بررسی ریخت‌شناسی گونه دارویی در معرض انقراض مورخوش (Zhumeria majdae) 

محمدامین سلطانی‌پور¹، پریسا جنوبی^1*، سیدمحسن حسام‌زاده حجازی² و مهدی میرزا²

¹تهران،دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم زیستی، گروه علوم گیاهی

² تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور

تاریخ دریافت: 30/4/94                تاریخ پذیرش: 24/8/95 

چکیده

گیاه مورخوش (Zhumeria majdae)، گونه‌ای دارویی، انحصاری و در معرض انقراض است که از ارتفاع 520 تا 1450 متر از سطح دریا در شیب‌های بسیار تند مناطق صخره‌ای و کوهستانی جنوب کشور پراکنش دارد. این گونه در درمان ناراحتی‌های گوارشی مانند اسهال‌، نفخ‌، دل درد، ترشی و سوزش معده‌، سرماخوردگی، سردرد و التیام زخم مؤثر است. به‌منظور بررسی پارامترهای مختلف صفات ریخت‌شناختی (31 صفت کمی و 19 صفت کیفی) و ارتباط آن با پراکنش رویشگاه‌های گونه مورخوش، نمونه‌های هرباریومی از یازده رویشگاه مختلف [کوه گنو (520 متر)، کوه گنو (750 متر)، کوه آبماه، کوه تنگ زاغ، کوه فینو، کوه کشار، ایستگاه سرچاهان (810 متر)، کوه سرچاهان (1200 متر)، کوه زادمحمود، کوه سیرمند و کوه بستک] در استان هرمزگان جمع‌آوری شد. ارزیابی صفات کیفی بر پایه واژه‌شناسی و ارزیابی صفات کمی با سنجش‌های کمی انجام گردید و نتایج اندازه‌گیری‌ها مقایسه آماری شد و بعد به روش تجزیه خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی، گروه‌بندی رویشگاه‌ها انجام شد. دندروگرام گروه‌بندی رویشگاه‌های مورخوش بر اساس پارامترهای ریخت‌شناسی با استفاده از نرم‌افزار SPSS و روش ward رسم شد. برای بررسی ارتباط بین رویشگاه‌های مورخوش با صفات ریخت‌شناسی از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA)ونرم‌افزار PC-ORDWIND استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل PCA نشان داد که طول شاخه گل‌دهنده، طول گل، طول لبه بالایی کاسه، طول و عرض جام، طول لوله جام، طول خامه و عرض تخمدان از فاکتورهای اصلی هستند که در رویشگاه‌های مختلف تغییر می‌کنند و طول و عرض کاسه، طول لوله کاسه، طول برگه و رنگ بذر در درجه دوم اهمیت بودند.  

واژه‌های کلیدی: استان هرمزگان، تجزیه به عامل‌های اصلی، مورخوش، ریخت‌شناسی. 

*نویسنده مسئول: تلفن تماس، 02188848940، پست الکترونیکی: jonoubi@khu.ac.ir 

مقدمه

برای تدوین سیستم‌های رده‌بندی و پی‌گیری خطوط انسابی، شواهد و مدارک تاکسونومیک مورد نیاز از منابع مختلفی گردآوری می‌شود. چون تمام قسمت‌ها و اندام‌های گیاه در تمام مراحل رشد و نمو آن می‌تواند خصوصیات مورفولوژیک ویژه‌ای داشته باشد، بنابراین اطلاعات را باید از منابع متنوعی جمع‌آوری کرد. کاربرد اطلاعات حاصل از مطالعات تشریح مقایسه‌ای، جنین‌شناسی، گرده‌شناسی، سیتوژنتیک، شیمی و ... به صورتی بنیادی باعث ارتقای سیستم رده‌بندی‌های جدید شده است. در حال حاضر، علم ریخت‌شناسی بیشترین خصوصیات تاکسونومیک را برای تدوین سیستم‌های رده‌بندی دارد (5).

گیاه دارویی مورخوش با نام علمی Zhumeria majdae Rech. f. & Wendelbo گونه‌ای از تیره نعنا (Lamiaceae)، دارای پراکنش بسیار محدود در جنوب کشور است (4، 19، 27) (شکل 1). این گونه بومی ایران و انحصاری استان هرمزگان است و در طب سنتی یکی از گیاهان دارویی پرمصرف بوده و در درمان ناراحتی‌های گوارشی مانند اسهال‌، نفخ‌، دل درد، ترشی و سوزش معده‌، سرماخوردگی، سردرد و التیام زخم و همچنین بعنوان خنکی مصرف می‌‌شود (30). علاوه بر آن بصورت سنتی به کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان و پاکستان صادر می‌گردد (11).

