تتاثیر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی (Loranthus grewinkii Boiss & Buhse) بر برخی ترکیبات بیوشیمیایی برگ درختان بادام زاگرسی Amygdalus haussknechtii Bornm (مطالعه موردی: جنگل‌های زاگرس جنوبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده کشاورزی ددانشگاه لرستان

2 دانشیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی لرستان دانشگاه لرستان

3 استاد، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی لرستان

4 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران

چکیده

گیاه نیمه‌انگلی چشم بلبلی گونه‌ای خسارت‌زا است که جز گونه‌های برگدار بوده و در جنگل‌های زاگرس روی درختان زیست می‌کند. این گیاه جهت تأمین بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز برای انجام فتوسنتز، نیازمند گیاه میزبان خود است تا آب و عناصر غذایی مورد نیاز خود را از آن به دست آورد به همین دلیل سبب تغییر در ترکیبات بیوشیمیایی در درختان میزبان‌ خود می‌شوند. در پژوهش حاضر بررسی تاثیر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی (Loranthus grewinkii Boiss & Buhse) بر ترکیبات آلی (تانن کل، فنول کل، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین) برگ درخت ارژن در جنگل‌های زاگرس جنوبی در منطقه هشتاد پهلو انجام گرفت. نتایج نشان داد میزان فنول کل، تانن متراکم، تانن کل، فلاونوئید و پرولین در برگ پایه‎های مبتلا به چشم بلبلی بیشتر از پایه های سالم بادام کوهی بود (05/ 0p≤ و 01/ 0P≤). همچنین نتایج نشان داد که میزان قند نامحلول، قند محلول و پروتئین در پایه‎های سالم بیشتر از پایه‎های مبتلا بود (05/ 0p≤ و 01/ 0P≤). افزایش ترکیبات ثانویه از قبیل فنول کل، تانن متراکم، تانن کل، فلاونوئید و پرولین در اثر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی، احتمال می‎رود در نتیجه تلاش درخت در جهت مقابله و افزایش تحمل به بیماری است. از آنجایی که همزمان با فعالیت گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی روی این درختان، پدیده خشکیدگی تاج یا شاخه درختان بادام کوهی مشاهده می‌شود، بنابراین می‎توان با عملیات پاکسازی از گسترش گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی در منطقه زاگرس جنوبی به ویژه استان لرستان جلوگیری نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Loranthus grewinkii on the Biochemical Compounds of Amygdalus haussknechtii Bornm Trees leaves (Case study: forests of Southern Zagros)

نویسندگان [English]

  • Kambiz Abrari vajari 2
  • Hasan Ahmadvand 3
  • Akram Ahmadi 4

3 استاد، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی لرستان

4 Assistant Prof. Research Division of Natural Resources, Golestan Agriculture and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Gorgan,, I.R. of Iran

چکیده [English]

Loranthus grewinkii is a damaging species that is a type of leafy species and inhabits on trees of Zagros forests. This plant in order to provide some of the needed nutrient elements for photosynthesis, it needs its host plant to obtain the water and nutrients. For that reason, they cause changes in biochemical compositions in their host trees. In this research, the effect of Loranthus grewinkii Boiss & Buhse was investigated on organic compounds such as total tannin, total phenol, dense tannin, flavonoids, protein, total sugars, insoluble sugar and proline in Amygdalus Scoparia in Southern Zagros forests, Khoram Abad, Iran. The results showed that the total phenol, dense tannin, total tannin, flavonoids and proline in the leaf of the infected individuals were significantly higher than the healthy wild almond (P≤0.05 and P≤0.01). Also, the results showed that sugar content, soluble sugar and protein in healthy individuals were more than the infected individuals to Loranthus grewinkii (P≤0.05, P≤0.01). It is seemed, increasing secondary compounds such as total phenol, dense tannin, total tannin, flavonoid, and proline due to disease occurs in tree to make efforts in orderto increase tolerance to the disease. Therefore, due to the activity of the semi-parasitic plant on these trees, the drying phenomenon is observed on the crown or branches of wild almond trees, so it can be used in the cleaning practice to prevent the prevalence and spread of Loranthus grewinkii in the Southern Zagros region, especially, Lorestan province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amygdalus haussknechtii Bornm
  • Biochemical Compounds
  • Loranthus grewinkii
  • Southern Zagros

تاثیر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی (Loranthus grewinkii Boiss & Buhse)بر برخی ترکیبات بیوشیمیایی برگ درختان بادام زاگرسی AmygdalushaussknechtiiBornm (مطالعه موردی: جنگل‌های زاگرس جنوبی)

شهرام مهدی کرمی1، کامبیز ابراری واجاری1*، حسن احمدوند2 و اکرم احمدی3

1 ایران، خرم آباد، دانشگاه لرستان، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، گروه جنگلداری

2ایران، خرم آباد، دانشگاه علوم پزشکی لرستان

3 ایران، گرگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، بخش تحقیقات منابع طبیعی

