نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران
2 استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
بررسی فلوریستیک هر منطقه یکی از موثرترین روشها جهت مدیریت و حفاظت از ذخایر توارثی تنوع زیستی موجود است. منطقه حفاظت شده شیدا با مساحت 23832 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری میباشد و در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد. حداقل و حداکثر ارتفاع منطقه به ترتیب 2100 و 3165 متر از سطح دریا میباشد. در این مطالعه گونههای گیاهی موجود در منطقه جمع آوری و تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس شناسایی شدند. گونهها بیشتر متعلق به خانوادههای Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18گونه) و جنسهای Astragalus (17 گونه)، Centaurea (10 گونه)، Cousinia ، Nepeta، Salvia و Stachys (5 گونه)، Silene، Bromus و Hordeum (4 گونه) میباشند. از بین گیاهان حدود 44/9 % (دارویی)، 34/8 % (علوفه ای- مرتعی)، 6/6 % (سمی)، 5/3 % (علف هرز)، 4/4 % (صنعتی) و 3/7 % (حفاظت خاک- پوششی) میباشند. شکل زیستی گونههای گیاهی مطابق روش رانکیائر شامل 48/7 % همیکریپتوفیت ، 31/3 % تروفیت ، 10% کامفیت، 8 % ژئوفیت و 2 % فانروفیت میباشند. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که 64/2 درصد گونه ها (203 گونه) به ناحیه ایرانی- تورانی تعلق داشتند. سایر گونهها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
The investigation of the flora, life forms and chorotypes of the plants in the Sheida Protected Area Chaharmahal va Bakhtiari Province, Iran
نویسندگان [English]
1 Assistant Professor, Department of Natural Resources, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran
2 Assistant professor Department of natural resources, Isfahan university of Technology, Isfahan, Iran
3 MS.c Student of Range Management, Department of Natural Resources, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran
چکیده [English]
The floristic investigation of each area is one of the most effective methods for managing and conserving genetic storages of existing biodiversity. The Sheyda Protected Area with 23832 hectars is located in Chaharmahal Va Bakhtiari and its geographical position is 50 ̊ 25ˊ to 50 ̊ 44ˊ E and 32 ̊ 33ˊ to 32 ̊ 41ˊ N. The minimum and maximum elevation is 2100 and 3165 from sea level, respectively. In this study plant species in the area were collected and 316 plant species from 48 families and 206 genera were identified. The plant species mostly belong to Asteraceae (56 species), Fabaceae (36 species), Lamiaceae (32 species), Poaceae (29 species), Apiaceae (25 species) and Brassicaceae (18 species) families and Astragalus (17 species), Centaurea (10 species), Cousinia, Nepeta, Salvia, Stachys (5 species), Silene, Bromus and Hordeum (4 species) genera. Among these plants about 44.9 % are (medicinal), 34.8 % (pastural-feed), 6.6 % (poisonous), 5.3 % (weed), 4.4 % (industrial), and 3.7 % (soil conservation-cover) uses. The life form of plant species according to Raunkierʼs method are consists of 48.7 % hemicryptophytes, 31.3 % therophytes, 10 % camaephytes, 8 % geophytes and 2 % phanerophytes. The chorotypes of plants species showed that 64.2 percent (203 species) of the plant species belonged to Irano–Touranian zone. Other species in addition to Irano–Touranian zone grew in other geobotanical zones too.
کلیدواژهها [English]
بررسی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده شیدا (چهارمحال و بختیاری، ایران)
محمدرضا وهابی*، مصطفی ترکش اصفهانی، حمیدرضا فرهنگو عبدالله صالحیاردلی
اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده منابع طبیعی، گروه مرتعداری
تاریخ دریافت: 2/9/94 تاریخ پذیرش: 23/3/96
چکیده
بررسی فلوریستیک هر منطقه یکی از مؤثرترین روشها برای مدیریت و حفاظت از ذخایر توارثی تنوع زیستی موجود است. منطقه حفاظتشده شیدا با مساحت 23832 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری میباشد و در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد. حداقل و حداکثر ارتفاع منطقه بهترتیب 2100 و 3165 متر از سطح دریا میباشد. در این مطالعه گونههای گیاهی موجود در منطقه جمعآوری و تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس شناسایی شدند. گونهها بیشتر متعلق به خانوادههای Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18گونه) و جنسهای Astragalus (17 گونه)، Centaurea (10 گونه)، Cousinia، Nepeta، SalviaوStachys(5 گونه)، Silene، BromusوHordeum (4 گونه)میباشند. از بین گیاهان حدود 9/44% (دارویی)، 8/34% (علوفهای- مرتعی)، 6/6% (سمی)، 3/5% (علف هرز)، 4/4% (صنعتی) و 7/3% (حفاظت خاک- پوششی) میباشند. شکل زیستی گونههای گیاهی مطابق روش رانکیائر شامل 7/48% همیکریپتوفیت، 3/31% تروفیت، 10% کامفیت، 8% ژئوفیت و 2% فانروفیت میباشد. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که 2/64 درصد گونهها (203 گونه) به ناحیه ایرانی- تورانی تعلق داشتند. سایر گونهها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند.
واژههای کلیدی: پراکنش جغرافیایی، چهارمحال و بختیاری، شکل زیستی، فلوریستیک، منطقه حفاظت شده شیدا
* نویسنده مسئول، تلفن: 03133913581 ، پست الکترونیکی: Vahabi@cc.iut.ac.ir
مقدمه
مراتع یکی از منابع طبیعی تجدید شونده با استفادههای متنوع هستند و بهعنوان یک اکوسیستم طبیعی دربرگیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و تنوعی از گونههای گیاهی، بخش بزرگی از تنوع زیستی را در خود جای داده است (38). این اکوسیستمهای طبیعی بخش وسیعی از سطح کشور را در اقلیم های مختلف شامل میشوند ولی متأسفانه از این منابع ملی بطور مناسب بهرهبرداری نشده و بخش عمدهای از این منابع با ارزش در حال از بین رفتن است (36). کشور ایران بدلیل شرایط متنوع جغرافیایی و دارا بودن اقلیمهای آب و هوایی مختلف محل حضور گونههای گیاهی بسیاری است و از نظر تنوع گیاهی جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای گیاهی جهان دارد و به یکی از 10 خاستگاه مهم گونهزایی در جهان تبدیل شده است. مجموع گونههای گیاهی موجود در ایران حدود 8000 گونه گزارش شده است که در این میان تعداد 1810 گونه بومزاد (انحصاری) ایران میباشند که تنها در سرزمین ایران رشد کرده و یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب میشوند (26). با وجود این هنوز مناطق بسیاری در کشور وجود دارد که پوشش گیاهی آنها کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. بطور کلی شناسایی و معرفی رستنیهای یک منطقه برای دسترسی آسان و سریع به گونه گیاهی خاص در محل و زمان معین، تعیین پتانسیل و قابلیتهای رویشی منطقه، شناسایی گونههای مقاوم و در حال انقراض و کمک به حفاظت آنها و تعیین پوشش گیاهی منطقه اهمیت ویژهای دارد (27). بررسی فلوریستیک هر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا همانند شناسنامهای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آن را نشان می دهد (6). در مطالعات کاربردی پوشش گیاهی بمنظور نیل به اطلاعاتی برای حل مسائل اکولوژیکی در ارتباط با مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از بوم نظامهای طبیعی مورد مطالعه قرار میگیرد (29). فلور غنی و متنوع ایران از دیرباز توسط محققان خارجی و در سال های اخیر توسط پژوهشگران علاقمند داخلی مورد بررسی قرار گرفته است که می توان به مطالعات رشینگر (52)، ویندلبو و رشینگر (53)، لئونارد (47)، اسدی و رنه مارک (3)، قهرمان و همکاران (25) و یوسفی و همکاران (39) اشاره کرد. استان چهارمحال و بختیاری ازجمله مناطقی است که از تنوع ژنتیکی و غنای گونهای بالایی برخوردار است. بیش از 600 گونه از استان چهارمحال و بختیاری در فلور ایرانیکا ثبت شده است که تعداد 149 گونه انحصاری ایران و 27 گونه انحصاری استان مذکور هستند (14). به محدودهای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، آب و کوهستان که دارای ارزش راهبردی بوده و بمنظور حراست، ترمیم و احیای حیات جانوری و گیاهی و جلوگیری از انهدام تدریجی آنها انتخاب میشوند و تحت حفاظت قرار میگیرد، مناطق حفاظت شده گفته میشود. منطقه حفاظت شده شیدا با پتانسیلهای طبیعی و وجود حیات وحش بهویژه کل و بز و قوچ و میش از اواخر سال 1386 طی مصوبه شماره ۲۸۶ شورای عالی محیطزیست بهعنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسید و در لیست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیطزیست قرار گرفت (31). با توجه به بررسی های انجام شده بر روی منابع داخلی که توسط نگارندگان تا این زمان انجام شد، مطالعه جامع و مدونی در زمینه شناسایی فلور گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا انجام نشده است. ازجمله مطالعات انجام شده در استان چهارمحال و بختیاری در زمینه پوشش گیاهی میتوان به مواردی مانند: بررسی فلوریستیک کوه کلار در مرکز استان چهارمحال و بختیاری (14)، معرفی سیمای پوشش گیاهی و جمع آوری رستنی های منطقه حفاظت شده سبز کوه (5)، گزارش پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده قیصری (16)، بررسی فلور منطقه کرسنک در شمالغربی شهرکرد (17)، بررسی فلوریستیکی حوزه دره سیر شهر سورشجان (28)، بررسی فلور منطقه حفاظت شده هلن (18) و معرفی فلور گیاهان منطقه حفاظت شده تنگ صیاد (33) اشاره نمود. این پژوهش در منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری بمنظور معرفی فهرست فلوریستیک، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده گونههای گیاهی انجام شده است.
