بررسی دو گونه اکالیپتوس (Eucalyptus Microtheca , Eucalyptus camaldulensis) در جذب فلزات سرب و مس از خاک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه سمنان

2 استادیار دانشگاه سمنان

3 استادیار دانشکده کویر شناسی دانشگاه سمنان

4 مربی

چکیده

هدف از تحقیق حاضر بررسی میزان توانایی دو گونه اکالیپتوس(Eucalyptus Microtheca, Eucalyptus camaldulensis) در جذب فلزات سنگین سرب و مس از خاک‌های آلوده بود. به‌منظور اجرای آزمایش نهال‌های 6 ماهه و یک‌دست اکالیپتوس تهیه شدند. برای اعمال تیمار فلزات سنگین، سه تیمار مس (غلظت‌های 5، 10، 20 میلی مولار) از منبع CuSO4 و سه تیمار سرب (غلظت‌های 50، 100 و 200 میلی مولار) از منبع Pb(NO3)2 جهت افزودن به خاک (لومی) گلدان‌ها در نظر گرفته شد. سپس از برگ، ریشه و ساقه هر دو گونه اکالیپتوس در 3 تکرار نمونه برداری شد. عصاره‌گیری به روش هضم خشک توسط اسید انجام شد. غلظت فلزات سنگین در نمونه‌ها با استفاده از دستگاه ICP-OES اندازه‌گیری شد. نتایج بین دو گونه نشان داد که این دو گونه به لحاظ جذب عناصر سرب و مس تفاوت معنی داری باهم ندارند. اما با مقایسه غلظت‌های مختلف در اندام‌های مختلف هر دو گونه مشاهده شد که ریشه‌ها عملکرد بهتری داشته (معنی داری در سطح 05/0 p < ) در این راستا گونه E. camaldulensis نتایج بهتری را ارائه داد. به طوری که ماکزیمم میزان سرب جذب شده در ریشه‌های گونه E. camaldulensis و E. Microtheca به ترتیب برابر 3/4323 و 3226 میلی گرم بر کیلوگرم بوده و ماکزیمم میزان مس جذب شده به ترتیب برابر 2/1382 و در 846 میلی گرم بر کیلوگرم بود. همچنین تفاوت بین میزان جذب شده این عناصر با میزان آستانه تحمل هر دو گونه معنی‌دار بوده که نمایانگر توانایی بالای گونه اکالیپتوس در گیاه پالایی و حذف این مواد از خاک‌ها دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of two Eucalyptus species (Eucalyptus Microtheca , Eucalyptus camaldulensis) in absorbing Cu and Pb from soil

نویسنده [English]

  • mohammad reza Dehghan 1

1 University of Semnan

چکیده [English]

Present study deal with to ability of two Eucalyptus species (Eucalyptus Microtheca, Eucalyptus camaldulensis) for Pb and Cu absorption from pollutant soil. To design a test, the 6-months seedlings of Eucalyptus were selected from seedling with similar quality. To heavy metals test, three treatments of Cu (5, 10, 20 mm) using CuSO4 and three treatments of Pb (50, 100, 200 mm) using Pb(NO3)2 were choosing to adding soil (loam) pots. Then sampling were done from leave, root and stem of two species in 3 repeat. Dry acid digestion method was used to prepare the samples. The concentrations of heavy metals in the samples were analyzed using ICP-OES. Results between two species showed that totally there is no significant difference between two species (Eucalyptus Microtheca, Eucalyptus camaldulensis) in Pb and Cu absorption. But result of comparing between different concentrations and organs indicated roots showed better function and in this regard E. camaldulensis illustrated better results. As Maximum Pb absorbtion in root of two species (E. camaldulensis and Eucalyptus Microtheca) are 4323.3, 3226 mg/kg respectively and Maximum Cu absorbtion in root of two species are 1382/2, 846 mg/kg respectivel . Also, there is significant difference between absorption and threshold limit in two species that showed this species has a good ability for phytoremediation and removal pollutant from soil.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soil Pollution
  • Phytoremediation
  • Pb
  • Cu
  • eucalyptus