تاریخ دریافت: 19/9/96                تاریخ پذیرش: 12/4/97

چکیده

گیاه نیمه‌انگلی چشم بلبلی گونه­ای خسارت­زا است که جز گونه‌های برگدار بوده و در جنگل­های زاگرس روی درختان زیست می­کند. این گیاه جهت تأمین بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز برای انجام فتوسنتز، نیازمند گیاه میزبان خود است تا آب و عناصر غذایی مورد نیاز خود را از آن به دست آورد به همین دلیل سبب تغییر در ترکیبات بیوشیمیایی در درختان میزبان‌ خود می‌شوند. در پژوهش حاضر بررسی تاثیر گیاه نیمه انگلیچشم بلبلی (Loranthus grewinkii Boiss &Buhse) بر ترکیبات آلی (تانن کل، فنول کل، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین) برگ درخت بادام زاگرسی در جنگل‌های زاگرس جنوبی در منطقه هشتاد پهلو انجام گرفت. نتایج نشان داد میزان فنول کل، تانن متراکم، تانن کل، فلاونوئید و پرولین در برگ پایه‎های مبتلا به چشم بلبلی بیشتر از پایه های سالم ارژن بود (05/ 0p≤ و 01/ 0P≤). همچنین نتایج نشان داد که میزان قند نامحلول، قند محلول و پروتئین در پایه‎های سالم بیشتر از پایه‎های مبتلا بود (05/ 0p≤ و 01/ 0P≤). افزایش ترکیبات ثانویه از قبیل فنول کل، تانن متراکم، تانن کل، فلاونوئید و پرولین در اثر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی، احتمال می‎رود در نتیجه تلاش درخت در جهت مقابله و افزایش تحمل به بیماری است. از آنجایی که همزمان با فعالیت گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی روی این درختان، پدیده خشکیدگی تاج یا شاخه درختان بادام زاگرسی مشاهده می­شود، بنابراین می‎توان با عملیات پاکسازی از گسترش گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی در منطقه زاگرس جنوبی به ویژه استان لرستان جلوگیری نمود.

واژه‌های کلیدی: بادام زاگرسی، ترکیبات بیوشمیایی، زاگرس جنوبی، چشم بلبلی.

* نویسنده مسئول، تلفن: 09113441571 ، پست الکترونیکی: abrari.k@lu.ac.ir

مقدمه

 

