بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا، چهارمحال و بختیاری، ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

بررسی فلوریستیک هر منطقه یکی از موثر‌ترین روش‌ها جهت مدیریت و حفاظت از ذخایر توارثی تنوع زیستی موجود است. منطقه حفاظت شده شیدا با مساحت 23832 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری می‌باشد و در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد. حداقل و حداکثر ارتفاع منطقه به ترتیب 2100 و 3165 متر از سطح دریا می‌باشد. در این مطالعه گونه‌های گیاهی موجود در منطقه جمع آوری و تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس شناسایی شدند. گونه‌ها بیشتر متعلق به خانواده‌های Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18گونه) و جنس‌های Astragalus (17 گونه)، Centaurea (10 گونه)، Cousinia ، Nepeta، Salvia و Stachys (5 گونه)، Silene، Bromus و Hordeum (4 گونه) می‌باشند. از بین گیاهان حدود 44/9 % (دارویی)، 34/8 % (علوفه ای- مرتعی)، 6/6 % (سمی)، 5/3 % (علف هرز)، 4/4 % (صنعتی) و 3/7 % (حفاظت خاک- پوششی) می‌باشند. شکل زیستی گونه‌های گیاهی مطابق روش رانکیائر شامل 48/7 % همی‌کریپتوفیت ، 31/3 % تروفیت ، 10% کامفیت، 8 % ژئوفیت و 2 % فانروفیت می‌باشند. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که 64/2 درصد گونه ها (203 گونه) به ناحیه ایرانی- تورانی تعلق داشتند. سایر گونه‌ها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The investigation of the flora, life forms and chorotypes of the plants in the Sheida Protected Area Chaharmahal va Bakhtiari Province, Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Vahabi 1
  • Mostafa Tarkesh Isfahani 2
  • Hamid Reza Farhang 3
  • Abdolah Salehi 3

1 Assistant Professor, Department of Natural Resources, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran

2 Assistant professor Department of natural resources, Isfahan university of Technology, Isfahan, Iran

3 MS.c Student of Range Management, Department of Natural Resources, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran

چکیده [English]

The floristic investigation of each area is one of the most effective methods for managing and conserving genetic storages of existing biodiversity. The Sheyda Protected Area with 23832 hectars is located in Chaharmahal Va Bakhtiari and its geographical position is 50 ̊ 25ˊ to 50 ̊ 44ˊ E and 32 ̊ 33ˊ to 32 ̊ 41ˊ N. The minimum and maximum elevation is 2100 and 3165 from sea level, respectively. In this study plant species in the area were collected and 316 plant species from 48 families and 206 genera were identified. The plant species mostly belong to Asteraceae (56 species), Fabaceae (36 species), Lamiaceae (32 species), Poaceae (29 species), Apiaceae (25 species) and Brassicaceae (18 species) families and Astragalus (17 species), Centaurea (10 species), Cousinia, Nepeta, Salvia, Stachys (5 species), Silene, Bromus and Hordeum (4 species) genera. Among these plants about 44.9 % are (medicinal), 34.8 % (pastural-feed), 6.6 % (poisonous), 5.3 % (weed), 4.4 % (industrial), and 3.7 % (soil conservation-cover) uses. The life form of plant species according to Raunkierʼs method are consists of 48.7 % hemicryptophytes, 31.3 % therophytes, 10 % camaephytes, 8 % geophytes and 2 % phanerophytes. The chorotypes of plants species showed that 64.2 percent (203 species) of the plant species belonged to Irano–Touranian zone. Other species in addition to Irano–Touranian zone grew in other geobotanical zones too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chorotype
  • Chaharmahal va Bakhtiari
  • Floristic
  • Life form
  • Sheyda Protected Area

بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده شیدا (چهارمحال و بختیاری، ایران)

محمدرضا وهابی*، مصطفی ترکش اصفهانی، حمیدرضا فرهنگو عبدالله صالحی‌اردلی

اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده منابع طبیعی، گروه مرتع‌داری

تاریخ دریافت: 2/9/94                 تاریخ پذیرش: 23/3/96

چکیده

بررسی فلوریستیک هر منطقه یکی از مؤثر­ترین روش­ها برای مدیریت و حفاظت از ذخایر توارثی تنوع زیستی موجود است. منطقه حفاظت‌شده شیدا با مساحت 23832 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری می­باشد و در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد. حداقل و حداکثر ارتفاع منطقه به‌ترتیب 2100 و 3165 متر از سطح دریا می­باشد. در این مطالعه گونه­های گیاهی موجود در منطقه جمع‌آوری و تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس شناسایی شدند. گونه­ها بیشتر متعلق به خانواده­های Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae  (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18گونه) و جنس­های Astragalus (17 گونه)، Centaurea (10 گونه)، Cousinia، Nepeta، SalviaوStachys(5 گونه)،  Silene، BromusوHordeum (4 گونه)می­باشند. از بین گیاهان حدود 9/44% (دارویی)، 8/34% (علوفه‌ای- مرتعی)، 6/6% (سمی)، 3/5% (علف هرز)، 4/4% (صنعتی) و 7/3% (حفاظت خاک- پوششی) می­باشند. شکل زیستی گونه­های گیاهی مطابق روش رانکیائر شامل 7/48% همی­کریپتوفیت، 3/31% تروفیت، 10% کامفیت، 8% ژئوفیت و 2% فانروفیت می­باشد. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که 2/64 درصد گونه‌ها (203 گونه) به ناحیه ایرانی- تورانی تعلق داشتند. سایر گونه­ها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند.   

واژه­های کلیدی: پراکنش جغرافیایی، چهارمحال و بختیاری، شکل زیستی، فلوریستیک، منطقه حفاظت شده شیدا

* نویسنده مسئول، تلفن: 03133913581 ، پست الکترونیکی: Vahabi@cc.iut.ac.ir

مقدمه

 

مراتع یکی از منابع طبیعی تجدید شونده با استفاده­های متنوع هستند و به‌عنوان یک اکوسیستم طبیعی دربرگیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و تنوعی از گونه­های گیاهی، بخش بزرگی از تنوع زیستی را در خود جای داده است (38). این اکوسیستم­های طبیعی بخش وسیعی از سطح کشور را در اقلیم های مختلف شامل می­شوند ولی متأسفانه از این منابع ملی بطور مناسب بهره­برداری نشده و بخش عمده­ای از این منابع با ارزش در حال از بین رفتن است (36). کشور ایران بدلیل شرایط متنوع جغرافیایی و دارا بودن اقلیم‌های آب و هوایی مختلف محل حضور گونه­های گیاهی بسیاری است و از نظر تنوع گیاهی جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای گیاهی جهان دارد و به یکی از 10 خاستگاه مهم گونه‌زایی در جهان تبدیل شده است. مجموع گونه­های گیاهی موجود در ایران حدود 8000 گونه گزارش شده است که در این میان تعداد 1810 گونه بومزاد (انحصاری) ایران می­باشند که تنها در سرزمین ایران رشد کرده و یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می­شوند (26). با وجود این هنوز مناطق بسیاری در کشور وجود دارد که پوشش گیاهی آنها کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. بطور کلی شناسایی و معرفی رستنی­های یک منطقه برای دسترسی آسان و سریع به گونه گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیت­های رویشی منطقه، شناسایی گونه­های مقاوم و در حال انقراض و کمک به حفاظت آنها و تعیین پوشش گیاهی منطقه اهمیت ویژه­ای دارد (27). بررسی فلوریستیک هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا همانند شناسنامه­ای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آن را نشان می دهد (6). در مطالعات کاربردی پوشش گیاهی  بمنظور نیل به اطلاعاتی برای حل مسائل اکولوژیکی در ارتباط با مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از بوم نظام­های طبیعی مورد مطالعه قرار می­گیرد (29). فلور غنی و متنوع ایران از دیرباز توسط محققان خارجی و در سال های اخیر توسط پژوهشگران علاقمند داخلی مورد بررسی قرار گرفته است که می توان به مطالعات رشینگر (52)، ویندلبو و رشینگر (53)، لئونارد (47)، اسدی و رنه مارک (3)، قهرمان و همکاران (25) و یوسفی و همکاران (39) اشاره کرد. استان چهارمحال و بختیاری ازجمله مناطقی است که از تنوع ژنتیکی و غنای گونه­ای بالایی برخوردار است. بیش از 600 گونه از استان  چهارمحال و بختیاری در فلور ایرانیکا ثبت شده است که تعداد 149 گونه انحصاری ایران و 27 گونه انحصاری استان مذکور هستند (14). به محدوده­ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، آب و کوهستان که دارای ارزش راهبردی بوده و بمنظور حراست، ترمیم و احیای حیات جانوری و گیاهی و جلوگیری از انهدام تدریجی آنها انتخاب می­شوند و تحت حفاظت قرار می­گیرد، مناطق حفاظت شده گفته می­شود. منطقه حفاظت شده شیدا با پتانسیل­های طبیعی و وجود حیات وحش به‌ویژه کل و بز و قوچ و میش از اواخر سال 1386 طی مصوبه شماره ۲۸۶ شورای عالی محیط‌زیست به‌عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسید و در لیست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفت (31). با توجه به بررسی های انجام شده بر روی منابع داخلی که توسط نگارندگان تا این زمان انجام شد، مطالعه جامع و مدونی در زمینه شناسایی فلور گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا انجام نشده است. ازجمله مطالعات انجام شده در استان چهارمحال و بختیاری در زمینه پوشش گیاهی می­توان به مواردی مانند: بررسی فلوریستیک کوه کلار در مرکز استان چهارمحال و بختیاری (14)، معرفی سیمای پوشش گیاهی و جمع آوری رستنی های منطقه حفاظت شده سبز کوه (5)، گزارش پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده قیصری (16)، بررسی فلور منطقه کرسنک در شمال‌غربی شهرکرد (17)، بررسی فلوریستیکی حوزه دره سیر شهر سورشجان (28)، بررسی فلور منطقه حفاظت شده هلن (18) و معرفی فلور گیاهان منطقه حفاظت شده تنگ صیاد (33) اشاره نمود. این پژوهش در منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری بمنظور معرفی فهرست فلوریستیک، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده گونه­های گیاهی انجام شده است.

