نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان
2 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص) بهبهان
3 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان
چکیده
آگاهی از خصوصیات اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی یک منطقه کمک به فعالیت های مدیریتی، حفاظتی و بهره برداری پایدار از پتانسیل آنها خواهد نمود. این تحقیق در محدوده حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار در استان خوزستان، شهرستان بهبهان واقع شده است، انجام پذیرفت. در این تحقیق به روش عملیات صحرایی در فاصله فروردین تا خرداد ماه 1392 تعداد 65 گونه گیاهی متعلق به 27 تیره شناسایی شد. که به ترنیب تیره Gramineae با 10 گونه وتیره Compositae با 9 گونه و تیره Papilionaceae با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص داده اند که از میان گونه های شناسایی شده 7 گونه اندمیک و 3 گونه نادر بودند و اینکه فرم های تروفیت ها با 23/49 درصد و همی کریپتوفیت ها با 23/29 درصد از مهمترین گروه های ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکیه بودند و در بررسی پراکنش جغرافیایی عناصر گیاهی براساس روش Zohary, Thakghtaja و Leonard نیز مشخص شد که 69/47 درصد گونه ها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران تورانی مربوط بوده وسایر گونه ها علاوه بر ناحیه رویشی ایران تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می شوند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Introduced flora, life forms and geographical distribution of plants tight Balangestan
نویسندگان [English]
1 university of kashan
2 University of Behbahan
3 Kashan University
چکیده [English]
Knowledge of a regional ecological characteristics and geographical distribution of medicinal plants contribute to the activities of the management, conservation and sustainable use of their potential will be. The research within the catchment area of 1767 hectares in the province Balangestan tight, PA is located city was done. In this study, the method of Field Operations From March to June 1392 plant species belonging to 27 families were identified 65.and that forms Therophytes with 23/49 percent and 23/29 percent Hemicryptophytes with the whole structure of the most important groups of the region were Rankyh method and study the geographical distribution of plant elements based on Zohary, Thakghtaja and Leonard was also concluded that 69/47% of species (31 species) were related to other Irano Turan Turan other species in addition to Irano-growing regions are also found.
Life forms of endemic and rare plants, narrow basin Balangestan
Life forms of endemic and rare plants, narrow basin Balangestan
کلیدواژهها [English]
معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی منطقه تنگ بالنگستان
منصوره قوام1*، سمیه دهداری2 و شاداب حسین پور1
1 ایران، کاشان، دانشگاه کاشان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، گروه مرتع و آبخیزداری
2 ایران، بهبهان، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص)، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، گروه مرتع و آبخیزداری
تاریخ دریافت: 26/4/95 تاریخ پذیرش: 13/3/96
چکیده
آگاهی از خصوصیات اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی یک منطقه به فعالیتهای مدیریتی، حفاظتی و بهرهبرداری پایدار از پتانسیل آنها کمک خواهد نمود. این تحقیق به روش عملیات صحرایی در فروردین تا خرداد ماه 1392، در محدوده حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار که در شهرستان بهبهان در استان خوزستان، واقع شده است، انجام پذیرفت. بر اساس نتایج بدست آمده تعداد 65 گونه گیاهی متعلق به 27 تیره شناسایی شد که بهترتیب تیره Gramineae با 10 گونه، تیره Compositae با 9 گونه، تیره Papilionaceae با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین تعداد گونهها را بهخود اختصاص دادهاند.از میان گونههای شناسایی شده 7 گونه اندمیک و 3 گونه نادر بودند. اشکال زیستی تروفیت با 23/49 درصد و همیکریپتوفیت با 23/29 درصد از مهمترین گروههای ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکیه میباشند. در بررسی پراکنش جغرافیایی عناصر گیاهی براساس روش Zohary, Thakghtaja و Leonard نیز مشخص شد که 69/47 درصد گونهها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران تورانی مربوط بوده و سایر گونهها علاوه بر ناحیه رویشی ایران تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت میشوند. گفتنی است بیشترین کاربرد گیاهان منطقه، برای درمان سرماخوردگی بود.