مصارف بسیار زیاد سنتی و نقشی که این گیاه در اقتصاد خانوارهای روستایی دارد، باعث هجوم بی‌رویه و قطع غیر اصولی این گیاه شده و امروزه این گیاه دارای پراکنش محدود و رویشگاه‌های معدود با تراکم بسیار کم است، به گونه‌ای که به دل صخره‌های پرشیب و صعب‌العبور پناه برده (11) و جزء گونه‌های در حال انقراض طبقه‌بندی شده است (23).

شکل 1- بوته و گل گیاه مورخوش

تعداد 30 ترکیب شیمیایی در اسانس برگ گیاه شناسایی شده که‌ حدود 97% ترکیب ها از مونوترپن‌ها هستند. دو ماده لینالول و کامفور بیش از 80 درصد وزن‌ اسانس را تشکیل می‌دهند (28). سایر ترکیب‌های مهم که هریک بیش از 1 درصد وزن اسانس را تشکیل می‌دهند عبارتند از: لیمونن، کامفن، ژرانیال، برنئول و ژرانیول (31). در ریشه گیاه دو ترکیب فلاونوییدی بنام‌هایCisimaritin  و Desmethoxy Centaureidin (22) و دو دیترپن بنام‌های  Dideoxy Aegiptinone و Dideoxy Salvipisone شناسایی شده‌اند (29). Dideoxy Aegiptinone استخراج شده از ریشه دارای فعالیت‌های سیتوتاکسیک، آنتی لیشمانیایی و آنتی پلاسمودیالی می‌باشد (26). اسانس برگ گیاه مورخوش با داشتن انواعی از متابولیت‌های ثانویه دارای تأثیرات دگرآسیبی قوی بر گیاهان مجاور است. اسانس برگ گیاه، اثرات بازدارندگی چشمگیری بر جوانه‌زنی و رشد و مقدار کلروفیل گیاهچه‌های گندم، ترتیزک، دژگال و گوجه فرنگی دارد. اسانس برگ همچنین سبب کاهش تقسیمات میتوز در مریستم انتهایی ریشه پیاز (10) و اثر باکتریسیدی بر باکتری‌های Staphylococcus aureus ، Escherichia coli، Bacillus cereus، Enterobacter aerugenes، Staphylococcus saprophyticus، Staphylococcus epidermidis ،Klebsiella pneumoniae  و Vibrio cholera و باکتری استاتیکی بر باکتری‌های Bacillus subtilis ، Aspergillus flavus  ، Aspergillus niger و Proteus vulgaris دارد (25).