مواد و روشها

ویژگی­های منطقه حفاظت شده شیدا: منطقه شیدا در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. مساحت منطقه مطالعه شده در استان چهارمحال و بختیاری برابر 23832 هکتار است. منطقه مذکور در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد (شکل 1). این منطقه بطور عمده کوهستانی و بخش کمی از آن نیز تپه ماهوری و دشتی است که فاصله آن تا مرکز استان 27 کیلومتر و شهرستان بن در همجواری این منطقه واقع شده است. پست­ترین ارتفاع منطقه حفاظت شده شیدا 2100 متر در محل روستای کلیچه و بلندترین نقطه ارتفاعی آن در ارتفاعات کوه برآفتاب با ارتفاع 3165 متر از سطح دریا قرار گرفته است. اقلیم منطقه بر اساس روش پابو نیمه استپی سرد، روش آمبرژه نیمه مرطوب سرد و روش دومارتن نیمه‌خشک است. میانگین بارندگی سالیانه و درازمدت منطقه بین 413 تا 457 میلی‌متر متغیر است. متوسط دمای سالیانه 8/10 درجه سانتیگراد است. منحنی آمبروترمیک منطقه نشان دهنده دوره خشک نسبتا طولانی از اواسط فروردین تا اواسط ماه مهر شمسی است (شکل 2).


 

شکل 1- A: موقعیت استان چهارمحال و بختیاری و استان­های همجوار آن در ایران، B: موقعیت منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری، C: موقعیت منطقه حفاظت شده شیدا

 

شکل 2- نمودار آمبروترمیک منطقه حفاظت شده شیدا

 

در این مطالعه، در مرحله اول با مراجعه به نقشه­ها و عکس­های هوایی و بازدید اولیه صحرایی و همچنین با در نظرگرفتن مراحل فنولوﮊی (Phenology) گیاهان اقدام به عکسبرداری و جمع آوری گونه­های گیاهی در منطقه حفاظت شده شیدا شد. گیاهان منطقه مذکور از اسفند 1392 تا اوایل آذر ماه 1393 با مراجعه­های مکرر به نواحی مختلف منطقه و با روش تصادفی سیستماتیک جمع آوری شدند (29). پس از جمع آوری نمونه­های گیاهی و درج نمودن مشخصات و ویژگی­های گیاه، نمونه­ها در شرایط استاندارد و بر مبنای روش­های متداول خشک و پرس شده و بعد به هرباریوم دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان منتقل و شناسایی گردیدند. به این منظور از ابزار و روش­های معمول شناسایی گیاهان و براساس روش­های مرسوم تاکسونومی گیاهی و بکارگیری منابع لازم مانند فلور ایرانیکا (52)، فلور ایران (4، 50)، فلور رنگی ایران (24)، فلور ترکیه (43)، فلور عراق (57)، فلور شوروی سابق (46)، رستنی­های ایران (30)، کروموفیت­های ایران (23)، رده بندی گیاهی (35) و گون­های ایران (37) استفاده شد. اسامی فارسی کلیه گیاهان شناسایی شده با استفاده از کتاب فرهنگ نام­های گیاهان ایران مشخص و تعیین گردید (34). کوروتیپ (پراکنش جغرافیایی) گونه­ها با توجه به مناطق انتشار آنها در ایران و سایر کشورها و با در نظر گرفتن تلفیقی از تقسیم­بندی­های جغرافیایی رویش­های ایران توسط زوهاری (59، 60)، لئونارد و وایت (48) و تختاجان (56) تشخیص و تعیین گردید. بمنظور تعیین شکل زیستی گیاهان از سیستم طبقه بندی رانکیائر استفاده شد که اساس آن بر مبنای موقعیت جوانه های مولد بر گیاه می­باشد. بر این اساس گیاهان موجود در اکوسیستم­های خشکی به پنج گروه فانروفیت­ها (Phanerophytes) ، کامفیت­ها (Chamephytes)، همی­کریپتوفیت­ها (Hemicryptophytes)، کریپتوفیت­ها (Cryptohytes) و تروفیت­ها (Therophytes) تقسیم می­شوند (51). همچنین گیاهان موجود در منطقه حفاظت شده شیدا بر اساس موارد استفاده به شش گروه کلی شامل: دارویی (13)، علوفه­ای- مرتعی (8، 9، 10، 19 و 20)، سمی(21)، صنعتی، حفاظت خاک- پوششی (22، 55) و علف هرز (32) تقسیم شدند. لازم بذکر است نام علمی گونه شناسایی شده بر اساس (IPNI= The International Plant Name Index(، نام تیره­ گیاهی بر مبنای سیستم (APGIII=Angiosperm Phylogeny) Group III و اسامی مؤلفان تمامی گونه­های گیاهی بر پایه تارنمای اینترنتی فهرست گیاه (http://theplantlist.org) تطبیق و یکسان­سازی شده­اند (45، 40 و 44). فهرست اسامی علمی کلیه گونه­های گیاهی منطقه همراه با نام فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده آنها به تفصیل در پیوست 1 آمده است.

نتایج

تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس در منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری شناسایی شدند. خانواده­های Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18 گونه) به‌ترتیب با داشتن 7/17، 3/11، 1/10، 1/9 ، 9/7 و 6/5 درصد از کل گونه­های شناسایی شده، بزرگترین تیره­های گیاهی مناطق مطالعه شده را تشکیل می­دهند (شکل 3). جنس Astragalus دارای 17 گونه، جنس Centaureaدارای 10 گونه، جنس­های Cousinia، Nepeta، SalviaوStachysبطور مشترک هریک دارای 5 گونه و در نهایت جنس­های Silene، BromusوHordeum نیز هریک دارای 4 گونه بزرگترین جنس­های موجود در رویشگاه­های مطالعه شده را تشکیل می­دهند (شکل 4). فهرست اسامی علمی کلیه گونه های گیاهی منطقه همراه با نام فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده آنها بتفصیل در پیوست 1 آمده است. با استفاده از سیستم رانکیائر طبقه بندی گیاهان در شکل­های زیستی مختلف انجام شد (51). بر این اساس گیاهان همی­کریپتوفیت (He) با 7/48 درصد (154 گونه)، گیاهان تروفیت (Th) با 3/31 درصد (99 گونه)، گیاهان کامفیت (Ch) با 10 درصد (31 گونه)، گیاهان ژئوفیت (Ge) با 8 درصد (27 گونه) و گیاهان فانروفیت (Ph) با 2 درصد (5 گونه) به‌ترتیب فراوانترین شکلهای زیستی رویشگاه­های مطالعه شده را تشکیل می دهند (شکل 5). از بین گیاهان موجود در رویشگاه­های مطالعه شده از لحاظ موارد استفاده حدود 9/44 درصد گونه­ها (دارویی)، 8/34 درصد گونه­ها (علوفه ای- مرتعی)، 6/6 درصد گونه­ها (سمی)، 3/5 درصد گونه­ها (علف هرز)، 4/4 درصد گونه­ها (صنعتی) و 7/3 درصد گونه­ها (حفاظت خاک- پوششی) می­باشند که در این میان حضور گونه­های دارویی و معطر (به‌ویژه گونه­های اسانس دار) و علوفه‌ای- مرتعی از پراکنش بیشتری برخوردار است. از نظر پراکندگی جغرافیایی 2/64 درصد (203 گونه) عنصر ایرانی- تورانی، 9/6 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانه­ای، 3/5 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ اروپا- سیبری، 5/1 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ صحرا- سندی، 1/4 درصد عنصر جهان وطن، 6/6 عنصر چند ناحیه­ای، 5/1 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانه­ای/ اروپا- سیبری، 9/0 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانه ای/ صحرا- سندی و 5/8 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ اروپا- سیبری / مدیترانه­ای است (شکل 6).

