره گلگاوزبانیان Boraginaceae با 9 گونه هستند. مطابق با روش طبقهبندی رونکیه اشکال زیستی گیاهان شناسایی شده در این منطقه شامل 82/58 درصد تروفیت، 24/28 درصد همی کریپتوفیت، 47/6 درصد ژئوفیت ، 71/4 درصد کامفیت و 18/1 درصد فانروفیت و 17/1درصد انگل هستند. 88/75 درصد از کل گونههای شناسایی شده این منطقه متعلق به عناصر ایرانو-تورانی و 94/2 درصد از کل گونهها انحصاری ایران هستند.
واژه های کلیدی: استان البرز، شکل زیستی، فلوریستیک، کوروتیپ، گونههای انحصاری
* نویسنده مسئول، تلفن: 02634579600 ، پست الکترونیکی:zahraghorbani@khu.ac.ir
مقدمه
توجه به محیط زیست و نگهداری از آن مهم و ضروری است و از مسایل مهم روز دنیا به شمار میآید، بطوریکه زندگی و بقای موجودات زنده به آن وابسته است. از آنجایی که پوشش گیاهی جزیی مهم از محیط زیست است میتوان از تاثیرات آن بر محیط به حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش و همچنین تنظیم جریان آبهای سطحی و زیرزمینی، تامین غذای دام و ایجاد پناهگاه برای وحوش اشاره کرد (17). لذا شناخت و آگاهی از پوشش گیاهی در راستای حفاظت از محیط زیست مهم و اساسی است. آگاهی از وضعیت کنونی هر منطقه از نظر پوشش گیاهی مهم است چرا که به حفظ منابع طبیعی، مدیریت استفاده از پتانسیلهای موجود و دسترسی بهتر به گونههای گیاهی در محل و زمان معین کمک زیادی میکند، بطوریکه یکی از روشهای کاربردی و موثر در این زمینه بررسی و مطالعات فلوریستیک است (5) که در مطالعات کشاورزی، محیط زیست، بوم شناسی ، جنگلداری و مرتعداری نیز مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین شناسایی پوشش گیاهی امکان دسترسی به گونههای نادر و کمیاب، گونههای در حال انقراض بهمنظور محافظت از آنها، گونههای مقاوم و گونههای احتمالی جدید را فراهم میکند (20). در همین راستا مطالعه فلور مناطق حفاظت شده و پارک های ملی نیز می تواند با ایجاد امکان مقایسه غنای گونه ای این مناطق با نواحی مجاور آنها، ارزش حفاظت از چنین مناطقی را آشکارتر سازد (12، 19 و 23). یکی دیگر از موارد اهمیت مطالعات فلوریستیک، شناسایی گونههای انحصاری است که محافظت و نگهداری از آنها بسیار مهم است. وجود رشته کوههای البرز و زاگرس، دشتهای وسیع بین آنها، اختلاف ارتفاع از 26 متر زیر سطح دریا تا 5774 متر، اختلاف آب و هوا در نقاط مختلف کشور و همچنین تغییرات زمین شناسی در گذشته، در مجموع باعث تنوع در پوشش گیاهی ایران شده اند (18). از این نظر مطالعه فلور مناطق مختلف ایران بعلت تنوع و غنای بسیار بالا که شامل طیف وسیعی از گیاهان کاملا رطوبتپسند تا گیاهان کاملا خشکی پسند است و موقعیت خاص جغرافیایی، طبیعی و زیستی آن، دارای اهمیت ویژهای است. بررسیها و مطالعات در این زمینه در ایران سابقهای نسبتا طولانی دارد (17). عناصر و پوشش گیاهی نقش اصلی را در چرخه زندگی سایر موجودات زنده داشته و استفاده نادرست از پوشش گیاهی میتواند آسیب جدی به آن وارد کند. دانشگاه خوارزمی واقع در شمال غربی شهرستان کرج به دلیل عدم دسترسی عمومی به آن دارای پوشش گیاهی تقریبا بکر و نسبتا متنوعی است. فلور و پوشش گیاهی محوطه دانشگاه تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. هدف از انجام این پژوهش مطالعه تنوع آرایه شناختی فلور و معرفی اشکال زیستی منطقه است.