اگرچه تاکنون بر روی ریخت‌شناسی این گونه در رویشگاه‌های مختلف کار نشده است ولی مطالعاتی بر روی سایر گونه‌های خانواده نعنا انجام شده است. طالبی و رضاخانلو (1389) در بررسی صفات ریختی گونه‌های جنس Lallemantia تعداد 29 صفت کمی و کیفی از ساختار اندام‌های رویشی و زایشی گونه‌ها را مورد بررسی قرار دادند. نامبردگان نشان دادند که مهمترین صفات در سطح درون جنس فرم رویشی، ابعاد و حاشیه های برگ، شکل لبه بالایی کاسه، طول و رنگ جام‌گل، شکل برگه، شکل گل‌آذین و نسبت طول جام‌گل به کاسه‌گل می‌باشد (13). کلوندی و همکاران (1392) در بررسی تاکسونومیک ده جمعیت گونه Thymus eriocalyx در ایران، تعداد 33 ویژگی رویشی و زایشی را مورد ارزیابی قرار دادند که جمعیت‌ها در 6 گروه مختلف قرار گرفتند. آنان مهمترین صفات را طول گیاه، طول و عرض برگ ساقه‌ای و گل‌آذینی، طول و عرض برگه، تراکم کرک در سطح بالایی و پایینی برگ، طول دمبرگ، طول جام، عرض کاسه، نسبت طول به عرض برگ ساقه‌ای، طول لوله کاسه و تعداد رگبرگ می‌دانند (16). عباس زاده و همکاران (1389) در بررسی صفات ریختی چهار گونه جنس Mentha  در ایران، صفات ارتفاع، تعداد ساقه فرعی، طول و عرض برگ و عملکرد برگ و گل را مهمترین صفات معرفی می‌کنند (12). خرازیان (1386) در مطالعه تاکسونومی و ریخت‌شناسی 42 جمعیت از Salvia spinosa  در ایران نشان داد که این گونه از تنوع ریخت‌شناسی بالایی برخوردار است که اغلب در پوشش و تراکم کرک قاعده و سطح ساقه، شکل برگ، شکل حاشیه برگ و رأس آن، پوشش کرک در سطح برگ، شکل حاشیه برگک‌های قاعده گل، ابعاد و رنگ برگه، طول کاسبرگ، طول خامه، شکل و رنگ فندقه متمرکز شده است (6). نامبرده در مطالعه دیگر بر روی ریخت‌شناسی 12 گونه جنس Salvia در ایران، 17 صفت کمی و 13 صفت کیفی را مورد بررسی قرار داد. آنالیز خوشه‌بندی، گونه ها را در 5 گروه قرار داد. مهمترین صفات طول بساک، نسبت طول میله به طول جام، طول کاسه به طول برگه، طول جام، طول لبه کاسه و طول میوه بود (24). رنجبر و همکاران (1394) صفاتی مانند نوع گل‌آذین، رنگ، شکل و تعداد اجزای گلپوش، شکل کلاله، تعداد خامه و نوع شکوفایی کپسول را صفات مناسب تاکسونومیکی برای تفکیک آرایه‌های جنس Cuscuta می‌دانند و عنوان می‌کنند که بررسی صفاتی مانند اندازه، شکل و رنگ بذر، الگوی سلول‌های اپیدرمی و پراکنش اجزایی مانند کرک، غده و روزنه، از صفات متمایزکننده مناسب در سطوح پایین گروه‌های تاکسونومیکی می‌باشند (9). قلی پور و همکاران (1394) عنوان می‌کنند که صفات تشریحی نیز مانند صفات ریختی دارای ارزش افتراقی بوده و در اصلاح رده‌بندی و بررسی روابط تاکسون‌ها در سطح جمعیت گونه‌های جنس‌ها مفید هستند (14). ناصرنخعی و رحیمی‌نژاد (1384) 17 صفت کمی و کیفی ریختی را برای جداسازی گونه‌های سرده Secale از تیره Poaceae استفاده کردند (21). خوشرنگ و همکاران (1384) 22 صفت ریختی را برای تفکیک گونه‌های قبیله  Rhinantheaeاز تیره Scrophulariaceae بررسی کردند و نشان دادند که ویژگی‌های ریخت‌شناسی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مفید فیلوژنی مورد استفاده قرار گیرد (8). بهلولی و دهشیری (1392) نشان دادند که ویژگی‌های ریخت‌شناسی مانند تعداد جفت برگچه در هر برگ، تعداد گل، طول درفش، طول نیام و شکل نیام در گونه‌های جنس گون (Astragalus) از بخش Incani می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مفید در شناسایی و رده‌بندی گونه‌های این بخش مورد استفاده قرار گیرد (3). خراسانی و همکاران (1395) نشان دادند که ویژگی‌های ریخت‌شناسی برگ مانند صفات طول برگ، سطح برگ، عرض برگ، عرض برگچه انتهایی، وجود جفت برگچه‌های متقابل و متناوب و برگچه‌های سه‌تایی برای تفکیک گیاهان نر و مادهPistacia atlantica ، قبل از پیدایش اندام‌های زایشی مفید می‌باشد (7). کشاورزی و همکاران (1395) در بررسی روابط بین گونه‌های جنس Prosopis و تفکیک این گونه‌ها بر اساس صفات ریخت‌شناسی، در مجموع 66 صفت کمی و کیفی از بخش‌های رویشی و زایشی جمعیت‌های مختلف را مورد ارزیابی قرار دادند که مهمترین آنها فرم رویشی، نوع گل‌آذین، قاعده برگچه، شکل نوک خار، نوع خار، رنگ شاخه، وجود کرک در شاخ و برگ و شکل میوه بود (15). ایزدپناه و همکاران (1395) ویژگی‌های ریخت‌شناسی ازجمله صفات ارتفاع گیاه، قطر گیاه، تعداد گل، قطر گل‌آذین، وزن تر بوته و وزن خشک بوته را صفات مناسبی برای بررسی تنوع جمعیت‌های گونه های جنس بومادران معرفی کردند (2). هدف از این تحقیق بررسی ارتباط پراکنش رویشگاه‌های گونه مورخوش با صفات ریختی، با استفاده از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی(PCA) می‌باشد.