بررسی دو گونه اکالیپتوس (Eucalyptus Microtheca , Eucalyptus camaldulensis) در جذب فلزات سرب و مس از خاک

محمدرضا دهقان1، علیرضا مشکی2، مریم ملاشاهی2* و علی صلاحی 3

1 سمنان، دانشگاه سمنان، دانشکده کویرشناسی، گروه بیابان‌زدایی

2 سمنان، دانشگاه سمنان، دانشکده کویرشناسی، گروه جنگل‌داری مناطق خشک

3 گرگان، مرکز تحقیقات استان گلستان

تاریخ دریافت: 3/3/95                  تاریخ پذیرش: 14/10/95

چکیده

هدف از این تحقیق بررسی میزان توانایی دو گونه اکالیپتوس (Eucalyptus Microtheca, Eucalyptus camaldulensis) در جذب فلزات سنگین سرب و مس از خاک­های آلوده بود. به­منظور اجرای آزمایش نهال­های 6 ماهه و یک­دست اکالیپتوس تهیه شدند. برای اعمال تیمار فلزات سنگین، سه تیمار مس (غلظت­های 5، 10، 20 میلی مولار) از منبع CuSO4 و سه تیمار سرب (غلظت­های 50، 100 و 200 میلی مولار) از منبع Pb(NO3)2 برای افزودن به خاک (لومی) گلدان­ها در نظر گرفته شد. سپس از برگ، ریشه و ساقه هر دو گونه اکالیپتوس در 3 تکرار نمونه‌برداری شد. عصاره­گیری به روش هضم خشک توسط اسید انجام شد. غلظت فلزات سنگین در نمونه­ها با استفاده از دستگاه ICP-OES اندازه­گیری شد. نتایج بین دو گونه نشان داد که این دو گونه به لحاظ جذب عناصر سرب و مس تفاوت معنی‌داری باهم ندارند. اما با مقایسه غلظت­های مختلف در اندام­های مختلف هر دو گونه مشاهده شد که ریشه­ها عملکرد بهتری داشته (معنی‌داری در سطح 05/0 p<)، در این راستا گونه
E. camaldulensis نتایج بهتری را ارائه داد. به‌طوری‌که حداکثر میزان سرب جذب شده در ریشه­های گونه
 E. camaldulensisوE. Microtheca به‌ترتیب برابر 3/4323 و 3226 میلی‌گرم بر کیلوگرم بوده و حداکثر میزان مس جذب شده به‌ترتیب برابر 2/1382 و در 846 میلی‌گرم بر کیلوگرم بود. همچنین تفاوت بین میزان جذب شده این عناصر با میزان آستانه تحمل هر دو گونه معنی­دار بوده که نمایانگر توانایی بالای گونه اکالیپتوس در گیاه پالایی و حذف این مواد از خاک­ها دارد.

واژه‌های کلیدی: آلودگی خاک، گیاه پالایی، سرب، مس، اکالیپتوس

* نویسنده مسئول، تلفن: 02331535587  ، پست الکترونیکی: Maryam.Mollashahi@semnan.ac.ir

مقدمه

 

امروزه فعالیت های انسانی موجب رها سازی انواع آلاینده­ها به محیط شده است. برای نمونه مراکز صنعتی، معادن، مراکز دفن زباله، مصرف انواع آفت کش ها و علف کش ها موجب آلودگی محیط به آلاینده­هایی مانند فلزات سنگین شده است. در واقع الگوی فعالیت­های صنعتی امروزی منجر به آلودگی­های زیست­محیطی، به­ویژه آلودگی با فلزات سنگین ­می­شود (6). با افزایش زندگی شهری میزان تخلیه آلاینده­های فلزی در محیط اطراف افزایش یافته و از طرفی با توسعه مصرف انواع کودها و سموم، آلودگی زمین­های کشاورزی به فلزات سنگین بیشتر می‌شود.Moura  و همکاران در سال 2010 منشأ سرب موجود در محیط را عمدتا ناشی از فعالیت­های انسانی مانند استفاده از کود­های شیمیایی و انتشار دود خودروها بیان کردند. در سال های اخیر موضوع آلودگی خاک ها به­عنوان یکی از مهمترین پیامدهای فعالیت­های انسان بر محیط زیست مورد توجه بسیاری از محققان علوم طبیعی قرار گرفته است (4).