با توجه به قابلیت فضاهای شهری در حفاظت از گونه های بومی در مناطق خشک (21) محوطههای دانشگاهی در ایران به ویژه دانشگاههایی که مساحت زیادی را در برمیگیرند و در مواردی هم در حاشیه شهرها قرار دارند می توانند به عنوان مناطق نیمه حفاظت شده شهری برای زیست گیاهان وحشی نسبت به محیط پیرامونشان در نظر گرفته شوند. لذا از این نظر شاید مطالعه فلور آن ها در خور توجه و قابل بررسی و برای مطالعات مقایسهای بعدی مفید باشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: دانشگاه خوارزمی در شمال غربی شهر کرج در استان البرز قرار گرفته است. این منطقه با وسعتی حدود 212 هکتار در محدوده جغرافیایی 35 درجه و 51 دقیقه و 29 ثانیه عرض شمالی و 50 درجه و 55 دقیقه و 15 ثانیه طول شرقی واقع شده است. حداقل ارتفاع این منطقه 1280 متر و حداکثر ارتفاع 1321 متر از سطح دریا است. زمان بارندگی در این منطقه تقریبا از اواخر مهر شروع شده و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد و حداکثر بارانهای زمستانه در ماههای اسفند و فروردین ماه است. متوسط میزان بارندگی حدود 270 میلیمتر است. اقلیم منطقه نتیجه تاثیر توام پدیدههای هواشناسی، ارتفاع و توپوگرافی منطقه است بطوریکه دارای آب و هوای معتدل و نیمه خشک با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای نسبتا سرد است. متوسط درجه حرارت در تابستان 5/24 درجه سانتیگراد و حداقل درجه سرما در زمستان 10 درجه سانتیگراد زیر صفر است. میانگین حداکثر و حداقل دمای سالانه نیز بترتیب 7/21 و 8 درجه سانتیگراد است (22). بررسی ارتباط دما و بارندگی و رسم نمودار آمبروترمیک منطقه مطابق با اطلاعات ایستگاه هواشناسی نزدیک دانشگاه خوارزمی انجام شد (شکل 1).
جمع آوری و نگهداری نمونهها: طی سالهای 1395 تا 1396 گونههای گیاهی کامل، سالم و بدون آفت با دوره رویشی کامل جمعآوری، سپس نمونهها پرس و خشک شده و در نهایت بر روی مقوای ویژه هرباریومی چسبانده شدند. جهت دسترسی دیگر محققین حداقل یک نسخه از هر نمونه برای هر گونه در هرباریوم فارابی (FAR) و هرباریوم تهران(T) دانشگاه خوارزمی نگهداری میشوند.
شناسایی نمونه های گیاهی: از آنجایی که شناسایی و تشخیص نام علمی گیاهان از فرایندهای مهم سیستماتیک است و این امر مستلزم استفاده از منابع علمی است. لذا شناسایی نمونههای گیاهی بر اساس منابع معتبری مانند فلورا ایرانیکا (24)، فلور ایران (1) ، فلور رنگی ایران (8)، رستنیهای ایران (14)، تنوع زیستی گونههای گیاهی ابرشهر تهران (9)، ردهبندی گیاهی (16)، گیاه شناسی پایه (7) و همچنین با استفاده از فرهنگ نامهای گیاهان ایران (15) انجام شد. جایگاه آرایهها در هریک از تیرهها براساس مقاله قهرمانی نژاد و همکاران (2016) (11) مشخص و فهرست الفبایی از اسامی گونهها، سردهها و تیرهها تهیه گردید (جدول1). یکی از جامعترین سیستمهای طبقهبندی شکل زیستی گیاهان، سیستم طبقهبندی رونکیه (25) است که روشی فلوریستیکی براساس اندامهای پایای گیاه است که با استفاده از این روش اشکال زیستی گونهها مشخص گردید (جدول 1). تعیین گونههای انحصاری بر اساس مطالعه قهرمان و همکاران (10) انجام شد (جدول1). مطابق با طبقهبندی زهری (27) و تختجان (26) جدول کوروتیپ و پراکنش جغرافیایی تهیه گردید (جدول1).
