مجله پژوهشهای گیاهی (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
بررسی فلوریستیک کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه پیام نور، تهران
2 گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه پیام نور/تهران، ایران
3 مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره)، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
چکیده
کوه چوبین با مساحت حدود 1232 هکتار، در موقعیت بین´30 ◦32 تا ´33 ◦32 عرض شمالی و ´50 ◦50 تا ´53 ◦50 طول شرقی، در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. بیشترین و کمترین ارتفاع این منطقه به ترتیب 2104 و 3335 متر بالاتر از سطح دریا است. اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد و بارندگی سالیانه آن حدود 516 میلیمتر است. هدف این پژوهش بررسی فلور، اشکال زیستی، پراکنش جغرافیایی (کورولوژی) و گونه‌های دارویی این منطقه بود. نتایج نشان داد که 230 گونه گیاهی متعلق به 148 سرده و 38 تیره در این ناحیه کوهستانی می‌روید. بزرگترین تیره Asteraceae (با 31 گونه و 21 سرده)، Fabaceae (با 26 گونه و 17 سرده)، Brassicaceae (با 25 گونه و 17 سرده)، Lamiaceae (با 21 گونه و 12 سرده) و Ranunculaceae (با 10 گونه و 6 سرده) بزرگترین تیره‌ها و Euphorbia (با 10 گونه)، Centaurea (با 6 گونه)، Astragalus (با 6 گونه) و Ranunculus (با 5 گونه) بزرگترین سرده‌ها در این منطقه هستند. اشکال زیستی منطقه شامل 41 درصد همی‌کریپتوفیت، 37 درصد تروفیت، 15 درصد کریپتوفیت، 5 درصد کامفیت و 2 درصد فانروفیت است. پراکنش جغرافیایی گونه ها نشان داد 5/66 درصد گونه ها عناصر ایران-تورانی هستند که 25 گونه انحصاری (اندمیک) فلور ایران می‌باشند. علاوه بر این، تعداد 57 گونه دارویی (متعلق به 45 سرده و 21 تیره)، 27 گونه کوهسری و 18 گونه ارتفاع پسندی در این منطقه یافت می‌شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Floristic investigation in Chubin Mountaion, Chaharmahal and Bakhtyari Province
نویسندگان [English]
- Marzieh Bastouh Filabadi 1
- Mehdi Yousofi 2
- Seyed Abbas Mirjalili 3
1 Department of Biology, Faculty of Basic Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Biology department, Faculty of Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran
3 Research Center of Agriculture and Natural Resources of Isfahan
چکیده [English]
The Chubin Mountain with an area of 1232 hectares is located in Chaharmahal and Bakhtiari province, between 32 ̊ 30ˊ to 32 ̊ 33ˊ N and 50 ̊ 50ˊ to 50 ̊ 53ˊ E. The minimum and maximum elevation of this area is 2104 and 3335 meters from the sea level, respectively. The climate of this region is cold semi-humid and its mean annual precipitation is about 516 mm. The aim of the present research was study of flora, life forms, geographical distribution (chorology) and medicinal species of this area. The results showed that 230 plant species belonging to 148 genera and 38 families grow in this mountainous area. Asteraceae (31% species and 21 genera), Fabaceae (26 species and 17 genera), Brassicaceae (25 species and 17 genera), Lamiaceae (21 species and 12 genera) and Ranunculaceae (10 species and 6 genera) are the largest families and Euphorbia (10 species), Centaurea (six species), Astragalus (six species) and Ranunculus (five species) are the largest genera in this region. The life forms of plant species includes 41% Hemicryptophytes, 37% Therophytes, 15% Cryptophytes, 5% Chamaephytes and 2% Phanerophytes. The geographical distribution of species showed that 153 species (66.5%) are Irano–Touranian elements, from which 25 species are endemic for the flora of Iran. Furthermore, 57 medicinal species (belongs to 45 genera and 21 families), 27 alpine species and 18 semi-alpine species are found in this area.
کلیدواژه‌ها [English]
- Chaharmahal and Bakhtiari
- Chorology
- Chubin Mountain
- Flora
- Life forms
بررسی فلوریستیک کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری
مرضیه بستوه فیل‌آبادی1، مهدی یوسفی1* و سیدعباس میرجلیلی2
1 ایران، تهران، دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم پایه، گروه زیست‌شناسی
2 ایران، تهران، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی تهران، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره)، گروه تولیدات گیاهی تهران
تاریخ دریافت: 29/9/96 تاریخ پذیرش: 15/8/97
چکیده
کوه چوبین با مساحت حدود 1232 هکتار، در موقعیت بین´30 ◦32 تا ´33 ◦32 عرض شمالی و ´50 ◦50 تا ´53 ◦50 طول شرقی، در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. بیشترین و کمترین ارتفاع این منطقه بترتیب 2104 و 3335 متر بالاتر از سطح دریا است. اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد و بارندگی سالیانه آن حدود 516 میلیمتر است. هدف این پژوهش بررسی فلور، اشکال زیستی، پراکنش جغرافیایی (کورولوژی) و گونه‌های دارویی این منطقه بود. نتایج نشان داد که 230 گونه گیاهی متعلق به 148 سرده و 38 تیره در این ناحیه کوهستانی می‌روید. بزرگترین تیره Asteraceae (با 31 گونه و 21 سرده)، Fabaceae (با 26 گونه و 17 سرده)، Brassicaceae (با 25 گونه و 17 سرده)، Lamiaceae (با 21 گونه و 12 سرده) و Ranunculaceae (با 10 گونه و 6 سرده) بزرگترین تیره‌ها و Euphorbia (با 10 گونه)، Centaurea (با 6 گونه)، Astragalus(با 6 گونه) وRanunculus(با 5 گونه) بزرگترین سرده‌ها در این منطقه هستند. اشکال زیستی منطقه شامل 41 درصد همی‌کریپتوفیت، 37 درصد تروفیت، 15 درصد کریپتوفیت، 5 درصد کامفیت و 2 درصد فانروفیت است. پراکنش جغرافیایی گونه‌ها نشان داد 5/66 درصد آنها عناصر ایران-تورانی هستند که 25 گونه انحصاری (اندمیک) فلور ایران می‌باشند. علاوه براین، تعداد 57 گونه دارویی (متعلق به 45 سرده و 21 تیره)، 27 گونه کوهسری و 18 گونه ارتفاع پسندی در این منطقه یافت می‌شود.
واژه‌های کلیدی: اشکال زیستی، چهارمحال و بختیاری، فلور، کورولوژی، کوه چوبین.
*نویسنده مسئول، تلفن: 03133370302، پست الکترونیکی:yousefi1953@gmail.com
مقدمه
نقش و کاربردهای متنوع گیاهان در زندگی انسان، ضرورت بررسی و شناخت فلور هر منطقه را برای برنامه‌ریزی‌های کلان اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. از طرفی پوشش گیاهی (فلور) حاصل تعامل و برهم‌کنش عوامل متعددی است و به همین جهت سیمای فلور یک منطقه نماد عوامل زنده و غیرزنده و حتی نوع فرهنگ و بینش مردمان آن است. بنابراین، آشنایی با رستنی‌های یک منطقه گام نخست در برنامه‌ریزی توسعه‌ای است و جمع‌آوری، حفظ و نگهداری گیاهان با کاربری داروئی، صنعتی، علوفه‌ای، خوراکی، منابع باارزشی را فراهم می‌سازد که هریک به نوبه خود ارزشمند است (4، 5).
کشور ایران، بدلیل شرایط اقلیمی متفاوت، پستی و بلندی‌های متعدد و پتانسیل تکاملی زیاد دارای یکی از متنوع‌ترین و بااهمیت‌ترین فلورها در بین کشورهای جنوب غربی آسیا است. به همین جهت، مطالعه فلور ایران همواره مورد توجه گیاه‌شناسان بوده است (5، 36).