گیاه­پالایی، تکنولوژی پاکسازی خاک­ها و سیستم­های آبـی از فلزات سنگین آلاینده است (7). پاکسازی محیط­زیست آلوده به فلزات سنگین و آلایند‌ه­های آلی توسط جذب آنها به­وسیله گیاهان یا گیاه‌پالایی امروزه جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. با توجه به اینکه روش­های سنتی برداشت عناصر سنگین از خاک و آب بسیار پرهزینه و دشوار و اغلب ناموفق است، لزوم استفاده از گیاهان کاهش‌دهنده آلودگی خاک و آب روشن است.

تأثیر و کارایی گیاهان انباشت کننده فلزات سنگین به مقدار زیادی بستگی به خصوصیات گیاهان ازجمله سرعت رشد، بیوماس زیاد، دامنه تحمل و تجمع عناصر سنگین در خاک دارد. اکالیپتوس به دلیل سریع الرشد بودن، تولید چوب بیشتر، توان بالا در جذب و نگهداری بیشتر عناصر به‌ویژه فلزات سنگین از خاک آبیاری شده با فاضلاب در اندام‌های‌ خود و تعریق فزونتر نسبت به سایر گونه‌ها‌ی‌ درختی، در پالایش خاک از آلاینده‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند (18).

عنصر سرب در سال­های گذشته به­عنوان یک آلاینده فلزی عمده در محیط­زیست و به‌عنوان یک عنصر سمی برای گیاهان توجه زیادی را به­خود جلب کرده است. Broyer  و همکاران در سال 1972 این موضوع را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدند که اگر سرب برای گیاهان ضروری باشد، غلظت آن باید در سطح 6- 2 میلی­گرم بر کیلوگرم کافی باشد. افزایش سرب در خاک می­تواند حاصلخیزی خاک را از بین ببرد و یک غلظت بسیار پایین سرب ممکن است از بعضی از فرایند­های حیاتی گیاه مانند فتوسنتز، تقسیم سلولی و جذب آب ممانعت کرده و با نشانه­های سمی به­صورت برگ­های سبز تیره، پژمردگی برگ­های مسن­تر، توقف رشد شاخه و برگ و ریشه­های کوتاه قهوه­ای همراه باشد (19).

در جهت کاهش غلظت فلزات سنگین و نیز کاهش عملکرد آنها در خاک مطالعات متعددی انجام شده است. به‌عنوان مثال Sallami و همکاران در سال 2013 به مطالعه توانایی گونه Eucalyptus camaldulensis در کاهش اثرات آلاینده ای مانند سرب در خاک پرداختند و نشان دادند که این گونه می تواند موجب تثبیت سرب در خاک های آلوده شده و از عملکرد آن بر موجودات زنده خاک بکاهد. از این رو روش هایی را برای تسهیل انتقال این دسته از آلاینده ها به ساقه و ریشه این گونه پیشنهاد کردند.

در میان علائم عمومی سمیت عنصر مس نیز، کلروز (زردی) و ناهنجاری شکلی ریشه متداول­ترین علائم می­باشند. در غلظت 15 تا 20 mg/kg کاهش رشد بافت­ها در گیاهان حساس مشاهده شده است.

در سال 2013، Coupe  و همکاران نیز به مقایسه سه گونه   Eucalyptus camaldeulensis،  Brassica junceaو Medicago sativum در جذب فلزات سنگین  (مس، روی و کروم) از خاک پرداختند و بیان کردند که گونه Eucalyptus دارای بهترین توان در پالایش این دسته از آلاینده ها از خاک می باشد.

با توجه به نیاز روزافزون جنگل­کاری در ایران، لازم است که تحقیقی جامع بر روی گونه‌ها‌ی‌ اکالیپتوس و نقش این گیاهان در جذب عناصر سنگین انجام شود. گیاه­پالایی یک گزینه کم هزینه، به‌ویژه برای مناطق آلوده محسوب می‌شود. به‌عنوان‌مثال Rad و همکاران در سال 2010، پس از آزمایش سازگاری و عملکرد هشت گونه اکالیپتوس با استفاده از فاضلاب شهری و صنعتی یزد، نتیجه گرفتند که گونه E.camaldulensis از نظر سازگاری، رشد ارتفاعی و قطری و قدرت جذب آب، موفق‌تر از سایر گونه‌ها‌ بوده است.