 

 

شکل 3- نمودار تعداد گونه­های گیاهی در هر تیره در منطقه حفاظت شده شیدا

 

 

شکل 4- نمودار جنس­های بزرگ منطقه حفاظت شده شیدا با بیشترین تعداد گونه­های گیاهی

 
   

 

 

 

 

 

 


شکل 5- (سمت راست) اشکال زیستی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا (He: همی کریپتوفیت، Th: تروفیت، Ch: کامفیت، Ge: ژئوفیت، Ph: فانروفیت)؛ شکل 6- (سمت چپ) پراکنش جغرافیایی گیاهان موجود در منطقه حفاظت شده شیدا (IT: ایرانی- تورانی، SS: صحرا- سهندی، ES: اروپا- سیبری، M: مدیترانه ای PL: چند ناحیه­ای، Cosm: جهان وطن)

مشخصات و علائم اختصاری استفاده شده در پیوست 1

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی (نواحی رویشی)

He= Hemicryptophytes

Cosm= Coamopolition

Th= Therophytes

PL= Plural Region

Ch= Chamephytes

IT= Irano-Turanian

Ph= Phanerophytes

ES= Euro-Seberian

Ge= Geophytes

M= Meditrranean

 

SS= Sahara-Sindian

 

IT-ES= Irano-Turanian, Euro-Seberian

 

IT-M= Irano-Turanian, Meditrranean

 

IT-SS= Irano-Turanian, Sahara-Sindian

 

IT-ES-M= Irano-Turanian, Euro-Seberian, Meditrranean

 

IT-M-ES= Irano-Turanian, Meditrranean, Euro-Seberian

 

IT-M-SS= Irano-Turanian, Meditrranean, Sahara-Sindian

[End]

گونه­های انحصاری منطقه ایران و توران

[End*]

گونه­های انحصاری منطقه بختیاری و اصفهان در منطقه حفاظت شده شیدا

 

پیوست 1- فهرست گونه­های گیاهی، اسامی فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا

موارد استفاده

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

نام فارسی

نام علمی گونه

 

 

 

 

Amaranthaceae

دارویی

Th

PL

تاج خروس

Amaranthus retroflexus L.

مرتعی

Th

IT-ES

سر شاخی

Ceratocarpus arenarius L.

علف هرز

Th

Cosm

سلمه تره

Chenopodium album L.

علف هرز

Th

IT-M

سلمک اورشلیمی

C. botrys L.

سمی

Th

PL

جاروی قزوینی

Kochia scoparia (L.) Schrad.

علوفه­ای، مرتعی

Ch

IT-M

خارکو

Noaea mucronata (Forssk.) Asch. & Schweinf.

سمی

Th

PL

شور خار دار

Salsola kali L.

 

 

 

 

Amaryllidaceae

دارویی

Ge

IT

تره کوهی

Allium ampeloprasum L.

دارویی

Ge

IT

موسیر

A. hirtifolium Boiss.    [End]

 

 

 

 

Apiaceae

مرتعی

He

IT

هویج کوهی

Astrodaucus orientalis (L.)Drude.

دارویی

Ge

IT

زیره استوانه­ای

Bunium cylindricum (Boiss. & Hohen.) Drude

دارویی

Ge

IT-ES

زیره هرز زراعی

B. paucifolium DC.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

چتر کندمی رفیع

Bupleurum exaltatum M. Bieb.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

چتر گندمی داسی

B. falcatum L.

مرتعی

He

IT

جعفری فرنگی

Chaerophyllum macropodum Boiss.

مرتعی

Th

IT

هویج خودرو

Daucus carota L.

دارویی

He

IT

خوشاریزه

Echinophora platyloba DC.    [End]

دارویی

He

IT

زول

Eryngium billardieri F. Delaroche.

دارویی

He

IT

زول پهن برگ

E. bornmuelleri Nábělek

دارویی

He

IT

غاز یاغی

Falcaria vulgaris Bernh.

دارویی

He

IT

باریجه

Ferula galbaniflua Boiss. & Buhse

دارویی

He

IT

کمای سازوی

F. haussknechtii  H.Wolff ex Rech. f.

دارویی

He

IT

کما

F. ovina (Boiss.) Boiss.

دارویی

He

IT

چویل

Ferulago angulata (Schltdl.) Boiss.

مرتعی

He

IT

گلپر کوهستانی

Heracleum laciopetalum Boiss.

دارویی

He

IT

جعفری کوهی پا کوتاه

Pimpinella tragium Vill.

دارویی

He

IT

جاشیر

Prangos uloptera DC.    [End]

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

شلیل

Rhabdosciadium aucheri Boiss.    [End]

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

شانه ونوس

Scandix pectin-veneris L.

مرتعی

He

IT

پیکل

Smyrniopsis aucheri Boiss.

مرتعی

He

IT

آوندول

Smyrnium cordifolium Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

دانه قفسی

Thecocarpus meifolius Boiss.    [End]

علف هرز

Th

IT-M-ES

گیس چسبک

Turgenia latifolia (L.) Hoffm.

علف هرز

Th

IT

گیس چسبک شعایی

T. lisaeoides C.C.Towns.

 

 

 

 

Apodanthaceae

علف هرز

Th

IT-SS

خون گون

Pilostyles haussknechtii Boiss.

 

 

 

 

Asteraceae

دارویی

He

IT

بومادران تبریزی

Achillea cuneatiloba Boiss. & Buhse

دارویی

He

IT

بومادران کوهستانی

A. vermicularis Trin.

دارویی

He

IT-M-ES

بومادران سرزرد

A. wilhelmsii K.Koch

دارویی

He

PL

تلخه

Acroptilon repens (L.) DC.

دارویی

Th

IT

بابونه اصفهانی

Anthemis gayana Boiss.    [End]

دارویی

Th

IT

بابونه زاگرسی

A. haussknechtii Boiss. & Reut.

دارویی

Th

IT

بابونه تاج دندانی

A. odontostephana Boiss.

سمی

He

IT-ES-M

بابا آدم

Arctium lappa L.

سمی

He

IT-ES-M

بابا آدم صغیر

A. minus (Hill) Bernh.

مرتعی

Ch

IT

درمنه کوهی

Artemisia aucheri Boiss.    [End]

مرتعی

Ch

IT

درمنه زاگرسی

A. haussknechtii Boiss.

مرتعی

He

IT

گل گندم کوهی

Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz

مرتعی

He

IT-M

گل گندم طلایی

C. behen L.

دارویی

Th

IT-ES

گل گندم

C. depressa M.Bieb.

علف هرز

Th

IT

گل کندم سفید

C. gaubae (Bornm.) Wagenitz     [End]

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES

گل گندم شش تیغ پر

C. iberica Trevir. ex Spreng.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

گل گندم گچ دوست

C. intricata Boiss.   [End]

مرتعی

He

IT

گل گندم اصفهانی

C. ispahanica Boiss.    [End]

علوفه­ای

He

IT

گل گندم ایرانی

C. persica Boiss.

علف هرز

Th

IT

گل گندم زرد

C. solstitialis L.

علف هرز

He

IT

گل گندم بوته­ای

C. virgata Lam.

مرتعی

Th

IT

-

Chardinia orientalis (L.) Kuntze

دارویی

He

PL

کاسنی

Cichorium  intybus L.

مرتعی

Ge

PL

قنقال

Cirsium arvense (L.) Scop.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

کنگر برگه دار

C. bracteosum DC.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هزار خار بختیاری

Cousinia bachtiarica Boiss. & Hausskn.   [End*]

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هزار خار آهک دوست

C. calcitrapa Boiss.    [End]

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هزار خار گل سفید

C. canescens DC.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هزار خار استوانه­ای

C. cylindracea Boiss.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هزار خار کوهسری

C. multiloba DC.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES

ریش قوس

Crepis sancta (L.) Bornm.

دارویی

He

IT

شکر تیغال

Echinops cephalotes DC.   [End]

دارویی

He

IT

شکرتیغال دنایی

E. kotchyi Boiss.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

شکر تیغال بومهنی

E. leiopolyceras Bornm.

دارویی

He

IT-ES-M

کنگرعلوفه­ای

Gundelia tournefortii L.

سمی

Ch

IT

کر قیچ

Hertia angustifolia (DC.) Kuntze    [End]

دارویی

He

IT

گل بی مرگ

Helichrysum oligocephalum DC.    [End]

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

کاهوی دنایی

Lactuca serriola L.

علوفه­ای، مرتعی

Ch

IT

کاکل پری

Lasiopogon muscoides (Desf.) DC.

علف هرز

He

IT

خار پنبه برگ نازی

Onopordum leptolepis DC.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-M

خار زردک

Picnomon acarna (L.) Cass.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

تلخک کرک آلود

Picris strigosa M. Bieb.

علف هرز

He

IT

گاو چاق کن

Scariola orientalis (Boiss.) Soják 

دارویی

He

IT

شنگ اسب رفیع

Scorzonera cinerea Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

شنگ اسب اصفهانی

S. ispahanica Boiss.   [End*]

دارویی

Th

IT-M-SS

زلف پیر

Senecio glaucus L.

دارویی

Th

IT-M-ES

پیرگیاه

S. vulgaris L.

دارویی

He

IT

گل گندمی

Serratula latifolia Boiss.

دارویی

He

IT

کاهوی صخره­ای

Steptorhamphus tuberosus(Jacq.) Grossh.

دارویی

He

IT

مینای پرکپه

Tanacetum polycephalum Sch.Bip.

مرتعی

He

IT

گل قاصد کوهی

Taraxacum montanum (C.A.Mey.) DC.

مرتعی

He

IT-M

گل قاصد

T. syriacum Boiss.

دارویی

He

IT

شنگ چشم گاوی

Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss.

مرتعی

He

IT-M-ES

شنگ حلبی

T. longirostris Sch.Bip.

مرتعی

Th

IT

عروس صحرایی کاکل دار

Xeranthemum longepapposum Fisch. & C.A. Mey.