استان چهارمحال و بختیاری، واقع در بخش مرکزی ایران، بدلیل برخورداری از بارندگی نسبتاً مناسب و وجود ارتفاعات متعدد، شرایط جغرافیایی منحصر بفرد و پوشش گیاهی متنوع، یکی از مراکز مهم کشاورزی و دامداری کشور محسوب می‌شود (23). این ویژگی‌ها باعث شده گیاه‌شناسانی فلور و پوشش گیاهی، بخشهایی از این استان را بررسی نمایند. در یک دوره 24 ساله، از سال 1373 تاکنون (1396)، فلور، مناطقی از این استان مورد بررسی قرارگرفته است. عمده‌ترین این مناطق عبارتند از منطقه حفاظت‌شده تنگ صیاد (9، 21)، منطقه بازفت در غرب استان (2)، تالاب چغاخور (33)، منطقه حفاظت شده سبزکوه (4)، منطقه نیمه آلپی کرسنک شهرکرد (7)، منطقه قیصری (15)، ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺮﺳﻨﻚ (18)، کوه کلار (13)، ذخیره‌گاه جنگلی چهار طاق (26)، منطقه حفاظت شده هلن (19)، کوه جهان‌بین (38)، کوه شیت (11)، منطقه حفاظت شده شیدا (32)، طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور (16و 23)، فلور استان چهارمحال و بختیاری (30).
گیاهان دارویی مناطقی از استان چهارمحال و بختیاری، ازجمله منطقه گردنه رُخ (3)، منطقه کوه کلار (14)، منطقه قیصری شهرکرد (17)، شناسایی و پراکنش گیاهان دارویی و صنعتی استان چهارمحال و بختیاری (24) و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه ﻫﻠﻦ (22) نیز مورد بررسی قرارگرفته است. باوجود انجام چندین مطالعه فلوریستیک در مناطق مختلف و مطالعه فلور استان، هنوز فلور بخشهایی از آن، از جمله کوه چوبین، بررسی نشده است. هدف این پژوهش بررسی فلور، تعیین اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی و برخی از گونه‌های دارویی کوه چوبین در شهرستان فارسان استان چهارمحال و بختیاری است. کوه چوبین ناحیه‌ای کوهستانی، شامل ارتفاعات متعدد، دامنه‌ها و دشت‌های اطراف آن است که بدلیل بارش نسبتاً زیاد برف و باران بین اهالی روستاهای اطراف به کوه چهل‌‌‌چشمه معروف است. تاکنون هیچ بررسی فلوریستیکی دراین منطقه صورت نگرفته است و این پژوهش اولین گزارش محسوب می‌شود. انجام این تحقیق گامی در راستای تکمیل شناخت فلور استان چهارمحال و بختیاری است که خود مرحله‌ای از شناسایی کامل فلور استان‌های کشور و تدوین فلور ایران و در راستای شناخت عمیق تنوع گیاهی کشور است (5).
مواد و روشها
ویژگیهای کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری: منطقه مورد مطالعه بخشی از ارتفاعات موسوم به کوه چوبین، در موقعیت بین´30 ◦32 تا ´33 ◦32 عرض شمالی و ´50 ◦50 تا ´53 ◦50 طول شرقی، با مساحت حدود 1232 هکتار، واقع در نزدیکی روستای چوبین از توابع بخش مرکزی شهرستان فارسان در استان چهارمحال و بختیاری ایران است. روستای چوبین در امتداد مسیر فیل‌آباد و شریف‌آباد و در کنار جاده فارسان به چلگرد قرار دارد (شکلهای 1 و 2). حداقل ارتفاع آن حدود 2104 متر و حداکثر آن 3335 متر از سطح دریا است.
شکل 1- الف) موقعیت منطقه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری، ب) موقعیت استان در ایران
شکل 2- تصویر ماهواره‌‌ای از کوه چوبین و موقعیت آن نسبت به روستاهای فیل‌آباد و بابا حیدر از توابع شهرستان فارسان در استان چهارمحال و بختیاری (https://www.google.com/maps/place/Filabad2016)
براساس تحلیل داده‌های چند ساله ایستگاه هواشناسی فارسان (1)، که نزدیکترین ایستگاه به کوه چوبین است متوسـط بـارش سـالانه فارسان در سال‌های 1373 تا 1392 حدود 516 میلیمتر بوده است که کمترین مقدار 244 میلیمتر در سال 1387 و بیشترین مقدار 741 میلیمتر در سال 1375 است. ماه دی پر باران‌ترین و ماه تیر و مرداد کم باران‌ترین ماه سال در این منطقه است. بنابراین، طول دوره خشکی در این منطقه از اردیبهشت تا مهرماه و شدت آن در ماه‌های تیر و مرداد است (شکل 3).
براساس شاخص رطوبت دومارتن کوه چوبین در اقلیم نیمه مرطوب سرد قرار دارد (1و 23). ازنظر زمین‌شناسی، کهنﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﮓﻫﺎی اﺳﺘﺎن چهارمحال و ﺑﺨﺘﻴﺎری ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوران ﭘﺮﮐﺎﻣﺒﺮﻳﻦ اﺳﺖ. ﺟﻨﺲ اﻏﻠﺐ این ﺳﻨﮓﻫﺎ رﺳﻮﺑﯽ اﺳﺖ و ﺳﻨﮓﻫﺎی آذرﻳﻦ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻤﻴﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ (23). جهت وزش بادهای غالب در استان چهارمحال و بختیاری عموماً غربی و جنوب غربی است (1). منطقه کوه چوبین ازلحاظ پوشش گیاهی جزو مراتع استان محسوب می‌شود. یک‌میلیون و چهارصد هزار هکتار از کل مساحت استان (6/86 درصد) را عرصه‌های ملی (جنگل‌ها و مراتع) تشکیل می‌دهد که از این میزان مراتع با وسعتی در حدود 1093000 هکتار، 78 درصد را به خود اختصاص می‌دهند (20).
روش بررسی: مسیرهای دسترسی به منطقه و همچنین روستاها و آبادی‌های اطراف آن به کمک نقشه با مقیاس 25000/1 شناسایی شدند. جمع‌آوری نمونه‌ها به روش پیمایشی و در یک دوره رویشی کامل صورت گرفت. اولین جمع‌آوری در اواخر زمستان ۱۳۹۴ انجام شد و تا پاییز ۱۳۹۵ ادامه پیدا کرد. نمونه‌های جمع آوری شده پرس و خشک شدند و سپس با استفاده از کلیدهای شناسایی و شرح تاکسون‌ها در فلوراایرانیکا(42)، فلور ایران (6) و گونه‌های ایران (31)، شناسایی شدند و در هرباریوم مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان اصفهان نگهداری میشوند. همچنین برای تأیید شناسایی‌ها از فلور فلسطین (47)، فلور عراق (44) و فلور ترکیه (35) نیز استفاده شد. تصاویر نمونه‌های تیپ برخی از گونه‌ها از طریق پایگاه جهانی داده‌های گیاهی (40) و نام مؤلفین نیز از طریق نمایه بین‌المللی نام‌های گیاهی (37) کنترل شدند. شکل زیستی گونه‌ها براساس طبقه‌بندی Raunkiaer (41)، پراکنش جغرافیایی آنها با استفاده از طبقه‌بندی مناطق رویشی ایران (46) و وضعیت حفاظتی گونه‌ها با استفاده از فهرست گیاهان در معرض خطر انقراض ایران (39) تعیین گردید. همچنین گونه‌های با کاربرد داروئی در فلور کوه چوبین با استفاده از منابع (12، 17، 22و 29) و پرسش از افراد آگاه محلی تشخیص داده شد. ویژگیهای ترکیب فلوریستیک کوه چوبین، ازجمله بزرگترین سرده‌ها و تیره‌ها و تعداد گونه‌های هر سرده با استفاده از آمار توصیفی و اقتباس از Turner (45) تحلیل شد. محاسبات و رسم نمودارها با برنامه Excel (Microsoft Office, 2010) انجام شد.