شرایط خاص جنگل­های زاگرس و نقش این منطقه در تعدیل آب و هوا و تولید آب در غرب و مرکز کشور، محققان را بر این می­دارد که با مطالعه بیشتر در زمینه شناسایی آسیب­های به وجود آمده در این جنگل­ها، تدابیر ویژه­ای برای مقابله با اثرات سوء این تهدیدها بیندیشند. یکی از عوامل تهدید کننده جنگل­های زاگرس، وجود گونه گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی Loranthu spp است که پهنه‌بندی و بررسی تغییرات مکانی آن به منظور مدیریت آن در عرصه مهم است. گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی با نام علمی Loranthus grewinkii Boiss & Buhse  از سلسله گیاهی راسـته Santalales، خانواده Loranthaceae، جنس Loranthus sp است. در ایران سه جنس Loranthus، Viscum و Arceuthobium که شامل چهار گونه به‌نام‌های دارواش (Viscum album L.)، ارس واش (oxycedriArceuthobium)، چشم بلبلی (Loranthus grewinkii) و چشم بلبلی (Loranthus europaeus) به صورت اپی­فیت با درختان جنگلی زیست می­کنند (5، 8). چشم بلبلی گونه­ای خسارت­زا است که جزء گونه‌های برگدار بوده و در جنگل­های زاگرس روی درختان زیست می­کند. Loranthus sp به علت داشتن سبزینه، گیاه نیمه انگل محسوب می­شود، نیمه پارازیت و اپی­فیت است. این گیاه فاقد ریشه حقیقی است و قادر به زیستن در خاک نمی­باشد و جهت تأمین بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز برای انجام فتوسنتز، نیازمند گیاه میزبان است تا آب و عناصر غذایی مورد نیاز خود را از آن به دست آورد (9 ،12، 28). بذر این گیـاه عمومـاً بوسـیله پرنـدگان پراکنده می­شود. از طریق فضولات روی گیاه میزبان قـرار مـی­گیرنـد. آنگـاه بـذرها جوانه زده و وارد گیاه میزبان شده و سیستم ریشه ماننـدی بنام هاستوریوم ایجاد می­کند. رشته­های کورتیکال ناحیـه پوست را اشغال کرده و رشته­های شعاع مانندی بـه ناحیـه داخلی بافت چوبی می­فرستند که پس از گذشت مـدتی از آلودگی، در اطراف بافت­هـای آلـوده برآمـدگی­هایی ظـاهر می­شود. از آنجا که ایـن برآمـدگی­ها در ناحیه آوندهای چوبی گیاه میزبان تشکیل می­شوند، ضـمن جذب مواد مورد نیاز گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی مـانع عبـور مـواد بـه طـرف بخش­های بالاتر شاخه یا ساقه شده و سرشاخه­ها خشـکیده می­شوند (4). در ایران دو گونه موخور (L. europaeus Jacq) و چشم بلبلی (L. grewinkiiBoiss & Buhse) در جنگــل­هــای غــرب، جنــوب غــرب و مرکــزی و در استان­های کرمانشـاه، مرکـزی، کهگیلویـه و بـویر احمـد، لرستان، همدان، فارس و ایلام پراکنده شده­اند (1، 13). کرتولی نژاد و همکاران (1386)، در مطالعه­ای به بررسی اثر دارواش بر تعدادی از عناصر غذایی و هیرکانی پرداختند و بیان نمودند با توجه به اینکه دارواش گیاهی نیمه انگلی است و به خاطر نوع زندگی‎اش مواد معدنی زیادی را از پیکره درخت میزبان جذب می­کند، لذا می­تواند در اختلالات فیزیولوژیک عناصر در درخت آلوده یا شاخه­های آلوده آن نقش زیادی داشته باشد (11). قربانلی و همکاران (1391)، تأثیر دو گونه دارواش ( europaeus.L و(Arceuthobium oxycedri  بر فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان گونه‌های میزبان آلوده به دارواش در منطقه چهار باغ گرگان را مورد بررسی قرار دادند. این محققین در بررسی تاثیر دارواش بر آنزیم‌های پراکسیداز، کاتالاز و آسکوپارات برگ درختان ارس، انجیلی و ممرز پی بردند که در نمونه‌های آلوده به دارواش میزان فعالیت آنزیم پراکسیداز، کاتالاز و اسکوربات اکسیداز افزایش یافته است (10). در جنگل­هـای غـرب کشـور بـه علـت بهره برداری بی­رویه، چرای دام، فرسایش خـاک و ضـعف رویشگاه موجب افزایش خسارت این گیاه نیمه انگـل بـه درختان میزبان شده که باعث ضعف فیزیولـوژی درختـان شده است.  Olatunde&Dikwa(2014)در تحقیقات خود بر روی برگ Loranthus bengwensisدرنیجریهپی بردند که این گیاه حاوی ترکیبات بیوشیمایی خصوصاً آلکالوئیدها، فلاوتوییدها و تانن‌ها می‌باشد (24).Osadebe و همکاران (2004) در ترکیبات بیوشیمیایی برگ Loranthus micranthusپی بردند که حاوی مقدار زیادی از ترکیبات آنتی اکسیدانی می‌باشد (25). Grieve و همکاران (2005) طی یک بررسی روی مواد مغذی و زی‏توده دارواش در هند بیان نمودند که این گیاهان غالباً تجمع مواد غذایی بیشتری در مقایسه با بافت­های میزبان خود دارند (21). Zorofchian و همکاران (2013)، در بررسی فعالیت‌های بیولوژیکی و فیتوشیمی  Loranthus micranthus پی بردند این گیاه نیمه انگلی به دلیل رشد روی درختان میزبان‌های مختلف و درختچه‌ها و جذب مواد معدنی تغذیه و آب از میزبان مربوطه سبب تضعیف شدن درختان میزبان می‌شوند و برگ Loranthus micranthus فعالیت آنتی اکسیدانی بالایی دارد (30) همچنین بیرانوند و همکاران (1395) در بررسی اثر موخورL. grewinkiiروی برخی مواد معدنی و آلی درختان کیکم و بادام کوهی پی بردند که موخور سبب تغییر در ترکیبات آلی و معدنی در درختان کیکم و بادام کوهی می‌شود (2). هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی (L. grewinkii Boiss & Buhse) بر ترکیبات آلی و بیوشیمیایی شامل تانن کل، فنول کل، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین برگ درختان بادام زاگرسی (AmygdalushaussknechtiiBornm) در جنگل‌های زاگرس میانی حوزه شوراب شهرستان خرم آباد می باشد.

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: برای انجام این پژوهش حوزه آبخیز شوراب به‌عنوان منطقه مورد مطالعه تعیین گردید. حوزه آبخیز شوراب از نظر تقسیمات سیاسی از توابع شهرستان خرم‏آباد می‏باشد. موقعیت جغرافیایی حوزه بین 48 درجه و 10دقیقه تا 48 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 13 دقیقه تا 33 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. مساحت حوزه 9/15794 هکتار برآورد شده است. حداکثر ارتفاع متوسط حوزه 2243 متر می‏باشد. منطقه تحت تاثیر آب و هوای مدیترانه‎ای است (پروژه منابع طبیعی استان لرستان، 1394). پس از شناسایی منطقه حضور و پراکنش چشم بلبلی در حوزه شوراب، منطقه دره نصب هشتادپهلو به‌عنوان منطقه مورد مطالعه تعیین گردید در منطقه مورد مطالعه که دارای ویژگی‌های همگن از نظر پوشش گیاهی، تیپ غالب جنگلی و خصوصیات توپوگرافی تعداد هشت اصله درخت بادام زاگرسی مبتلا به دارواش چشم بلبلی با شدت آلودگی تقریباً یکسان به‌صورت تصادفی طی دو مرحله انتخاب شدند، به‎طوری‎که در مرحله اول بر اساس جنگل گردشی تعدادی از درختان مبتلا به دارواش در توده به‌صورت تصادفی تعیین شدند، سپس از میان درختان مشخص شده آنهایی که فاصله بیشتری از یکدیگر داشتند به‌منظور کاهش اثرات خویشاوندی گزینش شدند. در کنار هر یک از این درختان مبتلا، درختی سالم با ویژگی‎های قطر برابرسینه، ارتفاع، شرایط ظاهری و مورفولوژیکی تقریباً مشابه به عنوان شاهد انتخاب گردید، کلیه درختان آلوده فاقد علائم پوسیدگی در تنه، حمله آفات، قارچ‎ها و بیماری‎ها و سایر تنش های محیطی، مورد مطالعه قرار گرفت (3، 9). در این تحقیق از برگ‌های بالغ (یک فصل رویشی) و کامل شاخه‌های سالم و آلوده درختان بادام زاگرسی میانسال در مرداد ماه از قسمت جنوبی تاج برای بررسی تاثیر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی بر ترکیبات آلی (فنول کل، تانن کل، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین آزاد) استفاده شد. پس از شماره‌گذاری آن‌ها را سریعاً با پوشش مورد نظر در کپسول ازت قرار داده (3، 9، 11، 18) و به آزمایشگاه انتقال داده شد.