مواد و روشها
ویژگیهای منطقه حفاظت شده شیدا: منطقه شیدا در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. مساحت منطقه مطالعه شده در استان چهارمحال و بختیاری برابر 23832 هکتار است. منطقه مذکور در محدوده جغرافیایی ˊ25 ̊۵۰ تا ˊ۴4 ̊۵۰ طول شرقی و ˊ۳3 ̊۳۲ تا ˊ41 ̊۳۲ عرض شمالی قرار دارد (شکل 1). این منطقه بطور عمده کوهستانی و بخش کمی از آن نیز تپه ماهوری و دشتی است که فاصله آن تا مرکز استان 27 کیلومتر و شهرستان بن در همجواری این منطقه واقع شده است. پستترین ارتفاع منطقه حفاظت شده شیدا 2100 متر در محل روستای کلیچه و بلندترین نقطه ارتفاعی آن در ارتفاعات کوه برآفتاب با ارتفاع 3165 متر از سطح دریا قرار گرفته است. اقلیم منطقه بر اساس روش پابو نیمه استپی سرد، روش آمبرژه نیمه مرطوب سرد و روش دومارتن نیمهخشک است. میانگین بارندگی سالیانه و درازمدت منطقه بین 413 تا 457 میلیمتر متغیر است. متوسط دمای سالیانه 8/10 درجه سانتیگراد است. منحنی آمبروترمیک منطقه نشان دهنده دوره خشک نسبتا طولانی از اواسط فروردین تا اواسط ماه مهر شمسی است (شکل 2).
شکل 1- A: موقعیت استان چهارمحال و بختیاری و استانهای همجوار آن در ایران، B: موقعیت منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری، C: موقعیت منطقه حفاظت شده شیدا
شکل 2- نمودار آمبروترمیک منطقه حفاظت شده شیدا
در این مطالعه، در مرحله اول با مراجعه به نقشهها و عکسهای هوایی و بازدید اولیه صحرایی و همچنین با در نظرگرفتن مراحل فنولوﮊی (Phenology) گیاهان اقدام به عکسبرداری و جمع آوری گونههای گیاهی در منطقه حفاظت شده شیدا شد. گیاهان منطقه مذکور از اسفند 1392 تا اوایل آذر ماه 1393 با مراجعههای مکرر به نواحی مختلف منطقه و با روش تصادفی سیستماتیک جمع آوری شدند (29). پس از جمع آوری نمونههای گیاهی و درج نمودن مشخصات و ویژگیهای گیاه، نمونهها در شرایط استاندارد و بر مبنای روشهای متداول خشک و پرس شده و بعد به هرباریوم دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان منتقل و شناسایی گردیدند. به این منظور از ابزار و روشهای معمول شناسایی گیاهان و براساس روشهای مرسوم تاکسونومی گیاهی و بکارگیری منابع لازم مانند فلور ایرانیکا (52)، فلور ایران (4، 50)، فلور رنگی ایران (24)، فلور ترکیه (43)، فلور عراق (57)، فلور شوروی سابق (46)، رستنیهای ایران (30)، کروموفیتهای ایران (23)، رده بندی گیاهی (35) و گونهای ایران (37) استفاده شد. اسامی فارسی کلیه گیاهان شناسایی شده با استفاده از کتاب فرهنگ نامهای گیاهان ایران مشخص و تعیین گردید (34). کوروتیپ (پراکنش جغرافیایی) گونهها با توجه به مناطق انتشار آنها در ایران و سایر کشورها و با در نظر گرفتن تلفیقی از تقسیمبندیهای جغرافیایی رویشهای ایران توسط زوهاری (59، 60)، لئونارد و وایت (48) و تختاجان (56) تشخیص و تعیین گردید. بمنظور تعیین شکل زیستی گیاهان از سیستم طبقه بندی رانکیائر استفاده شد که اساس آن بر مبنای موقعیت جوانه های مولد بر گیاه میباشد. بر این اساس گیاهان موجود در اکوسیستمهای خشکی به پنج گروه فانروفیتها (Phanerophytes) ، کامفیتها (Chamephytes)، همیکریپتوفیتها (Hemicryptophytes)، کریپتوفیتها (Cryptohytes) و تروفیتها (Therophytes) تقسیم میشوند (51). همچنین گیاهان موجود در منطقه حفاظت شده شیدا بر اساس موارد استفاده به شش گروه کلی شامل: دارویی (13)، علوفهای- مرتعی (8، 9، 10، 19 و 20)، سمی(21)، صنعتی، حفاظت خاک- پوششی (22، 55) و علف هرز (32) تقسیم شدند. لازم بذکر است نام علمی گونه شناسایی شده بر اساس (IPNI= The International Plant Name Index(، نام تیره گیاهی بر مبنای سیستم (APGIII=Angiosperm Phylogeny) Group III و اسامی مؤلفان تمامی گونههای گیاهی بر پایه تارنمای اینترنتی فهرست گیاه (http://theplantlist.org) تطبیق و یکسانسازی شدهاند (45، 40 و 44). فهرست اسامی علمی کلیه گونههای گیاهی منطقه همراه با نام فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده آنها به تفصیل در پیوست 1 آمده است.