در واقع هدف از انجام این مطالعه بررسی دو گونه اکالیپتوسEucalyptus Microtheca  و
 Eucalyptus camaldulensis در جذب فلزات سنگین سرب و مس و توانایی اندام­های مختلف این گونه از قبیل برگ، ساقه و ریشه در انباشت این مواد می­باشد.

مواد و روشها

برای انجام این مطالعه در ابتدا نهال­های 6 ماهه و یک­دست از هر دو گونه از نهالستان اداره کل مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع­طبیعی استان گلستان تهیه شده و به گلخانه این مرکز منتقل گردیدند. سپس سه تیمار مس (غلظت­های 5، 10، 20 میلی مولار) و سه تیمار سرب (غلظت­های 50، 100، 200 میلی مولار) در نظر گرفته شد. برای فراهم نمودن غلظت­های عناصر سنگین سرب و مس به ­ترتیب از نمک­های  Pb(NO3)2و CuSO4 استفاده شد. غلظت­های مورد نظر در تیمارهای مختلف بر حسب میلی گرم بر کیلوگرم تهیه گردید و بعد به خاک گلدان­ها (لومی) اضافه شد. بدین شکل که آبیاری روزانه گلدان­ها با آب مقطر (به میزان 150 سی سی) و سطوح مختلف از فلزات سنگین به یک اندازه به­صورت حجمی یا وزنی انجام شد.

پس از 13 هفته دوره کشت بخش هوایی در هر گلدان قطع و پس از اندازه­گیری وزن­ تر و شستشو با آب مقطر به مدت سه روز در دمای 0c60 خشک و وزن خشک آنها اندازه گیری گردید (2).

ریشه گیاهان نیز به دقت از خاک گلدان جدا گردید و پس از شستشو و اندازه گیری وزن تر، مقدار یک تا دو گرم از ریشه ­های ریز توسط قیچی جدا و با آب شستشو شده و در الکل 50 درصد برای اندازه­گیری میزان جذب ریشه نگهداری شدند. ریشه­ها نیز در دمای 0c65 به مدت 72 ساعت خشک و وزن خشک آنها اندازه گیری شد.

به­منظور تعیین غلظت فلزات سنگین در نمونه­های گیاهی، برای آماده­سازی نمونه­ها از روش هضم خشک اسیدی استفاده شد (10). در پایان، تعیین غلظت فلزات سنگین در تمام نمونه­ها با استفاده از دستگاه ICP-OES(Inductively Coupled Plasma-Optical Emission Spectrometry) انجام گردید. برای مقایسه میزان تجمع عناصر سنگین در دو گونه اکالیپتوس Eucalyptus microtheca و Eucalyptus camaldulensis از آزمون تی مستقل (Independent-Samples T Test) استفاده شد و به­منظور مقایسه مقدار میانگین عناصر سنگین جذب شده در گونه­های اکالیپتوس با مقادیر مجاز و بحرانی تعریف شده استانداردهای جهانی، از آزمون تی یک نمونه­ای (One Sample T-test)، با یک مقدار ثابت استفاده گردید. همچنین برای بررسی اثرات متقابل فاکتور ها از آزمون GLM استفاده شد (1).

نتایج

در جدول 1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده در تحقیق گلخانه­ای نشان داده شده است.

نتایج اندازه‌گیری عنصر سرب (Pb): نتایج حاصل از غلظت­های مختلف عنصر سرب در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که در مجموع بین اندام های دو گونه از نظر جذب عنصر سرب اختلاف معنی­داری وجود ندارد (جدول 1).

اما در بین اندام­های مختلف دو گونه اختلاف در سطح ریشه­ها معنی­دار می­باشد. همان­طور که در شکل 1 مشاهده می­شود میزان جذب در ریشه گونه E. camaldulensis بیشتر از گونه E. microtheca می­­باشد. جدول 2 آزمون اثرات متقابل فاکتورها را در بین دو گونه و در غلظت­های متفاوت در مورد عنصر سرب نشان می­دهد.