 

شکل 1- نقشه موقعیت حوزه آبخیز شوراب در استان لرستان و کشور.

تهیه عصاره: برگ‌های جمع‌آوری شده از سرشاخه‌های درختان سالم و آلوده بهL. grewinkii Boiss & Buhse ( شکل 2) در دمای اتاق و به دور از نور خورشید به مدت دو هفته خشک شدند. سپس از هر نمونه برگ 2/0 گرم پودر وزن نموده و با آب مقطر و متانول 10 درصد ترکیب کرده سپس به ‌مدت نیم ساعت در دستگاه سونکیت قرار داده شد و نمونه بدست آمده در دستگاه سانتریفیوژ با 3000 دور در دقیقه به مدت 10 دقیقه قرار گرفت و در پایان از عصاره‌های تهیه شده برای تعیین تانن کل، فنول کل، آنتی اکسیدان، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین آزاد استفاده شد (19).

 

شکل 2- درخت بادام زاگرسی مبتلا به گیاه نیمه انگلی L. grewinkii Boiss & Buhse

1. فنول کل: برای اندازه‌گیری فنول کل از روش فولین سیکالتو استفاده می شود. به 5/0 میلی‌لیتر محلول عصاره، 5/2 میلی‌لیتر محلول فولین اضافه شد و 5 دقیقه در دمای اتاق نگه داشته شد. سپس به آن 2 میلی‌لیتر محلول سدیم کربنات 75 گرم در لیتر اضافه شد. پس از یک ساعت انکوباسیون جذب نمونه‌ها در طول موج 765 نانومتر قرائت شد. محلول استاندارد با استفاده از گالیک اسید تهیه شد (27).

2. ترکیبات فلاونوئیدی: اندازه گیری محتوی تام فلاونوئید عصاره‎ها: محتوی تام فلاونوئیدی با استفاده از معرف کلرید آلومینیم اندازه‎گیری شد. به نیم میلی لیتر از هر عصاره (10 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر)، 5/1 میلی لیتر متانول، 1/0 از محلول آلومیینیوم کلراید 10 درصد در اتانول، 1/0 میلی‎لیتر از استات پتاسیم یک مولار و 8/2 میلی‌لیتر آب مقطر اضافه شد. جذب مخلوط نیم ساعت بعداز نگهداری در دمای اتاق، در طول موج 415 نانومتر در مقابل بلانک قرائت شد. کوئرستین (ساخت شرکت مرک آلمان) به عنوان استاندارد برای رسم منحنی کالیبراسیون مورد استفاده قرار گرفت. میزان فلاونوئید بر اساس گرم بر میلی‎گرم وزن خشک تعیین گردید (17).

3. سنجش پروتئین کل به روش برادفورد: برای سنجش پروتئین کل، محلول برادفورد از کوماسی بلو (10 درصد)، اتانول 95 درجه (5 درصد)، اورتوفسفریک اسید (10 درصد) استفاده شد. استاندارد مورد نظر BSA است که با غلظت 04/0، 4/0، 4 و 40 میلی‌گرم در میلی‌لیتر مورد استفاده قرار گرفت. برای انجام آزمایش 10 میکرولیتر از نمونه‌های استاندارد و نمونه‌های آزمایشی در جذب نوری آن‌ها در طول‌ موج 590 نانومتر از طریق دستگاه اسپکتروفتومتر خوانده شد و بعد از رسم منحنی استاندارد، غلظت نمونه‌های آزمایشی بر اساس میلی‌گرم بر گرم وزن تر نمونه به‌دست می‏آید (15).

اندازه‌گیری تانن کل: تانن کل به روش فولین سیکالتو اندازه‌گیری شد. در این روش به 5/0 میلی‌لیتر محلول عصاره، 5/2 میلی‌لیتر محلول فولین اضافه‌شده و 5 دقیقه در دمای اتاق نگه ‌داشته شد. سپس به آن 2 میلی‌لیتر محلول سدیم کربنات 75 گرم در لیتر اضافه شد. پس از یک ساعت انکوباسیون جذب نمونه‌ها در طول‌ موج 765 نانومتر قرائت شد و از تانیک اسید به عنوان محلول استاندارد استفاده شد (16).

اندازه‌گیری تانن متراکم با استفاده از روش Butanol-Hcl: 1) معرف (Butanol-Hcl 95.5 v/v) که از مخلوط کردن 950 میلی‌لیتر n-Butanol و 50 میلی‌لیتر اسید غلیظHCl  37 درصد به‌دست می‌آید.