نتایج
تعداد 316 گونه گیاهی از 48 تیره و 206 جنس در منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری شناسایی شدند. خانوادههای Asteraceae (56 گونه)، Fabaceae (36 گونه)، Lamiaceae (32 گونه)،Poaceae (29 گونه)، Apiaceae (25 گونه) و Brassicaceae (18 گونه) بهترتیب با داشتن 7/17، 3/11، 1/10، 1/9 ، 9/7 و 6/5 درصد از کل گونههای شناسایی شده، بزرگترین تیرههای گیاهی مناطق مطالعه شده را تشکیل میدهند (شکل 3). جنس Astragalus دارای 17 گونه، جنس Centaureaدارای 10 گونه، جنسهای Cousinia، Nepeta، SalviaوStachysبطور مشترک هریک دارای 5 گونه و در نهایت جنسهای Silene، BromusوHordeum نیز هریک دارای 4 گونه بزرگترین جنسهای موجود در رویشگاههای مطالعه شده را تشکیل میدهند (شکل 4). فهرست اسامی علمی کلیه گونه های گیاهی منطقه همراه با نام فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده آنها بتفصیل در پیوست 1 آمده است. با استفاده از سیستم رانکیائر طبقه بندی گیاهان در شکلهای زیستی مختلف انجام شد (51). بر این اساس گیاهان همیکریپتوفیت (He) با 7/48 درصد (154 گونه)، گیاهان تروفیت (Th) با 3/31 درصد (99 گونه)، گیاهان کامفیت (Ch) با 10 درصد (31 گونه)، گیاهان ژئوفیت (Ge) با 8 درصد (27 گونه) و گیاهان فانروفیت (Ph) با 2 درصد (5 گونه) بهترتیب فراوانترین شکلهای زیستی رویشگاههای مطالعه شده را تشکیل می دهند (شکل 5). از بین گیاهان موجود در رویشگاههای مطالعه شده از لحاظ موارد استفاده حدود 9/44 درصد گونهها (دارویی)، 8/34 درصد گونهها (علوفه ای- مرتعی)، 6/6 درصد گونهها (سمی)، 3/5 درصد گونهها (علف هرز)، 4/4 درصد گونهها (صنعتی) و 7/3 درصد گونهها (حفاظت خاک- پوششی) میباشند که در این میان حضور گونههای دارویی و معطر (بهویژه گونههای اسانس دار) و علوفهای- مرتعی از پراکنش بیشتری برخوردار است. از نظر پراکندگی جغرافیایی 2/64 درصد (203 گونه) عنصر ایرانی- تورانی، 9/6 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانهای، 3/5 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ اروپا- سیبری، 5/1 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ صحرا- سندی، 1/4 درصد عنصر جهان وطن، 6/6 عنصر چند ناحیهای، 5/1 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانهای/ اروپا- سیبری، 9/0 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ مدیترانه ای/ صحرا- سندی و 5/8 درصد عنصر ایرانی- تورانی/ اروپا- سیبری / مدیترانهای است (شکل 6).
شکل 3- نمودار تعداد گونههای گیاهی در هر تیره در منطقه حفاظت شده شیدا
شکل 4- نمودار جنسهای بزرگ منطقه حفاظت شده شیدا با بیشترین تعداد گونههای گیاهی
شکل 5- (سمت راست) اشکال زیستی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا (He: همی کریپتوفیت، Th: تروفیت، Ch: کامفیت، Ge: ژئوفیت، Ph: فانروفیت)؛ شکل 6- (سمت چپ) پراکنش جغرافیایی گیاهان موجود در منطقه حفاظت شده شیدا (IT: ایرانی- تورانی، SS: صحرا- سهندی، ES: اروپا- سیبری، M: مدیترانه ای PL: چند ناحیهای، Cosm: جهان وطن)
مشخصات و علائم اختصاری استفاده شده در پیوست 1
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی (نواحی رویشی) |
He= Hemicryptophytes |
Cosm= Coamopolition |
Th= Therophytes |
PL= Plural Region |
Ch= Chamephytes |
IT= Irano-Turanian |
Ph= Phanerophytes |
ES= Euro-Seberian |
Ge= Geophytes |
M= Meditrranean |
|
SS= Sahara-Sindian |
|
IT-ES= Irano-Turanian, Euro-Seberian |
|
IT-M= Irano-Turanian, Meditrranean |
|
IT-SS= Irano-Turanian, Sahara-Sindian |
|
IT-ES-M= Irano-Turanian, Euro-Seberian, Meditrranean |
|
IT-M-ES= Irano-Turanian, Meditrranean, Euro-Seberian |
|
IT-M-SS= Irano-Turanian, Meditrranean, Sahara-Sindian |
[End] |
گونههای انحصاری منطقه ایران و توران |
[End*] |
گونههای انحصاری منطقه بختیاری و اصفهان در منطقه حفاظت شده شیدا |
پیوست 1- فهرست گونههای گیاهی، اسامی فارسی، پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی و موارد استفاده گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا
موارد استفاده |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
نام فارسی |
نام علمی گونه |
|
|
|
|
Amaranthaceae |
دارویی |
Th |
PL |
تاج خروس |
Amaranthus retroflexus L. |
مرتعی |
Th |
IT-ES |
سر شاخی |
Ceratocarpus arenarius L. |
علف هرز |
Th |
Cosm |
سلمه تره |
Chenopodium album L. |
علف هرز |
Th |
IT-M |
سلمک اورشلیمی |
C. botrys L. |
سمی |
Th |
PL |
جاروی قزوینی |
Kochia scoparia (L.) Schrad. |
علوفهای، مرتعی |
Ch |
IT-M |
خارکو |
Noaea mucronata (Forssk.) Asch. & Schweinf. |
سمی |
Th |
PL |
شور خار دار |
Salsola kali L. |
|
|
|
|
Amaryllidaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
تره کوهی |
Allium ampeloprasum L. |
دارویی |
Ge |
IT |
موسیر |
A. hirtifolium Boiss. [End] |
|
|
|
|
Apiaceae |
مرتعی |
He |
IT |
هویج کوهی |
Astrodaucus orientalis (L.)Drude. |
دارویی |
Ge |
IT |
زیره استوانهای |
Bunium cylindricum (Boiss. & Hohen.) Drude |
دارویی |
Ge |
IT-ES |
زیره هرز زراعی |
B. paucifolium DC. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
چتر کندمی رفیع |
Bupleurum exaltatum M. Bieb. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
چتر گندمی داسی |
B. falcatum L. |
مرتعی |
He |
IT |
جعفری فرنگی |
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
مرتعی |
Th |
IT |
هویج خودرو |
Daucus carota L. |
دارویی |
He |
IT |
خوشاریزه |
Echinophora platyloba DC. [End] |
دارویی |
He |
IT |
زول |
Eryngium billardieri F. Delaroche. |
دارویی |
He |
IT |
زول پهن برگ |
E. bornmuelleri Nábělek |
دارویی |
He |
IT |
غاز یاغی |
Falcaria vulgaris Bernh. |
دارویی |
He |
IT |
باریجه |
Ferula galbaniflua Boiss. & Buhse |
دارویی |
He |
IT |
کمای سازوی |
F. haussknechtii H.Wolff ex Rech. f. |
دارویی |
He |
IT |
کما |
F. ovina (Boiss.) Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
چویل |
Ferulago angulata (Schltdl.) Boiss. |
مرتعی |
He |
IT |
گلپر کوهستانی |
Heracleum laciopetalum Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
جعفری کوهی پا کوتاه |
Pimpinella tragium Vill. |
دارویی |
He |
IT |
جاشیر |
Prangos uloptera DC. [End] |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
شلیل |
Rhabdosciadium aucheri Boiss. [End] |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
شانه ونوس |
Scandix pectin-veneris L. |
مرتعی |
He |
IT |
پیکل |
Smyrniopsis aucheri Boiss. |
مرتعی |
He |
IT |
آوندول |
Smyrnium cordifolium Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
دانه قفسی |
Thecocarpus meifolius Boiss. [End] |
علف هرز |
Th |
IT-M-ES |
گیس چسبک |
Turgenia latifolia (L.) Hoffm. |
علف هرز |
Th |
IT |
گیس چسبک شعایی |
T. lisaeoides C.C.Towns. |
|
|
|
|
Apodanthaceae |
علف هرز |
Th |
IT-SS |
خون گون |
Pilostyles haussknechtii Boiss. |
|
|
|
|
Asteraceae |
دارویی |
He |
IT |
بومادران تبریزی |
Achillea cuneatiloba Boiss. & Buhse |
دارویی |
He |
IT |
بومادران کوهستانی |
A. vermicularis Trin. |
دارویی |
He |
IT-M-ES |
بومادران سرزرد |
A. wilhelmsii K.Koch |
دارویی |
He |
PL |
تلخه |
Acroptilon repens (L.) DC. |
دارویی |
Th |
IT |
بابونه اصفهانی |
Anthemis gayana Boiss. [End] |
دارویی |
Th |
IT |
بابونه زاگرسی |
A. haussknechtii Boiss. & Reut. |
دارویی |
Th |
IT |
بابونه تاج دندانی |
A. odontostephana Boiss. |
سمی |
He |
IT-ES-M |
بابا آدم |
Arctium lappa L. |
سمی |
He |
IT-ES-M |
بابا آدم صغیر |
A. minus (Hill) Bernh. |
مرتعی |
Ch |
IT |
درمنه کوهی |
Artemisia aucheri Boiss. [End] |
مرتعی |
Ch |
IT |
درمنه زاگرسی |
A. haussknechtii Boiss. |
مرتعی |
He |
IT |
گل گندم کوهی |
Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz |
مرتعی |