واژگان کلیدی: شکل زیستی، گیاهان اندمیک و نادر، حوضه تنگ بالنگستان
* نویسنده مسئول، تلفن:09196609950، پست الکترونیکی:mghavam@kashanu.ac.ir
مقدمه
شناسایی و معرفی رستنیهای یک منطقه بهخصوص گیاهان دارویی بهعنوان یکی از عمدهترین اجزای اکوسیستم مرتعی، از نظر شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی اهمیت ویژهای در امکان دسترسی آسان و سریع به گونههای گیاهی خاص در مکان و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیتهای رویشی، امکان افزایش تعداد گونهها از نظر تراکم، شناسایی گونههای مقاوم و دارویی در استفاده اصولی از آنها و کمک به تعیین پوشش گیاهی یک منطقه یا یک کشور دارد (3).
طبیعت اطراف ما سرشار از گونههای گیاهی ناشناختهای از نظر خواص دارویی و درمانی است که برای کشف خواص آنها ممکن است به سالها وقت نیاز باشد. گاهی در برخی مناطق از گونههای گیاهی خاصی به عنوان گیاهان دارویی استفاده میشود که هنوز علوم جدید به آنها دست نیافتهاست و با استفاده از تجربه اهالی بومی میتوان به این مهم دست یافت. ارائه فهرست گیاهان دارویی در نقاط مختلف جهان اولین گام در جهت کاربرد آنها با استفاده از علوم و فنون جدید تلقی میشود و تاکنون فهرستهای زیادی از این گیاهان گزارش شده است (8).
با توجه به اهمیت اقتصادی، درمانی و صنعتی گیاهان دارویی و توسعه نگرش به گیاه درمانی در جهان، شناسایی خصوصیات رویشی این گیاهان میتواند جایگاه قابل ملاحظهای در مدیریت مراتع داشته باشد. فرم رویشی و شکل زیستی گیاهان ارتباط واضحی با عوامل محیطی و انسانی خاص برقرار میکنند(12، 37، 28، 33). بهطوری که وفور شکل زیستی تروفیت در یک منطقه حاکی از اقلیم سرد نیمهخشک و تخریبهای محیطی و شکل زیستی کامفیت حاکی از بهرهبرداری اندک از اراضی زراعی میباشد (3، 4، 13). همچنین وفور شکلهای همیکریپتوفیت در منطقه بهوجود شرایط آب و هوایی سرد و کوهستانی نسبت داده شده است (10).
از طرفی تحقیقات در زمینه جغرافیای گیاهان دارویی یک منطقه برای اکولوژیستها جهت ارزیابی و شناسایی گیاهان دارویی بهعنوان ذخائر ملی ضروری میباشد. تحقیق حاضر برای اولین بار در این منطقه صورت گرفته است و هدف اصلی آن بررسی فلور گیاهان دارویی منطقه جهت شناخت گیاهان دارویی، بررسی اشکال زیستی، پراکنش جغرافیایی و عوامل تاًثیر گذار بر پراکنش آنها میباشد.
مواد و روشها
حوزه آبخیز تنگ بالنگستان با مساحت 1767 هکتار معادل 67/17 کیلومتر مربع در استان خوزستان، شهرستان بهبهان واقع شده است. این حوزه بین طولهای جغرافیایی ʺ8/15 ´15 º50 تا ʺ51/0 ´19 º51 و عرضهای ʺ75/18 ´48 º30 تا ʺ57 ´49 º30 قرار دارد. کمترین ارتفاع حوزه 320 متر است که در حقیقت نقطهی خروجی و در قسمت جنوب غرب حوزه قرار دارد و بیشترین ارتفاع آن 1150 متر واقع در نوک قلهای در قسمت شمال شرق حوزه میباشد. سیمای منطقه متشکل از کوهستانی است که در گسترهای از دشت و تپه ماهورهای باز قرار گرفته است. بهمنظور دستیابی به مشخصات آب و هوایی منطقه از آمار و اطلاعات 19 ساله شهرستان بهبهان استفاده گردید، میانگین بارندگی سالانه حدود 27/ 315 میلیمتر میباشد، در این منطقه یخبندان صورت نگرفته و بارندگی بیشتر بهصورت باران میباشد. متوسط حداقل درجه حرارت 87/11 درجه سانتیگراد و متوسط حداکثر درجه حرارت 6/36 درجه سانتیگراد است (متوسط دمای سالانه 69/24 درجه سانتیگراد). این منطقه بهترتیب سن از بزرگ به کوچک دارای سازندهای گورپی (تشکیلات شیل و مارنی)، پابده (تشکیلات شیل و مارنی)، آسماری (تشکیلات آهکی) و کواترنری (نهشتههای آبرفتی و رسوبی) است.