مواد و روشها

در ابتدا با بررسی فلورها و گزارش‌های موجود، رویشگاه‌های گونه مورخوش در استان هرمزگان شناسایی و بر روی نقشه مشخص شدند (شکل 2 و جدول 1).

جدول 1- مشخصات مناطق پراکنش گیاه مورخوش

پس از شناسایی رویشگاه ها، نسبت به انجام نمونه‌برداری اقدام گردید. نمونه‌های گیاهی توسط متخصصان تأیید و در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان نگهداری شد. 31 صفت کمی شامل ارتفاع گیاه، طول قطر بزرگ گیاه، طول قطر کوچک گیاه، طول شاخه گل‌دهنده، طول و عرض برگ، نسبت طول به عرض برگ، طول دمبرگ، طول برگه، طول گل، طول دمگل، طول و عرض کاسه، طول لوله کاسه، طول لبه بالایی و پایینی کاسه، طول و عرض جام، طول لوله جام، طول لبه بالایی و پایینی جام، طول و عرض تخمدان، طول خامه، طول پرچم، طول بساک، طول میله پرچم، قطر شاخه گل‌دهنده، طول و عرض و وزن دانه و طول بساک و 19 صفت کیفی شامل شکل نوک و حاشیه برگ، وضوح رگبرگ، وجود دمبرگ، شباهت برگ‌های ساقه‌ای با گل‌آذینی، طول بساک و وجود کرک، شکل و تراکم آن در دو سطح برگ، دمبرگ و کاسه‌گل اندازه‌گیری و مورد بررسی قرار گرفت. ارزیابی صفات کیفی بر پایه واژه‌شناسی (20،1) و ارزیابی صفات کمی با سنجش‌های کمی انجام شد. نتایج اندازه‌گیری‌های صفات ریختی مقایسه آماری شد. سپس به روش خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی، گروه‌بندی رویشگاه‌ها انجام شد. دندروگرام گروه‌بندی رویشگاه‌های مورخوش بر اساس پارامترهای ریخت‌شناسی با استفاده از نرم افزار SPSS و روش "ward" رسم شد. برای بررسی ارتباط بین رویشگاه‌های مورخوش با صفات ریخت‌شناسی از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA)ونرم افزار
PC-ORDWIND استفاده شد (17،18).  

شکل 2- رویشگاه های طبیعی مورخوش در استان هرمزگان 

نتایج

میانگین مشخصه‌های ریخت‌شناسی گیاه مورخوش در رویشگاه‌های مختلف هرمزگان در جدول 2 درج شده است که مطابق آن، از مجموع 50 پارامتر اندازه‌گیری شده، 32 پارامتر در رویشگاه‌های مختلف با هم تفاوت معنی‌داری داشتند.

اما پارامترهای شکل نوک و حاشیه برگ، وضوح رگبرگ، وجود دمبرگ، شباهت برگ‌های ساقه‌ای با گل‌آذینی، طول بساک و وجود کرک، شکل و تراکم آن در اندام‌های مختلف در رویشگاه‌های مختلف تفاوت معنی‌داری نداشتند. میانگین مشخصه‌های ریخت‌شناسی گیاه مورخوش در رویشگاه‌های مختلف استان هرمزگان نشان داد که طول شاخه گل‌دهنده، طول گل، طول لبه بالایی کاسه، طول و عرض جام، طول لوله جام، طول خامه و عرض تخمدان از فاکتورهای اصلی هستند که مقادیر آنها در رویشگاه‌های مختلف متفاوت است و طول و عرض کاسه، طول لوله کاسه، طول برگه و رنگ بذر در درجه دوم اهمیت هستند. با توجه به جدول 2، میانگین طول شاخه گل‌دهنده بین 7/10 تا 4/19 سانتیمتر است. بیشترین و کمترین طول به‌ترتیب در رویشگاه‌های کوه گنو (P1) و کوه سرچاهان (P8) بود و رویشگاه‌ها در 5 گروه جداگانه قرار گرفتند. میانگین طول گل بین 25 تا 6/35 میلیمتر بود. بیشترین و کمترین طول گل به‌ترتیب در رویشگاه‌های کوه زادمحمود (P9) و کوه بستک (P11) بود. بیشترین طول، عرض و لوله جام و طول خامه در رویشگاه کوه زادمحمود (P9) و کمترین آنها در رویشگاه کوه سرچاهان (P8) بود. رویشگاه‌ها از نظر اندازه عرض تخمدان در دو گروه قرار گرفتند که تنها رویشگاه کوه گنو (P1) با بقیه تفاوت آماری داشت. از پارامترهایی که در درجه دوم اهمیت بودند، بیشترین میزان طول، عرض و لوله کاسه در رویشگاه کوه سرچاهان (P8) و کمترین آنها در رویشگاه کوه بستک (P11) بود. رنگ بذر نیز در چهار کلاس قهوه‌ای بسیار کم رنگ، کم رنگ، متوسط و پر رنگ قرار گرفتند که رویشگاه کوه سرچاهان (P8) قهوه‌ای پر رنگ، رویشگاه‌های آبماه (P3) و سیرمند (P10) قهوه‌ای متوسط، رویشگاه کوه گنو (P2) قهوه‌ای بسیار کم رنگ و بقیه رویشگاه‌ها قهوه‌ای کم رنگ بود (جدول2).