مرتعی

Th

IT

عروس صحرایی بی مرگ

X. annuum L.

 

 

 

 

Berberidaceae

مرتعی

Ge

IT

چشم شیر

Leontice armeniaca Belanger

 

 

 

 

Biebersteiniaceae

سمی

Ge

IT

آدمک

Biebersteinia multifida DC.

 

 

 

 

Boraginaceae

دارویی

He

IT-ES

گاو زبان بدل

Anchusa italica Retz.

دارویی

Th

IT

آفتاب پرست

Heliotropium europium L.

مرتعی

He

IT-M

خار لنگری

Lappula barbata (M. Bieb.) Gürke

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

چشم گربه­ای خزری

Nonnea caspica G. Don

مرتعی

Th

IT-ES

چشم گربه ایرانی

N. persica Boiss.

علف هرز

He

IT

زنگوله­ای

Onosma bulbotrichum DC.    [End]

دارویی

He

IT

زنگوله­ای دانه ریز

O. microcarpum DC.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

-

Rindera lanata Bunge

مرتعی

Th

IT

چنگکی

Rochelia disperma (L.f.) K. Koch

مرتعی

Th

IT

فانوس آبی

Trichodesma aucheri DC.

 

 

 

 

Brassicaceae

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

آتشین طویل

Aethionema elongatum Boiss.

دارویی

Th

IT

قدومه برگ باریک

Alyssum linifolium Stephan ex Willd.    [End]

دارویی

Th

IT

قدومه پا کوتاه

A. marginatum Steud. ex Boiss.    [End]

دارویی

Th

IT

ترتیزک جویباری

Barbarea plantaginea DC.

دارویی

Th

Cosm

کیسه کشیش

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

دارویی

He

IT-M

ازمک

Cardaria draba (L.) Desv.

دارویی

Th

IT-SS

خردل سپهری

Clypeola aspera (Grauer) Turrill

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-M-ES

گوش خرگوش

Conringia orientalis (L.) Dumort.

دارویی

Th

PL

خاکشیر

Descurainia Sophia (L.) Webb ex Prantl

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

-

Fibigia macrocarpa (Boiss.) Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

-

F. suffruticosa (Vent.) Sweet

سمی

He

IT

وسمه تالشی

Isatis cappadocica Desv.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

ترتیزک ایرانی

Lepidium persicum subsp. persicum Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-M-SS

شب بوی صحرایی

Malcolmia Africana (L.) R.Br.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

چلیپای اصفهانی

Matthiola ovatifolia Boiss.

دارویی

He

IT

علف چشمه

Nasturtium officinale R.Br.

دارویی

Th

IT-M

خاکشیری

Robeschia schimperi (Boiss.) O.E.Schulz

سمی

Th

PL

کیسه چوپان

Thlaspi arvense L.

 

 

 

 

Campanulaceae

دارویی

He

IT

گل چاک

Asyneuma persicum (A.DC.)Bornm.

 

 

 

 

Caprifoliaceae

مرتعی

He

IT

سردار سر کوچک

Cephalaria microcephala Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-M

سردار سر شکافته

C. syriaca (L.) Schrad. ex Roem. & Schult.

دارویی

Ph

IT-M

پلاخور

Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach

دارویی

He

IT

خار عروس

Morina persica L.

مرتعی

He

IT

سربال

Pterocephalus canus Coult. ex DC.

مرتعی

Th

IT

طوسک ایرانی

Scabiosa persica Boiss. var. persica

دارویی

He

IT

والرین کوهستانی

Valeriana sisymbriifolia Vahl

 

 

 

 

Caryophyllaceae

دارویی

Ch

IT

چوبک ایرانی

Acanthophyllum microcephalum Boiss.

دارویی

He

IT

چارچار

Buffonia oliveriana Ser.

دارویی

Th

IT

دانه مرغ متورم

Cerastium inflatum Link ex Desf.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

گچ دوست دو رنگ

Gypsophila bicolar (Freyn. & Sint.) Grossh.

دارویی

He

IT

سیلن سبزینه­ای

Silene chlorifolia Sm.

دارویی

Th

IT-M

سیلن گل مخروطی

S. conoidea L.

دارویی

Ch

IT

سیلن ساقه آغوش

S. morganae Freyn

دارویی

Th

IT

سیلن نیش دار

S. pungens Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES

گندمک زنگوله­ای

Stellaria holostea L.

دارویی

Th

IT-ES

جغجغک

Vaccaria pyramidata Medik.

 

 

 

 

Cleomaceae

دارویی

Th

IT-M

علف مار

Cleome iberica DC

 

 

 

 

Colchicaceae

دارویی

Ge

IT

گل حسرت آذری

Colchicum soboliferum (C.A. Mey.) Stef.

دارویی

Ge

IT

گل حسرت زیبا

C. speciosum Steven

 

 

 

 

Convolvulaceae

دارویی

Th

Cosm

پیچک

Convolvulus arvensis L.

مرتعی

He

IT

پیچک سرسان

C. commutatus Boiss.

علف هرز

Th

Cosm

نوعی سس

Cuscuta monogyna Vahl

 

 

 

 

Crassulaceae

مرتعی

Ge

IT

ناز طوقه ایرانی

Rosularia persica (Boiss.) A. Berger     [End]

 

 

 

 

Cyperaceae

مرتعی

Ge

IT

جگن

Carex stenophylla Wahlenb.

مرتعی

He

IT

-

Scirpoides holoschoenus subsp. australis (L.) Soják

 

 

 

 

Euphorbiaceae

دارویی

Ch

IT-M-SS

ناز بیابانی

Andrachne telephioides L.

دارویی

He

IT

ارزق اورشلیمی

Chrozophora hierosolymitana Spreng.

سمی

He

IT

شیر سگ

Euphorbia helioscopia L.

سمی

He

IT

فرفیون

E. heteradena Jaub. & Spach

سمی

Th

IT

کرچک

Ricinus communis L.

 

 

 

 

Fabaceae

صنعتی

Ch

IT

گز خوانسار

Astragalus adscendens (Boiss. & Hausskn.) Podlech

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. albispinus Sirj. & Bornm.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. brachycalyx (Fisch. ex Boiss.) Podl.    [End]

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. campylanthus Boiss.     [End]

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. cephalanthus DC.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. compactus Lam.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

نوعی گون

A. curvirostris Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

Ch

IT

گون گل آبی

A. effusus Bunge    [End]

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. floccosus Boiss.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. fragiferus Bunge

صنعتی

Ch

IT

گون پنبه­ای

A. gossypinus Fisch.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

نوعی گون

A. multijugus DC.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. myriacanthus Boiss.    [End]

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

نوعی گون

A. ovinus Boiss.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. rhodosemius Boiss. & Hausskn.

صنعتی

Ch

IT

نوعی گون

A. susianus Boiss.    [End]

صنعتی

Ch

IT

گون کتیرایی

A. verus Olivier.    [End]

مرتعی

Th

IT

نوعی نخود

Cicer pinnatifidum Jaub. & Spach

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

نخود کوهی

C. spiroceras Jaub. & Spach    [End]

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

یونجه باغی

Coronilla varia subsp. varia L.

دارویی

He

IT-ES

شیرین بیان

Glycyrrhiza glabra L.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

سنگینک وحشی

Lathyrus aphaca L.

علوفه­ای، مرتعی

He

PL

یونجه پاکلاغی

Lotus corniclatus L.

مرتعی

Th

IT

یونجه هلالی

Medicago radiate L.

علوفه­ای،مرتعی

He

IT-ES-M

یونجه معمولی

M. sativa L.

علوفه­ای، مرتعی

Th

PL

یونجه زرد یکساله

Melilotus indicus (L.) All.

دارویی

He

IT-ES-M

یونجه زرد

M. officinalis (L.) Pall.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

اسپرس خاردار

Onobrychis cornuta (L.) Desv.

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

اسپرس

O. melanotricha Boiss.    [End]

دارویی

He

IT

خارخر

Ononis spinosa L.

دارویی

He

IT

تلخه بیان

Sophora alopecuroides L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

شبدر

Trifolium fragiferum L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

شبدر سفید

T. repens L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

شنبلیله شیرازی

Trigonella elliptica Boiss.    [End]

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

ماشک برگ باریک

Vicia angustifolia L.

دارویی

Th

IT

ماشک گاودانه

V. ervilia (L.) Willd.

 

 

 

 

Geraniaceae

دارویی

He

IT-ES-M

سوزن چوپان

Erodium cicutarium (L.) Ľ Hér.

مرتعی

Ge

IT

سوزن چوپان ایرانی

Geranium persicum Schonb. -Tem.

مرتعی

Ge

IT-M

شمعدانی غده دار

G. tuberosum L.

 

 

 

 

Hypericaceae

دارویی

He

IT-ES

گل راعی آفتابی

Hypericum helianthemoides (Spach) Boiss.

دارویی

Ch

IT-ES

گل شهناز

H. perforatum L.

 

 

 

 

Iridaceae

دارویی

Ge

IT

زنبق صحرایی

Iris songarica Schrenk

 

 

 

 

Ixioliriaceae

دارویی

Ge

IT

خیارک

Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f.

 

 

 

 

Lamiaceae

دارویی

Ch

IT

جعده بوته­ای

Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.    [End]

دارویی

He

IT

سنبل بیابانی

Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth.

دارویی

Th

IT-M

بالنگو

Lallemantia iberica (M.Bieb.) Fisch. & C. A. Mey.

دارویی

Th

Cosm

گزنه سای ساقه آغوش

Lamium amplexicaule L.