2) معرف فریک: (2 گرم فریک آمونیوم سولفات در اسید کلریک (Hcl) 2 مولار در این قسمت برای محاسبه تانن کل به لوله‌های آزمایش حاوی 500 میکرولیتر از عصاره‌های تهیه ‌شده در دو قسمت بالایی برای هر یک از نمونه‌ها 3 میلی‌لیتر از معرف  Butanol-HClو 1/0 میلی‌لیتر از معرف فریک اضافه شد‏‏‏‏‏. هر یک از لوله‏ها به مدت یک ساعت در حمام آب گرم با دمای 97 تا 100 درجه‌ سانتی‌گراد قرار گرفتند. پس از سرد کردن لوله‌ها جذب آن‌ها در 550 نانومتر توسط دستگاه اسپکتوفونومتر قرائت گردید. محلول استاندارد با استفاده از تانیک اسید تهیه می‏شود (16).

قند محلول: 1/0 گرم از برگ خشک هر نمونه وزن کرده سپس با 10 میلی‌لیتر اتانول 70 درصد مخلوط کرده و به مدت یک هفته در یخچال نگه‌داری شدند. پس ‌از آن 5 /0 میلی‌لیتر از محلول رویی با 10 میلی‌لیتر آب مقطر و فنل 5 درصد ترکیب می‏گردد و 5 میلی‌متر اسیدسولفوریک با فشار به این محلول تزریق شد و بعد از نگه‌داری نمونه‌های به‌دست آمده به مدت نیم ساعت در دمای آزمایشگاه، در طول ‌موج 485 قرائت شدند. رسم منحنی استاندارد با استفاده از گلوکز صورت ‏‏‏‏‏‏گر فت (20).

قند نامحلول: نمونه‌های قبلی که برای قند محلول استفاده گردیدند خشک و وزن شدند و با 10 میلی‌لیتر آب مقطر ترکیب ‌شده و به‌مدت 15 دقیقه در حمام آب جوش قرار گرفتند. سپس محلول فیلتر شده و با آب مقطر به حجم 25 میلی‌لیتر رسانده شد. محلول نهایی که شامل ترکیبی از 2 میلی‌لیتر از محلول به‌دست ‌آمده (حجم 25 میلی‌لیتر) و 1 میلی‌لیتر فنل 5 درصد و 5 میلی‌لیتر اسیدسولفوریک غلیظ که با فشار تزریق به آن تزریق‌شده، به‌ مدت نیم ساعت در دمای محیط قرار گرفت و نمونه‌های به‌دست‌آمده در طول ‌موج 485 قرائت شدند. سپس همین مراحل برای تهیه محلول استاندارد نشاسته انجام گرفت. (20).

اندازه گیری پرولین: به چهار گرم از پودر خشک برگ درختان آلوده به چشم بلبلی و سالم ١٠ میلى لیتر اسید سولفوسالیسیلیک ٣ درصد افزوده شد بعد از چهل و هشت ساعت با صافی شماره 1 صاف شد. یک میلی‌لیتر از محلول بدست آمده را در لوله آزمایش ریخته به آن یک میلی‌لیتر معرف نین هیدرین اضافه گردید سپس لوله‌های آزمایش یک ساعت در حمام آب گرم (بن ماری) قرار داده شد و معرف تولوئن اضافه شد و جذب نوری نمونه‌‌ها با طول موج 520 و استاندارد تولوئن صورت گرفت (19).

تجزیه و تحلیل داده‌ها: هر یک از نمونه‌ها پنج بار تکرار شدند سپس نرمالیته داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگراف-اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفت. سپس به منظور مقایسه میزان فنول کل، تانن کل، تانن متراکم، فلاونویید، پروتئین، قند کل، قند نامحلول و پرولین آزاد، آزمون Independent-Sample T Test با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 16 انجام گرفت.

نتایج

فنول کل: بررسی میزان فنل کلنشان داد که میزان فنل کل در درختان بادام زاگرسی آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی Loranthus grewinkii Boiss & Buhse)) نسبت به درختان بادام زاگرسی سالم افزایش معنی‌داری داشت (01/0 P≤ و 959/8t= ) (شکل 3).

شکل 3- میزان فنول کل (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

تانن کل: نتایج آنالیز میزان تانن کل نیز تفاوت معنی‌داری در بین درختان سالم و آلوده نشان داد (01/ 0P ≤ و 541/9t=). نتایج بررسی میانگین دو جامعه نیز نشان داد که میزان تانن کل در درختان بیمار بیشتر از درختان سالم بود (شکل 4).

شکل 4- میزان تانن کل (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

تانن متراکم: بررسی میزان تانن متراکم نیز نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین پایه‌های میزبان گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم وجود دارد. بطوری‌که میزان تانن متراکم در پایه‎های آلوده بیشتر از میزان تانن متراکم در پایه‎های سالم بود (01/0P≤ و 356/10 t=) (شکل 5).

 

شکل 5- میزان تانن متراکم (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

فلاونوئید: نتایج بررسی میزان فلاونوئید نشان داد کهمیزان فلاونوئید در پایه‎های مبتلا در مقایسه با پایه‎های سالم افزایش معنی‌داری را نشان داد (01/0 P≤ و 829/10t= ) (شکل 6).

پرولین: بررسی میزان پرولین در پایه‎های بادام زاگرسی مبتلا به چشم بلبلی و پایه‎های سالم نشان داد که میزان پرولین در پایه‎های مبتلا بیشتر از پایه‎های سالم بود (01/0 P≤ و 831/10t= ) (شکل 7).