He |
IT-M |
گل گندم طلایی |
C. behen L. |
دارویی |
Th |
IT-ES |
گل گندم |
C. depressa M.Bieb. |
علف هرز |
Th |
IT |
گل کندم سفید |
C. gaubae (Bornm.) Wagenitz [End] |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES |
گل گندم شش تیغ پر |
C. iberica Trevir. ex Spreng. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
گل گندم گچ دوست |
C. intricata Boiss. [End] |
مرتعی |
He |
IT |
گل گندم اصفهانی |
C. ispahanica Boiss. [End] |
علوفهای |
He |
IT |
گل گندم ایرانی |
C. persica Boiss. |
علف هرز |
Th |
IT |
گل گندم زرد |
C. solstitialis L. |
علف هرز |
He |
IT |
گل گندم بوتهای |
C. virgata Lam. |
مرتعی |
Th |
IT |
- |
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
دارویی |
He |
PL |
کاسنی |
Cichorium intybus L. |
مرتعی |
Ge |
PL |
قنقال |
Cirsium arvense (L.) Scop. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
کنگر برگه دار |
C. bracteosum DC. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هزار خار بختیاری |
Cousinia bachtiarica Boiss. & Hausskn. [End*] |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هزار خار آهک دوست |
C. calcitrapa Boiss. [End] |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هزار خار گل سفید |
C. canescens DC. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هزار خار استوانهای |
C. cylindracea Boiss. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هزار خار کوهسری |
C. multiloba DC. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES |
ریش قوس |
Crepis sancta (L.) Bornm. |
دارویی |
He |
IT |
شکر تیغال |
Echinops cephalotes DC. [End] |
دارویی |
He |
IT |
شکرتیغال دنایی |
E. kotchyi Boiss. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
شکر تیغال بومهنی |
E. leiopolyceras Bornm. |
دارویی |
He |
IT-ES-M |
کنگرعلوفهای |
Gundelia tournefortii L. |
سمی |
Ch |
IT |
کر قیچ |
Hertia angustifolia (DC.) Kuntze [End] |
دارویی |
He |
IT |
گل بی مرگ |
Helichrysum oligocephalum DC. [End] |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
کاهوی دنایی |
Lactuca serriola L. |
علوفهای، مرتعی |
Ch |
IT |
کاکل پری |
Lasiopogon muscoides (Desf.) DC. |
علف هرز |
He |
IT |
خار پنبه برگ نازی |
Onopordum leptolepis DC. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-M |
خار زردک |
Picnomon acarna (L.) Cass. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
تلخک کرک آلود |
Picris strigosa M. Bieb. |
علف هرز |
He |
IT |
گاو چاق کن |
Scariola orientalis (Boiss.) Soják |
دارویی |
He |
IT |
شنگ اسب رفیع |
Scorzonera cinerea Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
شنگ اسب اصفهانی |
S. ispahanica Boiss. [End*] |
دارویی |
Th |
IT-M-SS |
زلف پیر |
Senecio glaucus L. |
دارویی |
Th |
IT-M-ES |
پیرگیاه |
S. vulgaris L. |
دارویی |
He |
IT |
گل گندمی |
Serratula latifolia Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
کاهوی صخرهای |
Steptorhamphus tuberosus(Jacq.) Grossh. |
دارویی |
He |
IT |
مینای پرکپه |
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. |
مرتعی |
He |
IT |
گل قاصد کوهی |
Taraxacum montanum (C.A.Mey.) DC. |
مرتعی |
He |
IT-M |
گل قاصد |
T. syriacum Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
شنگ چشم گاوی |
Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss. |
مرتعی |
He |
IT-M-ES |
شنگ حلبی |
T. longirostris Sch.Bip. |
مرتعی |
Th |
IT |
عروس صحرایی کاکل دار |
Xeranthemum longepapposum Fisch. & C.A. Mey. |
مرتعی |
Th |
IT |
عروس صحرایی بی مرگ |
X. annuum L. |
|
|
|
|
Berberidaceae |
مرتعی |
Ge |
IT |
چشم شیر |
Leontice armeniaca Belanger |
|
|
|
|
Biebersteiniaceae |
سمی |
Ge |
IT |
آدمک |
Biebersteinia multifida DC. |
|
|
|
|
Boraginaceae |
دارویی |
He |
IT-ES |
گاو زبان بدل |
Anchusa italica Retz. |
دارویی |
Th |
IT |
آفتاب پرست |
Heliotropium europium L. |
مرتعی |
He |
IT-M |
خار لنگری |
Lappula barbata (M. Bieb.) Gürke |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
چشم گربهای خزری |
Nonnea caspica G. Don |
مرتعی |
Th |
IT-ES |
چشم گربه ایرانی |
N. persica Boiss. |
علف هرز |
He |
IT |
زنگولهای |
Onosma bulbotrichum DC. [End] |
دارویی |
He |
IT |
زنگولهای دانه ریز |
O. microcarpum DC. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
- |
Rindera lanata Bunge |
مرتعی |
Th |
IT |
چنگکی |
Rochelia disperma (L.f.) K. Koch |
مرتعی |
Th |
IT |
فانوس آبی |
Trichodesma aucheri DC. |
|
|
|
|
Brassicaceae |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
آتشین طویل |
Aethionema elongatum Boiss. |
دارویی |
Th |
IT |
قدومه برگ باریک |
Alyssum linifolium Stephan ex Willd. [End] |
دارویی |
Th |
IT |
قدومه پا کوتاه |
A. marginatum Steud. ex Boiss. [End] |
دارویی |
Th |
IT |
ترتیزک جویباری |
Barbarea plantaginea DC. |
دارویی |
Th |
Cosm |
کیسه کشیش |
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. |
دارویی |
He |
IT-M |
ازمک |
Cardaria draba (L.) Desv. |
دارویی |
Th |
IT-SS |
خردل سپهری |
Clypeola aspera (Grauer) Turrill |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-M-ES |
گوش خرگوش |
Conringia orientalis (L.) Dumort. |
دارویی |
Th |
PL |
خاکشیر |
Descurainia Sophia (L.) Webb ex Prantl |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
- |
Fibigia macrocarpa (Boiss.) Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
- |
F. suffruticosa (Vent.) Sweet |
سمی |
He |
IT |
وسمه تالشی |
Isatis cappadocica Desv. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
ترتیزک ایرانی |
Lepidium persicum subsp. persicum Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-M-SS |
شب بوی صحرایی |
Malcolmia Africana (L.) R.Br. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
چلیپای اصفهانی |
Matthiola ovatifolia Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
علف چشمه |
Nasturtium officinale R.Br. |
دارویی |
Th |
IT-M |
خاکشیری |
Robeschia schimperi (Boiss.) O.E.Schulz |
سمی |
Th |
PL |
کیسه چوپان |
Thlaspi arvense L. |
|
|
|
|
Campanulaceae |
دارویی |
He |
IT |
گل چاک |
Asyneuma persicum (A.DC.)Bornm. |
|
|
|
|
Caprifoliaceae |
مرتعی |
He |
IT |
سردار سر کوچک |
Cephalaria microcephala Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-M |
سردار سر شکافته |
C. syriaca (L.) Schrad. ex Roem. & Schult. |
دارویی |
Ph |
IT-M |
پلاخور |
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach |
دارویی |
He |
IT |
خار عروس |
Morina persica L. |
مرتعی |
He |
IT |
سربال |
Pterocephalus canus Coult. ex DC. |
مرتعی |
Th |
IT |
طوسک ایرانی |
Scabiosa persica Boiss. var. persica |
دارویی |
He |
IT |
والرین کوهستانی |
Valeriana sisymbriifolia Vahl |
|
|
|
|
Caryophyllaceae |
دارویی |
Ch |
IT |
چوبک ایرانی |
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
چارچار |
Buffonia oliveriana Ser. |
دارویی |
Th |
IT |
دانه مرغ متورم |
Cerastium inflatum Link ex Desf. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
گچ دوست دو رنگ |
Gypsophila bicolar (Freyn. & Sint.) Grossh. |
دارویی |
He |
IT |
سیلن سبزینهای |
Silene chlorifolia Sm. |
دارویی |
Th |
IT-M |
سیلن گل مخروطی |
S. conoidea L. |
دارویی |
Ch |
IT |
سیلن ساقه آغوش |
S. morganae Freyn |
دارویی |
Th |
IT |
سیلن نیش دار |
S. pungens Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES |
گندمک زنگولهای |
Stellaria holostea L. |
دارویی |
Th |
IT-ES |
جغجغک |