نتایج
براساس مطالعه انجام شده در این منطقه تعداد 170 گونه شناسایی شد که به 140 سرده و 34 تیره تعلق دارند (جدول 1). بیشترین تنوع گونهای در تیرههای کاسنیان Asteraceae (37 گونه)، گندمیان Poaceae (19 گونه)، کلمیانBrassicaceae (15 گونه)، باقلائیان Fabaceae (15 گونه) و گلگاوزبانیان Boraginaceae (9 گونه) مشاهده گردید؛ که بترتیب 76/21 درصد، 17/11 درصد، 82/8 درصد، 82/8 درصد، 29/5 درصد از کل 170 گونه جمعآوری شده را در بر میگیرند. بزرگترین سردههای موجود در این منطقه عبارتند از Euphorbia L. با 7 گونه،Astragalus L. با 5 گونه و Centaurea L. وTrigonella L. هرکدام با 3 گونه (جدول1).
پراکنش اشکال زیستی مشاهده شده در این منطقه مطابق با روش رونکیه 82/58 درصد تروفیت، 24/28 درصد همیکریپتوفیت، 71/4 درصد کامفیت، 47/6 درصد ژئوفیت و 18/1 درصد فانروفیت هستند (شکل 2). همچنین در شکل 3، تصاویر برخی از مهمترین گونه ها ارایه شدهاند.
نتایج حاصل از مطالعات کوروتیپ گیاهان نشان داد که 88/75 درصد گونهها متعلق به ناحیه ایرانو-تورانی است که در واقع بیشترین تعداد گونههای گیاهی منطقه مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. 77/1درصد کل گونهها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و مدیترانهای، 53/3 کل گونهها درصد به سه ناحیه ایرانو-تورانی، اروپا-سیبری و صحارا-سندی، 82/8 درصد کل گونهها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و صحارا-سندی و 10 درصد کل گونهها به دو ناحیه ایرانو-تورانی و اروپا-سیبری تعلق دارند. گونههای انحصاری ایران از این منطقه عبارتند از:
Echinops cephalotes DC., Euphorbia teheranica Boiss., Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey., Astragalus oxyglottis Steven ex M.Bieb., Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.
همچنین براساس نتایج حاصل از این تحقیق در پوشش گیاهی این منطقه تعداد 47 گونه دارویی متعلق به 46 سرده و 23 تیره شناسایی شدند. بیشترین تعداد گونه های دارویی متعلق به تیرههای کاسنیان Asteraceae با 12 گونه، کلمیان Brassicaceae با 5 گونه، باقلائیان Fabaceae با 4 گونه است و تیرههای گندمیان Poaceae و قیچیان Zygophyllaceae هر یک با سه گونه و تیرههای نعنائیان Lamiaceae و بارهنگیان Plantaginaceae هریک با دو گونه در رتبههای بعدی قرار گرفته اند.
بحث و نتیجه گیری
با توجه به بررسیها و مطالعات انجام شده، پوشش گیاهی خودرو در دانشگاه خوارزمی شامل 170 گونه، 140 سرده و 34 تیره است که نشان دهنده فلور غنی منطقه است. همانطور که اشاره شده این تحقیق اولین مطالعه انجام شده در این منطقه است. بنابراین، با توجه به غنای گونهای نسبتا بالایی که در این منطقه مشاهده گردیده است، اهمیت مطالعات دقیق فلوریستیکی در دیگر نقاط شهر کرج و استان البرز مورد تایید قرار میگیرد. از مناطق بررسی شده در سطح استان البرز میتوان به منطقه کلاک با مساحتی حدود 32/3 کیلومتر مربع اشاره کرد که در 5 کیلومتری شمال شرقی کرج در دامنه جنوبی سلسله کوههای البرز (کوه دشته) واقع شده است و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. منطقه کلاک شامل کلاک پایین، کلاک نو و کلاک بالا است. در سال 1355 فلور کلاک گزارش شده است و تعداد 153 گونه گیاهی متعلق به 122 سرده و 41 تیره ارایه شد (2).
جدول1- معرفی گونههای شناسایی شده در این منطقه همراه با کوروتیپ، شکل زیستی و گونههای انحصاری موجود. تروفیت (The)؛ همی کریپتوفیت (Hem)؛ کامفیت ((Cham؛ ژئوفیت (Geo)، فانروفیت (Pha)؛ پارازیت (Pa)؛ ایرانو-تورانی (Ir-Tur.)؛ اروپا -سیبری(Euro-Sib.) ؛ صحارا-سندی(Saharo-Sind.) ؛ مدیترانهای (M). (جمعآوری کننده: ز. قربانی).