همانطور که مشاهده می­شود تفاوت در تیمار غلظت های مختلف معنی­دار می­باشد. همین­طور در میان اندام­های مختلف تفاوت معنی­دار بوده و علاوه بر این تفاوت اثر متقابل گونه و اندام نیز معنی­دار می­باشد.

نتایج اندازه‌گیری غلظت مس (Cu): نتایج حاصل از غلظت­های مختلف مس در برگ، ساقه و ریشه دو گونه اکالیپتوس E. microtheca و E. camaldulensis مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که در مجموع بین دو گونه از نظر جذب عنصر مس اختلاف معنی­داری وجود ندارد (جدول 3).

 

 

شکل 1- گیاهان اکالیپتوس در طول دوره داشت در گلخانه

جدول 1- نتایج خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده

فسفر

قابل جذب

(میلی گرم به کیلوگرم)

پتاسیم

قابل جذب

(میلی گرم به کیلوگرم)

درصد نیتروژن

کل

درصد کربن آلی

درصد

آهک

درصد رس

درصد سیلت

درصد

شن

Ec

(dS/m)

pH

سرب اولیه خاک

Mg/kg

مس اولیه خاک

Mg/kg

19

253

12/0

05/1

22/12

22

37

41

27/0

09/7

20/31

35/29

 

ادامه جدول 1- آزمون t-test عنصر سرب بین دو گونه

آزمون لوون

آزمون تی تست

Fمیزان

معنی داری

میزان t

درجه آزادی

معنی داری

اختلاف میانگین

اختلاف انحراف معیار

حدود اعتماد در سطح 95%

حد پایینی

حد بالایی

18/3

08/0

78/0-

52

436/0

-49/402

60/512

11/1431-

 

11/626

 

جدول 2- آزمون اثرات متقابل فاکتورهای مختلف در مورد عنصر سرب

 

میانگین مربعات

Fآزمون

معی داری

اثر تیمارغلظت

64/12154810

704/31

00/0

 

گونه

25/2187064

328/1

36/0

 

اندام

56/75495798

833/45

02/0

 

گونه*اندام

118/1647180

296/4

01/0

 

             

 

شکل 1- میانگین میزان جذب سرب در برگ، ساقه و ریشه دو گونهE. microtheca و E. camaldulensis

 

جدول 3- آزمون t مستقل برای غلظت­های مختلف مس بین دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis

آزمون لون

آزمون تی تست

Fآزمون

معنی داری

میزان t

درجه آزادی

معنی داری

اختلاف میانگین

اختلاف انحراف معیار

حدود اعتماد در سطح 95%

 

 

 

 

 

 

 

حد پایینی

حد بالایی

94/4

06/0

94/0-

52

34/0

66/161-

89/170

 

59/504-

 

27/181

 

 

 

 

شکل 2- میزان جذب عنصر مس در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis

 

نتایج حاصل از آزمون t داده­ها نشان داد که در برگ و ساقه دو گونه مختلف اکالیپتوس  E. microtheca و
E. camaldulensis از نظر میزان مس اختلاف معنی­داری وجود ندارد اما ریشه این دو گونه اکالیپتوس اختلاف معنی­داری در سطح 95 درصد از نظر جذب مس دارند (جدول 4-2 و شکل 4-1).

جدول 5 دامنه عمومی عناصر سنگین در گیاهان (میلی­گرم بر کیلوگرم) و حد آستانه و نیز دامنه سمیت را نشان می‍دهد.

جدول 4 نشان می­دهد که در مورد عنصر مس اثر غلظت های مختلف، اندام ها و نیز اثر متقابل گونه و اندام معنی دار می­باشد.