شکل 6- میزان فلاونوئید (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

شکل 7- میزان پرولین (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

قند نامحلول: بررسی اندازه­گیری میزان قند نامحلول نشان داد که تفاوت معنی‌داری در بین پایه‎های میزبان گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی وجود دارد (05/ 0P≤ و 410/2-t=) (شکل 7). با توجه به پایین بودن میانگین دو جامعه کمتر از صفر، نتایج نشان داد که میزان قند نامحلول در پایه‎‌های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی کمتر از پایه‎های سالم بود (شکل 8).

قند محلول: بررسی میزان قند محلول در بین سرشاخه‌های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی نیز نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین آنها وجود دارد (01/0 P≤  و 826/3-t=) (شکل 9). با توجه به میزان حد بالا و حد پایین و کمتر بودن میانگین دو جامعه از صفر، نتایج حاکی از کم بودن میزان قند محلول در درختان مبتلا در مقایسه با درختان سالم بود (شکل 9).

 

شکل 8- میزان قند نامحلول (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

 

شکل9- میزان قند محلول (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

پروتئین: نتایج در شکل 10 بیانگر تفاوت معنی‌داری در بین پایه‎های سالم و آلوده به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی بود (01/0 P≤ و 256/9-t= ). همچنین، نتایج بررسی میانگین دو جامعه نشان داد که میزان پروتئین در پایه‎های میزبان گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی کمتر از پایه‎های سالم بود (شکل 10).

بحث

در سـال­های اخیـر گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی یکـی از مـزاحم­های عمده و اصلی اکوسیستم­های شکننده جنگل­های غرب بوده اسـت. به طوری‌که در طی این سال­ها فعالیت این گیاه نیمه انگلی بیشـتر شـده و به طور گسترده­ای درختان را مـورد حملـه و آسـیب جدی قرار داده است که ممکـن اسـت در نتیجـه آن ضـعف عمومی درختـان بلـوط بـه وقـوع پیوسـته باشـد. جالب توجه است که همزمان با فعالیت گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی روی این درختان، پدیده خشکیدگی تاج یا شاخه درختان بلوط مشاهده می­شود (4، 13).

شکل10- میزان پروتئین (میلی‌گرم در گرم وزن خشک برگ) در پایه‎های مبتلا به آلوده نیمه انگلی چشم بلبلی و پایه‎های سالم بادام زاگرسی

  Christensonو همکاران (2003) در مطالعات خود روی دارواش بیان می­کند، در صورتی که عوامل محیطی برای گونه میزبان مناسب بوده و رویشگاه غنی باشد، میزبان تا مدت­های طولانی وجود این گیاهان انگل را تحمل نموده و با آن‌ها همزیستی خواهد داشت، اما چنانچه عوامل استرس­زای دیگری چون خشکی، حمله آفات و بیماری­ها و غیره بر گیاه میزبان وارد شوند، گیاه میزبان دیگر قادر به تحمل نبوده و از بین می­رود که عوارض ابتدایی آن، خشکیدگی شاخه­ها می‌باشد (18). گیاهان در برابر خطرهای محیطی به دو روش فیزیکی و شیمیایی از خود دفاع می‌کنند. سیستم دفاعی فیزیکی شامل افزایش تراکم ساختارهایی مثل تیغ، خار و کرک است. پاسخ‌های شیمیایی نیز شامل تولید ترکیبات ثانویة دفاعی‌ هستند که در برابر عوامل محیطی همانند سدی دفاعی عمل می‌کنند (6، 7).