جمعآوری نمونههای گیاهی با استفاده از روش پیمایش صحرایی در سال 1392 انجام گرفت. همراه برداشت کامل هر نمونهی گیاهی، بعضی از اطلاعات مورد نیاز مثل ویژگیهای رویشگاهی و نوع سازند زمینشناسی یادداشت شد. نمونهها پس از انتقال به دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان و گذراندن مراحل خشک و پرس با استفاده از منابع معتبر گیاهشناسی از جمله فلور ایرانیکا، (2، 17، 20، 39 و 40) و منابع معتبر دیگر(21، 22، 23، 24، 26 و 27) شناسایی شدند. برای پراکنش جغرافیایی گونهها از طبقه بندی (42) بهکمک مجموعه فلورها (41، 35 و 2) استفاده شد. برای طبقهبندی شکل زیستی گیاهان از طبقهبندی رانکیه (38) بهدلیل کاربردی بودن آن (فراوانی گونههای با شکل زیستی یکسان نشان دهندهی شرایط اقلیمی مشخص است) استفاده شد و مرجع تنوع زیستی گونههای ایران (18) برای شناسایی گونههای بومزاد و نادر بهکار رفت. خواص و اندام دارویی گیاهان با استفاده از منابع معتبر علمی (11) و برخی مقالات معتبر مشخص گردید.
شکل1- تیپ شماره یک
شکل2- تیپ شماره 2
شکل3- تیپ شماره 3
نتایج
در منطقه ی مورد بررسی 65 گونه از 27 تیرهی گیاهی شناسایی شد که فهرست گونهها همراه با شکل زیستی و پراکنش آنها در جدول 1 درج شده است. از میان 27 تیره شناسایی شده تیره Gramineae با 10 گونه، تیره Compositae با 9 گونه، تیره Papilionaceae با 8 گونه و تیره Brassicaceae با 6 گونه بیشترین درصد فراوانی گونهها را (به ترتیب با 3/15، 8/13، 3/12، 2/9 درصد) به خود اختصاص دادند (نمودار 1).
نمودار1- نمودار تعداد گونه های گیاهی متعلق به هر تیره در منطفه تنگ بالنگستان
از 65 گونه شناسایی شده 7 گونهی اندمیک و 3 گونه نادر هستند که در جدول 1 به ترتیب با علامتهای * و ** مشخص شده اند. نتایج حاصل از طبقهبندی شکل زیستی به روش رانکیایر (37) در منطقه مورد مطالعه نشان میدهد که فرم های زیستی: تروفیت 23/49 درصد (32 گونه) و همی کریپتوفیت 23/29 درصد (19 گونه) و فانروفیت 3/12 درصد (8 گونه) و کامفیت 69/7 درصد (5گونه) ژئوفیت ریزومدار 53/1 درصد ( 1 گونه) و ژئوفیت پیازدار 53/1 درصد (1 گونه) از مهمترین اشکال بیولوژیک گیاهان منطقه می باشند (نمودار 2).
از نظر پراکنش جفرافیایی 69/47 درصد گونهها (31 گونه) به ناحیه رویشی ایران و تورانی و سایر گونهها علاوه بر ناحیه رویشی ایران و تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت میشوند (نمودار 3).