شکل 3- نمودار دما-باران (آمبروترمیک) شهرستان فارسان در استان چهارمحال و بختیاری براساس میانگین داده‌های بارندگی و دما بین سال‌های 1373 تا 1392 ایستگاه هواشناسی فارسان (1). میانگین‌های دما دو برابر مقدار واقعی است
نتایج
نتیجه این پژوهش نشان داد که فلور کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری متشکل از 230 گونه گیاه آوندی متعلق به 148 سرده و 38 تیره است (جدول 1). از این تعداد 29 گونه، 21 سرده و 9 تیره از تک لپه‌ای‌ها و 201 گونه، 127 سرده و 29 تیره از دولپه‌ای‌ها هستند. هیچ تاکسونی از بازدانگان و نهانزادان آوندی در کوه چوبین یافت نشد. تیره‌های کاسنی (Asteraceae) با 31 گونه، پروانه‌آساها (Fabaceae) با 26 گونه، شب‌بوئیان (Brassicaceae) با 25 گونه، نعناعیان (Lamiaceae) با 21 گونه، آلاله‌ئیان (Ranunculaceae) با 10 گونه، چتریان (Apiaceae) با 10 گونه، گندمیان (Poaceae) با 10 گونه، گاوزبانان (Boraginaceae) با 10 گونه، میخکیان (Caryophyllaceae) با 10 گونه و فرفیونیان (Euphorbiaceae) با 10 گونه، به لحاظ تعداد گونه به ترتیب غنی‌ترین تیره‌ها در فلور کوه چوبین می‌باشند (شکل 4). غنی‌ترین تیره‌ها به لحاظ تعداد سرده در فلور کوه چوبین نیز بترتیب عبارتند از: کاسنی (Asteraceae) با 21 سرده، پروانه‌آساها (Fabaceae) و شب بوئیان (Brassicaceae) هریک با 17 سرده، نعناعیان (Lamiaceae) با 12 سرده، چتریان (Apiaceae) با 9 سرده، گندمیان (Poaceae) با 8 سرده، آلاله‌ئیان (Ranunculaceae)، گاوزبانان (Boraginaceae) و میخکیان (Caryophyllaceae) هریک با 6 سرده و مارچوبه‌ئیان (Hyacinthaceae) با 4 سرده (شکل 4). همچنین تعداد 3 تیره هرکدام با 3 سرده، 6 تیره هرکدام با دو سرده و 21 تیره هرکدام با یک سرده در کوه چوبین حضور دارند.
سرده‌های فرفیون (Euphorbia) با 10 گونه، گل گندم (Centaurea) با 6 گونه، گون (Astragalus) با 6 گونه، آلاله (Ranunculus) با 5 گونه، قدومه (Alyssum)، زبرینه (Asperula)، مریم گلی (Salvia) و سنبله‌ای (Stachys) هرکدام با 4 گونه از بزرگترین سرده‌های موجود در فلور کوه چوبین هستند. تعداد 6 سرده هرکدام با 3 گونه، 29 سرده هرکدام با دو گونه و 88 سرده فقط با یک گونه در فلور کوه چوبین حضور دارند.
شکل4- غنی‌ترین تیره‌ها برحسب تعداد گونه و سرده در کوه چوبین استان چهارمحال و بختیاری
طیف زیستی (فراوانی اشکال رویشی برحسب درصد) در کوه چوبین استان چهارمحال و بختیاری نشان می‌دهد که همیکریپتوفیتها با فراوانی 41 درصدی (93 گونه) شکل زیستی غالب منطقه‌اند. تروفیت‌ها با فراوانی 37 درصد (85 گونه)، کریپتوفیت‌ها با فراوانی 15 درصد (35 گونه)، کامفیت‌ها با فراوانی 5 درصد (12 گونه) و فانروفیت‌ها با فراوانی 2 درصد (5 گونه) در رتبههای بعدی قرار دارند (شکل 5). دو گونه Orobanche coelestis (Reut.) Boiss. & Reut. ex Beck و Cuscuta lupuliformis Krock. جزء گیاهان انگلی محسوب میشوند.
شکل 5- طیف زیستی (فراوانی اشکال زیستی) گیاهان موجود در کوه چوبین استان چهارمحال و بختیاری
عناصر ایران-تورانی با 153 گونه (5/66 درصد) فراوانترین کوروتیپ کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری‌اند. بعد از آن بترتیب ایران-تورانی و اروپا-سیبری با 25 گونه (8/10 درصد)، چند ناحیه‌ای (ایران-تورانی، صحرا-سندی، مدیترانه‌ای، اروپا-سیبری) با 13 گونه (6/5 درصد)، ایران-تورانی و صحرا-سندی با 12 گونه (2/5 درصد)، همهجا زی با 9 گونه (9/3 درصد)، ایران-تورانی، اروپا-سیبری، مدیترانه‌ای با 8 گونه (5/3 درصد)، ایران-تورانی، اروپا-سیبری، صحرا-سندی با 7 گونه (1/3 درصد) و ایران-تورانی، مدیترانه‌ای با 3 گونه (3/1 درصد) دیگر کوروتیپ‌های کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری را تشکیل می‌دهند (شکل 6 و جدول 1).
تعداد 25 گونه (87/10 درصد) از گونه‌های فلور کوه چوبین انحصاری ایران هستند که براساس معیارهای حفاظتی اتحادیه جهانی برای حفاظت از طبیعت (IUCN) 21 گونه (13/9 درصد) در وضعیتکم‌خطر (LR) و 4 گونه (74/1 درصد) در وضعیت کمبود اطلاعات (DD) قرار دارند (شکل 6).
شکل 6- فراوانی کوروتیپ‌های موجود در کوه چوبین استان چهارمحال و بختیاری. شرح علائم: SS=صحرا-سندی، IT=ایران-تورانی، En=انحصاری، ES=اروپا-سیبری، M=مدیترانه‌ای، Pl=چند ناحیه‌ای (IT,ES,M,SS)، Cosm= همهجا زی
از 230 گونه شناسایی‌شده در کوه چوبین تعداد 57 گونه متعلق به 45 سرده و 21 تیره خاصیت دارویی دارند (جدول 1). از این تعداد 16 گونه متعلق به نعناعیان (Lamiaceae)، 11 گونه متعلق به کاسنی (Asteraceae)، 5 گونه متعلق به پروانه‌آساها (Fabaceae)، 4 گونه متعلق به شب بوئیان (Brassicaceae) و 2 گونه متعلق به بارهنگیان (Plantaginaceae) هستند.
باتوجه به کوهستانی بودن منطقه، تعداد 27 گونه کوهسری در آن می‌روید که 13 گونه آنها، شامل گونه‌های Acinos graveolens ، Stachys aucheri، Stachys lavandulifolia، Stachys pilifera،Ziziphora clinopodioides، Ajuga chamaecistus، Eremostachys macrophylla، Lamium amplexicaule، Nepeta pungens، Phlomis olivieri، Phlomis persica، Salvia hydrangeaوSalvia reuteriana متعلق به تیره نعناعیان می‌باشند (جدول 1). مظفریان (27) در فلور چهارمحال و بختیاری از گیاهانی با خاصیت ارتفاع پسندی نام برده که در بررسی کوه چوبین 18گونه از آنها شناسایی شدند (جدول 1). تعداد 10 گونه از گندمیان (Poaceae) در کوه چوبین می‌رویند. گونه‌های Phalaris paradoxa L.، Piptatherum holciforme Roem. & Schult.، Arrhenatherum kotschyi Boiss.، Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski، Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey. و Bromus tectorum L. یکساله و گونه‌های Poa bulbosa L.، Poa trivialis L.، Melica jacquemontii Decne. وHordeum bulbosum L. علف‌های چندساله اند. گونه‌های یکساله اغلب در دامنه‌ها و گونه‌های چند ساله در ارتفاعات بالاتر پراکنده‌اند. هیچ‌یک از این گونه‌ها تشکیل علفزار نداده‌اند.