|
Taxa |
Herbarium code |
Chorotype |
Life form |
1 |
Amaranthaceae |
|||
Amaranthus hybridus L. |
17510 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
2 |
Atriplex leucoclada Boiss. |
17511 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
Hem. |
3 |
Chenopodium album L. |
17512 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
4 |
Kochia scoparia (L.) Schrad. |
17513 |
Ir-Tur. |
The. |
5 |
Salsola crassa M.Bieb. |
17514 |
Ir.-Tur. |
The. |
6 |
Salsolsa rigida Pall. |
17515 |
Ir.-Tur. |
The. |
7 |
Suaeda microphylla Pall. |
17516 |
Ir.-Tur. Euro-Sib |
Cham. |
8 |
Apiaceae |
|||
Eryngium billardierei F.Delaroche |
17501 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
9 |
Apocynaceae |
|||
Cynanchum acutum L. |
17505 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
10 |
Asteracaeae |
|||
Achillea vermicularis Trin. |
17502 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
11 |
Acroptilon repens (L.) DC. |
17503 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
12 |
Amberboa bucharica Iljin |
17504 |
Ir.-Tur. |
The. |
13 |
Anthemis sp. |
17520 |
Ir.-Tur. |
The. |
14 |
Arctium lappa L. |
17517 |
Ir.-Tur. |
The. |
15 |
Artemisia sp. |
17518 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
16 |
Bellis annua L. |
17519 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
17 |
Carduus sp. |
17531 |
Ir-Tur. |
The. |
18 |
Carthamus oxyacantha M.Bieb. |
17532 |
Ir-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
19 |
Centaurea bruguierana Hand.-Mazz. |
17533 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
20 |
Centaurea depressa M.Bieb. |
17534 |
Ir-Tur. Euro-Sib. |
The. |
21 |
Centaurea virgata Lam. |
17535 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
22 |
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
17536 |
Ir.-Tur. Med. |
The. |
23 |
Chondrilla juncea L. |
17537 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
24 |
Cichorium intybus L. |
17538 |
Ir.-Tur.Euro-Sib. |
Hem. |
25 |
Cirsium arvense (L.) Scop. |
17530 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
26 |
Cirsium palustre (L.) Scop. |
17539 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
27 |
Cnicus benedictus L. |
17540 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
28 |
Conyza canadensis (L.) Cronquist |
17541 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
29 |
Crepis sancta (L.) Babc. |
17542 |
Ir.-Tur. |
The. |
30 |
Crupina crupinastrum (Moris) Vis. |
17543 |
Ir.-Tur. Euro-Sib.Med |
The. |
31 |
Cymbolaena griffithii (A.Gray) Wagenitz |
17544 |
Ir.-Tur. |
The. |
32 |
Echinops cephalotes DC. |
17545 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
33 |
Erigeron orientalis Boiss. |
17546 |
Ir.-Tur. |
The. |
34 |
Filago sp. |
17547 |
Ir.-Tur. |
The. |
35 |
Heteropappus altaicus (Willd.)Novopokrov. |
17548 |
Ir.-Tur.Euro-Sib. |
Hem. |
36 |
Koelpinia tenuissima Pavlov & Lipsch. |
17549 |
Ir.-Tur. |
The. |
37 |
Lactuca serriola L. |
17550 |
Ir-Tur. |
Hem. |
38 |
Onopordon acanthium L. |
17551 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
39 |
Scariola orientalis (Boiss.) Soják |
17552 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
40 |
Scorzonera cana (C.A.Mey.) Hoffm. |
17553 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
Hem. |
41 |
Senecio vulgaris L. |
17554 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
42 |
Siebera nana (DC.) Bornm. |
17555 |
Ir.-Tur. |
The. |
43 |
Sonchus oleraceus L. |
17556 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
44 |
Taraxacum syriacum Boiss. |
17557 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
45 |
Tragopogon graminifolius DC. |
17558 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
46 |
Xanthium strumarium L. |
17559 |
Ir.-Tur. |
The. |
47 |
Boraginaceae |
|||
Anchusa strigosa Banks & Sol. |