et al (2002) Bannister، طی مطالعه­ای روی تأثیر دارواش بر گیاهان میزبان در نیوزلند بیان نمودند که دارواش باعث افزایش شرایط کم آبی و ایجاد استرس کم آبی در گیاه میزبان می­شود (14) درختان مبتلا به چشم بلبلی، به‌ویژه درختانی که شدت ابتلا در آنها بالاست، نسبت به حمله آفات و امراض، خشکی و سایر فشارهای محیطی ضعیف­تر از بقیه عمل می­کنند (4). در این تحقیق نتایج نشان داد که میزان فنول کل، پروتئین، تانن متراکم، تانن کل، فلاونوئید و پرولین در برگ پایه‎های سالم بادام زاگرسی و مبتلا به گیاه نیمه انگی چشم بلبلی دارای اختلاف معناداری بود که مطابق نتایج Zorofchian Moghadamtousi، و همکاران (2013) و بیرانوند و همکاران (1394) می‌باشد. افزایش ترکیبات ثانویه از قبیل ترکیبات فلاونوئیدی و فنول کل نقش موثری در مقاومت به بیماری دارند و سبب حفظ مقاومت بیشتر درختان در برابر پاتوژن و حفظ زنده­مانی گیاهان می‎شوند (30). بنابراین تجمع آنتوسیانین‌ها و ترکیبات فنولی در گیاهان سبب افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های اکسیداتیو می‌گردد (7). صالحی اسکندری و کاویانی (1393) در تحقیقات خود گزارش داده‌اند که وجود تنش و بیماری با کاهش در میزان پروتئین همراه است، به‌طوری‌‌که گیاه با کاهش فتوسنتز و محصولات فتوسنتزی زمینه واکنش‌های مقاومتی در گیاه و ایجاد شرایط پایدار را به‌وجود می‌آورد (7). در پژوهش حاضر میزان فلاونوئید در پایه‌های ناسالم بیشتر از پایه‌های سالم بود اما میزان پروتئین در پایه‎های سالم بیشتر از پایه‎های مبتلا بود. ترکیبات فنولی خاصیت آنتی اکسیدانی قوی دارند که با به دام انداختن رادیکال‌های آزاد، کاهش تنش اکسیداتیو، مهار مولکول‌های بزرگ اکسیداسیون و DNA صدمه دیده، اثرات بیماری‌ها و جهش‌زایی را کاهش می‌دهند ترکیبات فنولی، از اجزای کلیدی در دفاع اکسیداتیو گیاهان بر علیه پاتوژن‎ها هستند. از آنجایی‌که بقاء میزبان منجر به بقای انگل می‌شود، بنابراین تجمع فلاونوئیدها و سایر ترکیبات فنولی در گیاهان سبب افزایش مقاومت گیاه در جهت تحمل تنش‌های اکسیداتیو می‌گردد (6، 23، 26). نتایج این پژوهش نشان داد که میزان قند نامحلول و محلول در پایه‎‌های مبتلا به گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی کمتر از پایه‎های سالم بود این کاهش مقدار قند نامحلول براثر تنش نشان می‌دهد که قندهای نامحلول تجزیه‌شده و قندهای محلول را ایجاد می‌کند. با افزایش مقدار قندها و ایجاد شیب اسمزی در گیاهان سبب مقاومت در برابر از دست رفتن آب، افزایش محتوای آب برگ و تسریع رشد گیاهان در شرایط تنش‌زا می‌شود کاهش میزان قندهای نامحلول به حفظ و پایداری گیاه در شرایط تنش کمک می‌کند (22، 29).

شواهد نشان می‎دهد که جنگل­های زاگرس، گرایش به سمت اکوسیستم منفی را در پیش گرفته است. پس از چند سال کاهش بارندگی این زوال شدت بیشتری گرفت و با وجود عوامل زمینه‎سازی مانند شخم زیراشکوب، چرای دام، کاهش تنوع گونه‎ای و غیره، خشکیدگی درختان بلوط با هجوم آفت و بیماری نمایان گشت. بنابراین توصیه می‌شود با عملیات پاکسازی جلوی شیوع و گسترش گیاه نیمه انگلی چشم بلبلی را در منطقه زاگرس جنوبی خصوصاً منطقه دره نصب هشتاد پهلو حوزه شوراب استان لرستان گرفته شود.

1-      آزادبخت، ن، آزادبخت، ج.، و نظری، ح، ف. 1390. گیاه انگلی دارواش تهدیدی برای جنگل‌های استان لرستان. همایشی ملی جنگل‌های زاگرس مرکزی قابلیت‌ها و تنگناها. 9-1.
2-      بیرانوند، ز، مصلح آرانی، ا، کیانی، ب، 1395. بررسی اثر موخور (Loranthus grewinkii) روی برخی مواد معدنی و آلی درختان کیکم Acer monespessulanum و بادام کوهی Amygdalus scoparia. پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
3-      حسینی، ا. 1394. بررسی تغییرپذیری مورفولوژی برگ درختان بلوط ایرانی در واکنش به آلودگی موخور در جنگل‌های استان ایلام (Loranthus europaeus). اولین همایش توسعه پایدار فضای سبز شهری شهریور 1394 تبریز. 5-1.
4-      حسینی، ا. 1388. بررسی و تعیین نسبت ابتلای درختان بلوط به موخور، Loranthus europaeus درجنگل­هایزاگرس، مجله تحقیقات حمایت و حفاظت جنگل‌ها و مراتع ایران، 36:7-26.
5-      سهرابی سراج، ب، کیادلیری، ه، اخوان، ر، و بابایی کفاکی، س. 1393. بررسی تغییرات مکانی و پهنه‌بندی آلودگی جنگل به گونه نیمه انگلی موخور (Loranthus europaeus) در جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: ایلام). تحقیقات حمایت و حفاظت جنگل‌ها و مراتع ایران. 3: 106-94.
6-      شریعتی‌‌فر، ن، کامکار، ا، شمس اردکانی، م، میثاقی، ع، جمشیدی، ا، جاهد خانیکی، غ، 1390. بررسی کمی و کیفی ترکیبات فنلی و فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه علف هیضه فصلنامه‌ی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد، 17 (4): 43-35.
7-      صالحی اسکندری، ب، کاویانی، م. 1393. مقایسه برخی از تغییرات فیزیولوژیکی و بیوشمیایی سرشاخه‌های گال‌دار و سالم درختان (Salix babylonica). مجله پژوهش‌های گیاهی 27 (5): 892-885.
8-      عزیزی، ش، کاوسی، م، تقی نسب، م، رو‌بخشی، ا. 1388. شناسایی عوامل بیماری‌زا و پراکنش مکانی گونه موخور در جنگل‏های ایلام (مطالعه موردی: منطقه گچان). پایانامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم و کشاورزی منابع طبیعی گرگان.
9-      فلاح چای، م.، و یوسفی.، م. 1389. تعیین سطح ویژه برگ و میزان عناصر پر مصرف (ازت، فسفر، کلسیم، پتاسیم) موجود در برگ گونه بنه (Pistacia mutica) مطالعه موردی در جنگل‌های یاسوج. فصلنامه علوم و فنون منابع طبیعی. 3: 11-22.
10-   قربانلی، م، ل، نیاکان، م. 1384. بررسى اثر تنش خشکى بر روى میزان قند‌هاى محلول، پروتئین، پرولین، ترکیبات فنلى و فعالیت آنزیم نیترات ردوکتاز گیاه سویا رقم گرگان. نشریه علوم دانشگاه تربیت معلم. 5: 550-537.
11-   کرتولی نژاد، د، حسینی، س. م، میرنیا، س.خ، طبی ب زاده قمصری، ز، اکبری، ا، م. 1386. اثر دارواش (.Viscum album L) بر عناصر غذایی پرمصرف Ca ، K ، P ، Nدر دو گونه ممرز و انجیلی در جنگل­های هیرکانی، مجله زیست شناسی ایران، 78:20-72.
12-   مظفریان، و. ا. 1387. فلور استان ایلام . انتشارات فرهنگ معاصر. 885 صفحه.
13-   ناصری، ب، کرمی، ف، نادری، ف، سلامت، ا. 1389. تعیین میزان آلودگی موخور در جنگل‌های بلوط میان تنگ استان ایلام، مجله جنگل و مرتع و حفاظت تحقیقات. 8 (2): 182-178.
 