بحث
اهمیت گیاهان دارویی به دلیل افزایش نیاز به مراقبتهای
بهداشتی و همچنین اعتقاد به این که درمان های طبیعی قابل اعتماد و موثرتر از داروهای سنتتیک می باشد افزایش یافته است (34).
استفاده از گیاهان دارویی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مبانی اصولی مناسبی برای حفاظت از سلامت است (36). مطالعه فلور هر منطقه از لحاظ مسائل زیست محیطی مانند حفاظت بیولوژیکی و مدیریت منابع طبیعی، تعیین پتانسیل و ظرفیت رشد منطقه، شناسایی گونههای مقاوم و دارویی و در نهایت برای تعیین گونههای گیاهی کشور مفید است (32).
یافتههای حاصل از این پژوهش در مورد فراوانی و تنوع گونههای دارویی، نشان داد که به ترتیب خانوادههای گندمیان، کاسنی و پروانه آساها بیشترین تعداد گونه گیاهی را دارا بودند که با مطالعه نقیپور و حسینزاده (30) در تالاب بین المللی فریدونکنار همسو است.
نمودار2- نمودار درصد فراوانی شکل زیستی گونه های گیاهی منطقه تنگ بالنگستان
نمودار3- نمودار درصد فراوانی الگوهای پراکنش جغرافیایی گونه های گیاهی منطقه تنگ بالنگستان
جدول 1- فهرست اسامی علمی گونه ها, شکل های زیستی،پراکنش جغرافیایی و مهمترین موارد مصرف گیاهان منطقه تنگ بالنگستان
مهمترین موارد مصرف |
بخش مورد استفاده |
کوروتیپ |
شکل زیستی |
نام فارسی |
گونه |
|
|
Anacardiaceae |
|
|
|
رشد مو، درمان آسم و مار گزیدگی و سم عقرب و سنگ کلیه |
چوب،میوه، برگ |
IT |
ph |
کلخنگ |
Pistacia khinjuk |
|
|
Apiaceae |
|
|
|
درمان دیابت، پاکسازی کبد |
ریشه و میوه |
IT |
He |
زول
|
Eryngium Billardieri F.Delaroche |
|
|
Apocynaceae |
|
|
|
درمان کچلی و بیماری های پوستی |
برگ |
IT |
ph |
خرزهره |
Nerium Oleander L. |
|
|
Asclepiadaceae |
|
|
|
خارج کردن کرم معده و رودهها |
شاخه و برگ |
IT,ES |
ph |
لباشیر |
Pergularia tomentosa L. |
|
|
Boraginaceae |
|
|
|
------ |
------ |
IT,M |
He |
زبان خارک دار |
Anchusa strigosa Soland. |
------ |
------ |
IT |
He |
زنگوله ای پشمالو |
Onosma dasytricha Boiss.* |
------ |
------ |
IT |
He |
زنگوله ای صخره زی |
Onosma rostellatum Lehm. |
|
|
Brassicaceae |
|
|
|
------ |
------ |
IT |
Th |
سپرسپری |
Biscutella didyma L. |
بند آورنده خون، ضدعفونی کننده مجاری ادرار، درمان اسهال، کاهش فشار خون |
گیاه شکوفه دار خشک |
IT,ES |
Th |
کیسه کشیش |
Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus. |
کمر درد و رماتیسم را تسکین میدهد، درمان سرماخوردگی و سرفه، هضم بهتر غذا |
دانه |
IT,(SS) |
Th |
خردل سپری خاکی |
Clypeola aspera(Grauer) Turrill. |
نیرو دهنده، مقوی قوه باء |