جدول 1- فهرست گونه‌های گیاهان آوندی شناسایی شده در فلور کوه چوبین در استان چهارمحال و بختیاری (گونه‌های کوهسری با Ù و گونه‌های ارتفاع دوست با à مشخص شده‌اند). شرح علائم: شکل زیستی، Ch=کامفیت، Th=تروفیت،Ph =فانروفیت، Cr=کریپتوفیت، He=همی‌کریپتوفیت، منطقه رویشی (کوروتیپ‌ها)، SS=صحرا-سندی، IT=ایران-تورانی، En=انحصاری، ES=اروپا-سیبری، M=مدیترانه‌ای، Pl=چند ناحیه‌ای، Cosm= همهجا زی، وضعیت حفاظت، :LRگیاهان با تهدید کمتر، :DD اطلاعات کمی از آنها وجود دارد، گیاهان دارویی، + شماره هرباریومی: هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
|
نام علمی |
شکل زیستی |
منطقه رویشی |
وضعیت حفاظت |
گیاهان دارویی |
شماره هرباریومی |
|
Amaryllidaceae |
|
|
|
|
|
|
Sternbergia clusiana Boiss. |
Cr |
IT |
|
|
۱5۸۷۸ |
|
Apiaceae |
|
|
|
|
|
|
Bunium cylindricum Drude |
Cr |
IT |
|
|
15797 |
|
Echinophora platyloba DC. |
He |
IT (En) |
LR |
+ |
15830 |
|
Eryngium billardieri Delile à |
He |
IT |
|
|
16026 و 16080 |
|
Falcaria vulgaris Bernh. |
He |
IT-SS |
|
|
15879 |
|
Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst. |
He |
IT (En) |
LR |
|
15798 |
|
Scaligeria nodosa Boiss. |
Th |
IT (En) |
DD |
|
15826 |
|
Scandix iberica M.Bieb. |
Th |
IT |
|
|
15759 |
|
Scandix pecten-veneris L. |
Th |
IT |
|
|
16011 |
|
Sium sisarum L. |
He |
IT-ES |
|
|
15834 |
|
Turgenia latifolia Hoffm. |
Th |
IT-M |
|
|
15752 |
|
Araceae |
|
|
|
|
|
|
Arum rupicola Boiss. |
Cr |
IT |
|
|
15878 |
|
Asteraceae |
|
|
|
|
|
|
Achillea wilhelmsii K.Koch |
He |
IT-ES-SS |
|
+ |
۱۵۸۵۰ |
|
Acroptilon repens (L.) DC. |
Th |
PL |
|
|
۱۵۷۷۸ |
|
Anthemis altissima Boiss. |
Th |
IT (En) |
DD |
|
۱۵۸۱۸ |
|
Carduus pycnocephalus L. |
Th |
IT-SS |
|
|
۱۶۰۴۱ |
|
Carthamus oxyacantha M.Bieb. |
Th |
IT-SS |
|
+ |
۱۵۸۹۰ |
|
Centaurea behen L. |
He |
IT |
|
+ |
۱۶۰۰۵ |
|
Centaurea depressa M.Bieb. |
Th |
IT |
|
+ |
۱۶۰۱۸ |
|
Centaurea iberica Trevir. Ex Spreng. |
He |
Cosm |
|
+ |
۱۵۸۳۵ |
|
Centaurea petrocaula Trautv. |
He |
IT (En) |
|
|
۱۵۸۸۵ |
|
Centaurea solstitialis L. |
He |
IT-ES-SS |
|
+ |
۱۵۸۶۶ |
|
Centaurea virgata Lam. |
He |
IT-ES |
|
+ |
۱۶۰۴۴ |
|
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
Th |
IT-ES |
|
|
۱۶۰۲۹ |
|
Cichorium intybus L. |
He |
Cosm |
|
+ |
۱۵۸۸۲ |
|
Cirsium congestum Fisch. & C.A.Mey. ex DC. |
He |
IT |
|
|
۱۶۰۴۳ |
|
Cirsium rhizocephalum C.A.Mey. |
He |
IT |
|
|
۱۶۰۱۹ |
|
Crepis pulchra L. |
Th |
IT-SS |
|
|
۱۶۰۳۱ |
|
Crupina crupinastrum (Moris) Vis. |
Th |
IT-ES |
|
|
۱۶۰۳۵ |
|
Echinops cephalotes DC. Ù |
He |
IT (En) |
LR |
|
۱۵۸۳۳ |
|
Gundelia tournefortii L. |
He |
IT-SS |
|
+ |
۱۶۰۲۴ |
|
Inula oculus Schrank |
He |
IT |
|
|
۱۵۸۳۲ |
|
Inula britannica L. |
He |
IT-ES |
|
|
۱۵۸۷۲ |
|
Lactuca serriola L. |
Th |
IT |
|
|
۱۵۸۸۴ |
|
Picnomon acarna (L.) Cass. |
Th |
IT-SS |
|
|
۱۵۸۸۸ |
|
Scorzonera calyculata Boiss. Ù |
He |
IT-ES |
|
|
۱۵۷۷۴ |
|
He |
IT (En) |
LR |
|
۱۵۸۷۳ |
|
|
Scorzonera turkeviczii Krasch. & Lipsch. Ù |
He |
IT |
|
|
۱۵۸۶۸ |
|
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. à |
He |
IT (En) |
DD |
+ |
۱۶۰۳۴ |
|
Taraxacum bessarabicum Hand.-Mazz. |
Cr |
IT |
|
+ |
۱۵۸۷۶ |
|
Tragopogon bornmuelleri Ownbey & Rech.f. |
He |
IT |
|
|
۱۵۷۷۶ |
|
Tragopogon buphthalmoides Boiss. |
He |
Cosm |
|
|
۱۵۸۶۵ |
|
Xeranthemum longepapposum Fisch. & C.A.Mey. |
Th |
PL |
|
|
۱۶۰۲۰ |
|
Podophyllaceae |
|
|
|
|
|
|
Bongardia chrysogonum Endl. |
Cr |
IT |
|
|
15753 |
|
Boraginaceae |
|
|
|
|
|
|
Anchusa azurea Mill. |
He |
IT-ES |
|
+ |
16055 |
|
Lappula barbata Gurke |
Th |
IT-ES-M |
|
|
15881 |
|
Lappula spinocarpos (Forssk.) Asch. ex Kuntze |
Th |
IT-SS |
|
|
15785 |
|
Nonnea caspica G. Don Ù |
Th |
IT-ES |
|
|
15893 |
|
Nonnea persica Boiss. Ù |
He |
IT |
|
|
15786 |
|
Onosma araratica Riedl |
He |
IT |
|
|
15764 |
|
Onosma dichroantha Boiss. |
He |
IT |
|
|
- |
|
Onosma kotschyi Boiss. |
He |
IT (En) |
LR |
|
16054 |
|
Rindera lanata Bunge |
He |
IT-ES |
|
|
- |
|
Rochelia disperma Hochr. |
Th |
IT |
|
|
16025 |
|
Brassicaceae |
|
|
|
|
|
|
Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC. |
Th |
IT |
|
|
15757 و 15870 |
|
Aethionema carneum B.Fedtsch. |
Th |
IT |
|
|
15758 |
|
Alyssum desertorum Stapf |
Th |
IT |
|
|
15801 |
|
Alyssum heterotrichum Boiss. |
Th |
IT-ES |
|
|
16007 |
|
Alyssum linifolium Willd. |
Th |
IT–M |
|
+ |
16045 |
|
Th |
IT-ES |
|
|
16058 |
|
|
Th |
IT |
|
|
16022 |
|
|
Barbarea plantaginea DC. |
He |
IT |
|
|
15780 و 16010 |
|
Biscutella didyma L. |
Th |
IT |
|
|
15766 |
|
Brassica repanda (Willd.) DC. |
Th |
IT |
|
|
16021 |
|
Clypeola lappacea Boiss. |
Th |
IT |
|
|
15817 |
|
Conringia clavata Boiss. |
Th |
IT |
|
|
15755 |
|
Conringia persica Boiss. |
Th |
IT |
|
|
15756 |
|
Descurainia sophia (L.) Prantl |
Th |
PL |
|
+ |
15791 |
|
Draba parviflora O.E.Schulz |
Th |
IT |
|
|
16032 |
|
Erysimum aitchisonii O.E.Schulz |
He |
IT |
|
|
15771 |
|
Erysimum repandum L. |
Th |
IT |
|
|
16088 |
|
Fibigia macrocarpa Boiss. |
He |
IT |
|
|
16042 |
|
Fibigia suffruticosa (Vent.) Sweet |
He |
IT |
|
|
16040 |
|
Isatis latisiliqua Steven |
He |
IT |
|
|
- |
|
Lepidium draba L. |
Th |
Cosm |
|
+ |
15768 |
|