دارویی

He

IT

فراسیون حلبی

Marrubium cuneatum Banks & Sol.

دارویی

He

PL

پونه

Mentha longifolia (L.) L.

دارویی

Th

IT

پونه سای دنایی

Nepeta daenensis Boiss.

دارویی

Th

IT

پونه سای تنک

N. laxiflora Benth.

دارویی

He

IT

پونه سای ایرانی

N. persica Boiss.

دارویی

Th

IT

پونه سای نیش دار

N. pungens (Bunge) Benth.

دارویی

Th

IT

پونه سای مرزه­ای

N. satureioides Boiss.

دارویی

He

IT

گوش بره زرد

Phlomis aucheri Boiss.    [End]

دارویی

He

IT

گوش بره

P. olivieri Benth.    [End]

دارویی

He

IT

گوش بره ایرانی

P. persica Boiss.    [End]

دارویی

He

IT

مریم گلی شاخ گوزنی

Salvia ceratophylla L.

دارویی

He

IT-SS

مریم گلی تماشایی

S. hydrangea DC. ex Benth.

دارویی

He

IT

مریم گلی پرساقه

S. multicaulis Vahl

دارویی

He

IT

مریم گلی سوری

S. syriaca L.

دارویی

He

IT

مریم گلی

S. reuteriana Boiss.

دارویی

Ch

IT

مرزه بختیاری

Satureja bachtiarica Bunge   [End*]

دارویی

Th

IT

مرزه

S. hortensis L.

دارویی

He

IT

بشقابی نمدین

Scutellaria tomentosa Bertol.

دارویی

He

IT

سنبله­ای صخره­زی

Stachys benthamiana Boiss.

مرتعی

He

IT-ES

گاو پونه

S. inflata Benth.

دارویی

He

IT-ES

چای کوهی

S. lavandulifolia Vahl

دارویی

He

IT

سنبله­ای مودار

S. pilifera Benth.   [End]

دارویی

He

IT

سنبله­ای نیش دار

S. setifera C.A. Mey.

دارویی

He

IT-SS

مورتلخ

Teucrium orientale L.

دارویی

He

IT-M

کلپوره- مریم نخودی

T. polium L.

دارویی

Ch

IT

آویشن دنایی

Thymus daenensis Celak.    [End]

دارویی

Ch

IT

کاکوتی کوهی

Ziziphora clinopodioides Lam.

دارویی

Th

IT

کاکوتی

Z. tenuior L.

 

 

 

 

Liliaceae

دارویی

Ge

IT

لاله واژگون قوز دار

Fritillaria gibbosa Boiss.

دارویی

Ge

IT

لاله واژگون

F. imperialis L.

 

 

 

 

Linaceae

دارویی

He

IT

کتان سفید

Linum album Kotschy ex Boiss.    [End]

 

 

 

 

Malvaceae

دارویی

He

IT

ختمی جنوبی

Alcea aucheri (Boiss.) Alef.

علف هرز

Th

IT-ES-M

پنیرک

Malva neglecta Wallr.

دارویی

He

IT-ES-M

پنیرک

M. sylvestris L.

 

 

 

 

Nitrariaceae

دارویی

He

PL

اسپند

Peganum harmala L.

 

 

 

 

Onagraceae

مرتعی

He

PL

بید علفی کرکی

Epilobium hirsutum L.

 

 

 

 

Orobanchaceae

سمی

He

IT

گل جالیز

Orobanche alba Stephan ex Willd.

 

 

 

 

Papaveraceae

دارویی

Th

IT-ES-M

شاه تره

Fumaria vaillantii Loisel.   [End]

سمی

Th

IT-M

شقایق

Glaucium corniculatum (L.) Curtis

دارویی

Th

IT

شقایق گل درشت

G. grandiflorum Boiss. & A. Huet

دارویی

Th

IT

شقایق لوب تیز

G. oxylobum Boiss. & Buhse

دارویی

Th

IT-M

شاه تره وحشی

Hypecoum pendulum L.

دارویی

Th

IT

خشخاش هرز

Papaver dubium L.

دارویی

Th

IT

گل عروسک

Roemeria refracta DC.

 

 

 

 

Plantaginaceae

دارویی

He

PL

بارهنگ سرنیزه­ای

Plantago lanceolata L.

دارویی

He

Cosm

بارهنگ

P. major L.

 

 

 

 

Plumbaginaceae

حفاظت خاک، پوششی

Ch

IT

کلاه میر حسن اصفهانی

Acantholimon aspadanum Bunge    [End]

حفاظت خاک، پوششی

Ch

IT

کلاه میر حسن علف بره­ای

A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss.    [End]

حفاظت خاک، پوششی

Ch

IT

کلاه میر حسن دنایی

A. melananthum Boiss.    [End]

 

 

 

 

Poaceae

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

علف پشمکی

Agropyron intermedium (Host) P.Beauv.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

دم روباهی کوهسری

Alopecurus apiatus Ovcz.

علوفه­ای، مرتعی

Ge

IT

یولافک

Arrhenatherum kotchyi Boiss.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES

یولاف وحشی

Avena fatua L.

علف هرز

Th

IT

گندمی یکساله

Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES

جارو علفی تالشی

Bromus danthoniae Trin.

­ علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-M

جارو علفی زبر

B. squarrosus L.

علف هرز

Th

PL

جارو علفی بامی

B. tectorum L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

علف گندمی

B. tomentellus Boiss.

علف هرز

Ge

Cosm

مرغ

Cynodon dactylon (L.) Pres.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

علف باغ

Dactylis glomerata L.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

برنج ارزنی

Eremopoa persica (Trin.) Roshev.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

بیابان گندمی مصری

Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

دگر گل گندمی

Heteranthelium piliferum (Sol.) Hochst. ex Jaub. & Spach

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

جو پیاز دار

Hordeum bulbosum L.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

جو وحشی

H. glaucum Steud.

­علوفه­ای، مرتعی

Th

IT-ES-M

جو بنفش

H. violaceum Boiss. & Hohen.

علوفه­ای، مرتعی

Th

Cosm

جو

H. vulgar L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-M

ملیکا

Melica persica Kunth

علوفه­ای، مرتعی

Ge

IT

شبه برنج

Oryzopsis holciformis (M.Bieb.) Hack.

علوفه­ای، مرتعی

Ge

Cosm

نی

Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.

علوفه­ای، مرتعی

Ge

IT-ES-M

چمن پیازی

Poa bulbosa L.

­ علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

چمن جو

Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski

علوفه­ای، مرتعی

Ge

IT

سیاه ناو پیاز دار

Puccinellia bulbosa (Grossh.) Grossh.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

چاودار

Secale cereale L.

علوفه­ای، مرتعی

Th

PL

چسبک

Setaria viridis (L.) P.Beauv.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT

استپی ریش دار

Stipa barbata Desf.

علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

استپی بیابانی

S. hohenackeriana Trin. & Rupr.

­ علوفه­ای، مرتعی

Th

IT

گیسو چمن

Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski

 

 

 

 

Polygonaceae

حفاظت خاک، پوششی

He

IT

هفت بند

Polygonum aridum Boiss. & Hausskn.    [End]

دارویی

He

Cosm

علف هفت بند

P. aviculare L.

صنعتی

He

IT

ریواس دنایی

Rheum persicum Losinsk.    [End]

دارویی

He

PL

ترشک مواج

Rumex crispus L.

دارویی

He

IT

ترشک بختیاری

R. ponticus E.H.L.Krause

 

 

 

 

Portulacaceae

دارویی

Th

Cosm

خرفه

Portulaca oleracea L.

 

 

 

 

Ranunculaceae

دارویی

Th

IT

چشم خروس تابستانه

Adonis aestivalis L.

سمی

Th

IT-ES-M

گل آفتاب رو

Ceratocephalus falcatus (L.) Pers.

دارویی

Th

IT

زبان در قفا

Consolida orientalis (J. Gay) Schrödinger

سمی

Ge

IT

زبان در قفای غده دار

Delphinium tuberosum Aucher ex Boiss.

سمی

Th

IT-ES-M

آلاله

Ranunculus arvensis L.

سمی

He

IT-M

برگ سدابی

Thalictrum isopyroides C.A. Mey.

 

 

 

 

Resedaceae

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

ورث

Reseda lutea L.

 

 

 

 

Rosaceae

مرتعی

Ph

PL

بادام تلخ

Amygdalus communis L.

دارویی

Ph

IT

بادام کوهی

A. scoparia Spach    [End]

علوفه­ای، مرتعی

Ge

IT-ES-M

پنجه برگ

Potentilla reptans L.

علوفه­ای، مرتعی

He

IT-ES-M

توت روباهی

Sanguisorba minor Scop.

 

 

 

 

Rubiaceae

دارویی

He

IT

زبرینه کوهستانی

Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb.

دارویی

Th

IT

زبرینه شرقی

A. orientalis Boiss. & Hohen.

دارویی

He

IT

صلیبک

Crucianella gilanica Trin.

دارویی

He

IT

صلیبی

Cruciata leavipes Opiz

علف هرز

Th

IT

بی تی راخ

Galium aparine L.

مرتعی

He

PL

شیر پنیر

G. verum subsp. verum L.

 

 

 

 

Rutaceae

دارویی

Ch

IT-ES

سداب

Ruta tuberculata Forssk.