14-   Bannister, P., King, W.M. and Strong, G.L., 1999. Aspects of water relations of Ileostylus microanthus(Hook. F.) tieghem, a New Zealand mistletoe. Annals of Botany, 84: 79-86.
15-   Bradford, M.M. 1976. A rapid and sensitive method for the quantitation of microgram quantities of protein utilizing the principle of protein-dye binding. Analytical Biochemistry. 72: 248-254.
16-   Broadhurst, R.B., Jones, W.T. 1978. Analysis of condensed tannins using acidified vanillin. J. Sci. Food. Agric. 28, 788–794.
17-   Chang, C.C., Yang, M.H., Wen H.M., Chern, J.C. 2002. Estmation of total flavonoid content in proplis by two complementary colorimetric methods. Food Drug Anal. 10: 178-182.
18-   Christenson, J. A., Young, D. and Olsen, M. W., 2003. True mistletoe. University of Arizona, Publication AZ. Available at: http://www.ag.arizona.edu/pubs/diseases/az.1308.pdf.
19-   Daycem, K., Rabiaa Manel, S., Sameh A, Dhafer, L., Mokhtar, H. and Jalloul B. 2013. Composition and anti-oxidant, anti-cancer and anti-inflammatory activities of Artemisia herba-alba, Ruta chalpensis L. and Peganum harmala L, 55: 202–208.
20-   Dubois, M., Gilles, K.A., Hamilton, J.K., Rebers, P.A., Smith, F. 1956. Colorimetric Method for Determination of Sugars and Related Substances. Anal. Chem., 28 (3): 350–356..
21-   Grieve, M. 2005. Botanical: Viscum album (LINN). Amodern Herbal. Online at: http:// www. Botanical. com / botanical/ mgmh/ m/ mistle 40. html/ des.
22-   Inze, D. and M. V. Montagu. 2000. Oxidative stress in plants, T.J. Int. Ltd, Padstow, Cornawall. Great Britain, 321 p.
23-   Lawrence, R., B. Moltzan., W.K. Moser, 2002. Oak decline and the future of Missouri’s forests, Missouri Conservationist, 63(7): 11-18.
24-   Olatunde, A and Ali Dikwa, M. 2014Qualitative and Quantitative Analysis of Phytochemicals of Loranthus bengwensis Leaf, , ntRJPharmSci.; 05(01). 10-12.
25-   Osadebe P, Okide G, Akabogu I. 2004. Studies on antidiabetic
activities of crude methanolic extract of loranthus micranthus (Linn) sourced from five different host trees. J. Ethnopharmacol; 95 (2-3): 133-138
26-   Samsone I., Andersone U., Ievinsh G., 2011. Gall midge Rhabdophaga rosaria-induce rosette galls on Salix: morphology, photochemistry of photosynthesis and defense enzyme activity. Environmental and Experimental Biology, (9): 29–36.
27-   Slinkard, K. and Singleton, VL. 1977. Total phenol analysis; automation and comparison with manual methods. Enology and Viticulture, 28: 49-55.
28-   Tainter, F. H. 2002. What does mistletoe have to do with Christmas? Available at: http://www.apsnet.org/online/feature/mistletoe
29-   Timasheff, S. N. and T. Arakawa. 1989. Stability of protein structure by solvents. In: Creighton, T. E. (Ed.), Protein Structure: A Practical Approach. Oxford University Press, Oxford, UK.  465 p.
30-   Zorofchian Moghadamtousi,S Hajrezaei,M Abdul Kadir,H and Zandi, K. 2013. Loranthus micranthus Linn.: Biological Activities and Phytochemistry Evidence - Based Complementary and Alternative Medicine Volume. ID 273712, 9 pages.
دوره 32، شماره 3
مهر 1398
صفحه 722-732
  • تاریخ دریافت: 19 آذر 1396
  • تاریخ بازنگری: 24 فروردین 1397
  • تاریخ پذیرش: 12 تیر 1397