Lepidium latifolium L. |
He |
IT |
|
|
16003 |
|
Nasturtium officinale W.T.Aiton |
Cr |
IT |
|
+ |
15779 |
|
Sterigmostemum longistylum Kuntze |
Th |
IT |
|
|
15790 |
|
Tauscheria lasiocarpa Fisch. |
Th |
IT |
|
|
16079 |
|
Caryophyllaceae |
|
|
|
|
|
|
Cerastium dichotomum L. |
Th |
PL |
|
|
15813 |
|
Cerastium microspermum C.A.Mey. |
Th |
IT |
|
|
15799 |
|
Dianthus macranthoides Hausskn. ex Bornm. |
He |
IT (En) |
LR |
|
15899 |
|
Dianthus multipunctatus Ser. |
He |
IT |
|
|
15900 |
|
Gypsophila persica Barkoudak |
He |
IT (En) |
LR |
|
15825 |
|
Holosteum umbellatum L. |
Th |
IT |
|
|
15822 |
|
Silene chlorifolia Sm. |
He |
IT |
|
+ |
15814 |
|
Silene dianthifolia Otth |
Th |
IT |
|
|
16037 |
|
Silene morganae Freyn |
He |
IT |
|
|
15995 |
|
Vaccaria oxyodonta Boiss. |
Th |
IT |
|
|
16017 |
|
Chenopodiaceae |
|
|
|
|
|
|
Atriplex laevis Ledeb. |
Th |
IT |
|
|
16057 |
|
Ch |
IT-ES-M |
|
|
15751 و 15848 |
|
|
Salsola kali L. |
Th |
Cosm |
|
+ |
15846 |
|
Colchicaceae |
|
|
|
|
|
|
Colchicum kotschyi Boiss. |
Cr |
IT |
|
+ |
15877 |
|
Colchicum persicum Baker |
Cr |
IT |
|
|
15877 |
|
Colchicum szovitsii Fisch. & C.A.Mey. |
Cr |
IT |
|
|
15996 |
|
Convolvulaceae |
|
|
|
|
|
|
Convolvulus arvensis L. |
Th |
Cosm |
|
+ |
15782 |
|
Cuscuta lupuliformis Krock. |
Cr |
IT |
|
|
15836 |
|
Dipsacaceae |
|
|
|
|
|
|
Pterocephalus canus Coult. ex DC. |
He |
IT |
|
|
15760 |
|
Euphorbiaceae |
|
|
|
|
|
|
Euphorbia aucheri Boiss. à |
He |
IT |
|
|
15856 |
|
Euphorbia boissieriana (Woronow) Prokh. |
He |
IT |
|
|
15775 |
|
Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen. |
He |
IT |
|
|
15794 |
|
Euphorbia cyparissias L. |
He |
IT |
|
|
15869 |
|
Euphorbia heteradena Jaub. & Spach à |
He |
IT |
|
|
16052 |
|
Euphorbia microsciadia Boiss. |
He |
IT |
|
|
15992 |
|
Euphorbia osyridiformis Parsa |
He |
IT |
|
|
15855 |
|
Euphorbia plebeia Boiss. |
He |
IT |
|
|
15993 |
|
He |
IT |
|
|
15991 |
|
|
Euphorbia seguieriana Neck. |
He |
IT |
|
|
15871 |
|
Fabaceae |
|
|
|
|
|
|
Astragalus campylanthus Boiss. |
Ch |
IT (En) |
LR |
|
15754 |
|
Astragalus cemerinus Beck |
Th |
IT (En) |
LR |
|
15802 |
|
Astragalus effusus Bunge |
Ch |
IT (En) |
LR |
|
15803 |
|
Astragalus fragiferus Bunge |
Ch |
IT (En) |
LR |
|
15784 |
|
Astragalus grammocalyx Boiss. & Hohen. |
Th |
IT |
|
|
16082 |
|
Astragalus perpexus Maassoumi Ù |
Th |
IT (En) |
LR |
|
15811 |
|
Cicer oxyodon Boiss. & Hohen. à |
He |
IT |
|
|
16013 |
|
Coronilla varia L. |
He |
IT-ES-M |
|
+ |
15812 |
|
Glycyrrhiza echinata L. |
He |
IT (En) |
LR |
|
15777 |
|
Glycyrrhiza glabra L. |
He |
PL |
|
+ |
16023 |
|
Hypechusa hircania Alef. |
Th |
IT-ES |
|
|
- |
|
Th |
IT (En) |
LR |
|
15896 |
|
|
Lathyrus inconspicuus L. |
Th |
IT |
|
|
15839 |
|
Lens cyanea Alef. |
Th |
IT |
|
|
15875 |
|
Lotus corniculatus L. |
He |
PL |
|
|
15883 |
|
Medicago sativa L. |
He |
IT-ES-SS |
|
+ |
15789 |
|
Melilotus officinalis Lam. |
He |
PL |
|
+ |
15842 |
|
Onobrychis crista-galli Lam. |
Th |
IT |
|
|
15762 |
|
Ononis spinosa L. |
Ch |
IT |
|
+ |
15843 و 16002 |
|
Pisum sativum L. |
Th |
IT |
|
|
15783 |
|
Sophora alopecuroides L. |
Ph |
IT-SS |
|
|
15880 |
|
Trifolium repens L. |
Th |
IT-ES-M |
|
|
15763 و 16012 |
|
Trifolium resupinatum L. |
Th |
IT |
|
|
16084 |
|
Trigonella monspeliaca L. |
Th |
IT |
|
|
15761 |
|
Vicia ervilia Willd. |
Th |
IT-ES |
|
|
- |
|
Vicia monantha Retz. |
Th |
IT |
|
|
15787 |
|
Geraniaceae |
|
|
|
|
|
|
Biebersteinia multifida DC. |
Cr |
IT-ES–SS |
|
+ |
15847 |
|
Geranium persicum Schönb.-Tem. |
Cr |
IT |
|
|
16049 |
|
Geranium tuberosum L. |
Cr |
IT-ES-M |
|
+ |
15840 |
|
Hyacinthaceae |
|
|
|
|
|
|
Leopoldia longipes (Boiss.) Losinsk. |
Cr |
IT |
|
|
15841 |
|
Muscari commutatum Guss. |
Cr |
IT |
|
|
- |
|
Muscari neglectum Ten. |
Cr |
IT |
|
|
15788 |
|
Ornithogalum gussonei Ten. |
Cr |
IT |
|
|
15821 |
|
Ornithogalum montanum Ten. |
Cr |
IT |
|
|
15752 |
|
Zagrosia persica (Hausskn.) Speta |
Cr |
IT |
|
|
15823 |
|
Iridaceae |
|
|
|
|
|
|
Gladiolus atroviolaceus Boiss. Ù |
Cr |
IT |
|
|
- |
|
Ixioliriaceae |
|
|
|
|
|
|
Ixiolirion tataricum Schult.f. |
Cr |
IT-ES |
|
|
15792 |
|
Juncaceae |
|
|
|
|
|
|
Juncus articulatus L. |
Cr |
IT-ES-SS |
|
|
15849 |
|
Juncus inflexus L. |
Cr |
Cosm |
|
|
15845 |
|
Lamiaceae |
|
|
|
|
|
|
Acinos graveolens Link Ù |
Th |
IT |
|
+ |
15810 |
|
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. Ù |
He |
IT (En) |
LR |
+ |
15838 |
|
Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher Ù |
Cr |
IT-SS |
|
|
16085 |
|
Lamium amplexicaule L. Ù |
Th |
IT-ES-SS |
|
|
15860 |
|
Marrubium vulgare L. |
He |
IT |
|
+ |
15997 |
|
Mentha longifolia (L.) L. |
Cr |
Cosm |
|
+ |
15867 |
|
Nepeta persica Boiss. |
He |
IT-SS |
|
+ |
15804 |
|
Nepeta pungens Benth. Ù |
Th |
IT |
|
+ |
15863 |
|
Phlomis olivieri Benth. Ù |
He |
IT-ES |
|
+ |
15805 |
|
Phlomis persica Boiss. Ù |
He |
IT (En) |
LR |
+ |
15864 |
|
Salvia atropatana Bunge à |
He |
IT |
|
|
16000 |
|
Salvia hydrangea DC. ex Benth. Ù |
Ch |
IT |
|
+ |
15800 |
|
Salvia reuteriana Boiss. Ù |
He |
IT-SS |
|
+ |