 

 

 

 

Santalaceae

دارویی

Th

IT-SS

کتانک شیرازی

Thesium kotschyanum Boiss.

 

 

 

 

Sapindaceae

دارویی

Ph

IT

کیکم- افرا

Acer monspessulanum L.

 

 

 

 

Scrophulariaceae

دارویی

Th

IT

کتانی هرمی

Linaria pyramidata Schur

دارویی

He

IT

میمونی رگه­دار شیرازی

Scrophularia nervosa Benth.    [End]

دارویی

He

IT

گل ماهور دانه درشت

Verbascum macrocarpum Boiss.

دارویی

He

IT-M

گل ماهور تماشایی

V. speciosum Schrad.

دارویی

He

IT-M

سیزاب شرقی

Veronica orientalis Mill.

 

 

 

 

Solanaceae

سمی

Th

Cosm

تاتوره

Datura stramonium L.

سمی

He

PL

بذر البنج

Hyoscyamus niger L.

سمی

Th

Cosm

تاج ریزی سیاه

Solanum nigrum L.

 

 

 

 

Thymelaeaceae

دارویی

Ph

IT

شوخ- خوشک

Daphne mucronata Royle

 

 

 

 

Xanthorrhoeaceae

دارویی

Ge

IT

سریش استپی

Eremurus inderiensis (M.Bieb.) Regel

دارویی

Ge

IT

سریش ایرانی

E. persicus (Jaub. & Spach) Boiss.

 

 

 

 

Zygophyllaceae

سمی

He

PL

خار خسک

Tribulus terrestris L.

                                                                                                                                  

 

بررسی­ها نشان داد که از میان عناصر ایران و تورانی موجود در منطقه تعداد 45 گونه (2/14 درصد) از آنها بوم‌زاد (انحصاری) ایران هستند که برخی از آنها مانند Cousinia bachtiarica Boiss. & Hausskn. ،Scorzonera ispahanica Boiss.  وSatureja bachtiarica Bunge بوم‌زاد منطقه بختیاری و اصفهان هستند. تقسیمات حاصل از رده بندی گیاهان موجود در منطقه بیانگر این است که حدود 12 درصد از گیاهان در رده تک لپه­ای­ها و 9/87 درصد از آنها در رده دولپه­ای­ها قرار می‌گیرند.   