گروه‌بندی رویشگاه‌های مورخوش استان هرمزگان بر اساس مشخصه‌های ریخت‌شناسی به روش خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی انجام شد که نتایج آن در شکل 3 نشان داده شده است. رویشگاه­هایی که کمترین فاصله اقلیدسی را با همدیگر داشتند در یک گروه قرار گرفتند. با توجه به برش دندروگرام در فاصله اقلیدسی25، رویشگاه­های مورخوش به دو گروه بزرگ کاملا مجزا تقسیم ­شدند که رویشگاه کوه بستک (P11) از سایر رویشگاه­ها مجزا شد و به تنهایی تشکیل گروه داد. سایر رویشگاه­ها نیز در گروه دوم قرار گرفتند (شکل3).

جدول 2- مقایسه میانگین مشخصه‌های ریخت‌شناسی­ رویشگاه­های مورخوش

در هر ردیف حروف الفبایی نامشابه A تا F نشان دهنده تفاوت معنی‌دار در سطح 05/0  می باشد.

شکل3-گروه‌بندی رویشگاه‌های مورخوش براساس صفات ریخت‌شناسی به ­روش "Ward"

علت جدایی رویشگاه کوه بستک (P11) از سایر رویشگاه­ها، تشکیلات زمین‌شناسی خاص این منطقه است. با توجه به گستره تشکیلات آهکی و مارنی در استان هرمزگان و موقعیت مکانی رویشگاه‌های مورخوش نسبت به تشکیلات زمین‌شناسی، میزان گستره تشکیلات مارنی در منطقه بستک بیشتر از سایر مناطق است و این عامل باعث شوری بیشتر بستر شده است. همچنین با توجه به اینکه گیاه مورخوش روی واریزه‌های آهکی که بر روی تشکیلات مارنی قرار گرفته‌اند رویش دارد، به علت نازک بودن ضخامت لایه واریزه‌های آهکی در منطقه بستک، ریشه‌ها پس از رشد و رسیدن به تشکیلات مارنی، تحت تأثیر شوری این تشکیلات قرار می‌گیرند.

رویشگاه های P1 و P2 با هم، رویشگاه های P3 و P5 با هم و رویشگاه های P7 و P10 با هم صددرصد شباهت داشتند. در تقسیم‌بندی پایین‌تر، بطورکلی شش گروه قابل تشخیص هستند. گروه یک رویشگاه کوه بستک (P11)، گروه دوم رویشگاه کوه زادمحمود (P9)، گروه سوم رویشگاه کوه سرچاهان (P8)، گروه چهارم رویشگاه های ایستگاه سرچاهان (P7) و کوه سیرمند (P10)، گروه پنجم رویشگاه‌های کوه آبماه (P3)، کوه تنگ زاغ (P4)، کوه فینو (P5) و کوه کشار (P6) و گروه ششم رویشگاه‌های کوه گنو (P1 و P2) بودند (شکل 4).

برای بررسی ارتباط بین پراکنش رویشگاه‌های مورخوش با مشخصه‌های ریخت‌شناسی گیاه، از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) استفاده شد (شکل4). واریانس و ضریب ویژه محورها در رویشگاه‌های مورخوش در جدول 3 درج شده است.

نتایج تجزیه‌وتحلیل PCA برای رویشگاه‌های مورخوش نشان داد که 8/97 درصد واریانس تغییرات به وسیله محورهای اول تا نهم بیان می‌شود که سهم محور اول 2/22 درصد واریانس کل بود (جدول3).