 

جدول 4- آزمون اثرات متقابل فاکتورهای مختلف در مورد عنصر مس

 

میانگین مربعات

F آزمون

معنی داری

اثر تیمارغلظت

93/2222762

38/20

00/0

گونه

80/352827

74/0

47/0

اندام

39/6103882

89/12

04/0

گونه*اندام

15/473476

34/4

01/0

 

جدول 5- دامنه عمومی عناصر سنگین در گیاهان (میلی­گرم بر کیلوگرم)  

سمیت

حد آستانه

کمبود

نرمال

عنصر

125-60

20

<1-5

30-3

Cu

400-100

30

-

3

Pb

    Levy et al., 1999,  Ibnu Hajar et al., 2014

 

جدول 6- مقایسه غلظت عناصر سنگین در برگ E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی

اندام

صفت

گونه

میانگین (انحراف معیار)

درجه آزادی

مقادیر آستانه تحمل

معنی­داری

 

 

برگ

Cu

microtheca

44/84 (08/20)

8

20

000/0*

camaldulensis

11/58 (98/21)

8

20

001/0*

Pb

microtheca

52/193 (47/110)

8

30

002/0*

camaldulensis

79/311 (00/120)

8

30

000/0*

 

 

Cu

microtheca

00/156 (07/51)

8

20

000/0*

ساقه

 

camaldulensis

11/131 (28/40)

8

20

000/0*

 

Pb

microtheca

79/206 (29/61)

8

30

000/0*

 

 

camaldulensis

73/198 (45/84)

8

30

000/0*

 

Cu

microtheca

98/845 (87/311)

8

20

000/0*

 

ریشه

 

camaldulensis

20/1382 (42/903)

8

20

002/0*

 

Pb

microtheca

00/3226 (43/1210)

8

30

000/0*

 

 

camaldulensis

29/4323 (36/1506)

8

30

000/0*

 

 

جدول 6 به مقایسه غلظت عناصر سنگین در برگ E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی (حد آستانه) پرداخته است.

همان­طور که مشاهده می­شود غلظت عناصر نسبت به حد آستانه تعریف شده (جدول 5) برای اندام­های مختلف دو گونه اکالیپتوس، نشان دهنده معنی­دار بودن میزان جذب عناصر در اندام­ها نسبت به حد آستانه است. همان­طور که در جدول 6 دیده می­شود، در بسیاری از موارد غلظت عناصر در گیاه بالاتر از حد سمیت در گیاه بوده ولی از آنجایی­که هیچگونه علائم سمیت در این گیاهان وجود نداشت در نتیجه بیانگر توان بالای این گونه در تحمل شرایط آلودگی به این گونه عناصر می­باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

گونه اکالیپتوس و واریته های مختلف آن ازجمله گیاهانی هستند، با وجود اینکه بومی ایران نیستند اما نسبت به بسیاری از گونه­های بومی از رشد سریعتری برخوردار هستند. در پنجاه سال اخیر به دلیل سازگاری این گونه به انواع خاک و نیز سریع­الرشد بودن آن، در بخش های متعددی از کشور برای اهداف جنگل‌کاری تحت کاشت قرار گرفته است (3). از این رو در مطالعات متعددی که در مورد این گونه انجام می­شود سعی در بررسی توانایی این گونه در سازگاری با شرایط مختلف محیطی ازجمله تعیین قابلیت گیاه­پالایی آن در حذف آلاینده­ها از محیط می­باشد.

نتایج آزمون T-Test در مورد هر دو عنصر نشان داد که در مجموع بین دو گونه در جذب عناصر از خاک تفاوت معناداری مشاهده نمی­شود. اما با مقایسه اندام های مختلف در گونه مشاهده شد که غلظت عناصر در اندام­های مختلف هر گونه متفاوت است. همچنین نتایج نشان داد که ریشه­ها قدرت جذب بسیار بیستری نسبت به دیگر اندام­ها داشته و در این میان گونه E.camaldulensis نسبت به گونه E. microtheca از قدرت بالاتری در جذب هر دو عنصر برخوردار بوده است.

در این راستا Sallami و همکاران در سال 2013 گونه  E.camaldulensis را ازجمله گونه­های مناسب برای گیاه­پالایی و حذف فلزات سنگین به‌ویژه برای حذف عنصر سرب از خاک­ها معرفی کردند و بیان کردند که بیشترین غلظت مشاهده شده این عنصر در ریشه این گونه بوده که از این نظر با نتایج این تحقیق همخوانی دارد. در گونه
 E. microtheca نیز بیشترین میزان این عنصر در ریشه­ها مشاهده شد. این مطلب نمایانگر توانایی ریشه­­ها در تجمع این عنصر در خود می­باشد.  Keneshlo در سال 2005 نیز اظهار داشته که در بین گونه های وارداتی، گونه اکالیپتوس بیشترین نقش را در جذب و کاهش آلودگی به‌ویژه سرب داشته است.