بحث

در این مطالعه 48 تیره گیاهی شناسایی شد که به‌ترتیب گیاهان خانواده­های Asteraceae (کاسنی) با 56 گونه و 29 جنس، خانواده Fabaceae (باقلائیان) با 36 گونه و 14 جنس، Lamiaceae (نعنائیان) با 32 گونه و 15 جنس، Poaceae (گندمیان) با 29 گونه و 22 جنس، Apiaceae (چتریان) با 25 گونه و 19 جنس و Brassicaceae (چلیپائیان) با 18 گونه و 16 جنس بالاترین فراوانی را داشتند. یوسفی و همکاران (1390)، ابراهیمی و همکاران (1390) و شیرمردی و همکاران (1392 و 1389) در مطالعات خود غالب بودن گیاهان تیره­های Asteraceae، Fabaceae  و Lamiaceae را در منطقه چادگان استان اصفهان، منطقه کرسنک و منطقه حفاظت شده هلن استان چهارمحال و بختیاری گزارش کرده­اند (39، 2، 17 و 18). با توجه به بررسی انجام شده در این منطقه عواملی مانند وسعت زیاد، تنوع رویشگاهی، بارندگی نسبتا خوب و شرایط کوهستانی منطقه سبب پیدایش تنوع فلوریستیکی غنی آن شده است. بررسی فرم زیستی همی­کریپتوفیت و تروفیت (بطور مجموع 80%) نشان دهنده پوشش­های گیاهی مناطق کوهستانی ایران مرکزی بوده و پراکنش جغرافیایی 64% عناصر ایران و تورانی نیز مؤید این مطلب است. بنابراین منطقه حفاظت شده شیدا دارای پوشش گیاهی مناطق نیمه استپی سرد است. در این منطقه انواع گونه­های پایا با شکلهای بوته­ای خاردار و بالشتکی همراه با گندمیان علفی و چند ساله از جنس­های Bromus، Hordeum، Poa و Stipa و وجود عوامل دیگری مانند ساختار زمین شناسی، نوع بستر و خاک آن بیانگر شرایط کوهستانی، مرتفع و سرد است. ویندلبو و هج (1970) وجود جنس­های Astragalus، Cousinia و Acantholimon در یک منطقه را به‌عنوان ویژگی بارز منطقه ایران و تورانی بیان می­کنند (58). دلیل فراوانی گیاهان خانواده Asteraceae را می­توان از یک طرف فشار ناشی از بهره برداری چرای بیش از حد دام بدلیل حضور روستا­های متعدد در این منطقه دانست که در بعضی نواحی این منطقه نشانه­های آن به وضوح نمایان است. اما دلیل اصلی فراوانی نسبی گیاهان تیره مذکور را می­توان به سیر تکاملی آن نسبت داد که باعث ایجاد قدرت پراکنش بالای آن شده و به‌دنبال آن برخی از ویژگی­های ریخت شناسی، تشریح و فیزیولوژی خاص این تیره مانند سازش­پذیری گیاهان آن به شرایط کوهستانی، توانایی تولید بذرهای کوچک مجهز به عامل­های انتشار، وجود خار و تیغ و وجود متابولیت­های ثانویه در برخی از جنس­های این تیره دانست. مطالعات انجام شده توسط خواجه الدین و یگانه (1389)، ابراهیمی و همکاران (1390) و شیرمردی و همکاران (1392) نشان دهنده میزان غالبیت و فراوانی نسبی گیاهان خانواده Asteraceae بوده است (11، 2 و 21). برخی از گونه­های مهاجم از جنس­های Euphorbia، Cousinia، Centaurea و Scariola در منطقه حفاظت شده شیدا پراکنش دارند که این امر به وضوح مداخله عامل انسانی و بر هم خوردن تعادل در بخش­هایی از آن را نشان می­دهد و در صورت عدم اقدام مناسب در این رابطه پیامد آن شکل­گیری روند تخریبی اکوسیستم مرتعی مذکور با یک سرعت رو به رشد خواهد بود. در واقع گونه­های خوشخوراک توسط دام خورده شده و بعلت عدم تعادل و توازن بین تعداد دام و ظرفیت مرتع، این گیاهان فرصت رشد و زادآوری کافی را پیدا نکرده و متعاقب آن گونه های غیر­خوشخوراک و مهاجم بر مبنای پدیده­های اکولوژیکی مانند رقابت، سازگاری­ و ... بتدریج جایگزین آنها گردیده­اند (7). خانواده­هایی مانند Apiaceae و Lamiaceae به‌عنوان چاشنی غذایی، ادویه، ترشیجات و دمنوش استفاده می­شوند. خانواده­های Asteraceae، Apiaceae، Rosaceae، Lamiaceae و Fabaceae در تولید عسل در منطقه مطالعه شده جایگاه خاصی دارند که از نظر مدیریتی باید مورد توجه قرار گیرد. منطقه مطالعه شده به لحاظ حضور گونه­های دارویی که بعضی از آنها معطر و اسانس­دار هستند، از پراکنش قابل توجهی برخوردارند. تعداد این گیاهان در منطقه مطالعه شده 142 گونه است. عواملی مانند عدم آگاهی ساکنان بومی، عدم وجود صنایع تبدیلی، فقدان دستگاه­های اجرایی خاص و نبود اطلاعات دقیق از کشش بازار، باعث بروز پیامد­هایی از قبیل بی­توجهی به کشت و کار گیاهان دارویی، خروج این گیاهان و فراورده­های طبیعی حاصل از آنها بصورت خام از منطقه و در نهایت چرای بی رویه دام باعث از بین رفتن این منبع با ارزش و درآمدزا در این گونه رویشگاه­ها شده است. در این مطالعه موارد استفاده گونه­های گیاهی در منطقه حفاظت شده شیدا بتفصیل بررسی شده است و کلیه گیاهان در 6 گروه با کاربری­های دارویی، علوفه‌ای- مرتعی، سمی، علف هرز، صنعتی و حفاظت خاک- پوششی قرار گرفته­اند. گیاهان دارویی به گستره وسیعی از گیاهان اطلاق گردیده که در درمان بیماری­ها و یا پیشگیری از بروز آنها مورد استفاده قرار می­گیرند، بیشتر این گیاهان در سه گروه عطری، ادویه­ای و طبی قرار می­گیرند (13). گیاهان تیره نعنائیان بالاترین میزان گونه­های دارویی را در منطقه به خود اختصاص داده­اند (27 گونه) و پس از آن به‌ترتیب گیاهان تیره Asteraceae (20 گونه)، Apiaceae (12 گونه) و Brassicaceae (9 گونه) در ردیف­های بعدی قرار می­گیرند. گیاهان موجود در مراتع متنوع و شامل گیاهان علفی یکساله و چندساله، بوته­ای، درختچه­ای و درختی هستند و تحت عنوان گیاهان مرتعی شناخته می­شوند و به‌لحاظ ارزش علوفه­ای حائز اهمیت هستند (8). بیشترین میزان گیاهان علوفه­ای مرتعی در گیاهان تیره Poaceae با تعداد (26 گونه)، تیره های Asteraceae (22 گونه)، Fabaceae  (15 گونه)، Apiaceae (11 گونه) و Brassicaceae (8 گونه) به‌ترتیب در ردیف های بعدی قرار می گیرند. گیاهانی که دارای عامل­ها یا ترکیب­های سمی بوده، به‌طوری‌که با مصرف آن فرایند­های متابولیسمی حیوان یا انسان بطور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار گرفته و آن را مختل سازد، تحت عنوان گیاهان سمی نامبرده می­شود. ترکیبات سمی شامل مواد زاید تولید شده در گیاه، مواد ذخیره­ای، رنگدانه­ها و مهارکننده­های رشد می­باشند (21). در منطقه حفاظت‌شده شیدا گیاهان سمی در تیره­های گیاهی Ranunculaceae (4 گونه)، Solanaceae، Euphorbiaceae و Asteraceae هریک 3 گونه، Amaranthaceae و Brassicaceae هریک 2 گونه پراکنده شده­اند. گیاهانی که جزء ترکیب اصلی پوشش گیاهی نبوده و بطور ناخواسته و خودرو می­رویند و بدلیل دارا بودن ویژگی­هایی مانند سازگاری بالا با شرایط منطقه، طی نمودن مراحل تحول گونه­ای سریع، تولید بذر فراوان و پایین بودن درجه خوشخوراکی از ارزش کیفی علوفه مرتع می­کاهند و در نهایت باعث تخلیه رطوبت خاک در طول دوره رویش سایر گیاهان می­شوند و تحت عنوان علف­های هرز نامگذاری می‌گردند (32). این گیاهان در 8 تیره Asteraceae (5 گونه)، Poaceae (3 گونه)، Apiaceae و Amaranthaceae هریک 2 گونه و Boraginaceae ، Convolvulaceae، Malvaceae و Rubiaceae هریک 1 گونه قرار گرفته­اند. شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاه­های گیاهان صنعتی مراتع از نظر بوم شناختی و همزمان توجه به مسائل اقتصادی- اجتماعی و معیشت ساکنان بومی آن حائز اهمیت است. این گیاهان به لحاظ تولید طبیعی از ارزش بالایی برخوردارند و بطور ویژه در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارند. گیاهان صنعتی در منطقه حفاظت شده شیدا در 2 خانواده Fabaceae (13 گونه) و Polygonaceae (1 گونه) واقع شده­اند. گیاهان پوششی- حفاظت خاک مهمترین منابع مواد آلی محسوب می­شوند و مزایای فراوانی برای بوم نظام­های مرتعی دارند. ازجمله برخی از مهمترین کاربرد­های گیاهان مذکور می­توان به کاهش فرسایش خاک، کاهش میزان رواناب و افزایش نفوذ بیشتر آب به خاک، افزایش نفوذ هوا، تعدیل دمای خاک و بهبود ماده آلی موجود در خاک­های مناطق مختلف اشاره کرد (55) که می‌توان به گونه­هایی از خانواده Asteraceae، Fabaceae، Plumbaginaceae و Polygonaceae اشاره کرد. بررسی شکلهای زیستی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا نشان داد شکل زیستی همی کریپتوفیت­ از غالبیت بیشتری برخوردار است که مؤید اقلیم کوهستانی و مرتفع منطقه است (41). در مرتبه بعدی تروفیت­ها قرار دارند که وجود گیاهانی با این فرم رویشی با بکارگیری از مکانیسم گریز از خشکی خود را قادر می­سازند که در دوره خشکی در خواب باشند یا اینکه در صورت وجود شرایط رطوبتی مناسب چرخه زندگی خود را تکمیل کنند و عواملی از قبیل میزان متغیر بارش در سالیان متمادی، شرایط نامساعد چرایی نیز در فراوانی بروز این فرم رویشی مؤثرند (54). شکل زیستی فانروفیت در این منطقه از درصد پایینی برخوردار است و بیانگر عدم شرایط لازم برای پوشش­های درختی و درختچه­ای با پراکنش مناسب است (59). عوامل مختلف بوم شناختی (اقلیم، خاک و توپوگرافی) در شکل­گیری، استقرار، پراکنش و پایداری جوامع گیاهی تأثیر بسزایی دارند و اثرات متقابل عوامل مذکور سبب تشکیل گرادیان­های محیطی مجزا شده که بر روند استقرار و پراکنش گونه­های گیاهی تأثیر قابل توجهی دارد (42). یافته­ها نشان داد که طیف وسیعی از گیاهان خانواده Poaceae در مناطقی با میانگین ارتفاعی پایین‌تر و میزان رطوبت نسبی بیشتر نسبت به طبقات ارتفاعی فوقانی قرار گرفته­اند، به‌طوری‌که پراکنش، میزان تاج پوشش و تراکم  آنها مؤید این موضوع است و حوزه پوشش گندمیان در این قسمت از منطقه از غالبیت نسبی برخوردار است. این در حالی است که برخی از گیاهان بالشتکی از خانواده Plumbaginaceae و Fabaceae و Caryophyllaceae، برخی از بوته­ای­ها و همچنین برخی از فرم­های رویشی درختچه­ای از پراکنش و استقرار بهتری در طبقات ارتفاعی فوقانی منطقه برخوردار بوده و با کاهش میزان رطوبت نسبی تاج پوشش انبوه­تر و میزان تراکم بهتری در مقایسه با گندمیان دارند. نتایج بدست آمده در این ارتباط با مطالعات آذرنیوند (1) و ذولفقاری کرباسک (12) مشابهت دارد. در بخش­هایی از منطقه که عامل شیب در مقایسه با سایر عوامل دارای غالبیت نسبی است بر استقرار و پراکنش گونه ها تأثیر منفی گذاشته و کمترین میزان تنوع زیستی را در این نواحی شاهد هستیم. عواملی مانند عمق کم خاک، کاهش مواد غذایی خاک بعلت آبشویی بالا، کاهش رطوبت در دسترس گیاه بعلت زهکشی و عدم استقرار بذرهای گیاهان سبب ایجاد یک رابطه معکوس میان میزان شیب با پراکنش و استقرار گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا شده است. شکری و همکاران (1383) در مطالعه خود بیان کردند که از میان عامل­های توپوگرافی درصد شیب و بطور عمده جهت شیب تأثیر عمده­ای بر استقرار جوامع گیاهی دارد (15). همچنین مارک و همکاران (2000) دریافتند که ویژگی­های توپوگرافی شیب و جهت شیب عامل­های اصلی پراکنش پوشش گیاهی در مناطق کوهستانی بشمار می‌روند که نتایج مطالعات مذکور با یافته­های مطالعه فعلی همخوانی دارد (49). به‌طورکلی گیاهان موجود در منطقه شیدا در چهار گروه اصلی شامل: 1- گندمیان علفی یکساله و چندساله (1/9%)، 2- گونه­های شبه گندمیان علفی (74%)، 3- فورب­ها (پهن برگان علفی) (9/12%) و 4- گونه­هایی با فرم­های درختچه­ای و درختی (7/3%) قرار دارند. تقسیم بندی مذکور بر مبنای ریخت شناسی رشد گونه­های موجود در منطقه حفاظت شده شیدا انجام شده است (29). عواملی مانند حفاظت از رویشگاه­های در معرض تهدید از طریق قرق با زمانبندی مناسب، مدیریت دام در زمان آمادگی مرتع، بذرگیری و کشت بذرها در خزانه و انتقال به رویشگاه­ها، تکثیر مضاعف گونه­های در معرض خطر و مطالعات علمی و بوم شناختی مربوط به مراحل تکامل توسعه گیاهی و سازگاری گونه­ها می­تواند به‌عنوان عوامل مدیریتی و سیاست­های حمایتی بمنظور جلوگیری از تخریب و افزایش میزان پایداری در عرصه­های طبیعی بسیار کارساز و ثمربخش واقع شود.