شکل4- پراکنش رویشگاه­های مورخوش با توجه به مشخصه‌های ریخت‌شناسی­ به روش PCA

جدول 3- مقادیر ویژه و درصد واریانس مولفه های تاثیرگذار بر پراکنش رویشگاه­های مورخوش به روش PCA

ضرایب همبستگی پارامترهای ریخت‌شناسی رویشگاه‌های مورخوش با محورها بر اساس تجزیه‌وتحلیل PCA در جدول 4 درج شده است. همانطور که مشاهده می‌شود، طول شاخه گل‌دهنده (2335/0r = -)، طول گل
(2547/0r =)، طول لبه بالایی کاسه (2305/0r = )، طول جام (2716/0r = )، عرض جام (2853/0r = )، طول لوله جام (2438/0r = )، طول خامه (2538/0r = ) و عرض تخمدان (1976/0r = ) بیشترین همبستگی را با محور اول و طول کاسه (2414/0r = -)، عرض کاسه (3543/0r = -)، طول لوله کاسه (3394/0r = -)، طول برگه (3071/0r = ) و رنگ بذر (2194/0r = -) بیشترین همبستگی را با محور دوم داشتند. همبستگی طول شاخه گل‌دهنده با محور اول و طول و عرض کاسه، طول لوله کاسه و رنگ بذر با محور دوم منفی بوده ولی همبستگی طول گل، طول لبه بالایی کاسه، طول و عرض جام، طول لوله جام، طول خامه و عرض تخمدان با محور اول و طول برگه با محور دوم مثبت بود (جدول 4). به‌عنوان مثال رویشگاه کوه زادمحمود (P9) با بیشترین طول گل، طول جام، عرض جام، طول لوله جام و طول خامه در جهت مثبت محور اول و رویشگاه کوه گنو (P1) با کمترین طول گل، طول جام، عرض جام، طول لوله جام و طول خامه در جهت منفی محور اول قرار گرفته­اند (جدول4 و شکل4). 

بحث

پارامترهای شکل نوک و حاشیه برگ، وضوح رگبرگ، وجود دمبرگ، شباهت برگ‌های ساقه‌ای با گل‌آذینی، طول بساک و وجود کرک، شکل و تراکم آن در اندام‌های مختلف در رویشگاه‌های مختلف تفاوت معنی‌داری نداشتند. میانگین مشخصه‌های ریخت‌شناسی گیاه مورخوش در رویشگاه های مختلف استان هرمزگان نشان داد که طول شاخه گل‌دهنده، طول گل، طول لبه بالایی کاسه، طول و عرض جام، طول لوله جام، طول خامه و عرض تخمدان از فاکتورهای اصلی هستند که در رویشگاه‌های مختلف تغییر می‌کنند و طول و عرض کاسه، طول لوله کاسه، طول برگه و رنگ بذر در درجه دوم اهمیت بودند.

بررسی رویشگاهی گیاه مورخوش نشان می‌دهد که رویشگاه‌ها از جنبه‌های مختلف اقلیمی، آب و هوایی، خاک‌شناسی، زمین‌شناسی و ... تفاوت‌های چشمگیری با هم دارند. عوامل اقلیمی و آب و هوایی همانند نوع اقلیم، درجه حرارت، بارندگی، رطوبت و تبخیر و تعرق پتانسیل در رویشگاه‌های مختلف متفاوت می‌باشد. آنالیز فاکتورهای خاکی همانند هدایت الکتریکی، واکنش اسیدی، درصد مواد خنثی شونده، درصد کربن آلی، بافت خاک (درصد شن، سیلت و رس)، میزان پتاسیم قابل جذب، گچ، کربنات، بیکربنات، کلر، سدیم و منیزیم، تفاوت‌های ادافیکی رویشگاه‌ها را نشان می‌دهند.

جدول4 - ضرایب همبستگی صفات ریخت‌شناسی با مولفه­های تاثیرگذار بر پراکنش رویشگاه­ها به روش PCA 

بر اساس نرم افزار PCA، عددهایی که زیر آن‌ها خط کشیده شده دارای بیشترین مقدار عددی در بین شش مولفه هستند و بیشترین تاثیرگذاری را بر هریک از صفات مورفومتری نشان می‌دهند.

بنابراین به نظر می‌رسد تأثیرگذاری مجموعه‌ای از عوامل اقلیمی، آب و هوایی، خاک‌شناسی، زمین‌شناسی و ... بر روی یکدیگر، سبب تفاوت‌های رویشگاهی شده و برآیند این عوامل منجر به اختلاف مورفومتری در گیاه شده باشد.