Vaccaria pyramidata Medik. |
|
|
|
|
Cleomaceae |
دارویی |
Th |
IT-M |
علف مار |
Cleome iberica DC |
|
|
|
|
Colchicaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
گل حسرت آذری |
Colchicum soboliferum (C.A. Mey.) Stef. |
دارویی |
Ge |
IT |
گل حسرت زیبا |
C. speciosum Steven |
|
|
|
|
Convolvulaceae |
دارویی |
Th |
Cosm |
پیچک |
Convolvulus arvensis L. |
مرتعی |
He |
IT |
پیچک سرسان |
C. commutatus Boiss. |
علف هرز |
Th |
Cosm |
نوعی سس |
Cuscuta monogyna Vahl |
|
|
|
|
Crassulaceae |
مرتعی |
Ge |
IT |
ناز طوقه ایرانی |
Rosularia persica (Boiss.) A. Berger [End] |
|
|
|
|
Cyperaceae |
مرتعی |
Ge |
IT |
جگن |
Carex stenophylla Wahlenb. |
مرتعی |
He |
IT |
- |
Scirpoides holoschoenus subsp. australis (L.) Soják |
|
|
|
|
Euphorbiaceae |
دارویی |
Ch |
IT-M-SS |
ناز بیابانی |
Andrachne telephioides L. |
دارویی |
He |
IT |
ارزق اورشلیمی |
Chrozophora hierosolymitana Spreng. |
سمی |
He |
IT |
شیر سگ |
Euphorbia helioscopia L. |
سمی |
He |
IT |
فرفیون |
E. heteradena Jaub. & Spach |
سمی |
Th |
IT |
کرچک |
Ricinus communis L. |
|
|
|
|
Fabaceae |
صنعتی |
Ch |
IT |
گز خوانسار |
Astragalus adscendens (Boiss. & Hausskn.) Podlech |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. albispinus Sirj. & Bornm. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. brachycalyx (Fisch. ex Boiss.) Podl. [End] |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. campylanthus Boiss. [End] |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. cephalanthus DC. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. compactus Lam. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
نوعی گون |
A. curvirostris Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
Ch |
IT |
گون گل آبی |
A. effusus Bunge [End] |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. floccosus Boiss. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. fragiferus Bunge |
صنعتی |
Ch |
IT |
گون پنبهای |
A. gossypinus Fisch. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
نوعی گون |
A. multijugus DC. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. myriacanthus Boiss. [End] |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
نوعی گون |
A. ovinus Boiss. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. rhodosemius Boiss. & Hausskn. |
صنعتی |
Ch |
IT |
نوعی گون |
A. susianus Boiss. [End] |
صنعتی |
Ch |
IT |
گون کتیرایی |
A. verus Olivier. [End] |
مرتعی |
Th |
IT |
نوعی نخود |
Cicer pinnatifidum Jaub. & Spach |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
نخود کوهی |
C. spiroceras Jaub. & Spach [End] |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
یونجه باغی |
Coronilla varia subsp. varia L. |
دارویی |
He |
IT-ES |
شیرین بیان |
Glycyrrhiza glabra L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
سنگینک وحشی |
Lathyrus aphaca L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
PL |
یونجه پاکلاغی |
Lotus corniclatus L. |
مرتعی |
Th |
IT |
یونجه هلالی |
Medicago radiate L. |
علوفهای،مرتعی |
He |
IT-ES-M |
یونجه معمولی |
M. sativa L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
PL |
یونجه زرد یکساله |
Melilotus indicus (L.) All. |
دارویی |
He |
IT-ES-M |
یونجه زرد |
M. officinalis (L.) Pall. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
اسپرس خاردار |
Onobrychis cornuta (L.) Desv. |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
اسپرس |
O. melanotricha Boiss. [End] |
دارویی |
He |
IT |
خارخر |
Ononis spinosa L. |
دارویی |
He |
IT |
تلخه بیان |
Sophora alopecuroides L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
شبدر |
Trifolium fragiferum L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
شبدر سفید |
T. repens L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
شنبلیله شیرازی |
Trigonella elliptica Boiss. [End] |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
ماشک برگ باریک |
Vicia angustifolia L. |
دارویی |
Th |
IT |
ماشک گاودانه |
V. ervilia (L.) Willd. |
|
|
|
|
Geraniaceae |
دارویی |
He |
IT-ES-M |
سوزن چوپان |
Erodium cicutarium (L.) Ľ Hér. |
مرتعی |
Ge |
IT |
سوزن چوپان ایرانی |
Geranium persicum Schonb. -Tem. |
مرتعی |
Ge |
IT-M |
شمعدانی غده دار |
G. tuberosum L. |
|
|
|
|
Hypericaceae |
دارویی |
He |
IT-ES |
گل راعی آفتابی |
Hypericum helianthemoides (Spach) Boiss. |
دارویی |
Ch |
IT-ES |
گل شهناز |
H. perforatum L. |
|
|
|
|
Iridaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
زنبق صحرایی |
Iris songarica Schrenk |
|
|
|
|
Ixioliriaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
خیارک |
Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f. |
|
|
|
|
Lamiaceae |
دارویی |
Ch |
IT |
جعده بوتهای |
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. [End] |
دارویی |
He |
IT |
سنبل بیابانی |
Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth. |
دارویی |
Th |
IT-M |
بالنگو |
Lallemantia iberica (M.Bieb.) Fisch. & C. A. Mey. |
دارویی |
Th |
Cosm |
گزنه سای ساقه آغوش |
Lamium amplexicaule L. |
دارویی |
He |
IT |
فراسیون حلبی |
Marrubium cuneatum Banks & Sol. |
دارویی |
He |
PL |
پونه |
Mentha longifolia (L.) L. |
دارویی |
Th |
IT |
پونه سای دنایی |
Nepeta daenensis Boiss. |
دارویی |
Th |
IT |
پونه سای تنک |
N. laxiflora Benth. |
دارویی |
He |
IT |
پونه سای ایرانی |
N. persica Boiss. |
دارویی |
Th |
IT |
پونه سای نیش دار |
N. pungens (Bunge) Benth. |
دارویی |
Th |
IT |
پونه سای مرزهای |
N. satureioides Boiss. |
دارویی |
He |
IT |
گوش بره زرد |
Phlomis aucheri Boiss. [End] |
دارویی |
He |
IT |
گوش بره |
P. olivieri Benth. [End] |
دارویی |
He |
IT |
گوش بره ایرانی |
P. persica Boiss. [End] |
دارویی |
He |
IT |
مریم گلی شاخ گوزنی |
Salvia ceratophylla L. |
دارویی |
He |
IT-SS |
مریم گلی تماشایی |
S. hydrangea DC. ex Benth. |
دارویی |
He |
IT |
مریم گلی پرساقه |
S. multicaulis Vahl |
دارویی |
He |
IT |
مریم گلی سوری |
S. syriaca L. |
دارویی |
He |
IT |
مریم گلی |
S. reuteriana Boiss. |
دارویی |
Ch |
IT |
مرزه بختیاری |
Satureja bachtiarica Bunge [End*] |
دارویی |
Th |
IT |
مرزه |
S. hortensis L. |
دارویی |
He |
IT |
بشقابی نمدین |
Scutellaria tomentosa Bertol. |
دارویی |
He |
IT |
سنبلهای صخرهزی |
Stachys benthamiana Boiss. |
مرتعی |
He |
IT-ES |
گاو پونه |
S. inflata Benth. |
دارویی |
He |
IT-ES |
چای کوهی |
S. lavandulifolia Vahl |
دارویی |
He |
IT |
سنبلهای مودار |
S. pilifera Benth. [End] |
دارویی |
He |
IT |
سنبلهای نیش دار |
S. setifera C.A. Mey. |
دارویی |
He |
IT-SS |
مورتلخ |
Teucrium orientale L. |
دارویی |
He |
IT-M |
کلپوره- مریم نخودی |
T. polium L. |
دارویی |
Ch |
IT |
آویشن دنایی |
Thymus daenensis Celak. [End] |
دارویی |
Ch |
IT |
کاکوتی کوهی |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
دارویی |
Th |
IT |
کاکوتی |
Z. tenuior L. |
|
|
|
|
Liliaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
لاله واژگون قوز دار |
Fritillaria gibbosa Boiss. |
دارویی |
Ge |
IT |
لاله واژگون |
F. imperialis L. |
|
|
|
|
Linaceae |
دارویی |
He |
IT |
کتان سفید |
Linum album Kotschy ex Boiss. [End] |
|
|
|
|
Malvaceae |
دارویی |
He |
IT |
ختمی جنوبی |
Alcea aucheri (Boiss.) Alef. |
علف هرز |
Th |
IT-ES-M |
پنیرک |
Malva neglecta Wallr. |