15806 و 15858 |
|
Salvia syriaca L. |
He |
IT-ES |
|
+ |
- |
|
Stachys aucheri Benth. Ù |
Ch |
IT (En) |
LR |
|
16083 |
|
Stachys benthamiana Boiss. à |
He |
IT |
|
|
15889 |
|
Stachys lavandulifolia Vahl à |
He |
IT |
|
+ |
15808 |
|
Stachys pilifera Benth. à |
He |
IT (En) |
LR |
+ |
15807 |
|
Teucrium orientale L. |
He |
IT-ES |
|
+ |
15859 |
|
Teucrium polium L. |
He |
IT-ES-SS |
|
+ |
16001 |
|
Ziziphora clinopodioides Lam. à |
Ch |
IT-ES |
|
+ |
15862 |
|
Liliaceae |
|
|
|
|
|
|
Allium ampeloprasum L. |
Cr |
IT |
|
+ |
۱۶۰۸۱ و ۱5۷۳۹ |
|
Gagea reticulata Schult.f. |
Cr |
IT |
|
|
15816 |
|
Gagea umblyopetala |
Cr |
IT |
|
|
16006 |
|
Tulipa humilis Herb. |
Cr |
IT |
|
|
۱۶۰۷۸ |
|
Linaceae |
|
|
|
|
|
|
Linum album Kotschy ex Boiss. Ù |
He |
IT (En) |
LR |
+ |
15770 |
|
Malvaceae |
|
|
|
|
|
|
Alcea koelzii I.Riedl |
He |
IT (En) |
DD |
+ |
15781 |
|
Malva neglecta Wallr. à |
He |
PL |
|
+ |
15772 |
|
Morinaceae |
|
|
|
|
|
|
Morina persica L. |
He |
IT |
|
+ |
16009 |
|
Onagraceae |
|
|
|
|
|
|
Epilobium hirsutum L. |
Cr |
IT-ES |
|
+ |
15861 |
|
Papaveraeae |
|
|
|
|
|
|
Papaver macrostomum Boiss. & A.Huet |
Th |
IT-ES |
|
|
15837 |
|
Plantaginaceae |
|
|
|
|
|
|
Plantago lanceolata L. |
He |
IT-ES-M |
|
+ |
15773 |
|
Plantago major L. |
He |
Cosm |
|
+ |
15831 |
|
Plumbaginaceae |
|
|
|
|
|
|
Acantholimon senganense Bunge Ù |
Ch |
IT |
|
|
15998 |
|
Poaceae |
|
|
|
|
|
|
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
Th |
PL |
|
|
15891 |
|
Th |
PL |
|
|
15853 |
|
|
Bromus tectorum L. |
Th |
PL |
|
|
15852 و 16030 |
|
Hordeum bulbosum L. |
Cr |
PL |
|
|
15895 |
|
Melica jacquemontii Decne. |
He |
IT |
|
|
16056 |
|
Phalaris paradoxa L. |
Th |
IT |
|
|
15851 |
|
Piptatherum holciforme Roem. & Schult. |
Th |
IT |
|
|
15892 |
|
Poa bulbosa L. |
Cr |
IT-ES-M |
|
|
15854 |
|
Poa trivialis L. |
He |
IT-ES |
|
|
15886 |
|
Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski |
Th |
IT-ES-M |
|
|
15894 |
|
Polygonaceae |
|
|
|
|
|
|
Polygonum arenastrum Boreau |
Th |
IT |
|
|
15844 |
|
Rheum ribes L. Ù |
He |
IT |
|
+ |
15820 |
|
Rumex chalepensis Mill. |
He |
IT |
|
|
15898 |
|
Rumex crispus L. |
He |
IT |
|
|
15897 |
|
Ranunculaceae |
|
|
|
|
|
|
Adonis flammea Jacq. |
Th |
IT-M |
|
|
16086 |
|
Ceratocephala falcata (L.) Pers. |
Th |
IT |
|
+ |
16048 |
|
Ceratocephala orthoceras DC. |
Th |
IT |
|
|
16050 |
|
Consolida orientalis Schrödinger |
Th |
IT |
|
|
- |
|
Ficaria kochii (Ledeb.) Iranshahr & Rech.f. Ù |
Cr |
IT |
|
|
15994 |
|
Ranunculus arvensis L. |
Th |
PL |
|
|
16053 |
|
Ranunculus myriophyllus DC. |
He |
IT |
|
|
15827 |
|
Ranunculus oxyspermus Willd. |
He |
IT |
|
|
15829 |
|
Ranunculus pichleri Freyn ex Stapf |
He |
IT (En) |
LR |
|
15828 |
|
Ranunculus sericeus Poir. |
He |
IT |
|
|
16087 |
|
Thalictrum isopyroides C.A. Mey. |
Cr |
IT |
|
|
15809 |
|
Rosaceae |
|
|
|
|
|
|
Cerasus brachypetala Boiss. à |
Ph |
IT |
|
|
۱۶۰۳۹ |
|
Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn. ex Boiss. Ù |
Ph |
IT |
|
|
۱۶۰۳۸ |
|
Sanguisorba minor Scop. |
Ch |
IT-ES |
|
+ |
۱۶۰۲۸ |
|
Rubiaceae |
|
|
|
|
|
|
Asperula arvensis L. |
Th |
IT-ES |
|
|
15765 |
|
Asperula brachyantha Boiss. |
He |
IT (En) |
LR |
|
16036 |
|
Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb. à |
Th |
IT |
|
+ |
15857 |
|
Asperula rechingeri Ehrend. & Schönb.-Tem. à |
He |
IT |
|
|
15874 |
|
Callipeltis cucullaris Steven |
Th |
IT |
|
|
16047 |
|
Galium mite Boiss. & Hohen. |
Th |
IT |
|
|
16016 |
|
Galium tricornutum Dandy |
Th |
IT |
|
|
16027 |
|
Galium verum L. |
He |
IT-ES |
|
|
16004 |
|
Salicaceae |
|
|
|
|
|
|
Salix alba L. Ù |
Ph |
IT |
|
|
15796 |
|
Santalaceae |
|
|
|
|
|
|
Thesium kotschyanum Boiss. |
He |
IT |
|
|
۱۵۷۵۹ |
|
Scrophulariaceae |
|
|
|
|
|
|
Scrophularia azerbaijanica Grau |
Ch |
IT |
|
|
15824 |
|
He |
IT |
|
|
16033 |
|
|
Scrophularia striata Boiss. |
Ch |
IT-SS |
|
|
16008 |
|
Ep |
IT |
|
|
16015 |
|
|
Veronica intercedens Bornm. |
Th |
IT |
|
|
15887 |
|
Veronica kurdica Benth. |
He |
IT (En) |
|
|
15767 |
|
Veronica polita Fr. |
Th |
IT |
|
|
15769 |
|
Veronica pusilla Kotschy & Boiss. |
Th |
IT |
|
|
|
|
Thymelaeaceae |
|
|
|
|
|
|
Daphne mucronata Royle à |
Ph |
IT |
|
+ |
15819 |
|
Valerianaceae |
|
|
|
|
|
|
Valerianella oxyrhyncha Fisch. & C.A.Mey. Ù |
Th |
IT-ES |
|
|
16046 |
|
Valerianella szovitsiana Fisch. & C.A. Mey. |
Th |
IT |
|
|
16014 |
بحث و نتیجه‌گیری
براساس نتایج این تحقیق فلور کوه چوبین مشتمل بر 230 گونه متعلق به 148 سرده و 38 تیره گیاه آوندی است که 55/12درصد گونه‌ها تک لپه‌ای و 44/87درصد دولپه‌ای‌اند. شیرمردی و همکاران (18) در بررسی فلور کرسنگ شهرکرد، که وسعت تقریبی آن 600 هکتار است، تعداد 276 گونه، 191 سرده و 43 تیره را شناسایی نمودند. دهقانی و همکاران (11) نیز فلور کوه شیت، با وسعت 1100 هکتار را شامل 199 گونه متعلق به 143 سرده و 35 تیره گزارش کرده‌اند. بنابراین فلور کوه چوبین نسبت به منطقه کرسنگ شهرکرد غنای گونه‌ای کمتر ولی نسبت به کوه شیت غنای گونه‌ای بیشتری دارد. مظفریان (30) تعداد 1360 گونه گیاهی خودرو متعلق به 96 تیره را از استان چهارمحال و بختیاری ذکر کرده است که 391 گونه آنها دارویی و معطرند.