کلیه اندام |
M |
Th |
مندابی |
Erucaria hispanica (L.) Druce. |
|
|
IT,M,(SS) |
Th |
چلیپا |
Matthiola longipetala (Vent.)** |
ضدیبوست، درمان سرماخوردگی، تسکین کمردرد و رماتیسم، درمان سرفه |
دانه |
ES,IT,M,SS |
Th |
خردل بیابانی |
Sinapis arvensis L. |
|
|
Capparidaceae |
|
|
|
----- |
----- |
IT,M,SS |
Ch |
خردل سپری خاکی |
Capparis spinosa L. |
|
|
Caryophyllaceae |
|
|
|
خرد کردن سنگ مثانه، درمان درد سیاتیک |
کلیه اندام |
IT |
Ch |
چوبک خوزستانی |
Acanthophyllum khuzistanicum Rech. F. |
----- |
----- |
IT |
He |
کروج |
Gymnocarpus decander Forssk. |
|
|
Chenopodiaceae |
|
|
|
----- |
----- |
IT |
He |
خارگونی |
Noaea mucronata(Forssk.)Aschers.&Schweinf |
|
|
Cistaceae |
|
|
|
----- |
----- |
IT,M |
Th |
دانه گنجشکی |
Helianthemum salicifolium (LMiller.) |
|
|
Compositae |
|
|
|
درمان بیماریهای گوارشی، اعصاب و روان، زنان، پوست و مو |
گل |
IT,M,S |
Th |
بابونه شیرازی |
Anthemis pseudocotula Boiss. |
ضد نفخ معده و روده، تحریک کار کلیه، افزایشدهنده جریان خون و فعالیتهای قلبی، تسکین درد عضلانی |
گل |
IT,S |
Th |
همیشه بهار ایرانی |
Calendula persica C. A. Mey. |
مقوی معده، تصفیهکننده خون، درمان یرقان، افزاینده صفرا و ملین |
کلیه اندام |
IT,M |
Th |
کاسنی |
Cichorium pumilum Jacq. |
درمان التهاب معده، کاهنده فشار خون، ضد عفونیکننده، درمان زخم های واریسی، میخچه و زیگیل |
گل |
IT |
He |
شکر تیغال جنوبی |
Echinops dichrous Boiss. & Hausskn.* |
جلوگیری از رسوب چربی در جداره رگها،درمان یرقان، درمان نارسایی کبد، نفخ، تهوع و بیاشتهایی |
برگ و ریشه |
IT |
He |
کنگرخوراکی |
Gundelia turnefortii L.
|
---- |
---- |
IT |
He |
سوگند بهبهانی |
Jurinea cartilaginea Mozaffarian.*,** |
---- |
---- |
IT,S |
He |
خار پیر زن فرچه ای |
Outreya carduiformis.Jaub& Spach |
---- |
---- |
IT,M,SS |
Th |
پیرگیاه رایج |
Senecio glaucus L. |
آرامبخش، معرق، ضد عفونیکننده، درمان برونشیت، سیاهسرفه و سل |
کلیه اندام |
IT |
He |
گاو چاق کن |
Scariola orientalis |
|
|
Geraniaceae |
|
|
|
درمان خونریزی، افزایش شیر مادر، درمان عفونتهای پوستی، درمان روماتیسم |
برگ و ریشه |
IT,M,SS |
He |
نوک لک لکی زاگرس |
Erodium glaucophyllum (L.) Aiton. |
|
|
Gramineae |
|
|
|
---- |
---- |
IT |
Th |
جارو علفی هرز |
Bromus danthoniae Trin. |
---- |
---- |
IT,S,M |
Th |
جارو علفی ارغوانی |
Bromus rubens L. |
---- |
---- |
Cosm |
Th |
جارو علفی |
Bromus tectorum L. |
---- |
---- |