17600 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
48 |
Arnebia decumbens Kuntze |
17601 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
49 |
Asperugo procumbens L. |
17602 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
50 |
Heliotropium europaeum L. |
17603 |
Ir.-Tur. |
The. |
51 |
Heterocaryum macrocarpum Zakirov. |
17604 |
Ir.-Tur. |
The. |
52 |
Lappula sinaica (A.DC.) Asch. & Schweinf. |
17605 |
Ir.-Tur. |
The. |
53 |
Nonnea caspica G.Don |
17606 |
Ir.-Tur. |
The. |
54 |
Nonnea lutea DC. |
17607 |
Ir.-Tur. |
The. |
55 |
Rochelia disperma (L.) Wettst. |
17608 |
Ir.-Tur. |
The. |
56 |
Brassicaceae |
|||
Alyssum desertorum Stapf |
17609 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
57 |
Alyssum linifolium Willd. |
17610 |
Ir.-Tur. |
The. |
58 |
Arabidopsis pumila (Stephan) N.Busch |
17560 |
Ir.-Tur. |
The. |
59 |
Camelina rumelica Velen. |
17561 |
Ir.-Tur. |
The. |
60 |
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. |
17562 |
Ir.-Tur. |
The. |
61 |
Cardaria draba (L.) Desv. |
17563 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
Hem. |
62 |
Chorispora tenella DC. |
17564 |
Ir.-Tur. |
The. |
63 |
Descurainia sophia (L.) Prantl |
17565 |
Ir.-Tur. |
The. |
64 |
Eruca sativa (L.) Mill. |
17566 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
65 |
Erysimum aitchisonii O.E.Schulz |
17567 |
Ir.-Tur. |
The. |
66 |
Erysimum subulatum J.Gay |
17568 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
67 |
Euclidium syriacum (L.) W.T.Aiton |
17569 |
Ir.-Tur. |
The. |
68 |
Goldbachia laevigata DC. |
17570 |
Ir.-Tur. |
The. |
69 |
Malcolmia africana (L.) W.T.Aiton |
17571 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
70 |
Sisymbrium irio L. |
17572 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
71 |
Capparaceae |
|||
Capparis spinosa L. |
17655 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
Cham. |
|
72 |
Caprifoliaceae |
|||
Valerianella platycarpa Trautv. |
17581 |
Ir-Tur. |
The. |
|
73 |
Scabiosa calocephala Boiss. |
17582 |
Ir.-Tur. |
The. |
74 |
Caryophyllaceae |
|||
Gypsophila pilosa Huds. |
17595 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
75 |
Holosteum umbellatum L. |
17596 |
Ir.-Tur. |
The. |
76 |
Minuartia meyeri Bornm. |
17597 |
Ir.-Tur. |
The. |
77 |
Silene conoidea L. |
17598 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
78 |
Stellaria media (L.) Vill. |
17599 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
79 |
Vaccaria oxyodonta Boiss. |
17594 |
Ir.-Tur. |
The. |
80 |
Velezia rigida L. |
17593 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
Cleomaceae |
|||
Cleome coloteoides Boiss |
17700 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
82 |
Convolvulaceae |
|||
Convolvulus arvensis L. |
17592 |
Ir.-Tur. Euro-Sib.Saharo-Sind. |
Hem. |
|
83 |
Cuscuta monogyna Vahl |
17591 |
Ir.-Tur. |
Par. |
84 |
Crassulaceae |
|||
Crassula alata A.Berger |
17574 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
85 |
Cyperaceae |
|||
Cyperus longus L. |
17573 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
|
86 |
Euphorbiaceae |
|||
Chrozophora tinctoria (L.) A.Juss. |
17575 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
87 |
Euphorbia boissieriana (Woronow) Prokh. |
17576 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
88 |
Euphorbia granulata Forssk. |
17577 |
Ir.-Tur. |
The. |
89 |
Euphorbia helioscopia L. |
17578 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
The. |
90 |
Euphorbia heteradena Jaub. & Spach |
17579 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
91 |
Euphorbia petiolata Banks & Sol. |
17580 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
92 |
Euphorbia prostrata Aiton |
17583 |
Ir.-Tur. |
The. |
93 |
Euphorbia teheranica Boiss. |
17584 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