همچنین Coupe و همکاران در سال 2012 بیان کردند که گونه E.camaldulensis توانایی جذب و تجمع عنصر سرب تا غلظتmg/kg  548 را در اندام­های هوایی خود دارد که در این مطالعه این میزان در ساقه و برگ این گونه به ترتیب  206 تا 311 بوده که بسیار بیشتر از گونه­های کشت شده در مناطق عاری از آلودگی به این عنصر می­باشد. اما همان طور که در نتایج مربوط به دو عنصر مشاهده شد قدرت جذب هر دو عنصر در ریشه ها بسیار بیشتر از اندام­های هوایی می­باشد.

در مورد عنصر مس نیز نتایج مشابه عنصر سرب مشاهده شد، در این راستا Assareh و همکاران در سال 2008 نشان دادند که در غلظت های بالای عنصر مس (در حد سمیت) گونه E.camaldulensis مقاوم‌تر از گونه E. microthecaبوده و از قدرت جذب بالاتری برخوردار است؛ که از این نظر کاملا با نتایج این تحقیق مطابقت دارد. همچنین در مطالعات انجام شده ثابت شده ریشه­ها در زمان بالا بودن شدت آلودگی به عنصر مس پس از جذب آن، از انتقال آن به اندام­های هوایی و ایجاد تنش در گیاه جلوگیری کرده که این مطلب نمایانگر قابلیت زیاد بافت­های ریشه­ برای نگه داشتن مس می­باشد (12). در بررسی اثرات متقابل نیز مشاهده شد که اثر تیمار غلظت­های مختلف، اندام­ ها و نیز متقابل گونه در اندام هر دو عنصر معنی­دار بوده است. 

از دیگر نتایج این تحقیق این بود که با افزایش غلظت آلاینده­ها در خاک میزان جذب آنها توسط اکالیپتوس افزایش یافته است که خود نشان دهنده توانایی بالای این گونه در بحث گیاه­پالایی و زدودن آلاینده­ها از خاک است.

Freitas و همکاران در سال 2004 بیان کردند که در بین گونه­های متعددی که قابلیت رشد در خاک­های آلوده را دارند گونه اکالیپتوس ازجمله گونه‌هایی است که توانایی رشد را در خاک­هایی که حاوی فاضلاب هستند، دارد و قدرت جذب ریشه­های آن 17 برابر قدرت جذب توسط برگ­های آن است. نتایج این تحقیق نیز در مورد جذب هر دو عنصر، نمایانگر بالاتر بودن قدرت جذب و تمرکز ریشه­های هر دو گونه به‌ویژه گونه E.camaldulensis  نسبت به برگ­های آن می­باشد.

در نهایت می­توان گفت که گیاه­پالایی به‌عنوان روشی نوین برای حذف فلزات آلاینده از خاک­ها کاربرد داشته و حذف فلزات خاص در مکان­هایی با آلودگی بالا نیازمند شناخت گونه­هایی با توان بالا (بیش‌اندوزها (hyperaccumulator)) ازجمله گونه­های مختلف اکالیپتوس، در جذب این دسته از آلودگی­های زیست محیطی است.

1- زارع چاهوکی، محمد. علی،. 1389. تجزیه و تحلیل داده­ها در پژوهش­های منابع طبیعی با نرم­افزار SPSS. چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران: 310.
2- سردابی، حسین، صالحه شوشتری، محمد حسن، بانج شفیعی، شهرام،  اشرف جعفری، علی، طغرایی، نوشین، 1392. بررسی قابلیت چند گونه اکالیپتوس در جذب عناصر سنگین و ذخیره آنها در برگ­ها، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 21 (2): 372-357.
 