IT |
He |
جارو علفی |
Bromus tomentellus Boiss. |
تنظیم قند و چربی خون، ضدالتهاب، ملین، برونشیت، اختلالات پوستی، سرماخوردگی، دیابت،درمان نقرس، سنگ کلیه و سنگ صفرا |
کلیه اندام |
Cosm |
Ge.r |
مرغ |
Cynodon dactylon (L.) pers. |
ملین، درمان نقرس، درمان تب، کمخونی و سوءهاضمه، پایین آوردن کلسترول، برطرف کردن گلودرد |
|
IT |
Th |
جو هرزه |
Hordeum glaucum |
---- |
---- |
IT,S,M |
He |
نریشت |
Hyparrhenia hirta (L.)Stapf |
---- |
---- |
IT |
Th |
چچم ایرانی |
Lolium persicum Boiss. &Hoken. ex Boiss. |
---- |
---- |
Cosm |
Th |
شال دم |
Polypogon monspeliensis (L.) Desf. |
مقوی قلب، از بین برنده نفخ،از بین برنده سنگ کلیه و سنگهای مجاری ادراری |
ریشه |
IT,S,M |
Th |
بهمن |
Stipa capensis Thunb. |
|
|
Labiatae |
|
|
|
---- |
---- |
IT |
He |
لبدیسی جنوبی |
Ajuga austro-iranica Rech. f. |
تنظیم قند و چربی خون، اثر نیرودهنده، مقوی معده، ضدکرم و ضد عفونیکننده، رفع برونشیتهای مزمن، ضد نفخ |
سرشاخه های گلدار |
IT,M |
Ch |
مریم نخودی |
Teucrium polium L. |
|
|
Liliaceae |
|
|
|
---- |
---- |
IT,M |
Ge.b |
نجم طلایی رنگین |
Gagea chlorantha (M. B.) Schultes & Schultes
|
|
|
Malvaceae |
|
|
|
برطرفکننده بیماریهای تنفسی، گلو درد، تنظیم قند خون، رعشه را برطرف میکند،التیام شکستگیها |
گل،ریشه،برگ |
IT |
He |
ختمی جنوبی |
Alcea aucheri (Boiss.) Alef |
درمان آسم، برونشیت، سرفه، عفونت گلو و نفخ، سنگ کلیه، التهاب کلیه، درمان سرماخوردگی |
گل و برگ |
IT,M |
Th |
پنیرک |
Malva parviflora L. |
|
|
Papaveraceae |
|
|
|
درمان برونشیت، آسم، سیاهسرفه، درمان سیاتیک، سینهپهلو و یرقان |
گلبرگ و ریشه |
IT |
Th |
شقایق |
Papaver dubium L. |
|
|
Papilionaceae |
|
|
|
درمان سرماخوردگی، عفونتهای تنفسی، آلرژیها،کمخونی، تقویت سیستم ایمنی، بیماریهای کلیوی، دیابت |
صمغ،ریشه |
IT |
Ph |
گون |
Astragalus fasciculifolius Boiss.
|
صمغ،ریشه |
IT |
Ch |
گون |
Astragalus talimensurensis.Sirj & Rech.f.* |
|
نرم کننده سینه، تصفیه خون، معالج رعشه و بیماریهای عصبی |
کلیه اندام |
IT,SS |
Th |
یونجه سکه ای |
Hymenocarpus circinnatus.L.Savi. |
---- |
---- |
IT,M |
Th |
خلرنیام پهن |
Lathyrus cicero L. |
معالجه رعشه و ناراحتیهای عصبی،کاهش قند خون، درمان نرمی استخوان |
کلیه اندام |
IT,M |
Th |
یونجه تکمه ای |
Medicago orbicularis (L.) Bartalini. |
درمان غدههای سرطانی، افزایش جریان خون در رگها، درمان سرفه، سرماخوردگی و ناراحتی معده |
|
IT |
Th |
شبدر ایرانی |
Trifolium resupinatum L.