دارویی |
He |
IT-ES-M |
پنیرک |
M. sylvestris L. |
|
|
|
|
Nitrariaceae |
دارویی |
He |
PL |
اسپند |
Peganum harmala L. |
|
|
|
|
Onagraceae |
مرتعی |
He |
PL |
بید علفی کرکی |
Epilobium hirsutum L. |
|
|
|
|
Orobanchaceae |
سمی |
He |
IT |
گل جالیز |
Orobanche alba Stephan ex Willd. |
|
|
|
|
Papaveraceae |
دارویی |
Th |
IT-ES-M |
شاه تره |
Fumaria vaillantii Loisel. [End] |
سمی |
Th |
IT-M |
شقایق |
Glaucium corniculatum (L.) Curtis |
دارویی |
Th |
IT |
شقایق گل درشت |
G. grandiflorum Boiss. & A. Huet |
دارویی |
Th |
IT |
شقایق لوب تیز |
G. oxylobum Boiss. & Buhse |
دارویی |
Th |
IT-M |
شاه تره وحشی |
Hypecoum pendulum L. |
دارویی |
Th |
IT |
خشخاش هرز |
Papaver dubium L. |
دارویی |
Th |
IT |
گل عروسک |
Roemeria refracta DC. |
|
|
|
|
Plantaginaceae |
دارویی |
He |
PL |
بارهنگ سرنیزهای |
Plantago lanceolata L. |
دارویی |
He |
Cosm |
بارهنگ |
P. major L. |
|
|
|
|
Plumbaginaceae |
حفاظت خاک، پوششی |
Ch |
IT |
کلاه میر حسن اصفهانی |
Acantholimon aspadanum Bunge [End] |
حفاظت خاک، پوششی |
Ch |
IT |
کلاه میر حسن علف برهای |
A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss. [End] |
حفاظت خاک، پوششی |
Ch |
IT |
کلاه میر حسن دنایی |
A. melananthum Boiss. [End] |
|
|
|
|
Poaceae |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
علف پشمکی |
Agropyron intermedium (Host) P.Beauv. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
دم روباهی کوهسری |
Alopecurus apiatus Ovcz. |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
IT |
یولافک |
Arrhenatherum kotchyi Boiss. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES |
یولاف وحشی |
Avena fatua L. |
علف هرز |
Th |
IT |
گندمی یکساله |
Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES |
جارو علفی تالشی |
Bromus danthoniae Trin. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-M |
جارو علفی زبر |
B. squarrosus L. |
علف هرز |
Th |
PL |
جارو علفی بامی |
B. tectorum L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
علف گندمی |
B. tomentellus Boiss. |
علف هرز |
Ge |
Cosm |
مرغ |
Cynodon dactylon (L.) Pres. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
علف باغ |
Dactylis glomerata L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
برنج ارزنی |
Eremopoa persica (Trin.) Roshev. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
بیابان گندمی مصری |
Eremopyrum bonaepartis (Spreng.) Nevski |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
دگر گل گندمی |
Heteranthelium piliferum (Sol.) Hochst. ex Jaub. & Spach |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
جو پیاز دار |
Hordeum bulbosum L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
جو وحشی |
H. glaucum Steud. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT-ES-M |
جو بنفش |
H. violaceum Boiss. & Hohen. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
Cosm |
جو |
H. vulgar L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-M |
ملیکا |
Melica persica Kunth |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
IT |
شبه برنج |
Oryzopsis holciformis (M.Bieb.) Hack. |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
Cosm |
نی |
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
IT-ES-M |
چمن پیازی |
Poa bulbosa L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
چمن جو |
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
IT |
سیاه ناو پیاز دار |
Puccinellia bulbosa (Grossh.) Grossh. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
چاودار |
Secale cereale L. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
PL |
چسبک |
Setaria viridis (L.) P.Beauv. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT |
استپی ریش دار |
Stipa barbata Desf. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
استپی بیابانی |
S. hohenackeriana Trin. & Rupr. |
علوفهای، مرتعی |
Th |
IT |
گیسو چمن |
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski |
|
|
|
|
Polygonaceae |
حفاظت خاک، پوششی |
He |
IT |
هفت بند |
Polygonum aridum Boiss. & Hausskn. [End] |
دارویی |
He |
Cosm |
علف هفت بند |
P. aviculare L. |
صنعتی |
He |
IT |
ریواس دنایی |
Rheum persicum Losinsk. [End] |
دارویی |
He |
PL |
ترشک مواج |
Rumex crispus L. |
دارویی |
He |
IT |
ترشک بختیاری |
R. ponticus E.H.L.Krause |
|
|
|
|
Portulacaceae |
دارویی |
Th |
Cosm |
خرفه |
Portulaca oleracea L. |
|
|
|
|
Ranunculaceae |
دارویی |
Th |
IT |
چشم خروس تابستانه |
Adonis aestivalis L. |
سمی |
Th |
IT-ES-M |
گل آفتاب رو |
Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. |
دارویی |
Th |
IT |
زبان در قفا |
Consolida orientalis (J. Gay) Schrödinger |
سمی |
Ge |
IT |
زبان در قفای غده دار |
Delphinium tuberosum Aucher ex Boiss. |
سمی |
Th |
IT-ES-M |
آلاله |
Ranunculus arvensis L. |
سمی |
He |
IT-M |
برگ سدابی |
Thalictrum isopyroides C.A. Mey. |
|
|
|
|
Resedaceae |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
ورث |
Reseda lutea L. |
|
|
|
|
Rosaceae |
مرتعی |
Ph |
PL |
بادام تلخ |
Amygdalus communis L. |
دارویی |
Ph |
IT |
بادام کوهی |
A. scoparia Spach [End] |
علوفهای، مرتعی |
Ge |
IT-ES-M |
پنجه برگ |
Potentilla reptans L. |
علوفهای، مرتعی |
He |
IT-ES-M |
توت روباهی |
Sanguisorba minor Scop. |
|
|
|
|
Rubiaceae |
دارویی |
He |
IT |
زبرینه کوهستانی |
Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb. |
دارویی |
Th |
IT |
زبرینه شرقی |
A. orientalis Boiss. & Hohen. |
دارویی |
He |
IT |
صلیبک |
Crucianella gilanica Trin. |
دارویی |
He |
IT |
صلیبی |
Cruciata leavipes Opiz |
علف هرز |
Th |
IT |
بی تی راخ |
Galium aparine L. |
مرتعی |
He |
PL |
شیر پنیر |
G. verum subsp. verum L. |
|
|
|
|
Rutaceae |
دارویی |
Ch |
IT-ES |
سداب |
Ruta tuberculata Forssk. |
|
|
|
|
Santalaceae |
دارویی |
Th |
IT-SS |
کتانک شیرازی |
Thesium kotschyanum Boiss. |
|
|
|
|
Sapindaceae |
دارویی |
Ph |
IT |
کیکم- افرا |
Acer monspessulanum L. |
|
|
|
|
Scrophulariaceae |
دارویی |
Th |
IT |
کتانی هرمی |
Linaria pyramidata Schur |
دارویی |
He |
IT |
میمونی رگهدار شیرازی |
Scrophularia nervosa Benth. [End] |
دارویی |
He |
IT |
گل ماهور دانه درشت |
Verbascum macrocarpum Boiss. |
دارویی |
He |
IT-M |
گل ماهور تماشایی |
V. speciosum Schrad. |
دارویی |
He |
IT-M |
سیزاب شرقی |
Veronica orientalis Mill. |
|
|
|
|
Solanaceae |
سمی |
Th |
Cosm |
تاتوره |
Datura stramonium L. |
سمی |
He |
PL |
بذر البنج |
Hyoscyamus niger L. |
سمی |
Th |
Cosm |
تاج ریزی سیاه |
Solanum nigrum L. |
|
|
|
|
Thymelaeaceae |
دارویی |
Ph |
IT |
شوخ- خوشک |
Daphne mucronata Royle |
|
|
|
|
Xanthorrhoeaceae |
دارویی |
Ge |
IT |
سریش استپی |
Eremurus inderiensis (M.Bieb.) Regel |
دارویی |
Ge |
IT |
سریش ایرانی |
E. persicus (Jaub. & Spach) Boiss. |
|
|
|
|
Zygophyllaceae |
سمی |
He |
PL |
خار خسک |
Tribulus terrestris L. |
بررسیها نشان داد که از میان عناصر ایران و تورانی موجود در منطقه تعداد 45 گونه (2/14 درصد) از آنها بومزاد (انحصاری) ایران هستند که برخی از آنها مانند Cousinia bachtiarica Boiss. & Hausskn. ،Scorzonera ispahanica Boiss. وSatureja bachtiarica Bunge بومزاد منطقه بختیاری و اصفهان هستند. تقسیمات حاصل از رده بندی گیاهان موجود در منطقه بیانگر این است که حدود 12 درصد از گیاهان در رده تک لپهایها و 9/87 درصد از آنها در رده دولپهایها قرار میگیرند.