94 |
Fabaceae |
|||
Alhagi camelorum Fisch. |
17585 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
|
95 |
Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey. |
17586 |
Ir.-Tur. |
The. |
96 |
Astragalus glaucacanthos Fisch. |
17587 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
97 |
Astragalus mollis M.Bieb. |
17588 |
Ir.-Tur. |
The. |
98 |
Astragalus oxyglottis Steven ex M.Bieb. |
17589 |
Ir.-Tur. |
The. |
99 |
Astragalus sp. |
17590 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
100 |
Medicago rigidula (L.) All. |
17615 |
Ir.-Tur. |
The. |
101 |
Medicago sativa L. |
17616 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
Hem. |
102 |
Melilotus officinalis (L.) Medik. |
17617 |
Ir.-Tur.Med. |
Hem. |
103 |
Prosopis farcta J.F.Macbr. |
17618 |
Ir.-Tur. |
Pha. |
104 |
Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey. |
17618 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
105 |
Trifolium pratense L. |
17619 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
Hem. |
106 |
Trifolium repens L. |
17620 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
107 |
Trigonella astroites Fisch. & C.A.Mey. |
17621 |
Ir.-Tur. |
The. |
108 |
Trigonella coerulescens (M.Bieb.) Halácsy |
17622 |
Ir.-Tur. |
The. |
109 |
Trigonella monantha C.A.Mey. |
17623 |
Ir.-Tur. |
The. |
110 |
Geraniaceae |
|||
Erodium ciconium Willd. |
17624 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
111 |
Ixiliridaceae |
|||
Ixiolirion tataricum (Pall.) Herb. & Traub |
17632 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind. |
Geo. |
|
112 |
Lamiaceae |
|||
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. |
17641 |
Ir.-Tur. |
Cham. |
|
113 |
Lallemantia royleana Benth. |
17642 |
Ir.-Tur. |
The. |
114 |
Lamium amplexicaule L. |
17643 |
Ir.-Tur. |
The. |
115 |
Stachys inflata Benth. |
17644 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
116 |
Ziziphora tenuior L. |
17645 |
Ir.-Tur. Med. |
The. |
117 |
Liliaceae |
|||
Allium scabriscapum Boiss. |
17646 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
|
118 |
Muscari neglectum Guss. ex Ten. |
17647 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
119 |
Malvaceae |
|||
Malva neglecta Wallr. |
17648 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
Hem. |
|
120 |
Malva sylvestris L. |
17649 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
121 |
Oxalidaceae |
|||
Oxalis corniculata L. |
17650 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
122 |
Papaveraceae |
|||
Fumaria asepala Boiss. |
17675 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
123 |
Hypecoum pendulum L. |
17673 |
Ir.-Tur. |
The. |
124 |
Glaucium corniculatum (L.) Rudolph |
17676 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
125 |
Glaucium elegans Fisch. & C.A.Mey. |
17674 |
Ir.-Tur. |
The. |
126 |
Glaucium grandiflorum Boiss. & A.Huet |
17672 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
127 |
Papaver argemone L. |
17677 |
Ir.-Tur. |
The. |
128 |
Papaver dubium L. |
17678 |
Ir.-Tur. |
The. |
129 |
Roemeria hybrida (L.) DC. |
17679 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
130 |
Roemeria refracta DC. |
17680 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
131 |
Plantaginaceae |
|||
Plantago lanceolata L. |
17681 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
Hem. |
|
132 |
Plantago major L. |
17682 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
133 |
Poaceae |
|||
Aegilops triuncialis L. |
17683 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
134 |
Avena sativa L. |
17684 |
Ir.-Tur. |
The. |
135 |
Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski |
17685 |
Ir.-Tur. |
The. |
136 |
Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey. |
17686 |
Ir.-Tur. |
The. |
137 |