3- Assareh, M.H., Shariat A., Ghamari-Zare A., 2008. Seedling response of three Eucalyptus species to copper and zinc toxic concentrations, Caspian Journal Environmental Science and Technology, 6 (2): 97-103.
4-  Barati, S.,  Mirghaffari N., Soffianian,A., Khodakarami L., 2012. Spatial Distribution of Chromium, Cobalt and Nickel in the Surface Soils of Hamadan Province. Journal of natural environment, 65 (3): 283-295.
5- Broyer, T. C., Johnson, C. N., Paull, R. E., 1972.Some aspects of lead in plant nutrition, Plant and Soil, 36: 301-313.
6- Chehregani, A.,Malayeri, B.,2007. Removal of heavy metals by native accumulator plants. Chemosphere, 63: 811- 817.
7- Clements S., Plamegren M.G., Kramer U, 2002. Along way ahead: understanding and engineering plant metal accumulation. Trends in Plant Science, 7: 309-316.
8- Coupe, K., Sallami, E., Ganjian,E.,  2012. Phytoremediation of heavy metal contaminated soil using different plant Species. African Journal of Biotechnology, 54:1230 -1241.
9- Freitas, H.M., Prasad, M.N.V., Pratas, J., 2004.Plant community tolerance to trace elements growing on the degraded soil of Sao Domingos mine in the south east of Portugal: environmental implications. Environment International, 30:65-72.
10- Heinrichs, H. 1989. Aufschlussverfahren in der analytischen. Geochemic (Teily). Labor Praxis 12(89): 1140- 1146.
11- Ibnu Hajar, E.W., Bin Sulaiman, A.Z., Mimi Sakinah, A.M., 2014. Assessment of Heavy Metals Tolerance in Leaves, Stems and Flowers of Stevia rebaudiana Plant, Procedia Environmental Sciences ,20:386 – 393.
12- Kabata-Pendias, A. 2011. Trace elements in soils and plants. Fourth edition, CRC Press, Taylor & Francis Group, New York, 505 pp.
13- Keneshlo, H., 2005. Restoration reforestation practices in forest ecosystems of Iran damaged by Kuwaiti burning oil wells. Final Report of Research Project, Research Institute of Forests and Rangelands, 67 p.
14- Levy DB, Redente EF, Uphoff Gd. 1999. Evaluating the phytotoxicity of Pb–Zn tailings to big bluesteam (Andropogon gerardii vitman) and switchgrass (Panicum virgatum L.). Soil Sciences, 164: 363–75.
15- Moura M.C.S., Moita G.C., Neto J.M.M. 2010. Analysis and assessment of heavy metals in urban surface soils of Teresina, Piauí State, Brazil: a study based on multivariate analysis. Comunicata Scientiae, 1:120-127.
16- Rad, M.H., Sardabi, H., Soltani, M. and Ghelmani, S.V., 2010. Comparison of different eucalypt species and provenances in respect to their vegetative growth, irrigated by wastewater of Yazd City of Iran. Proceedings of Second Seminar on: the Position of Water Reuse and Effluents on Water Resources Management.Applications in Agriculture and Landscape Irrigation, 20 Oct. 2010, Mashhad, I.R. Iran, Abstracts: 105-106.
17- Salami, Kh., Coupe, S.J., Rollason, J., Ganjian, E., 2013. Soil amendments to enhance lead uptake by Eucalyptus camaldeulensis cultivated on metal contaminated soil, European Journal of Experimental Biology, 3(6):7-13
18- Shariat A. and Asareh M.H., 2006. Effects of different levels of heavy metals on seed germination and seedling growth of three Eucalyptus species. Iranian Journal of Rangelands Forests Plant Breeding and Genetic Research, 14(1):38-46
19- Yang, Q. W., Qiu, J. W., Wang, H. B., Lan, C. Y. 2004. Lead in paddy soils and rice plants and its potential risk around Leaching Lead/Zinc Mine, Guangdong, and China. Environment International, 30: 883-889.
دوره 31، شماره 3
آذر 1397
صفحه 602-610
  • تاریخ دریافت: 03 خرداد 1395
  • تاریخ بازنگری: 24 آبان 1395
  • تاریخ پذیرش: 14 دی 1395