بحث
در این مطالعه 48 تیره گیاهی شناسایی شد که بهترتیب گیاهان خانوادههای Asteraceae (کاسنی) با 56 گونه و 29 جنس، خانواده Fabaceae (باقلائیان) با 36 گونه و 14 جنس، Lamiaceae (نعنائیان) با 32 گونه و 15 جنس، Poaceae (گندمیان) با 29 گونه و 22 جنس، Apiaceae (چتریان) با 25 گونه و 19 جنس و Brassicaceae (چلیپائیان) با 18 گونه و 16 جنس بالاترین فراوانی را داشتند. یوسفی و همکاران (1390)، ابراهیمی و همکاران (1390) و شیرمردی و همکاران (1392 و 1389) در مطالعات خود غالب بودن گیاهان تیرههای Asteraceae، Fabaceae و Lamiaceae را در منطقه چادگان استان اصفهان، منطقه کرسنک و منطقه حفاظت شده هلن استان چهارمحال و بختیاری گزارش کردهاند (39، 2، 17 و 18). با توجه به بررسی انجام شده در این منطقه عواملی مانند وسعت زیاد، تنوع رویشگاهی، بارندگی نسبتا خوب و شرایط کوهستانی منطقه سبب پیدایش تنوع فلوریستیکی غنی آن شده است. بررسی فرم زیستی همیکریپتوفیت و تروفیت (بطور مجموع 80%) نشان دهنده پوششهای گیاهی مناطق کوهستانی ایران مرکزی بوده و پراکنش جغرافیایی 64% عناصر ایران و تورانی نیز مؤید این مطلب است. بنابراین منطقه حفاظت شده شیدا دارای پوشش گیاهی مناطق نیمه استپی سرد است. در این منطقه انواع گونههای پایا با شکلهای بوتهای خاردار و بالشتکی همراه با گندمیان علفی و چند ساله از جنسهای Bromus، Hordeum، Poa و Stipa و وجود عوامل دیگری مانند ساختار زمین شناسی، نوع بستر و خاک آن بیانگر شرایط کوهستانی، مرتفع و سرد است. ویندلبو و هج (1970) وجود جنسهای Astragalus، Cousinia و Acantholimon در یک منطقه را بهعنوان ویژگی بارز منطقه ایران و تورانی بیان میکنند (58). دلیل فراوانی گیاهان خانواده Asteraceae را میتوان از یک طرف فشار ناشی از بهره برداری چرای بیش از حد دام بدلیل حضور روستاهای متعدد در این منطقه دانست که در بعضی نواحی این منطقه نشانههای آن به وضوح نمایان است. اما دلیل اصلی فراوانی نسبی گیاهان تیره مذکور را میتوان به سیر تکاملی آن نسبت داد که باعث ایجاد قدرت پراکنش بالای آن شده و بهدنبال آن برخی از ویژگیهای ریخت شناسی، تشریح و فیزیولوژی خاص این تیره مانند سازشپذیری گیاهان آن به شرایط کوهستانی، توانایی تولید بذرهای کوچک مجهز به عاملهای انتشار، وجود خار و تیغ و وجود متابولیتهای ثانویه در برخی از جنسهای این تیره دانست. مطالعات انجام شده توسط خواجه الدین و یگانه (1389)، ابراهیمی و همکاران (1390) و شیرمردی و همکاران (1392) نشان دهنده میزان غالبیت و فراوانی نسبی گیاهان خانواده Asteraceae بوده است (11، 2 و 21). برخی از گونههای مهاجم از جنسهای Euphorbia، Cousinia، Centaurea و Scariola در منطقه حفاظت شده شیدا پراکنش دارند که این امر به وضوح مداخله عامل انسانی و بر هم خوردن تعادل در بخشهایی از آن را نشان میدهد و در صورت عدم اقدام مناسب در این رابطه پیامد آن شکلگیری روند تخریبی اکوسیستم مرتعی مذکور با یک سرعت رو به رشد خواهد بود. در واقع گونههای خوشخوراک توسط دام خورده شده و بعلت عدم تعادل و توازن بین تعداد دام و ظرفیت مرتع، این گیاهان فرصت رشد و زادآوری کافی را پیدا نکرده و متعاقب آن گونه های غیرخوشخوراک و مهاجم بر مبنای پدیدههای اکولوژیکی مانند رقابت، سازگاری و ... بتدریج جایگزین آنها گردیدهاند (7). خانوادههایی مانند Apiaceae و Lamiaceae بهعنوان چاشنی غذایی، ادویه، ترشیجات و دمنوش استفاده میشوند. خانوادههای Asteraceae، Apiaceae، Rosaceae، Lamiaceae و Fabaceae در تولید عسل در منطقه مطالعه شده جایگاه خاصی دارند که از نظر مدیریتی باید مورد توجه قرار گیرد. منطقه مطالعه شده به لحاظ حضور گونههای دارویی که بعضی از آنها معطر و اسانسدار هستند، از پراکنش قابل توجهی برخوردارند. تعداد این گیاهان در منطقه مطالعه شده 142 گونه است. عواملی مانند عدم آگاهی ساکنان بومی، عدم وجود صنایع تبدیلی، فقدان دستگاههای اجرایی خاص و نبود اطلاعات دقیق از کشش بازار، باعث بروز پیامدهایی از قبیل بیتوجهی به کشت و کار گیاهان دارویی، خروج این گیاهان و فراوردههای طبیعی حاصل از آنها بصورت خام از منطقه و در نهایت چرای بی رویه دام باعث از بین رفتن این منبع با ارزش و درآمدزا در این گونه رویشگاهها شده است. در این مطالعه موارد استفاده گونههای گیاهی در منطقه حفاظت شده شیدا بتفصیل بررسی شده است و کلیه گیاهان در 6 گروه با کاربریهای دارویی، علوفهای- مرتعی، سمی، علف هرز، صنعتی و حفاظت خاک- پوششی قرار گرفتهاند. گیاهان دارویی به گستره وسیعی از گیاهان اطلاق گردیده که در درمان بیماریها و یا پیشگیری از بروز آنها مورد استفاده قرار میگیرند، بیشتر این گیاهان در سه گروه عطری، ادویهای و طبی قرار میگیرند (13). گیاهان تیره نعنائیان بالاترین میزان گونههای دارویی را در منطقه به خود اختصاص دادهاند (27 گونه) و پس از آن بهترتیب گیاهان تیره Asteraceae (20 گونه)، Apiaceae (12 گونه) و Brassicaceae (9 گونه) در ردیفهای بعدی قرار میگیرند. گیاهان موجود در مراتع متنوع و شامل گیاهان علفی یکساله و چندساله، بوتهای، درختچهای و درختی هستند و تحت عنوان گیاهان مرتعی شناخته میشوند و بهلحاظ ارزش علوفهای حائز اهمیت هستند (8). بیشترین میزان گیاهان علوفهای مرتعی در گیاهان تیره Poaceae با تعداد (26 گونه)، تیره های Asteraceae (22 گونه)، Fabaceae (15 گونه)، Apiaceae (11 گونه) و Brassicaceae (8 گونه) بهترتیب در ردیف های بعدی قرار می گیرند. گیاهانی که دارای عاملها یا ترکیبهای سمی بوده، بهطوریکه با مصرف آن فرایندهای متابولیسمی حیوان یا انسان بطور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار گرفته و آن را مختل سازد، تحت عنوان