تیره کاسنی (Asteraceae) با 31 گونه و 21 سرده به لحاظ تعداد گونه و سرده غنی‌ترین تیره موجود در کوه چوبین است. پروانه‌آساها (Fabaceae)، شب‌بوئیان (Brassicaceae)، نعناعیان (Lamiaceae)، آلاله‌ئیان (Ranunculaceae)، چتریان (Apiaceae)، گندمیان (Poacea)، گاوزبانان (Boraginaceae)، میخکیان (Caryophyllaceae) و فرفیونیان (Euphorbiaceae) بترتیب با 26، 25، 21، 11، 10، 10، 10، 10، و 10 گونه در رتبههای بعدی قرار دارند. فراوانی گونه‌های تیره کاسنی در کوه چوبین می‌تواند نشانه‌ای از فقر خاک (به لحاظ کوهستانی بودن) و تخریب براثر چرای بیش‌ازحد باشد (23، 43). جعفری و ظریفیان (8) در منطقه کوه ساورز در استان کهگیلویه و بویراحمد ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪای زیاد، ﺳﺎزشﭘﺬﻳﺮی ﮔونه‌ها به شرایط ﺳﺨﺖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺗﻮان بالا در تولید بذرهای ﻛﻮﭼﻚ و اغلب ﻣﺠﻬﺰ به عوامل تسهیل‌کننده پراکنش را از عوامل مؤثر در ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺴﺒﻲ گونه‌های تیره کاسنی در آن منطقه می‌دانند. این عوامل می‌توانند در فراوانی نسبی تیره کاسنی در کوه چوبین نیز نقش داشته باشند.
غنی‌ترین تیره‌ها در کوه چوبین تقریباً مشابه سایر مناطق بررسی شده در استان چهارمحال و بختیاری است ولی ترتیب آنها در برخی مناطق اندکی متفاوت است. به‌عنوان مثال، در منطقه حفاظت شده سبزکوه (4) و کوه جهان‌بین (38) کاسنی (Asteraceae) غنی‌ترین تیره ازنظر تعداد سرده و گونه است که مشابه کوه چوبین می‌باشد ولی تیره گندمیان (Poaceae) در ردیف دوم قرار دارد، در صورتیکه در کوه چوبین گندمیان (Poaceae) به لحاظ تعداد گونه و سرده در جایگاه ششم قرار دارد. تیره فرفیونیان (Euphorbiaceae) به لحاظ حضور تعداد گونه دهمین رتبه را در کوه‌چوبین دارد. فراوانی گونه‌های فرفیونیان (Euphorbiaceae)و کم‌بودن تعداد گونه‌های گندمیان (Poaceae) در کوه‌چوبین نشان از تخریب و کم‌عمق بودن خاک منطقه دارد (7).
سرده فرفیون (Euphorbia) با 10 گونه غنی‌ترین سرده در فلور کوه چوبین است. سرده‌های گون (Astragalus)، گل گندم (Centaurea)هریک با 6 گونه، آلاله (Ranunculus)با 5 گونهو سنبله‌ای (Stachys)، مریم گلی (Salvia)و زبرینه (Asperula) هریک با4 گونه به ترتیب در رتبههای بعدی قراردارند. در حدود 60 درصد سرده‌ها فقط با یک‌گونه در کوه‌چوبین حضور دارند که به عقیده سالینسکا و همکاران (43) نشان از تنوع فلور آن است. در دیگر مناطق مجاور کوه چوبین، ازجمله کرسنگ شهرکرد (18)، کوه شیت (11) و منطقه حفاظت شده شیدا (32)، گونه (Astragalus)بزرگترین سرده است. با توجه به اینکه سرده گون (Astragalus) به لحاظ تعداد و تنوع گونه‌ای بزرگترین سرده ایران-تورانی است، نبود آن یا کم‌بودن تعداد گونه‌های آن در عرصه‌های واقع در نواحی ایران-تورانی حاکی از تخریب آن عرصه است (43). فراوانی گونه‌های سرده گون (Astragalus)، همانطور که گرگین کرجی و همکاران (27) در بررسی فلور منطقه سارال کردستان نشان دادند ناشی از سازش این‌گونه با شرایط کوهستانی است.
شکل زیستی هرگونه گیاهی نشان‌دهنده سازشهای بوم‌شناختی آن است و طیف زیستی، که متشکل از فراوانی اشکال زیستی یک ناحیه است، منعکس کننده شرایط اقلیم‌شناختی (کلیماتولوژیک)، خاک (ادافیک) و زیستی (بیولوژیک) منطقه می‌باشد (28). همیکریپتوفیتها با 41درصد فراوانترین شکل زیستی در کوه چوبین هستند. برطبق نظر آرچیبالد (34) فراوانی شکل زیستی همی‌کریپتوفیت حاکی از غالب بودن اقلیم سرد و کوهستانی است که با شرایط کوه چوبین مطابقت دارد. در کرسنگ شهرکرد (18) و کوه شیت (11) که شرایط ارتفاعی و اقلیمی تقریباً مشابهی با کوه چوبین دارند، همیکریپتوفیتها بترتیب 09/51 درصد و 51 درصد طیف زیستی را تشکیل می‌دهند. برطبق بررسی‌های دهقانی و همکاران (11) در اکثر مناطق بررسی شده استان چهارمحال و بختیاری همیکریپتوفیتها فراوانترین شکل زیستی هستند. فراوانی گیاهان تروفیت کوه چوبین 37 درصد است و بعد از همیکریپتوفیتها قرار دارند. فراوانی تروفیت‌های کوه چوبین در مقایسه با فراوانی 25 درصدی آنها در کرسنگ شهرکرد (18) و کوه شیت (11) بیشتر است. به نظر آرچیبالد (34) و سالینسکا و همکاران (43) تروفیت‌ها دوره زندگی خود را قبل از فرارسیدن دوره خشکی طولانی کامل می‌کنند و قادر به رشد در شرایط رقابتی و فشار چرای بی‌رویه هستند و در مناطق با شرایط اقلیمی سخت فراوان‌ترند. بنابراین فراوانی بیشتر تروفیت‌ها در کوه چوبین نشان از شرایط اقلیمی سخت‌تر آن است.