Bromus tectorum L. |
17687 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
The. |
138 |
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
17688 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
139 |
Eremopyrum distans (K.Koch) Nevski |
17689 |
Ir.-Tur. |
The. |
140 |
Hordeum bulbosum L. |
17690 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind. |
Geo. |
141 |
Lolium rigidum Gaudin |
17691 |
Ir.-Tur. |
The. |
142 |
Nardurus maritimus (L.) Murb. |
17692 |
Ir.-Tur. |
The. |
143 |
Paspalum urvillei Steud. |
17693 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
144 |
Phalaris arundinacea L. |
17694 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
145 |
Phragmites australis (Cav.) Steud. |
17695 |
Ir.-Tur. Saharo-Sind. |
Geo. |
146 |
Poa bulbosa L. |
17696 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. |
Geo. |
147 |
Poa trivialis L. |
17697 |
Euro-Sib. |
Hem. |
148 |
Setaria glauca (L.) P.Beauv. |
17698 |
Ir.-Tur. |
The. |
149 |
Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. |
17699 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
150 |
Polygonaceae |
|||
Polygonum patulum M.Bieb. |
17523 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
151 |
Pteropyrum olivierii Jaub. & Spach |
17524 |
Ir.-Tur. |
Pha. |
152 |
Rumex obtusifolius L. |
17525 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
153 |
Portulacaceae |
|||
Portulaca oleracea L. |
17526 |
Ir.-Tur. Euro-Sib.Saharo-Sind. |
The. |
|
154 |
Ranunculaceae |
|||
Adonis aestivalis L. |
17527 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
155 |
Ceratocephala falcata (L.) Pers. |
17528 |
Ir.-Tur. |
The. |
156 |
Delphinium sp. |
17529 |
Ir.-Tur. |
The. |
157 |
Ranunculus arvensis L. |
17630 |
Ir.-Tur. Euro-Sib. Saharo-Sind. |
The. |
158 |
Resedaceae |
|||
Reseda aucheri Boiss. |
17631 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
159 |
Reseda lutea L. |
17633 |
Ir.-Tur. Med. |
The. |
160 |
Rosaceae |
|||
Rosa persica J.F.Gmel. |
17634 |
Ir.-Tur. |
Geo. |
|
161 |
Rubiaceae |
|||
Galium humifusum M.Bieb. |
17635 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
162 |
Scrophulariaceae |
|||
Linaria simplex DC. |
17636 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
163 |
Veronica biloba L. |
17637 |
Ir.-Tur. |
The. |
164 |
Veronica crista-galli Steven |
17638 |
Ir.-Tur. |
The. |
165 |
Solanaceae |
|||
Hyoscyamus pusillus L. |
17639 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
166 |
Solanum nigrum L. |
17640 |
Ir.-Tur. |
The. |
167 |
Violaceae |
|||
Viola occulta Lehm. |
17666 |
Ir.-Tur. |
The. |
|
168 |
Zygophyllaceae |
|||
Peganum harmala L. |
17667 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
|
169 |
Tribulus terrestris L. |
17668 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
170 |
Zygophyllum fabago L. |
17669 |
Ir.-Tur. |
Hem. |
شکل 1- منحنی آمبروترمیک شهر کرج طی سالهای 2006 تا 2014.
بررسی فلور منطقه مطالعه شده در این پژوهش و منطقه کلاک نشان داد که از بین 170 گونه شناسایی شده در محوطه دانشگاه خوارزمی و 153 گونه شناسایی شده منطقه کلاک 25 گونه مشترک است. از بین 140 سرده موجود در دانشگاه خوارزمی و 122 سرده منطقه کلاک 49 سرده مشترک است.همچنین از بین 34 تیره این منطقه و 41 تیره منطقه کلاک، 26 تیره مشترک است. بنابراین پوشش گیاهی این دو منطقه تا حدودی مشابه هم است، بطوریکه از 25 گونه مشترک هر دو منطقه 15 درصد از کل گونه های محوطه دانشگاه خوارزمی و 16 درصد منطقه کلاک باهم تطابق دارند. از بین 26 تیره مشترک بین دو منطقه 79 درصد متعلق به محوطه دانشگاه خوارزمی و 63 درصد متعلق به منطقه کلاک است. از بین 49 سرده مشترک دو منطقه 35 درصد محوطه دانشگاه و 40 درصد منطقه کلاک با هم تطابق دارند. تیره کاسنیان Asteraceae یکی از غنیترین تیرههای گیاهی ایران به شمار میآید و بیشترین تعداد گونههای مطالعه شده در این منطقه نیز متعلق به این تیره است.
شکل 2- فراوانی اشکال زیستی در منطقه مورد مطالعه.