گیاهان سمی نامبرده میشود. ترکیبات سمی شامل مواد زاید تولید شده در گیاه، مواد ذخیرهای، رنگدانهها و مهارکنندههای رشد میباشند (21). در منطقه حفاظتشده شیدا گیاهان سمی در تیرههای گیاهی Ranunculaceae (4 گونه)، Solanaceae، Euphorbiaceae و Asteraceae هریک 3 گونه، Amaranthaceae و Brassicaceae هریک 2 گونه پراکنده شدهاند. گیاهانی که جزء ترکیب اصلی پوشش گیاهی نبوده و بطور ناخواسته و خودرو میرویند و بدلیل دارا بودن ویژگیهایی مانند سازگاری بالا با شرایط منطقه، طی نمودن مراحل تحول گونهای سریع، تولید بذر فراوان و پایین بودن درجه خوشخوراکی از ارزش کیفی علوفه مرتع میکاهند و در نهایت باعث تخلیه رطوبت خاک در طول دوره رویش سایر گیاهان میشوند و تحت عنوان علفهای هرز نامگذاری میگردند (32). این گیاهان در 8 تیره Asteraceae (5 گونه)، Poaceae (3 گونه)، Apiaceae و Amaranthaceae هریک 2 گونه و Boraginaceae ، Convolvulaceae، Malvaceae و Rubiaceae هریک 1 گونه قرار گرفتهاند. شناسایی، حفظ و اصلاح رویشگاههای گیاهان صنعتی مراتع از نظر بوم شناختی و همزمان توجه به مسائل اقتصادی- اجتماعی و معیشت ساکنان بومی آن حائز اهمیت است. این گیاهان به لحاظ تولید طبیعی از ارزش بالایی برخوردارند و بطور ویژه در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارند. گیاهان صنعتی در منطقه حفاظت شده شیدا در 2 خانواده Fabaceae (13 گونه) و Polygonaceae (1 گونه) واقع شدهاند. گیاهان پوششی- حفاظت خاک مهمترین منابع مواد آلی محسوب میشوند و مزایای فراوانی برای بوم نظامهای مرتعی دارند. ازجمله برخی از مهمترین کاربردهای گیاهان مذکور میتوان به کاهش فرسایش خاک، کاهش میزان رواناب و افزایش نفوذ بیشتر آب به خاک، افزایش نفوذ هوا، تعدیل دمای خاک و بهبود ماده آلی موجود در خاکهای مناطق مختلف اشاره کرد (55) که میتوان به گونههایی از خانواده Asteraceae، Fabaceae، Plumbaginaceae و Polygonaceae اشاره کرد. بررسی شکلهای زیستی گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا نشان داد شکل زیستی همی کریپتوفیت از غالبیت بیشتری برخوردار است که مؤید اقلیم کوهستانی و مرتفع منطقه است (41). در مرتبه بعدی تروفیتها قرار دارند که وجود گیاهانی با این فرم رویشی با بکارگیری از مکانیسم گریز از خشکی خود را قادر میسازند که در دوره خشکی در خواب باشند یا اینکه در صورت وجود شرایط رطوبتی مناسب چرخه زندگی خود را تکمیل کنند و عواملی از قبیل میزان متغیر بارش در سالیان متمادی، شرایط نامساعد چرایی نیز در فراوانی بروز این فرم رویشی مؤثرند (54). شکل زیستی فانروفیت در این منطقه از درصد پایینی برخوردار است و بیانگر عدم شرایط لازم برای پوششهای درختی و درختچهای با پراکنش مناسب است (59). عوامل مختلف بوم شناختی (اقلیم، خاک و توپوگرافی) در شکلگیری، استقرار، پراکنش و پایداری جوامع گیاهی تأثیر بسزایی دارند و اثرات متقابل عوامل مذکور سبب تشکیل گرادیانهای محیطی مجزا شده که بر روند استقرار و پراکنش گونههای گیاهی تأثیر قابل توجهی دارد (42). یافتهها نشان داد که طیف وسیعی از گیاهان خانواده Poaceae در مناطقی با میانگین ارتفاعی پایینتر و میزان رطوبت نسبی بیشتر نسبت به طبقات ارتفاعی فوقانی قرار گرفتهاند، بهطوریکه پراکنش، میزان تاج پوشش و تراکم آنها مؤید این موضوع است و حوزه پوشش گندمیان در این قسمت از منطقه از غالبیت نسبی برخوردار است. این در حالی است که برخی از گیاهان بالشتکی از خانواده Plumbaginaceae و Fabaceae و Caryophyllaceae، برخی از بوتهایها و همچنین برخی از فرمهای رویشی درختچهای از پراکنش و استقرار بهتری در طبقات ارتفاعی فوقانی منطقه برخوردار بوده و با کاهش میزان رطوبت نسبی تاج پوشش انبوهتر و میزان تراکم بهتری در مقایسه با گندمیان دارند. نتایج بدست آمده در این ارتباط با مطالعات آذرنیوند (1) و ذولفقاری کرباسک (12) مشابهت دارد. در بخشهایی از منطقه که عامل شیب در مقایسه با سایر عوامل دارای غالبیت نسبی است بر استقرار و پراکنش گونه ها تأثیر منفی گذاشته و کمترین میزان تنوع زیستی را در این نواحی شاهد هستیم. عواملی مانند عمق کم خاک، کاهش مواد غذایی خاک بعلت آبشویی بالا، کاهش رطوبت در دسترس گیاه بعلت زهکشی و عدم استقرار بذرهای گیاهان سبب ایجاد یک رابطه معکوس میان میزان شیب با پراکنش و استقرار گیاهان منطقه حفاظت شده شیدا شده است. شکری و همکاران (1383) در مطالعه خود بیان کردند که از میان عاملهای توپوگرافی درصد شیب و بطور عمده جهت شیب تأثیر عمدهای بر استقرار جوامع گیاهی دارد (15). همچنین مارک و همکاران (2000) دریافتند که ویژگیهای توپوگرافی شیب و جهت شیب عاملهای اصلی پراکنش پوشش گیاهی در مناطق کوهستانی بشمار میروند که نتایج مطالعات مذکور با یافتههای مطالعه فعلی همخوانی دارد (49). بهطورکلی گیاهان موجود در منطقه شیدا در چهار گروه اصلی شامل: 1- گندمیان علفی یکساله و چندساله (1/9%)، 2- گونههای شبه گندمیان علفی (74%)، 3- فوربها (پهن برگان علفی) (9/12%) و 4- گونههایی با فرمهای درختچهای و درختی (7/3%) قرار دارند. تقسیم بندی مذکور بر مبنای ریخت شناسی رشد گونههای موجود در منطقه حفاظت شده شیدا انجام شده است (29). عواملی مانند حفاظت از رویشگاههای در معرض تهدید از طریق قرق با زمانبندی مناسب، مدیریت دام در زمان آمادگی مرتع، بذرگیری و کشت بذرها در خزانه و انتقال به رویشگاهها، تکثیر مضاعف گونههای در معرض خطر و مطالعات علمی و بوم شناختی مربوط به مراحل تکامل توسعه گیاهی و سازگاری گونهها میتواند بهعنوان عوامل مدیریتی و سیاستهای حمایتی بمنظور جلوگیری از تخریب و افزایش میزان پایداری در عرصههای طبیعی بسیار کارساز و ثمربخش واقع شود.