1- آذرنیوند، ح.، زارع چاهوکی، م. ع.، پیری صحراگرد، ح.، ارزانی، ح. و قمی، س. (1390) بررسی عوامل محیطی موثر بر پراکنش جامعه­های گیاهی حوزه آبخیز طالقان میانی، نشریه مرتع و آبخیزداری، 64(1)، 11-1.
2- ابراهیمی، ع.، پای­رنج، ج.، ترنیان، ف. و حسن زاده، م. (1390) مطالعه فلورستیک و جغرافیای گیاهی منطقه نیمه­ آلپی کرسنک شهرکرد، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 7: 10-1.
3- اسدی، م. و رنه مارک، ه. (1362) گزارشات فلور و پوشش گیاهی جنوب بلوچستان ایران، مجله زیست شناسی گیاهی، 2: 78-69.
4- اسدی، م. (1389-1367) فلور ایران، شماره های 77-1، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران.
5- اسدی بروجنی، ا. و ابراهیمی، ع. ا. (1388) گزارش نهایی معرفی سیمای پوشش گیاهی و جمع آوری رستنی­های منطقه حفاظت شده سبز کوه، اداره کل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری، 100 صفحه.
6- اشرفی، ک.، اسدی، م. و نجاتی، ر. (1379) معرفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه ورامین، فصلنامه پژوهش و سازندگی، 62: 51-63.
7- امیری نیا، ل. و شاکری، ا. (1381) سیمای پوشش، تحلیل و ارزیابی مراتع میان بند در دامغان، پایان نامه کارشناسی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 87 صفحه.
8- پیمانی فرد، ب.، ملک پور، ب. و فائزی پور، م. (1373) معرفی گیاهان مهم مرتعی و راهنمای کشت آنها برای مناطق مهم ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 80 صفحه.
9- جوری، م. ح. و مهدوی، م. (1389) شناسایی کاربردی گیاهان مرتعی، انتشارات آییژ، تهران، 434 صفحه.
10- حیدری شریف آباد، ح. و دری، م. ع. (1382) نباتات علوفه­ای (گندمیان)، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 312 صفحه.
11- خواجه الدین، س. ج. و یگانه، ح. (1389) فلور منطقه شکار ممنوع حنا استان اصفهان، مجله تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 2: 90-73.
12- ذولفقاری کرباسک، ف.، پهلوانروی، ا.، فخیره، ا. و جباری، م. (1389) بررسی رابطه عوامل محیطی با پراکنش پوشش گیاهی در حوزه آبخیز آقتقه، فصلنامه تحقلقات مرتع و بیابان ایران، 17(3)، 444-431.
13- زرگری، ع. (1360-1357) گیاهان دارویی، جلد 5-1، چاپ هفتم با تجدید نظر، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 4680 صفحه.
14- شاهرخی، ا. (1384) مطالعه فلوریستیکی منطقه کوهستانی کلار در استان جهارمحال و بختیاری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، 107 صفحه.
15- شکری. م.، بهمنیار، م.ع. و طاطیان، م.ر. (1383) بررسی اکولوژیک پوشش گیاهی مناطق ییلاقی هزارجریب بهشهر، مجله منابع طبیعی، 56 (1و2)، 142-131.
16- شیرمردی، ح. (1389) گزارش پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده قیصری، سازمان حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری (گزارش داخلی). 
17- شیر مردی، ح. ع.، فیاض، ا.، فرهاد پور، م. و مظفریان، و. ا. (1389) بررسی فلور منطقه کرسنک استان چهارمحال و بختیاری از نظر ارزش حفاظتی، دو فصلنامه تحقیقات حمایت و حفاظت از جنگل­ها و مراتع ایران، 9: 136-124. 
18- شیرمردی، ح.، مظفریان، و.، غلامی، پ.، حیدری، ق. و صفایی، م. (1392) معرفی فلور، شکل زیستی و انتشار جغرافیایی عناصر گیاهی منطقه حفاظت شده هلن استان چهارمحال و بختیاری، مجله زیست شناسی گیاهی ایران، 20: 96-75.
19- عصری، ی. (1390) گیاهان مرتعی ایران، جلد اول: تک لپه­ای­ها، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 571 صفحه.
20- عصری، ی. (1391) گیاهان مرتعی ایران، جلد دوم: تک لپه­ای­ها، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 544 صفحه.
21- علیها، م. (1374) معرفی گونه­های سمی مراتع ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 68 صفحه.
22- عماد، م. (1372) شناسایی گیاهان دارویی، صنعتی، مرتعی و جنگلی و موارد مصرف آنها، انتشارات توسعه روستایی، تهران، 152 صفحه.
23- قهرمان، ا. (1374-1354) کروموفیت­های ایران، جلد 4-1، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 2478 صفحه.
24- قهرمان، ا. (1392-1354) فلور رنگی ایران، جلد 27-1، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 3375 صفحه.
25- قهرمان، ا.، حیدری، ج.، عطار، ف. و حمزه­ای، ب. (1385) مطالعه فلوریستیکی شیب­های جنوب غربی ارتفاعات بینالود استان خراسان، مجله علوم دانشگاه تهران، 13: 12-1.
26- قهرمان، ا. و عطار، ف. (1379) تنوع زیستی گونه­های گیاهی ایران، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، 1212 صفحه.
27- کاظمیان، آ.، ثقفی خادم، ف.، اسدی، م. و قربانی، م. (1383) مطالعه فلوریستیک بند گلستان و تعیین شکل­های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه، فصلنامه پژوهش و سازندگی، 64: 62-48.
28- کفاش ساعی، ا.، قادری، ن. و مرادی، م. (1392) بررسی فلوریستیکی زیرحوزه دره سیر در استان چهارمحال و بختیاری، اولین همایش ملی کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، تهران، 7-1.
29- کنت، م. و کاکر، پ. (1380) توصیف و تحلیل پوشش گیاهی، ترجمه منصور مصداقی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 287 صفحه.
30- مبین، ص. (1375-1359) رستنی­های ایران، جلد 4-1، انتشارات دانشگاه تهران، 2014 صفحه.
31- مجنونیان، ه. (1393) مناطق حفاظت شده: مبانی و تدابیر حفاظت از پارک­ها و مناطق در ایران و جهان (همراه با راهنماهای علمی- فنی)، جلد اول، نشر دی­نگار، تهران، 414 صفحه.
32- محمودی اطاقوری، آ. و اصغری، ج. (1392) علف­های هرز مهم مزارع و مراتع ایران، انتشارات دانشگاه مازنداران، 180 صفحه.
33- مرادی شاهقریه، م. و طهماسبی، پ. (1394) معرفی فلور، کوروتیپ، شکل زیستی، فرم رویشی و بررسی دوام عمر گیاهان منطقه حفاظت شده تنگ صیاد چهارمحال و بختیاری، دومین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، راهکارها و چالش ها با محوریت کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری، تبریز، ایران، 31-1.
34- مظفریان، و. (1375) فرهنگ نام­های گیاهان ایران (لاتین، انگلیسی، فرانسه و فارسی)، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران، 740 صفحه.
35- مظفریان، و. (1383) رده بندی گیاهی، جلد 2-1، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1100 صفحه.
36- مصداقی، م. (1377) مرتعداری در ایران، انتشارات دانشگاه مشهد، 259 صفحه.
37- معصومی، ع. ا. (1384-1365) گون های ایران، جلد 5-1، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، تهران، 2516 صفحه.
38- مقدم، م. ر. (1377) مرتع و مرتعداری، انتشارات دانشگاه تهران،470 صفحه.
39- یوسفی، م.، سفری، ر. و نوروزی، م. (1390) بررسی فلور منطقه چادگان در استان اصفهان، مجله زیست شناسی گیاهی، 3: 96-75.
 
40- APG III. (2009) An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society, 161: 128–131.
41- Archibold, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall INC, London.
42- Barry Cox, C., Ian, N. H. and Moore, P. D. (1973) Biogeography: An ecological and evolutionary approach, Blackwell Scientific Publication, 179 pp.
43- Davis, P. H. (Ed.) (1965–1988) Flora of Turkey, Vols. 1–10, Edinburgh University Press, Edinburgh, Scotland.
44- http://theplantlist.org
45- IPNI. (2015) The International Plant Names Index, Retrieved from: http://ipni.org. (Last updated 23 April 2015).
46- Komarov, V. L. (1971–1987) Flora of the U.S.S.R., Vols. 1–30, The Botanical Institute of Science the U.S.S.R. Leningerad,Translated by Israel Program for Scientific Translation Jerusalem.
47- Léonard, J. (Ed.) (1981–1987) Contribution á l'etude de la flore et de la vegetation des deserts d'Iran, Jardin Botanique National de Belgique, Meise.
48- Leonard, J. and White, F. (1991) Phytogeographical links between Africa and southwest Asia. Flora et Vegetatio Mundi, 9: 229–246.
49- Mark, A. F., Dickinson, K. J. M. and Hofstede, R. G. M. (2000) Alpine vegetation, plant distribution, life forms, and environments in a humid New Zealand region: Oceanic and tropical high mountain affini - ties. Arctic Antarctic and Alpine Research, 32: 240–254.
50- Parsa, A. (1960-1989) Flore de, Iran. Vols. 1–5, Publishing in Ministry of Culture and Higher Education of Islamic Republic of Iran, 2000 pp.  
51- Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. being the collected papers of C. Raunkiaer. Clarendon Press, Oxford.
52- Rechinger, K. H. (Ed.) (1963–2005) Flora Iranica, Vols. 1–176, Akadem Ddruck-u,   Verlagsanstalt, Graz.
53- Rechinger, K. H. and Wendelbo, P. (1976) Plants of the Kavir Protected Area, Iran. The Iranian Journal of Botany, 1: 23–56.
54- Solinska, G. B., Namura, O. A. and Symonides, E. (1997) Long term dynamics of a relict forest inan urban area, Floristica et Geobotanica, 42: 423–479.
55- Steenwerth, K. and Belina, K. M. (2008) Cover crops enhance soil organic matter, carbon dynamics and microbiological function in a vineyard agroecosystem, Applied Soil Ecology, 40: 359–369.
56- Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California Press, Berkley.
57- Townsend, C. C., Guest, E. and Al-Ravi, A. (1966–1985) Flora of Iraq, Vols. 1–9, Ministry of Agriculcure of the Republic of Iraq, Baghdad.
58- Wendelbo, P. and Hedge, I. C. (1970) Patterns of Distribution and Endemism in Iran. Notes from the Royal Botanic Garden, Edinburgh, 36: 441–464.  
59- Zohary, M. (1973) Geobotanical foundations of the Middle East, 2 vols, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, Amsterdam.
60- Zohary, M. (1963) On the geobotanical structure of Iran, Weizman Science Press of Israel, Jerusalem.   
دوره 31، شماره 2
شهریور 1397
صفحه 463-482
  • تاریخ دریافت: 02 آذر 1394
  • تاریخ بازنگری: 17 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 23 خرداد 1396