بالا رفتن درصد تخریب پوشش گیاهی در هر منطقه باعث حضور و فراوانی هرچه بیشتر برخی از تیرههای گیاهی و از جمله تیره کاسنیانAsteraceae در فلور آن منطقه میشود (17). گونههای گیاهی مانند خارشتر (Alhagi camelorum)، اسپند (Peganum harmala) و جغجغه (Prosopis farcta) از نظر تراکم بیشترین پراکندگی را در این منطقه دارا هستند. از آنجایی که شرایط اقلیمی و طیف زیستی ارتباط نزدیکی با هم داشته و برای توصیف هر منطقه از اشکال زیستی استفاده میشود و با توجه به تقسیمبندی رونکیه (1934) (25) و محاسبات انجام شده، کمترین سهم شکل زیستی گونهها متعلق به کامفیت و فانروفیتها است و تروفیتها با 82/58 درصد و همی کریپتوفیتها با 24/28 درصد از تعداد کل گونهها اشکال زیستی غالب را در منطقه مورد نظر تشکیل دادهاند. شکل زیستی غالب هر منطقه معیاری برای تعیین میزان بارندگی و مدت زمان فصل خشک است و حضور همیکریپتوفیتها ناشی از سازگاری به سرما است و پناهگاهی را برای استقرار سایر اشکال زیستی از جمله تروفیتها فراهم کرده است (4). فراوانی تروفیتها در منطقه نشان دهنده اقلیم سرد و خشک است و نسبت غالب تروفیتها در این پژوهش نشان دهنده اقلیم سرد و خشک با تابستان گرم و خشک و زمستانی نسبتا سرد است که با مطالعات هواشناسی منطقه مطابقت دارد. از طرفی بالا بودن فراوانی تروفیتها در منطقه نشان دهنده دخالت انسان در طبیعت و همچنین خشکسالیهای چند سال اخیر است که فرصت و امکان رشد و توسعه بیشتر را برای گیاهان یکساله فراهم میآورد (3) و در این منطقه این مساله صورت گرفته و نمایانگر ضرورت توجه هرچه بیشتر به فلور این منطقه است. حضور گونه های انحصاری در هر منطقه نشان از موقعیت جغرافیایی، شرایط اکولوژیک، تاریخ تکامل فلور واهمیت پوشش گیاهی است (4). طبق مطالعات زهری 1974 (27) مناطق مهم ایران از لحاظ غنای فلوریستیک و درصد گونه های انحصاری بیشتر در رشته کوههای البرز و زاگرس قرار دارند، و این منطقه نیز در محدوده رشته کوههای البرز و در برگیرنده درصدی از گونه های انحصاری است. بطوریکه مقایسه مطالعات و بررسیهای انجام شده با تنوع گونههای گیاهی ایران، رویش 5 گونه انحصاری از مجموع 170 گونه مطالعه شده را برای این منطقه نشان میدهد که نشان دهنده اهمیت مطالعات بیشتر در سطح استان به لحاظ معرفی فلور استان و شناسایی دیگر گونههای انحصاری در جهت محافظت آنها است.
شکل 3- تصاویر برخی از گونههای منطقه مورد مطالعه.
A: Cnicus benedictus L., B: Ziziphora tenuior L., C: Euphorbia helioscopia L., D: Capparis spinosa L., E: Malva sylvestris L., F: Rosa persica J.F.Gmel., G: Tribulus terrestris L., H: Reseda lutea L., I: Viola acculata Lehm., J: Asperugo procumbens L., K: Portulaca oleracea L., L: Oxalis corniculata L.
شکل 3- ادامه تصاویر برخی از گونههای منطقه مورد مطالعه.
M: Centaurea depressa L., N: Solanum nigrum L., O: Xanthium strumarium L., P: Veronica biloba Schreb., Q: Roemeria hybrida (L.) DC., R: Koelpinia tenuissima Pavel. & Lipsch., S: Papaver dubium L., T: Glaucium grandiflorum Boiss. & A.Huet., U: Tragopogon graminifolius DC., V: Melilotus officinalis (L.) Desr., W: Descurainia sophia (L.) Webb. et Berth., X: Lamium amplexicaule L.
حدود 28 درصد از گونه های شناسایی شده این منطقه در گروه گیاهان دارویی قرار دارند که بیشتر به عنوان مقوی قلب و دستگاه گوارش، ضد التهاب و تب، ضد کمخونی و خونریزی کاربرد درمانی دارند. در مورد مطالعات کورولوژی منطقه بر مبنای تقسیمات جغرافیایی گیاهی ایران، محدوده مطالعاتی در قلمرو گیاهی ایرانو-تورانی قرار گرفته است، مطالعات انجام شده ناحیه ایرانو-تورانی را به لحاظ بومزادی وگونه های انحصاری غنیترین واحد فلوریستیکی معرفی کرده است (4 و 13). براساس مطالعات قربانلی (1381) (6)، ارتفاعات 2000 تا 2500 متری غالب بودن حضور گونههای متعلق به ناحیه ایرانو-تورانی را نشان می دهد و منطقه مورد بررسی در این محدوده ارتفاعی قرار دارد.