بجز همیکریپتوفیتها و تروفیت‌ها بقیه اشکال زیستی در حدود 22 درصد طیف‌زیستی کوه چوبین را تشکیل می‌دهند که شامل 15درصد کریپتوفیت، 5 درصد کامه‌فیت و 2 درصد فانروفیت است. تعداد 34 گونه کریپتوفیت در کوه چوبین می‌روید که برجسته‌ترین آنها متعلق به سرده‌های پیازدار یا با ریشه غده‌ای گل حسرت (Colchicum)، کلاغک (Muscari)، شیرمرغ (Ornithogalum)، شمعدانی (Geranium) و نجم طلایی (Gagea)، هریک با دو گونه و سرده‌های گل شیپوری (Arum)، پیاز (Allium)، لاله (Tulipa) و جام زرین (Sternbergia)، هریک با یک گونه می‌باشد. این گونه‌ها به همراه گونه‌های دیگری ازجمله ریواس (Rheum ribes)، آدمک (Biebersteinia multifida)، و سینه کبکی (Bongardia chrysogonum) که اغلب در تراس‌های خاکی در ارتفاعات بالا می‌رویند، و گونه‌های سرده‌های گونه (Astragalus) و کلاه میرحسن (Acantholimon)، گونه‌های عمده کوهسری منطقه را تشکیل می‌دهند. علف چشمه (Nasturtium officinalis) تنها گونه آبزی است که در آب چشمه‌های فصلی کوه چوبین می‌روید. کامفیت‌ها 5 درصد طیف زیستی کوه چوبین را تشکیل می‌دهند. این شکل زیستی نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک دارد (34و 47). مطالعه فلور منطقه حفاظت شده زر چشمه در استان اصفهان (10) نشان داده است که کاهش سهم کامفیت‌ها در طیف زیستی منطقه از عوامل فرسایش خاک بوده است، زیرا این شکل زیستی در مهار آب‌های سطحی آن منطقه و کنترل سیلاب‌های ناشی از بارندگی نقش مهمی دارد. فانروفیت‌ها (7گونه) با فراوانی دو درصد کمترین شکل زیستی منطقه‌اند. این شرایط در مناطق همجوار با کوه چوبین، ازجمله در کرسنگ شهرکرد (18) و در کوه شیت (11) نیز وجود دارد. فقط در کوه هلن (19) که بخش عمده آن پوشیده از جنگل‌های بلوط (Quercus brantii) است، فراوانی شکل زیستی فانروفیت 47/9 درصد است که نسبت به سایر مناطق استان بیشتر است. دلیل این تفاوت به رطوبت بیشتر منطقه هلن و زمستان‌های ملایمتر آن (28) مرتبط است.
براساس نتایج این پژوهش فراوانی عناصر ایران-تورانی در کوه چوبین 5/66 درصد است. زوهاری (47) فراوانی عناصر ایران-تورانی در فلور ایران را 69درصد تا 70درصد تخمین زده است. بقیه عناصر دو یا چند ناحیه‌ای هستند و 9/3 درصد آنها همهجا زی می‌باشند. عناصر ایران-تورانی در منطقه نیمه آلپی کرسنگ شهرکرد (18) 7/75درصد، در منطقه حفاظت شده هلن (19) 80/64درصد، در منطقه قیصری شهرکرد (15) 2/67درصد، در منطقه کوه شیت (11) 74درصد و در منطقه حفاظت شده شیدا (32) 2/64درصد گزارش شده است. بنابراین، کوه چوبین، همچون مناطق نامبرده به ناحیه ایران-تورانی تعلق دارد ولی دامنه پراکندگی برخی از گونه‌های آن فراتر از ناحیه ایران-تورانی است.
استان چهارمحال و بختیاری، به لحاظ فراوانی عناصر انحصاری (اندمیک)، در بین استان‌های کشور بالاترین رتبه را دارد. برطبق لیست ارائه شده توسط جلیلی و جم زاد (39) در این استان 44 گونه انحصاری وجود دارد. بنابراین، میانگین تعداد گونه‌های انحصاری در هریک میلیون هکتار در این استان 3/28 گونه است در حالیکه این معیار برای استان اصفهان 4/2 گونه و برای کل ایران 46/10 گونه است (39). مظفریان (30) عناصر انحصاری ایران را که در استان چهارمحال و بختیاری نیز می‌رویند 360 گونه ذکر کرده است که70 گونه از آنها برخاسته از همین استان می‌باشند. در کوه چوبین 87/10 درصد گونه‌ها (25 گونه) جزو گونه‌های انحصاری فلور ایران به شمار می‌آیند اما هیچکدام از گونه‌های انحصاری این منطقه برخاسته از این استان نیستند. حضور این تعداد از عناصر انحصاری در این منطقه قابل‌توجه است و اهمیت فلور و پوشش گیاهی آن را نشان می‌دهد.
مقایسه گونه‌های فلور کوه چوبین با فهرست گیاهان در معرض خطر ایران (39) که برطبق معیارهای اتحادیه جهانی برای حفاظت از طبیعت (IUCN) تهیه شده است، نشان می‌دهد که در این منطقه گونه‌های در معرض خطر انقراض وجود ندارد و یا اطلاعات دراین زمینه کافی نیست. به همین دلیل وضعیت حفاظتی آن نامشخص است و نیازمند بررسی‌های بیشتر می‌باشد.
در کوه‌چوبین 57 گونه گیاه دارویی می‌روید. سه گونه از این گیاهان علاوه بر خاصیت دارویی جزء عناصر انحصاری هم محسوب میشوند که عبارتند از Tanacetum polycephalum، Linum albumوEchinophora platyloba. دو تیره بزرگ ازنظر حضور تعداد گیاهان دارویی در منطقه نعناعیان (Lamiaceae) با 16 گونهو کاسنی (Asteraseae) با11 گونه است و بزرگترین سرده دارویی منطقه گل گندم (Centaurea) با 5 گونه می‌باشد.دهقانی و همکاران (11) با بررسی فلور کوه شیت در استان چهارمحال و بختیاری، با مساحتی تقریباً مساوی با کوه چوبین، 43 گونه دارویی را شناسایی کردند که با نتایج این پژوهش مطابقت دارد. گیاهان دارویی علاوه بر مزایای زیاد درمانی و نداشتن اثرات جانبی مضر، در توسعه پایدار جوامع روستایی نقش مهمی دارند (25و 29). به همین دلیل در اغلب بررسی‌های فلوریستیک، شناسایی و معرفی گونه‌های دارویی، علاوه بر اینکه نشان‌دهنده تنوع گونه‌ای منطقه موردمطالعه است، به لحاظ اقتصادی و کاربردی نیز موردتوجه قرار می‌گیرد. استان چهارمحال و بختیاری ازنظر گیاهان دارویی غنی است. آرین منش و همکاران (3) از منطقه گردنه رخ 60 گونه، شاهرخی و همکاران (14) از منطقه کلار 91 گونه، شیرمردی و همکاران (17) از منطقه قیصری 179 گونه و غلامی و شیرمردی (22) از منطقه حفاظت شده هلن 166 گونه دارویی را معرفی نمودند. بنابراین حفاظت از این گنجینه باارزش وظیفه ملی است و شناسایی گونه‌های دارویی گام نخست تحقق آن است.
فلور کوه چوبین از نقطه‌نظر تعداد گونه، سرده و تیره نسبتاً غنی است. سیمای عمومی پوشش گیاهی این منطقه شامل بوته‌های چندساله و گیاهان علفی یکساله است. تعداد اندکی درختچه کوتاه، ازجمله خوشک (Daphne mucronata) در دامنه‌های با ارتفاع 2100 تا 2400 متر، نسترن (Rosa elymitica) 240 در دامنه‌های با ارتفاع 2400 تا 2500 متر، آلبالوی وحشی (Cerasus brachypetala) در ارتفاعات بین 2100 تا 2400 متر و بید (Salix alba) در ارتفاعات 2900 متر به بالا به‌صورت پراکنده در کوه چوبین می‌رویند.
در کوه چوبین، علیرغم بارندگی مناسب برای رویش درختان (43) ریختار درختی مشاهده نمی‌شود که علت آن را می‌توان فقر خاک و سرمای شدید زمستان با دوره یخبندان طولانی دانست.
سپاسگزاری
نویسندگان لازم می‌دانند از حمایت‌های مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، به‌ویژه از آقای مهندس محمدتقی فیضی، پژوهشگر و گیاه‌شناس آن مرکز به خاطر کمک‌های باارزششان در امر شناسایی گونه‌ها و از مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، به‌ویژه از آقای مهندس حمزه علی شیرمردی، پژوهشگر و گیاه‌شناس آن مرکز به خاطر راهنمایی‌های سودمندشان و نیز از آزمایشگاه تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور اصفهان قدردانی نمایند.
(علمی)', './data/plant/coversheet/391585398382.jpg'))
دوره 33، شماره 2
تیر 1399صفحه 266-284
- تاریخ دریافت: 29 آذر 1396
- تاریخ بازنگری: 27 خرداد 1397
- تاریخ پذیرش: 15 آبان 1397