|
کلیه اندام |
IT |
Th |
شبدر ستاره ای |
Trifolium stellatum L. |
|
---- |
---- |
IT |
Th |
ماشک پرسپولیس |
Vicia michauxii Spreng. Var. Stenophylla Boiss. |
|
|
Plantaginaceae |
|
|
|
ضد آلزایمر، ضد التهاب، ضد تب، ضد روماتیسم، ضد عفونی کننده، ضد تومور، کاهشدهنده چربی |
کلیه اندام |
S |
Th |
بارهنگ ساقه آغوش |
Plantago amplexicaulis Cav.** |
S |
Th |
بارهنگ استوانه ای |
Plantago cylindrical Forssk. |
||
IT,S |
Th |
بارهنگ مزرعه روی |
Plantago loeflingii L. |
||
IT |
He |
بارهنگ تخم مرغی |
Plantago ovata Forssk. |
||
|
|
Plumbaginaceae |
|
|
|
---- |
---- |
IT,M |
Ch |
کلاه میرحسن اشکری |
Acantholimon eschkerence Boiss. & Hausskn.* |
|
|
Primulaceae |
|
|
|
خلط آور، ضد قارچ، مدر |
برگ,کل گیاه |
cosm |
Th |
آنا غالیس |
Anagallis arvensis L. |
|
|
Ranunculaceae |
|
|
|
---- |
---- |
IT,ES,M |
Th |
چشم خروس آتشین |
Adonis flammea Jacp.subsp.flammea |
|
|
Rhamnaceae |
|
|
|
پودر برگ برای شستشوی موی سر، درمان انگلهای پوستی، درمان سرماخوردگی، افزایش فشار خون، درمان برونشیت، سرفه و سل |
برگ و میوه |
IT |
Ph |
کنار |
Zizyphus spinachristi (L.) Willd. |
|
|
Rosaceae |
|
|
|
تقویت ریه و طحال، درمان درد معده، برطرف کننده سرفه خشک، کلسترول خوب خون را بالا میبرد |
میوه |
IT |
Ph |
بادام خاکستری |
Amygdalus eburnean Spach.* |
قطع اخلاط، تحریک اشتها، خرد کردن سنگ مثانه، برای دندان درد، درمان تنگی نفس، سرفه و ورم سینه |
پوست,برگ،میوه |
IT |
Ph |
بادام کوهی |
Amygdalus scoparia Spach
|
|
|
Scrophulariaceae |
|
|
|
معالجه سرماخوردگی، آنژین و برونشیت، تسکین حالتهای عصبی اضطراب، اختلالهای ضربان قلب و ناراحتیهای معده |
گل،برگ |
IT |
He |
گل ماهور بهبهانی |
Verbascum kochiforme Boiss.& Hausskn.* |
|
|
Urticaceae |
|
|
|
تقویت مو، تقویت دستگاه هاضمه، درمان بیماری قند، درمان کم خونی، اخلاط خونی را برطرف میکند |
کلیه اندام |
IT,SS |
Th,He |
گزنه |
Urtica urens L. |
|
|
Verbenaceae |
|
|
|
درمان سر درد، اضطراب، اختلال در خواب، عصبانیت، نفخ، باز کننده گرفتگیهای کبدی و مغزی |
میوه،گل |
IT |
Ph |
بنگرو |
Vitex pseudonegundo Hand.- Mazz. |
*گونههای بومزاد و ** گونههای نادر موجود در منطقه مورد بررسی هستند. شکل زیستی -Ch :(Life form) کامفیت، Ge.b- ژئوفیت پیازدار، Ge.r- ژئوفیت ریزوم دار He- همی کریپتوفیت، Ph- فانروفیت، Th- تروفیت ، منطقه رویشی(chorotype): Cosm- جهان وطن، ES- اروپایی-سیبریایی، IT- ایران-تورانی، S- سودانی، M- مدیترانه ای، SS- صحرا سندی. لازم به ذکر است قرار گرفتن برخی از گونه ها در دو منطقه رویشی یا بیشتر بدین معنی است که آنها خاستگاه دو یا چند منطقهای دارند (42). برای مثال گونه Anthemis pseudocotula Boiss.دارای خاستگاه ایران-تورانی، مدیترانهای، سودانی است.
همچنین مطالعات انجام شده در شهرستان بیرجند (21)، در شهرستان مریوان (9)، در شهرستان کازرون (8) ، در کوه ساورز (6) و در رینه آمل (31) نیز به خانواده کاسنی اشاره نمودند.
نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین درصد عناصر شناسایی شده در حوضه تنگ بالنگستان (69/47 درصد) متعلق به منطقه ایران تورانی است که با نتایجی که از تحقیقات پوشش گیاهی جنگلهای زاگرس توسط ابراری واجاری و ویسکرمی (1) در استان لرستان، پور رضایی و همکاران (5) در استان خوزستان، جعفری و ظریفیان (6) در استان کهگیلویه و بویراحمد، حمزه و همکاران (7) در استان کرمانشاه، عصری و مهرنیا (14) در منطقه حفاظت شده سفید کوه، گرگین کرجی و همکاران (20) در استان کردستان و نیز فتاحی و همکاران (15) صورت گرفته مطابقت دارد. بهطورکلی میتوان این طور استنباط نمود که شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی نیز مانند سایر خصوصیات گیاهان، علاوه بر ویژگیهای ژنتیکی با عوامل محیطی نیز ارتباط دارد.
دو فرم زیستی تروفیت و همیکریپتوفیت بهترتیب با سهم 23/49 و 23/29 درصد (32 و 19 گونه) فراوانترین گونههای گیاهی منطقه را تشکیل میدهند. فراوانی تروفیتها با 23/49 درصد در منطقه به عواملی مانند مداخله انسان مربوط است، که باعث کاهش تراکم گیاهان و افزایش فرصت برای توسعه گیاهان یکساله می شود (19). پراکنش جغرافیایی گونههای منطقه نشان میدهد که 31 گونه با بیشترین فراوانی مربوط به ناحیه ایران – تورانی است که میتوان نتیجه گرفت که این منطقه به ناحیه ایران-تورانی تعلق دارد، که مطابق با نظر قربانی (16)، ارتفاع بین 2000 تا 2500 می تواند غالبیت صفت ایران-تورانی را ثابت نماید، لذا غلبه گونههای انحصاری ناحیه رویشی ایران-تورانی بیانگر افزایش سریع دامنههای ارتفاعی منطقه است (14) و انتشار گونههای صحرا-سندی به علت ارتفاع از سطح دریا و دمای زیر صفر در منطقه بسیار کم است (42). ، در این منطقه تروفیتها بخش قابل توجهی از گیاهان را تشکیل میدهند که نشاندهنده دخالت انسان با تخریب آشکار منطقه، قطع کردن درختان و چرای مفرط آن توسط دامهای بهرهبرداران منطقه است.
گفتنی است از نظر اندام دارویی گیاهان مورد مطالعه، برگ بیشترین و چوب کمترین اندام مورد استفاده بود که با نتایج مطالعه انجام شده در بیرجند(21) و در مرتع کچیک (29) که برگ را به عنوان بیشترین اندام به کار رفته نام بردند مطابقت دارد . نتایج حاصل از بررسی نوع مصرف دارویی گیاهان مورد مطالعه نشان داد که بیشترین کاربرد گیاهان در درمان سرماخوردگی، کاهش قند خون، بیماریهای تنفسی و گوارشی است و از این نظر با مطالعههای گنچعلی و خاکسفیدی (21)، میردیلمی و همکاران (29) و نیکنژاد و همکاران (31) همسو است. لذا با توجه به اهمیت منطقه و حساس بودن این اکوسیستم، امید است کوششهای جدیتری در جهت حفظ ذخایر ژنتیکی این منطقه انجام گیرد.
نتیجه گیری نهایی
به طور کلی میتوان بیان نمود که عوامل محیطی و مدیریتی از جمله مدیریت بر پراکنش گیاهان موثر میباشند بهطوری که موثرترین آنها اقلیم، چرای دام و بهره برداری مفرط از اراضی معرفی شدند. بدین جهت توصیه میشود اقدامات مدیریتی، دستیابی به توسعه پایدار و بهره برداری بهینه از گیاهان دارویی یک منطقه جهت حفظ این ذخایر ارزشمند اعمال شود. لازم است آگاهی لازم در خصوص ارزش گیاهان دارویی و اصول برداشت مستقیم آن ها را در اختیار مردم آن منطقه قرار دهیم.